بندگی خدا در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== عبودیت در رهنمودهای [[امام علی]] {{ع}} ==

=== عبودیت فراگیر (تکوینی) ===

از دیدگاه [[توحیدی]] امیرمؤمنان {{ع}} عبودیت و [[خضوع]]، ویژگی ذاتی و عمومی همه پدیده‌های [[جهان هستی]] است و هیچ موجودی - به دلیل [[فقر ذاتی]] خود - از دایره عبودیت بیرون نیست. بر این اساس، [[جهان]] سراسر عبد و [[فرمانبردار]] [[خدا]] است:

=== عبودیت ویژه (ارادی) ===

عبودیت خاص یا عبودیت ارادی، عبارت است از حالت [[تسلیم]] در برابر خداوند و اینکه خود را مملوک و [[عبد]] او بدانیم و برای خویش انانیت و [[استقلال]] قائل نشویم. [[قرآن]] درباره [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} می‌فرماید: «هنگامی که پروردگارش به او گفت:[[تسلیم]] شو، گفت: به [[پروردگار]] جهانیان تسلیم شدم»<ref>{{متن قرآن|إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ}} «آنگاه که پروردگارش بدو فرمود: فرمانبردار باش» سوره بقره، آیه ۱۳۱.</ref>. [[امیرمؤمنان]] {{ع}} در آغاز [[وصیت]] خود، با اقتباس از [[قرآن کریم]]، می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«بگو: بی‌گمان نمازم و نیایشم و زندگیم و مرگم از آن خداوند پروردگار جهانیان است» سوره انعام، آیه ۱۶۲.</ref><ref>محمودی، محمدباقر، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج۲، ص۷۴۵.</ref> [[امام صادق]] {{ع}} در پاسخ به این [[پرسش]] که حقیقت عبودیت چیست، می‌فرماید: «خود را مالک و [[مدبر]] خویش ندانستن و به [[فرمان‌های الهی]] [[گردن نهادن]]»<ref>بحارالانوار، ج۱، ص۲۲۵. (نقل به معنا).</ref>. عبودیت ارادی نیز - چون عبودیت عام - از [[ربوبیت الهی]] سرچشمه می‌گیرد: «به عبودیت خود [[اقرار]] می‌کنم و به ربوبیت او [[شهادت]] می‌دهم»<ref>فرازی از خطبه پیامبر {{صل}} در غدیر خم. (نیشابوری، ابن فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۹۲).</ref>. [[ربوبیت خداوند]] بر هر پدیده‌ای متناسب با آن پدیده است. [[انسان]]، که از ویژگی [[آگاهی]] و [[اراده]] برخوردار است، بر دو نوع ربوبیت جای دارد: ربوبیت عام که مربوط به امور [[تکوینی]] است، و ربوبیت خاص که مربوط به امور اختیاری است. عبودیت انسان نسبت به [[ربوبیت]] گونه نخست، جبری و غیر اختیاری است، اما عبودیتش نسبت به ربوبیت گونه دوم، انتخابی و اختیاری است. همچنان‌که پدیده‌ها با [[عبودیت]] ذاتی خود و تحت [[سنت‌ها]] و [[قوانین الهی]] به کمال می‌رسند، [[انسان]] نیز با عبودیت انتخابی [[راه تکامل]] را می‌پیماید و به کمال و [[سعادت]] می‌رسد. [[بندگی]]، دارای ارزشی والا است که منبع و ملاک [[ارزش‌ها]] و [[فضیلت‌ها]] به حساب می‌آید<ref>المیزان. ج۱، ص۱۹۳.</ref>.[[توکل]]، [[تفویض]]، [[رضا]] و دیگر [[مقامات معنوی]]، همه از این [[حقیقت]] [[ارزشمند]] سرچشمه می‌گیرند. با تثبیت عبودیت در [[نفس انسان]]، او عنوان پرارج «عبدالله» می‌یابد؛ [[مقام]] بلند و رفیعی که [[هدف غایی]] همه [[انبیا]] و [[اولیا]] بوده است. [[خداوند]] از بهترین و [[کامل‌ترین]] [[انسان‌ها]]، یعنی [[پیامبران]]، با عنوان «[[عبد]]» یاد می‌کند: {{متن قرآن|سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ}}<ref>«پاکا آن (خداوند) که شبی بنده خویش را از مسجد الحرام تا مسجد الاقصی - که پیرامون آن را خجسته گردانده‌ایم- برد تا از نشانه‌هایمان بدو نشان دهیم، بی‌گمان اوست که شنوای بیناست» سوره اسراء، آیه ۱.</ref>. [[امیرمؤمنان]] {{ع}} نیز عبودیت و عبد بودن خویش را بالاترین [[افتخار]] می‌داند<ref>بحارالانوار، ج۳۸، ص۳۴۰. امام صادق {{ع}} می‌فرماید: «خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر این که از او سه تعهد گرفت: نخست اقرار به عبودیت خداوند..».. (الکافی، ج۱، ص۱۴۷).</ref>.

همچنین آهنگ حرکت در مسیر عبودیت، گاهی شتابان و گاه آهسته و کند است. مولا با اشاره به انواع تلاش‌گران در این راه می‌فرماید: «تلاش‌گر شتابان، [[نجات]] یافت و جوینده کندرو، [[امیدوار]] است..».<ref>نهج البلاغه، خطبه ۵۸.</ref>. [[امیرمؤمنان]] {{ع}} همواره [[برترین]] مقام‌های عبودیت و [[بندگی]] را از [[خدا]] خواسته است: «خدایا،... من را از نزدیک‌ترین منزلت‌داران نزد خود گردان و از مخصوص‌ترین مقربانت قرار ده»<ref>{{متن حدیث|وَ اجْعَلْنِي مِنْ أَحْسَنِ عَبِيدِكَ نَصِيباً عِنْدَكَ وَ أَقْرَبِهِمْ مَنْزِلَةً مِنْكَ وَ أَخَصِّهِمْ زُلْفَةً لَدَيْكَ}}؛ (دعای کمیل).</ref>. و می‌دانیم که او چنین بوده است.<ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۲۸۱.</ref>

از دیدگاه [[امیرمؤمنان]] {{ع}} [[انسان]] برای تکامل [[آفریده]] شده و این تکامل از گذر [[عبادت]] امکان‌پذیر است. بنابراین، می‌توان گفت که اساساً [[انسان]] برای عبادت [[آفریده]] شده است؛ چنان‌که مولا می‌فرماید: «... [[خداوند]] شما را برای عبادت خویش آفرید»<ref>نهج السعاده، ج۲، ص۱۰۹.</ref>. [[قرآن]] نیز می‌فرماید: «[[جن]] و انس را جز برای عبادت خود نیافریدم»<ref>{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ}} «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.</ref>. بنابراین، عبادت برای انسان نیازی [[روحی]] و ضرورتی تکاملی و در همان حال [[هماهنگی]] با [[آفرینش]] است.<ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۲۸۵.</ref>

== آفات بازدارنده [[عبادت]] و [[عبودیت]] ==

چنان‌که گفته شد، نخستین شرط برای [[موفقیت]] در عرصه عبادت و عبودیت [[آگاهی]] و [[دانش]] است؛ دانشی که به [[انسان]] [[یقین]] و [[باور]] بخشد. آگاهی سطحی، [[ایمان]] سطحی می‌آورد و ایمان سطحی دستاوردی جز عبودیت سطحی و ناقص به دست نمی‌دهد: «[[رستگاری]] نیست مگر به [[طاعت]]، و طاعت به دانش است»<ref>الکافی، ج۱، ص۱۷.</ref>. اگر انسان [[اهل عبادت]] باشد، اما از [[بینش]] لازم بی‌بهره باشد، عبادتش بی‌وزن و کم‌ارزش است. [[حضرت علی]] {{ع}} می‌فرماید: «در عبادتی که همراه با [[فهم]] نباشد، خبری نیست»<ref>الکافی، ج۱، ص۱۷.</ref>. عبادت [[جاهلانه]] و بی‌محتوا، که بیش‌تر از روی [[عادت]] و نه [[بصیرت]]، انجام می‌شود، از آفات زیان‌بخش [[سلوک معنوی]] است. پس نخستین چیزی که انسان را از عبادت و عبودیت [[محروم]] می‌کند، [[جهل]] است. راه [[مبارزه]] با جهل، [[تعقل]] و [[تفکر]] و کسب دانش و بصیرت است؛ فضیلتی که همواره [[امیرمؤمنان]] {{ع}} بدان سفارش کرده است؛ چنان که می‌فرماید: «سرآغاز عبادت [[خداوند]]، [[معرفت]] او است»<ref>نهج السعاده، ج۳، ص۴۳.</ref><ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۰۸.</ref>

=== [[هوای نفس]] ===

«هوای نفس، خدای [[پرستش]] شده، است»<ref>تصنیف غررالحکم، ص۳۰۶.</ref>. البته انسان به مقتضای [[حیات]] [[دنیایی]] خود، نیازمندی‌هایی گوناگون دارد که باید از راه درست تأمین گردند، ولی بهره‌مندی از امکانات [[زندگی]]، غیر از [[دلبستگی]] و [[دلدادگی]] به آن است. در حالت نخست، انسان نگاه ابزاری به [[دنیا]] دارد و در حالت دوم، آن را [[هدف]] خویش می‌شمارد. استفاده ابزاری از دنیا، با استفاده هدفمندانه از آن، از نظر [[فکری]]، [[روانی]] و عملی بسیار گوناگون است. روزی علی {{ع}}، در بازار [[بصره]]، مردمی را که سخت [[غرق]] [[دنیا]] و [[داد و ستد]] بودند، [[توبیخ]] و [[سرزنش]] کرد که چرا به [[فکر]] [[معنویت]] و [[معاد]] نیستند. کسی در این میان به [[امام]] گفت: «چاره‌ای جز [[زندگی]] نیست، پس چه کنیم؟» امام فرمود: «تلاش برای زندگی [[انسان]] را از عمل برای [[آخرت]] بازنمی‌دارد».

[[هوای نفس]]، دارای مظاهری گوناگون است و می‌تواند به صورت شهوت‌گرایی، ثروت‌گرایی، [[جاه‌طلبی]]، شهرت‌گرایی و... جلوه‌گر شود. هوای نفس - به هر شکل و صورت -[[چشم]] [[توحیدی]] انسان را می‌بندد و [[دنیاپرستی]] را به جای [[خداپرستی]] و [[بندگی]] دنیا را به جای [[بندگی خدا]] می‌نشاند. [[امیرمؤمنان]] {{ع}}، در این باره می‌فرماید: {{متن حدیث|مَنْ عَشِقَ شَيْئاً أَعْشَى بَصَرَهُ وَ أَمْرَضَ قَلْبَهُ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۰۹.</ref>؛ «کسی که به چیزی [[عشق]] می‌ورزد، چشم او را [[کور]] و قلبش را [[بیمار]] می‌کند و [[عبد]] آن می‌گردد». همچنین با اشاره به [[ناسازگاری]] هوای نفس با [[احساس]] [[لذت]] از [[عبادت]]، می‌فرماید: «چگونه از لذت عبادت بهره‌مند می‌شود کسی که از هوای نفس دم فرونمی‌بندد؟»<ref>تصنیف غررالحکم، ص۱۹۹، ۳۱۱.</ref><ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۰۸.</ref>

=== [[ریا]] ===

=== [[عُجب]] ===

[[امیرمؤمنان]] {{ع}} می‌فرماید:

[[حضرت]] [[امام زین‌العابدین]] {{ع}} در دعای معروف [[مکارم الاخلاق]] که در [[صحیفه سجادیه]] آمده است به خدا عرض می‌کند:

=== شکل‌گرایی ===

پرداختن بیش از حد به ظاهر و شکل عبادت و [[غافل]] شدن از محتوا و جوهرش، [[نقض غرض]] عبادت است. شکل‌گرایی، گاه به صورت وسوسه‌های خطرناک در می‌آید و انسان را بازیچه دست [[شیطان]] می‌کند. عبادت شکلی و ظاهری، که از [[روح]] بی‌بهره است، به [[مقام]] [[مقبولیت]] نمی‌رسد و خیر و [[برکت]] در پی نمی‌آورد. در روایتی که پیش از این گذشت، امیرمؤمنان {{ع}} می‌فرماید: «[[آگاه]] باشید!... در [[قرائت قرآن]] اگر [[تدبر]] نباشد، خبری نیست؛ در عبادتی که [[اندیشیدن]] نباشد، خبری نیست»<ref>الکافی، ج۱، ص۳۶.</ref>. همچنین می‌فرماید: «[[نام خدا]] را با [[غفلت]] بر زبان مران... بلکه در حالی که قلبت با زبانت همنوا و همداستان است، نامش را بر زبان آور»<ref>تصنیف غررالحکم، ص۱۸۸.</ref><ref>[[سید محمد علی مدرسی|مدرسی، سید محمد علی]]، [[عبادت و عبودیت (مقاله)| مقاله «عبادت و عبودیت»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۱۱.</ref>