اسماعیل بن ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

به عنوان [[راوی امام رضا]] {{ع}}. اسماعیل بن ابراهیم فرزند [[موسی بن جعفر]] {{ع}} و برادرزاده [[امام رضا]] {{ع}} است<ref>جمهرة أنساب العرب، ص۶۳.</ref>. در منابع کهن، [[حدیثی]] از [[معمر بن خلاد]] [[روایت]] شده است که می‌گوید: شنیدم اسماعیل بن ابراهیم در [[محضر امام]] [[رضا]] {{ع}} از لکنت زبانی که پسرش دچار آن بود سخن به میان می‌آورده و اجازه می‌خواهد فردای آن [[روز]] پسرش را نزد [[امام]] بفرستد تا [[حضرت]] دستی بر سر او بکشد و برای بهبودش [[دعا]] کند. [[اسماعیل]] در ادامه می‌گوید: پسرم [[غلام]] شماست. امام رضا {{ع}} در جواب فرمود: او غلام [[ابوجعفر]] است، او را فردا نرد او بفرست<ref>الکافی، ج۱، ص۳۲۱؛ کتاب الوافی، ج۲، ص۳۷۹؛ بحار الأنوار ج۵۰ ص۳۶؛ مدینة المعاجز، ج۷، ص۲۹۵؛ مرآة العقول، ج۳، ص۳۷۷.</ref>.

این [[حدیث]] را که از [[نصوص امامت]] [[حضرت جواد]] {{ع}} و در باب اشاره امام رضا {{ع}} به [[امامت]] فرزندش [[ابو جعفر محمد بن علی]] {{ع}} بعد از ایشان است، نخستین بار [[کلینی]] ذکر کرده است<ref>الکافی، ج۱، ص۳۲۱.</ref> و پس از آن به [[کتب حدیثی]] و [[روایی]] دیگر نیز راه یافته است<ref>کتاب الوافی، ج۲، ص۳۷۹؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۳۶.</ref>.

درباره شرح حال و زندگی‌نامه [[اسماعیل بن ابراهیم بن موسی بن جعفر]] {{ع}} اطلاعات دقیقی در دست نیست و با وجود نسبت [[خویشاوندی]] میان اسماعیل و امام رضا {{ع}} در هیچ یک از متون رجالی قدیم از وی با عنوان [[راوی حدیث]] حضرت یاد نشده است. تنها روایت مزبور که [[راوی]] آن نیز خود اسماعیل نیست، بلکه معمر بن خلاد است، به [[مصاحبت]] و محاوره او با امام رضا {{ع}} اشاره دارد. چنین روایتی اگر چه در کتب حدیثی معتبر مانند [[الکافی]] موجود است<ref>الکافی، ج۱، ص۳۲۱.</ref>، هیچ دلالتی بر راوی بودن اسماعیل بن ابراهیم ندارد. بنابر این، چنین داده [[تاریخی]] نمی‌تواند مستند کسانی قرار گیرد که او را در زمره [[راویان امام رضا]] {{ع}} جای داده‌اند.

در میان متون رجالی و روایی [[فرزندی]] با نام [[محمد]]<ref>قاموس الرجال، ج۹، ص۱۰۹.</ref>، مکنی به [[ابوعلی]]<ref>مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۴۵۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۱۱۵.</ref>، برای اسماعیل بن ابراهیم یاد شده است که او روایت‌هایی را از [[حضرت رضا]] {{ع}} نقل کرده است<ref>الأمالی، طوسی، ص۵۷۱؛ بحار الأنوار، ج۵، ص۳۰۵، ۳۲۸؛ مسند الإمام علی {{ع}}، ج۱۰، ص۳۱۰؛ دلائل الإمامة، ص۶۹. </ref>، اما در سلسله [[راویان]] آن [[احادیث]] هم نامی از پدرش [[اسماعیل]] نیاورده است.

یکی از احادیثی را که [[محمد بن اسماعیل بن ابراهیم]] نقل کرده و [[کلینی]] آن را در [[الکافی]] ذکر کرده است، [[میرزا حسین نوری طبرسی]] در کتاب خویش آورده و ذیل آن مدعی شده است که ظاهراً لفظ [[ابراهیم]] در [[سند روایت]] توسط کاتب (نسخه‌بردار) [[حدیث]] اضافه شده است. وی بر ادعای خویش به این دلیل [[تمسک]] جسته است که در میان [[فرزندان]] [[ابراهیم بن موسی]] {{ع}} اصلاً کسی با نام اسماعیل وجود ندارد! به علاوه، در بعضی نسخه‌های الکافی نیز اسم ابراهیم ساقط است و در برخی [[نسخ]] دیگر نیز جای این نام خالی و سفید است<ref>خاتمة المستدرک، ج۹، ص۲۱.</ref>. دیگران چون اردبیلی در جامع الرواة و [[سید]] [[علی اصغر]] [[بروجردی]] در طرائف المقال نیز با مطرح نمودن ادعای او، خالی بودن جای اسم ابراهیم را در سند روایت با علت احراز از وقوع [[اشتباه]] محتمل دانسته‌اند، اما نظری [[قطعی]] در این باب ارائه نکرده‌اند<ref>جامع الرواة، ج۲، ص۶۸؛ طرائف المقال، ج۱، ص۲۵۲.</ref>. این نظریه از سویی وجود شخصیتی با نام اسماعیل بن ابراهیم را که [[معمر بن خلاد]] از او سخن گفته به چالش می‌کشد و از سویی دیگر [[راوی]] آن حدیث، محمد را فرزند [[اسماعیل بن موسی بن جعفر]] {{ع}} می‌داند.

اسماعیل بن ابراهیم در منابع رجالی و [[حدیثی]] مشترک میان افراد بسیاری است و قرینه متقنی مبنی بر اینکه اسماعیل بن ابراهیم در حدیث معمر بن خلاد همان [[ابن موسی]] {{ع}} و [[برادر]] زاده [[امام رضا]] {{ع}} باشد، وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد تنها کسی که هم‌عصر امام رضا {{ع}} و به این نام موسوم است، اسماعیل بن ابراهیم بن [[موسی بن جعفر]] {{ع}} می‌باشد.<ref>[[فاطمه روحانی|روحانی، فاطمه]]، [[اسماعیل بن ابراهیم - روحانی (مقاله)|مقاله «اسماعیل بن ابراهیم»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام رضا ج۲]] ص ۲۱۹.</ref>