انتظار فرج در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

در [[تفکر شیعی]] [[انتظار]] [[موعود]]، به عنوان یکی از آموزه مهم [[شیعی]] مطرح بوده و در بسیاری از [[روایات شیعه]] بر [[ضرورت انتظار]] [[قائم آل محمد]] {{صل}} تصریح شده است.

از مجموع روایاتی که در [[منابع معتبر شیعه]] وجود دارد به دست می‌‌آید که مهدی موعود {{ع}} دارای مشخصات زیر است: از [[خاندان پیامبر اسلام]] {{صل}} و [[فرزندان]] او است؛ از [[فرزندان امام حسین]] {{ع}} است؛ [[دوازدهمین امام]] [[معصوم]] و [[حجت]] و [[خلیفه خدا]] پس از [[پیامبر]] {{صل}} است؛ فرزند [[حسن بن علی العسکری]] {{ع}} است که در [[پانزدهم شعبان]] [[سال ۲۵۵ق]]. متولد شده و هم اکنون زنده است و بر اساس مصلحتی که [[خداوند متعال]] می‌‌داند در حال [[غیبت]] به سر می‌‌برد و روزی خواهد رسید که حضرتش [[ظهور]] کرده و پس از آنکه [[بیدادگری]] [[زمین]] را فرا گرفته، [[عدالت جهانی]] را برقرار خواهد ساخت و بر [[مؤمنان]] است که همواره با [[آمادگی]] در [[انتظار]] چنین روزی باشند <ref>تاریخ غیبت کبری، ص۸؛ الیوم الموعود بین الفکر المادیّ والدّینی، ص۶۳۶؛ الهیات، ج۲، ص۶۳۲.</ref>.

[[پیامبر اسلام]] {{صل}} در [[حدیثی]] که [[فریقین]] آن را نقل کرده‌اند، در این باره می‌‌فرماید: اگر از [[دنیا]] جز یک [[روز]] نماند، [[خداوند]] آن روز را آن قدر طولانی می‌‌کند که تا فرزندم [[مهدی]] که اسم او، اسم من و [[کنیه]] او، کنیه من است ظهور کند و [[عدالت]] را بگستراند، بعد از آنکه زمین را [[ظلم و جور]] فرا گیرد<ref>بحارالانوار، ج۵۱، ص۷۴؛ کشف الغمة، ج۲، ص۴۴۶.</ref>.<ref>[[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار - فروهی (مقاله)|مقاله «انتظار»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی ج۱]] ص ۴۹۶.</ref>

== [[فضیلت انتظار]] ==

[[انتظار فرج]] [[برترین]] و محبوب‌ترین عمل. در روایتی که از [[رسول اکرم]] [[نقل]] شده، [[انتظار]] به عنوان [[برترین عمل]] معرفی گشته است. "[[برترین عمل]] [[امت]] من، [[انتظار فرج]] از جانب خدای بلند مرتبه است"<ref>{{متن حدیث| قَالَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}: أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ}}؛ عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۳۶.</ref>. در [[روایات]] [[امامان معصوم]] [[انتظار]] نه تنها [[برترین عمل]] بلکه به عنوان محبوب‌ترین عمل <ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۳؛ شیخ طوسی، الأمالی، ص۴۳۶.</ref> نیز شمرده شده است.

[[رسول اکرم]] در این باره چنین فرموده‌اند: "والاترین [[عبادت]] [[انتظار فرج]] است"<ref>{{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}}: أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ}}؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۸۷.</ref>.

از حضرت [[امام سجاد]] {{ع}} [[نقل]] شده است: "[[انتظار فرج]] از بزرگترین فرج‌هاست"<ref>{{متن حدیث|انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ}}؛ کمال الدین، ج۱، ص۳۲۰.</ref>.

طبق فرمایش [[امامان معصوم]] ما غیر از [[فرج امام زمان]] که [[فرج]] نهایی همه [[اولیا]] و [[انبیا]] [[الهی]] و [[مؤمنان]] است. هر شخص منتظری، همین انتظارش برای او [[فرج]] می‌باشد که می‌توان گفت پس از [[فرج]] [[امام عصر]] {{ع}} که بزرگترین [[فرج]]، برای همه [[مؤمنان]] است. کمترین اثر [[انتظار]]، برای شخص [[منتظر]] همین [[انتظار]] اوست. از [[امام صادق]] {{ع}} چنین آمده است: "... هرکس که [[منتظر]] باشد و در این راه بر [[مصائب]] و آزارها [[صبر]] نماید فردای [[قیامت]] در صف ما خواهد بود"<ref>الکافی، ج۸، ص۳۷.</ref><ref>[[آرزو شکری|شکری، آرزو]]، [[حقوق اهل بیت (کتاب)|حقوق اهل بیت]]، ص۱۹۹- ۲۰۰.</ref>.

== [[انتظار]] در [[روایات]] ==

# '''[[روایات]] عام در مورد [[انتظار]]:''' در [[زیارت جامعه]] خطاب به [[اهل بیت]] آمده است {{متن حدیث|مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ}}<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۴.</ref> یعنی [[منتظر]] [[امر]] شما هستم، این معنا اختصاص به [[امام]] خاصی ندارد بلکه نسبت به هر یک از [[ائمه]] باید حالت [[انتظار]] وجود داشته باشد و در زمان ما مصداق آن [[حضرت مهدی]] {{ع}} است. منظور از [[انتظار]] معنایی وسیع است که شامل این معانی می‌شود: [[گوش به فرمان]] بودن نسبت به آن حضرات، [[آمادگی]] دائمی برای [[امتثال]] [[اوامر]] ایشان، [[یاری]] آنها در مواقع [[لزوم]] و بودن در صحنه، کمک برای [[تشکیل حکومت]] آنان. در [[زیارت جامعه]] بعد از جمله {{متن حدیث|مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ}} آمده است {{متن حدیث|مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ}}<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۶۱۴.</ref>، فراهم نمودن زمینه‌ای برای استفاده تمامی [[انسان‌ها]] از بهره وجودی آنها.

# روایاتی که در خصوص [[امام زمان]] و [[انتظار ظهور]] آخرین [[مصلح جهانی]] و [[موعود]] است. [[روایات]] در این زمینه بسیار فراوان و گسترده است ما به عنوان نمونه چند مورد را ذکر می‌کنیم:

## درباره اینکه چرا [[حضرت مهدی]] {{ع}} را "مُنتَظَر" گویند؟! [[صقر بن ابی دلف]] گوید: از [[امام جواد]] {{ع}} پرسیدم که پس از [[حسن]] ([[امام حسن عسکری]] {{ع}}) چه کسی [[امام]] است؟ ایشان چنین فرمودند: "همانا پس از [[حسن]]، فرزندش [[قائم]]، به [[حق امام]] [[منتظر]] است. گفتم: ای [[فرزند]] [[رسول خدا]]! چرا او را [[قائم]] می‌گویند؟ فرمودند: زیرا او پس از آنکه یادش از بین [[مردم]] برود و اکثر معتقدین به امامتش [[مرتد]] شوند [[قیام]] کند. گفتم: چرا او را [[منتظر]] گویند؟ فرمودند: زیرا ایام غیبتش زیاد شود و مدتش طولانی گردد، [[مخلصان]]، در [[انتظار]] قیامش باشند و شکاکان، انکارش کنند و [[منکران]]، یادش را [[استهزاء]] نمایند و [[عجله]] کنندگان در آن هلاک شوند و [[تسلیم]] شوندگان در آن [[نجات]] یابند"<ref>{{متن حدیث| قَالَ إِنَّ بَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرُ فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ سُمِّيَ الْقَائِمَ قَالَ لِأَنَّهُ يَقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِكْرِهِ وَ ارْتِدَادِ أَكْثَرِ الْقَائِلِينَ بِإِمَامَتِهِ فَقُلْتُ لَهُ وَ لِمَ سُمِّيَ الْمُنْتَظَرَ قَالَ لِأَنَّ لَهُ غَيْبَةً يَكْثُرُ أَيَّامُهَا وَ يَطُولُ أَمَدُهَا فَيَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ الْمُخْلِصُونَ وَ يُنْكِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَ يَسْتَهْزِئُ بِهِ الْجَاحِدُونَ وَ يَكْذِبُ فِيهَا الْوَقَّاتُونَ وَ يَهْلِكُ فِيهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ يَنْجُو فِيهَا الْمُسْلِمُونَ}}؛خزاز قمی، کفایة الأثر، ص۲۸۴؛ کمال الدین، ج۲، ص۳۷۸.</ref>؛.

## [[عبدالعظیم حسنی]] [[روایت]] می‌کند که بر مولای خود، [[امام]] [[محمد تقی]] {{ع}} وارد شدم و گفتم: من می‌خواهم از [[قائم]] {{ع}} سؤال کنم که آیا او همان [[مهدی]] است یا کسی غیر از اوست؟ که [[امام]] فرمودند: "... [[قائم]] ما همان [[مهدی]] است، کسی که [[واجب]] است در غیبتش [[انتظار]] او را بکشند و در ظهورش او را [[اطاعت]] کنند و او سومین از [[فرزندان]] من است و [[سوگند]] به کسی که [[محمد]] را به [[نبوت]] [[مبعوث]] فرمود و ما را به [[امامت]] مخصوص گردانید، اگر از [[عمر]] [[دنیا]] جز یک روز باقی نمانده باشد، [[خداوند]] آن روز را به قدری طولانی گرداند تا در آن [[روز قیام]] کند و [[زمین]] را همچنان که آکنده از [[ظلم و جور]] شده باشد، پر از [[عدل و داد]] نماید"<ref>خزاز قمی، کفایة الأثر، ص۲۸۰؛ کمال الدین، ج۲، ص۳۷۷.</ref>.

بعضی به [[اشتباه]] [[فکر]] می‌کنند که همۀ [[کارها]] خود به خود و بدون [[زمینه‌سازی]] و [[آمادگی]] درست می‌شود. جملات حکیمانۀ [[امام باقر]] {{ع}} در این مورد، قابل توجه است: [[راوی]] می‌گوید [[خدمت]] [[امام محمد باقر]] {{ع}} عرض کردم: "[[مردم]] می‌گویند چون [[مهدی]] [[قیام]] کند، [[کارها]] خود به خود درست می‌شود و به اندازۀ یک حجامت [[خون]] نمی‌ریزد. فرمود: هرگز چنین نیست. به خدایی که جانم به دست اوست [[سوگند]]! اگر قرار بود کار برای کسی، خود به خود درست شود، برای [[پیامبر]] درست می‌شد، هنگامی که دندانش [[شکست]] و صورتش شکافت. هرگز چنین نیست که کار خود به خود درست شود. به خدای [[جان]] آفرین [[سوگند]]! کار درست نخواهد شد تا اینکه ما و شما در عرق و [[خون]] [[غرق]] شویم آن‌گاه به پیشانی خود دست کشید"<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۸۴.</ref>.

اینک با توجه به مطالبی که بیان کردیم، می‌توان گفت که [[انتظار]] نه احتراز است و [[گوشه‌نشینی]] و نه حالتی صرفاً [[روحی]] و [[روانی]]؛ بلکه [[انتظار]]، [[حافظ]] ابعاد عملی [[مکتب]] است، [[پویایی]] و حرکت است برای تحقق [[آرمان]] بلند تمامی [[انبیا]] {{عم}} از [[آدم]] [[ابوالبشر]] تا [[خاتم پیامبران]]<ref>[[آرزو شکری|شکری، آرزو]]، [[حقوق اهل بیت (کتاب)|حقوق اهل بیت]]، ص۲۰۰-۲۰۴.</ref>.

در روایات زیادی بر [[ضرورت]] و [[لزوم انتظار]] تأکید شده است؛ از جمله: [[امام جواد]] {{ع}} می‌‌فرماید: بر هر [[مسلمان]] [[واجب]] است در [[غیبت]] [[حضرت]] انتظار بکشد<ref>کمال الدین وتمام النعمة، ص۳۷۷.</ref>.

ویژگی‌های دیگر در سخنان [[امامان]] {{عم}} بیان شده است، برای نمونه: [[انتظار فرج]] از محبوب‌ترین [[اعمال]] نزد [[خداوند]] است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۸۱.</ref>. جوهره انتظار آمیخته با [[صبر]] و [[تحمل]] [[سختی]] هاست<ref>وسایل الشیعه، ج۱۹، ص۷۵؛ بحارالانوار، ج۱۰، ص۳۵۲.</ref>. انتظار فرج از بزرگ‌ترین [[فرج]] هاست<ref>بحارالانوار، ج۳۶، ص۳۸۶.</ref>. انتظار فرج [[افضل]] اعمال و [[برترین]] [[جهاد]] دانسته شده و اینکه با آمدن [[منجی]] [[حزن]] از [[شیعه]] برداشته می‌‌شود<ref>بحارالانوار، ج۵۰، ص۳۷۱؛ و ج۷۴، ص۱۴۳.</ref>.

در پاره ای [[روایات]] درباره [[فضیلت انتظار]] آمده است: شخصی از [[امام صادق]] {{ع}} درباره کسی که [[انتظار ظهور]] [[حکومت حق]] را می‌‌کشد و در این حال از [[دنیا]] می‌‌رود سؤال کرد، حضرت فرمود: او همانند کسی است که با [[رهبر]] این [[انقلاب]] ([[حضرت مهدی]]) و در [[خیمه]] او بوده باشد و پس از لحظه ای [[سکوت]]، فرمود: مانند کسی است که با [[پیامبر اسلام]] {{صل}} همراه باشد<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶.</ref>. تعابیر دیگری درباره چنین کسی وارد شده؛ از جمله اینکه: چنین شخصی به مجاهدی که در [[راه خدا]] [[شمشیر]] می‌‌زند؛ یا کسی که در [[خدمت]] [[پیامبر]] {{صل}} با شمشیر بر مغز [[دشمن]] بکوبد؛ یا کسی که زیر [[پرچم]] [[قائم]] باشد؛ یا کسی که پیش روی پیامبر {{صل}} [[جهاد]] کند و یا کسی که با پیامبر [[شهید]] شود، مانند شده است<ref>بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۲۶؛ کمال الدین وتمام النعمة، ص۶۴۴ـ ۶۴۵.</ref>.

درباره [[آثار انتظار]] گفته شده: [[انتظار]] سبب تسکین دردها و آسان شدن [[مصیبت‌ها]] می‌‌شود، چون [[منتظر]] [[امید به آینده]] ای روشن دارد و نیز گفته شده برای این که [[انسان]] بتواند [[لیاقت]] [[مصاحبت]] با حضرت مهدی {{ع}} و جهاد در رکاب او را داشته باشد باید برای [[اصلاح]] نفس و [[تهذیب]] [[اخلاقی]] بکوشد و مقدمات و وسایل لازم برای [[غلبه]] حضرت بر دشمنانش را که از جمله آن تحصیل [[علوم]] و [[معارف]] است مهیا سازد<ref>المهدی، ص۳۱۰.</ref>.

افزون بر آنچه گفته شد، نیروهای نهفته و سرمایه‌ها در پرتو دوران سخت انتظار به جریان می‌‌افتد و در پرتو [[پویایی]] معارف، [[زندگی]] معنای جدیدی پیدا می‌‌کند و به لحاظ [[قداست]] و [[عظمت]] [[هدف]]، [[تحمل]] در مقابل [[ناملایمات]] بیشتر می‌‌شود و انسان از مرز انسان [[متعادل]] فراتر رفته و به مرحله متعالی می‌‌رسد و از مرحله رنج‌های حقیر مادی رها شده و به وادی رنج‌های [[عظیم]] [[معنوی]] و دغدغه‌های بزرگ [[انسان]] گام نهاده و چشم به دروازه‌های روشن [[ظهور]] می‌‌اندازد<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۸۳.</ref>. کسانی که ادعای [[انتظار]] دارند باید دارای شرایط و ویژگی‌هایی باشند تا [[منتظر واقعی]] به شمار آیند. [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌فرماید: هر کس [[دوست]] دارد که از [[یاران حضرت قائم]] به شمار آید باید [[چشم به راه]] او باشد و به [[پارسایی]] و نیکویی [[رفتار]] نماید؛ چنین کسی [[منتظر حقیقی]] است، پس بکوشید و انتظار بکشید، گوارا باد شما را ای گروه بخشودگان. <ref>الغیبه، ص۲۷؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۴۰؛ منتخب الاثر، ص۴۹۸.</ref>. از دیگر [[ویژگی‌های منتظر]] [[واقعی]] [[حفظ دین]] و [[پرهیزگاری]] است.

[[امام حسین]] {{ع}} در روایتی درباره [[ویژگی‌های منتظران واقعی]] می‌‌فرماید: در مسئله [[غیبت]]، عده ای به تردید می‌‌افتند [[وعده]] ای دیگر [[ثابت قدم]] می‌‌مانند، اما کسانی که در مقابل آزارها و تکذیب‌ها [[صبر]] پیشه کنند به منزله جهادکنندگان در محضر [[رسول اللّه]] {{صل}} هستند<ref>تاریخ غیبت کبری، ص۱۲؛ کمال الدین وتمام النعمة، ص۳۱۷.</ref>.

[[امام]] [[موسی بن جعفر]] {{ع}} نیز از جمله ویژگی‌های منتظران واقعی را ثابت قدم بودن در [[پذیرش ولایت اهل بیت]] {{عم}} و [[برائت]] جستن از [[دشمنان]] آنها می‌‌داند<ref>کمال الدین وتمام النعمه، ص۳۶۱.</ref>.

درباره [[آسیب‌شناسی انتظار]] باید گفت انتظار دوگونه است: [[انتظار سازنده]]، تحرک بخش و [[تعهد]] آور؛ این نوع انتظار همان گونه که گذشت با فضیلت‌ترین [[عبادت]] شمرده شده است. در مقابل [[انتظار ویرانگر]]، بازدارنده و فلج کننده است؛ این دو نوع انتظار معلول دو نوع برداشت از ظهور عظیم [[تاریخی]] [[مهدی موعود]] {{ع}} است.

در انتظار ویرانگر برداشت این است که ظهور و [[قیام حضرت قائم]] {{ع}} صرفاً ماهیت انفجاری دارد، و از اشاعه [[ظلم‌ها]]، [[تبعیض‌ها]]، [[اختناق‌ها]] و [[حق]] کشی‌ها ناشی می‌‌شود، و این انفجار وقتی رخ می‌‌دهد که [[اصلاح]] به نقطه صفر برسد و حق و [[حقیقت]] هیچ طرفداری نداشته باشد. بنابراین هر اصلاحی در این جریان محکوم است، چون هر اصلاحی یک نقطه روشن است و تا نقطه روشن باشد دست [[غیب]] ظاهر نمی‌شود، پس بهترین کمک به تسریع در امر [[ظهور]] و بهترین شکل [[انتظار]]، [[ترویج]] و [[اشاعه فساد]] است. مفهوم این نوع انتظار دست روی دست گذاشتن است و جنبه [[تحذیری]] دارد، بالاتر این که برخی بر این باورند که باید در اشاعه [[ظلم]] و [[فحشا]] نیز [[کوشش]] کرد.

اما در [[انتظار سازنده]]، نوع برداشت از انتظار این است که [[ظهور مهدی]] {{ع}} از حلقه‌های [[مبارزه]] [[اهل]] [[حق و باطل]] است که به [[پیروزی]] نهایی [[اهل حق]] می‌‌انجامد. سهیم بودن یک فرد در این [[سعادت]] موقوف بر این است که آن فرد عملاً اهل حق باشد، بنابراین باید اهل حقی باشد، نه این که ظهور وقتی محقق می‌‌شود که همه [[اهل باطل]] باشند<ref>قیام وانقلاب مهدی، ص۵۳.</ref>.