تعرب پس از هجرت: تفاوت میان نسخه‌ها

[[تعرب بعد الهجره]] بازگشت به [[بادیه]] پس از [[هجرت به مدینه]] منوره است. در دوران [[هجرت پیامبر]] این اصطلاح به کسانی اطلاق می‌شد که بعد از هجرت به مدینه به [[مکه]] یا بادیه باز می‌گشتند. که بنابر [[آیات قرآن]] و [[روایات]] [[گناه بزرگ]] تلقی شده است.

اما می‌توان برای این اصطلاح یک گستره معنایی وسیعی در نظر گرفت به این معنا که شخص به کاری مبادرت نماید که به دوری او از [[دین]] منتهی شود یا او را در معرض دور شدن از دین قرار دهد. بنابرین کسی که [[اقدام]] به ترک [[التزام]] به دین پس از [[شناخت]] آن و نیز اقدام به ترک تحصیل [[تفقه در دین]] نماید حکم تعرب بعد الهجره بر او صادق است خواه به بلاد [[کفر]] [[مهاجرت]] کرده باشد یا نه.

تعرّب برگرفته از اَعراب / [[اعرابی]] به معنای سکونت گزیدن در بادیه است<ref>نک: ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۵۸۶-۵۸۷، «عرب»؛ حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم، ج۷، ص۴۵۰۶.</ref>.

== کاربرد اولیه [[تعرب]] ==

[[فقیهان]] هم به پشتوانه روایات، به کبیر بودن گناه تعرب [[حکم]] کرده‌اند<ref>نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۷، ص۳۳۷.</ref>. در روایتی از [[اهل سنت]]، متعربان پس از هجرت در شمار کسانی چون نصرانی‌ها و یهودی‌ها جای دارند که نباید به آنها [[سلام]] کرد<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۰، ص۳۲۲.</ref>.

   

== هجرت در [[قرآن]] و روایات ==

این هجرت ضروری در آیاتی چون {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا}}<ref>«از کسانی که فرشتگان جانشان را در حال ستم به خویش می‌گیرند، می‌پرسند: در چه حال بوده‌اید؟ می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم. می‌گویند: آیا زمین خداوند (آن‌قدر) فراخ نبود که در آن هجرت کنید؟ بنابراین، سرای (پایانی) اینان دوزخ است و بد پایانه‌ای است» سوره نساء، آیه ۹۷.</ref>، {{متن قرآن|إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلَا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا}}<ref>«بجز آن مردان و زنان و کودکان ناتوان شمرده شده‌ای که نه چاره‌ای می‌توانند اندیشید و نه راه به جایی دارند» سوره نساء، آیه ۹۸.</ref>، {{متن قرآن|فَأُولَئِكَ عَسَى اللَّهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا}}<ref>«که آنان را امید است خداوند ببخشاید و خداوند درگذرنده آمرزنده است» سوره نساء، آیه ۹۹.</ref> و برخی [[روایات]] تاکید شده است؛ همچون: {{متن حدیث|مَنْ فَرَّ بِدِينِهِ مِنْ أَرْضٍ إِلَى أَرْضٍ وَ إِنْ كَانَ شِبْراً مِنَ اَلْأَرْضِ اِسْتَوْجَبَ اَلْجَنَّةَ وَ كَانَ رَفِيقَ مُحَمَّدٍ وَ إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ}}<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۱۹، ص۳۱.</ref>. بعدها [[فقیهان]] از این سخنان، [[وجوب]] [[هجرت]] را برداشت کرده‌اند<ref>طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۲، ص۳؛ حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۱۰؛ الدرر السنیه، ج۸، ص۴۵۶.</ref>.

== [[تاریخ]] هجرت به مدینه ==

[[پیامبر]] برای [[مهاجران به مدینه]]، از [[خداوند]] درخواست سکونت پیوسته در [[مدینه]] و [[پرهیز]] از [[تعرب]] می‌کرد<ref>تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۱۵۴.</ref>. از ایشان [[روایت]] شده که هر کس تعرب ورزد، [[جفا]] کرده است<ref>هیثمی، نورالدین، مجمع الزوائد، ج۵، ص۲۵۴.</ref>. اَعرابی [[مرتد]] که [[تعرب بعد الهجره]] نماید، از زبان پیامبر [[لعنت]] شده است<ref> صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج۳، ص۱۴۴-۱۴۵.</ref>.

در گزارشی دیگر، از هجرت اقامت و هجرت [[رجعت]] یاد شده و آمده است که پیامبر با افراد بر «هجرت اقامت» [[بیعت]] می‌کرد<ref>ابن شبّه، تاریخ المدینه، ج۲، ص۴۸۴-۴۸۵.</ref>. این سخن دلالتی روشن‌تر بر [[پرهیز]] از تعرب بعد الهجره دارد. با این حال، پیامبر به عنوان [[حاکم]] [[مسلمانان]]، کسانی را از این دستور معاف می‌داشت و به برخی بازگشت به بادیه پس از هجرت به مدینه را اجازه می‌داد<ref>جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ج۱، ص۴۲۲.</ref>.

== تعرب پس از فتح مکه ==

اگر [[روایت]] خلیفه دوم درست باشد، [[طُلَقا]] در شمار [[مهاجران]] خواهند بود؛ گر چه احتمال می‌رود که [[امویان]] اصل این روایت منقول از [[خلیفه]] را خود ساخته باشند<ref>جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ج۱، ص۴۲۵.</ref>. در [[حقیقت]]، دیدگاه عمومی [[مسلمانان]] این بود که [[ضرورت]] هجرت با فتح مکه به پایان رسیده و آن امتیازها و پاداش‌های [[اخروی]] پیشین، به سبب آمدن به [[مدینه]] به کسی تعلق نمی‌گیرد<ref>ابن شبّه، تاریخ المدینه، ج۲، ص۴۸۲-۴۸۳.</ref>. اما بر پایه گزارش‌هایی، همچنان دوری از [[تعرب]]، ارزشی [[اجتماعی]] و [[سیاسی]] بود و بازگشت به [[بادیه]] [[نکوهیده]] به شمار می‌رفت<ref>جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ج۱، ص۴۲۴.</ref>.

در گزارشی دیگر تصریح شده که ابوذر می‌بایست هر چند گاه یک بار به مدینه بیاید تا مشمول تعرب بعد الهجره نگردد<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref>. در گزارشی از گفت‌وگوی عثمان و [[نابغه]] ذبیانی آورده‌اند که نابغه به قصد [[وداع]] نزد او آمد و گفت می‌خواهد به بادیه نزد شترانش برود. عثمان نکوهیدگی تعرب بعد الهجره را به او یادآوری کرد <ref>جواد علی، المفصل، ج۱۸، ص۴۱۵.</ref>. این گزارش‌ها رنگی از تعرب [[حرام]] پیش از فتح را نشان می‌دهد که در نیمه سده اول ق. هنوز نقش ارزشی ایفا می‌کرد.

== گسترش معنایی ==

بر پایه این تحلیل، تعرب بعد الهجره را [[انحراف از حق]] و [[پیوستن]] به [[گمراهان]] پس از ورود به [[حریم]] [[سعادت]] و [[هدایت]] دانسته‌اند<ref>میرداماد، محمد باقر، الرواشح السماویه، ص۲۱۶.</ref>. با این گسترش معنایی، کسانی که در دین [[تفقه]] نمی‌کنند، به تعرب بعد الهجرت تن داده‌اند<ref>فقه الرضا، ص۳۳۸؛ برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ج۱، ص۲۲۸-۲۲۹.</ref>.

به دیگر سخن، کسی که به [[اسلام]] روی آورد، اما [[ولایت]] غیر [[اهل بیت]] را بپذیرد، به تعرب بعد الهجره تن داده است<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۲۵، ص۱۱۱؛ نک: نهج البلاغه، خطبه ۱۸۸.</ref>.