انواع انتظار: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

== انواع انتظار ==

* آموزۀ [[انتظار]] از محوری‌ترین [[عقاید]] به حساب می‌‌آید، منتها به رغم روشنی و قطعیت معنای [[راستین]] [[انتظار]]، [[تفسیر]] و تبیین [[انتظار]] محل [[اختلاف]] و برداشت‌های گوناگون شده است<ref>ر. ک. [[ابراهیم کوثری|کوثری، ابراهیم]]، [[انتظار و وظایف منتظران (مقاله)|انتظار و وظایف منتظران]]، ص ۸؛ [[علی نصیری|نصیری، علی]]، [[نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن (مقاله)|نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن]]، ص ۱۱۴-۱۱۶.</ref>.  

* دربارۀ چیستی و تحلیل ماهیت [[انتظار]]، دو برداشت اصلی و عمده وجود دارد:

=== [[انتظار مثبت]] و سازنده ===

* در این نگرش"[[انتظار]]" تنها [[امید]] و [[چشم به راهی]] نیست، بلکه [[گرایش]] عملی و از سنخ "حرکت" و "کار" و "تلاش" است و با منش و [[رفتار]] [[منتظر]] پیوند دارد، زیرا برپایۀ [[آیات]]<ref>سوره نور، آیه: ۵۵. </ref> و [[روایات]]<ref>رسول خدا {{صل}} فرمود: {{متن حدیث|"لَنْ تَنْقَضِیَ الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی یَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا"}}؛ الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.</ref>، [[هدف]] والای [[انتظار]]، [[حاکمیت]] فراگیر [[اسلام]] به دست [[آخرین حجت الهی]]، [[امام مهدی]] {{ع}} است. برپایه این [[تفسیر]]، "[[انتظار]]"، اندیشۀ حرکت‌آفرین و پویاست که [[منتظر]] را به [[رفتار]] و اقدامات اصلاح‌گرایانه وامی‌دارد<ref>ر. ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref> و [[ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} حلقه‌ای است از حلقه‌های مبارزۀ [[اهل حق]] و [[باطل]] که [[پیروزی]] به [[اهل حق]] منتهی می‌شود و فرد [[منتظر]] در هر شرایط، در گروه [[اهل حق]] جای دارد و در هر شرایطی بر علیه [[اهل باطل]] است<ref>ر. ک. [[اصغر طهماسبی بلداجی|طهماسبی بلداجی، اصغر]] و [[فاطمه مرادی|مرادی، فاطمه]]، [[قرآن و سبک زندگی مهدوی (مقاله)|قرآن و سبک زندگی مهدوی]]، ص؟ ؟؟؛ [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟</ref>. [[منتظران]] [[ظهور امام زمان]] خود نیز مصلحانی کوچکترند که در محدودۀ خود به روشنگری و [[اصلاح]] و [[ارشاد]] می‌پردازند و از خاموش ماندن [[چراغ هدایت]] و [[نور]] جلوگیری می‌نمایند<ref>ر. ک. [[سید مهدی شمس‌الدین|شمس‌الدین، سید مهدی]]، [[در ساحل انتظار (کتاب)|در ساحل انتظار]]، ص۳۱-۳۳.</ref> و [[جامعه]] را مهیای [[تأسیس دولت]] [[مهدوی]] می‌‌نمایند<ref>ر. ک. [[شریف لک‌زایی|لک‌زایی، شریف]]، [[آزادی انتظار و آموزه مهدویت (مقاله)|آزادی انتظار و آموزه مهدویت]]، ص؟ ؟؟</ref>. [[انتظار مثبت]]، [[انتظار]] فعال، پویا و تأثیرگذاری است که [[منتظر]] را در تکاپوی تحولات و تغییرات شدید [[جامعه]] [[یاری]] می‌‌رساند و او را در ترسیم جامعۀ مطلوب [[مهدوی]] [[قوی]] و [[توانمند]] می‌‌سازد. روحیۀ [[انتظار سازنده]] در فرد موجب می‌‌گردد تا او [[جامعه]] را از جامعۀ موجود به [[جامعۀ منتظر]] تبدیل کند و از آن رهگذر، به [[جامعه مطلوب]] و [[عصر ظهور]] رهنمون گردد<ref>ر. ک. [[محمد رضا ضمیری|ضمیری، محمد رضا]]، [[کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌­های اجتماعی (مقاله)|کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌­های اجتماعی]]، ص ۲۸۳ ـ ۲۸۴.</ref>.

=== [[انتظار منفی]] و ویرانگر ===

* این [[انتظار]]، فلج کننده، بازدارنده و در واقع نوعی"[[اباحی]] گری" است و همواره مورد [[مذمت]] و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته است. در این نوع [[انتظار]]، [[ظهور مهدی]] {{ع}} صرفاً ماهیت انفجاری دارد و از اشاعۀ [[ظلم‌ها]]، [[تبعیض‌ها]]، اختناق‌ها و حق‌کشی‌ها ناشی می‌‌شود. این انفجار زمانی رخ می‌دهد که [[اصلاح]] به نقطۀ صفر برسد و [[حق]] و [[حقیقت]] هیچ طرفداری نداشته باشد. بنابراین هر اصلاحی در این جریان محکوم است، چون هر اصلاحی یک نقطۀ روشن است و تا نقطۀ روشن هست دست [[غیب]] ظاهر نمی‌‌شود، پس [[بهترین]] [[کمک]] به [[تسریع در ظهور]] و [[بهترین]] شکل [[انتظار]]، [[ترویج]] و اشاعۀ [[فساد]] است. این نوع [[انتظار فرج]] به نوعی تعطیلی [[مقررات اسلامی]] و به هیچ وجه با [[موازین اسلامی]] و [[قرآنی]] وفق ندارد<ref>ر. ک. [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص ۵۴؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، ص ۱۹۳-۱۹۵؛ [[اصغر طهماسبی بلداجی|طهماسبی بلداجی، اصغر]] و [[فاطمه مرادی|مرادی، فاطمه]]، [[قرآن و سبک زندگی مهدوی (مقاله)|قرآن و سبک زندگی مهدوی]]، ص؟ ؟؟؛ [[ناصر فروهی|فروهی، ناصر]]، [[انتظار فرج ۶ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟</ref> و این‌گونه [[انتظار]]، عاملی برای توجیه [[ستم‌ها]] و [[فسادها]] و حق‌کُشی‌ها و بی‌عدالتی‌هاست<ref>ر. ک. [[شریف لک‌زایی|لک‌زایی، شریف]]، [[آزادی انتظار و آموزه مهدویت (مقاله)|آزادی انتظار و آموزه مهدویت]]، ؟؟ ؟؛ [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۳۹-۴۰.</ref>.

== برداشت‌های منفی از [[انتظار]] ==

* برداشت‌های منفی از موضوع [[انتظار فرج]] را می‌‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

# '''[[انتظار]] [[مذهب]] احتراز''': برخی [[ظهور]] را تنها به [[ارادۀ الهی]] وابسته می‌دانند و تلاش در برابر [[حاکمان جور]] را بی‌تأثیر می‌شمارند، [[اصلاح]] امور را به آمدن [[حضرت مهدی]] واگذار می‌کنند و نه تنها برای برپایی [[حکومت]] [[اقدام]] نمی‌کنند بلکه آن را مانع [[ظهور]] و محکوم به بطلان می‌پندارند<ref>ر. ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶</ref>. چنین انتظاری از نظر فردی، عامل رکود و توقف است و از نظر [[اجتماعی]] وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری است<ref>ر. ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ به نقل از مهدی منتظر، ص ۳۶.</ref>. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، [[ارتداد]] و حتی [[انحراف]] از [[آیات]] تحرک‌بخش [[قرآن]] است. عامل زبونی، [[بی‌عدالتی]]، [[نابرابری]]، رکود و سکون و کناره‌گیری است<ref>ر. ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص ۳۷ و ۳۸؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ [[عبدالله محمدهاشمی|محمدهاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص ۲۷</ref>. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل نادرست است. از این‌رو این برداشت و تلقی از [[انتظار]] همواره مورد [[مذمت]] و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته و همواره [[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل‌بیت]] {{ع}} از آن پرهیز داده شده‌اند<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، [[مؤلفه‌­های انتظار توان­مند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌­های انتظار توان­مند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟ ؟؟</ref>.

# '''[[زمینه سازی]] [[ظهور]] با [[کمک]] به رواج [[فساد]] و [[گناه]]''': دستۀ دیگری معتقدند [[امام زمان]] {{ع}}، زمانی [[ظهور]] می‌کنند که [[دنیا]] پر از [[فساد]] و [[تباهی]] شده باشد، پس ما نباید در [[زمان غیبت]] با [[انحراف‌ها]] و مفاسدی که در [[جامعه]] وجود دارد مقابله کنیم، بلکه باید [[جامعه]] را به حال خود بگذاریم تا گناه‌ها زیاد شده و [[فرج]] نزدیک بشود<ref>ر. ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟</ref>. بلکه بالاتر برخی معتقدند ما نه تنها نباید جلوی [[گناهان]] را بگیریم، بلکه باید به آنها دامن هم بزنیم تا [[دنیا]] پر از [[جور]] و [[ظلم]] بشود و [[زمینۀ ظهور]] [[حضرت]] تحقّق یابد<ref>ر. ک. [[محمد محمدرضایی|محمدرضایی، محمد]]، [[معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر (مقاله)|معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر]]، ص ۱۲؛ [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟.</ref>. برخی دولت‌های [[جابر]] مدعی شده‌اند که با جنایت‌های روزافزون به [[مقدمات ظهور]] [[منجی]] [[کمک]] می‌‌کنند<ref>ر. ک. [[مریم کریمی‌تبار|کریمی‌تبار، مریم]]، [[اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور (مقاله)|اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور]]، ص۱۲۱-۱۲۲؛ [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۳۹-۴۰.</ref>. چگونه می‌توان پذیرفت آن [[حضرت]] برای [[اصلاح]] [[جوامع بشری]]، هر نوع [[سختی]] را [[تحمل]] کنند، اما [[پیروان]] او در بی تفاوتی کامل به سر برند و از همه مهمتر دو اصل اساسی [[دینی]] یعنی [[امر به معروف و نهی از منکر]] را متروک گذارند<ref>ر. ک. [[سید مهدی شمس الدین|شمس الدین، سید مهدی]]، [[در ساحل انتظار (کتاب)|در ساحل انتظار]]، ص۳۱-۳۳.</ref>.

# '''صرف [[دعا]] و عمل به [[تکلیف]]''': کسانی که [[تکلیف]] [[مردم]] در [[زمان غیبت]] را تنها [[دعا برای تعجیل فرج]] [[حضرت حجت]] {{ع}} می‌دانستند و به [[تکالیف]] خودشان هم عمل می‌کردند و [[امر به معروف و نهی از منکر]] هم می‌کردند، منتها درصدد [[اقدام عملی]] خاصی نبودند<ref>ر. ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟</ref>. به عبارتی دیگر برخی چنین می‌‌اندیشند که [[انتظار]] جز به معنای چشم انتظاری برای [[حضرت مهدی]] و [[سکوت]] و خمودی چیز دیگری نیست و این [[انتظار]] هیچ‌گونه تحول و تغییری در نقش و کارکرد [[اجتماعی]] اعضای [[جامعه]] بر جای نخواهد گذاشت<ref>ر. ک. [[محمد رضا ضمیری|ضمیری، محمد رضا]]، [[کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌­های اجتماعی (مقاله)|کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌­های اجتماعی]]، ص ۲۸۳ ـ ۲۸۴. </ref>.

# '''[[انتظار مذهب اعتراض]]''': از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که [[انتظار]] را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی می‌نماید: "[[انتظار مذهب اعتراض]] است، [[منتظر]]، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. [[مذهب]] [[انتظار]] مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این [[منتظر]] به آنچه هست [[دل]] نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به [[ظلم]] است و این [[اعتراض]] ریشه در یک [[مبارزه]] و "نه [[تاریخی]] دارد" "نه"ای که از [[سقیفه]] و از زبان [[علی]] {{ع}} شنیده شد"<ref>[[علی شریعتی|شریعتی، علی]]، انتظار مذهب اعتراض. </ref>. هرچند این [[تفسیر]]؛ [[انتظار]] را موجب تخدیر و [[تسلیم]] نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این [[اعتراض]] تا کجاست؟ تا [[رفاه]]، تا [[عدالت]]، تا عرفان، تا [[آزادی]] تا [[شکوفایی]] و [[تکامل]] و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این [[اعتراض]] چیست؟ چه باری بر دوش [[منتظر]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه می‌شود؟<ref>ر. ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref>

# '''[[انتظار خاموش]]''': به دیدگاه کسانی اطلاق می‌شود که پدیده [[ظهور حضرت حجت]] {{ع}} را تنها معلول [[اراده]] و [[مشیت الهی]] می‌دانند و برای عوامل انسانی و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در [[عصر غیبت]] نیز [[شیعیان]] را به [[زمینه‌سازی]] و تهیه [[مقدمات ظهور]] [[مکلف]] نمی‌دانند. این نگرش منفی و منفعلانه به موضوع [[انتظار]]، از نگاه سطحی و تلقی نادرست نسبت به مفاد برخی روایاتی ناشی می‌شود که در مورد نفی هر گونه [[قیام]] و حرکتی در [[عصر انتظار]] و بطلان و یا نافرجام بودن آن [[نقل]] شده است<ref>ر. ک. [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه سازی ظهور (مقاله)|آموزه انتظار و زمینه سازی ظهور]]، ص ۱۲۰ ـ ۱۲۱. </ref>.

# '''[[طاغوت]] بودن [[حکومت]] [[قبل از ظهور]]''': دیدگاه کسانی که هر اقدامی برای [[تشکیل حکومت]] در [[زمان غیبت]] را خلاف [[شرع]] دانسته و [[عقیده]] دارند این عمل با [[روایات]] مغایر است و هر عَلَمی [[قبل از ظهور]] [[حضرت]] بلند شود، [[طاغوت]] است<ref>{{متن حدیث|کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ {{ع}} صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ}}؛ الغیبه، نعمانی، ص ۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص ۲۹۵.</ref><ref>ر. ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟ ؟؟</ref> در پاسخ گفته شده است مقصود از [[پرچم]] [[طاغوت]] برافراشته شده پیش از [[قیام قائم]] {{ع}}، پرچمی است که نه برای [[خدا]]، بلکه در پی رسیدن به مقاصد [[دنیایی]] و [[دعوت]] به خود باشد؛ اما پرچمی که با [[هدف]] [[حاکمیت]] [[دین الهی]] برافراشته شود و [[مردم]] را به [[قرآن]] و [[مکتب اهل بیت]] {{ع}} فراخواند، قطعاً مخاطب اینگونه [[روایات]] نخواهد بود، همان‌گونه که [[امام باقر]] {{ع}} در تأیید [[قیام]] حق‌طلبانۀ [[یمانی]]، وی را به سبب فراخوان [[مردم]] به [[امام مهدی]] {{ع}} ستود و با هدایت‌بخش خواندن [[پرچم]] او همگان را به [[حمایت]] از [[نهضت]] [[یمانی]] سفارش فرمود<ref>{{متن حدیث|لَیْسَ فِی الرَّایَاتِ رَایَةٌ أَهْدَی مِنْ رَایَةِ الْیَمَانِیِّ هِیَ رَایَةُ هُدًی لِأَنَّهُ یَدْعُو إِلَی صَاحِبِکُمْ... وَ إِذَا خَرَجَ الْیَمَانِیُّ فَانْهَضْ إِلَیْهِ فَإِنَّ رَایَتَهُ رَایَةُ هُدًی}}؛ الغیبه، نعمانی، ص ۲۵۶. </ref>. در [[حقیقت]]، اینگونه [[روایات]] برای پیشگیری از سوء استفاده برخی عناصر فرصت‌طلب از نام "[[مهدی]]" است، تا کسی برای رسیدن به اغراض [[سیاسی]] خویش، خود را [[مهدی موعود]] موجود قلمداد نکند<ref>ر. ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶.</ref>.

== نتیجه‌گیری ==

* بنابراین دو برداشت عمده درباره [[انتظار]] وجود دارد: [[انتظار مثبت]] و سازنده که موافق [[آیات]] و [[روایات]] و حرکت آفرین و پویاست و [[انتظار منفی]] و ویرانگر که مخالف [[ضرورت]] [[قرآن]] و [[اسلام]] و بازدارنده و فلج کننده است.