جبر مولی عامر حضرمی: تفاوت میان نسخه‌ها

در نام وی و انتساب او به شخص یا قبیله‌ای مشخص [[اختلاف]] است. نام وی را با اختلاف «بسیار»، «جبر»، «جابر»، «خیر»، «حبر»، «جبیر»، «بسار»، «خبر»، «حمیر»، «یسار»، «بلعام»، «مقیس»، «مقیص»، «یعیش»، «ابوفکیهه»، «عائش»، «عابس»، «عداس»، «ابومیسره»، «ابوالیسر»، «بحنس» و «یحنس» آورده‌اند<ref>ر. ک: منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۳۴۵؛ طبری، تاریخ طبری، ج۷، ص۳۵۵؛ ثعالبی، عبدالرحمان بن محمد، تفسیر الثعالبی، ج۳، ص۴۴۲؛ طبرسی، ابو علی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۰ و ج۷، ص۲۸۱؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۴۶؛ ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۰ و ۳۶۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۵، ص۴۹۱؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۷۸؛ ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۲ و ج۳، ص۴۶۹؛ سیوطی، ج۴، ص۱۳۱؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۳۵۲.</ref>، که برخی موارد آن [[کنیه]] و پاره‌ای موارد ناشی از تصحیف و در مواردی احتمال [[اشتباه]] وجود دارد. او را با عبارات گوناگونی چون «[[غلام]] حضرمی»، «عبد بنی بیاضه حضرمی»<ref>طبری، تاریخ طبری، ج۱۴، ص۲۳۳.</ref>، «عبد بنی الحضرمی»<ref>قرطبی، ج۱۰، ص۱۷۷.</ref>، «عبدة بن الحضرمی»<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۳۵۱.</ref>، «عبدالله بن حضرمی»<ref>نحاس، ابو جعفر، معانی القرآن، ج۴، ص۱۰۷.</ref>، «غلام بنی المغیره»<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۵۴۱.</ref>، «غلام [[قریش]]»<ref>ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۶۰۸.</ref>، «غلام [[بنی عامر بن لؤی]]»<ref>ثوری، سفیان، تفسیر، ص۱۶۷.</ref>، غلام [[حویطب بن عبدالعزی]]<ref>طبرسی، جوامع، ج۲، ص۳۴۸.</ref>، «غلام ابن حضرمی» <ref>ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۲.</ref>، مولای [[عامر بن حضرمی]]، یا مولای [[بنی عبد الدار]]<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۲.</ref>، غلام [[فاکة بن مغیره]]<ref>قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۷۷.</ref> و مولای [[علاء بن حضرمی]]<ref>طبرسی، جوامع، ج۲، ص۶۴۱.</ref> معرفی کرده‌اند که برخی از این موارد نیز دچار تصحیف یا اشتباه شده و برخی از این تیره یا قبیله‌ها با هم تداخل یا اشتراک دارند و در اصل مصداق این عناوین نمی‌تواند بیش از یک نفر باشد. به هر حال، براساس برخی گزارش‌های [[تاریخی]]، او [[یهودی]] بود و در [[مکه]] می‌زیست. هنگامی که شنید [[رسول خدا]] {{صل}} [[سوره یوسف]] را می‌خواند، [[اسلام]] آورد، ولی اسلام خود را پنهان کرد تا آنکه اربابان او [[آگاه]] شدند و شکنجه‌اش کردند. پس از [[فتح مکه]] وی از آنچه بر او گذشته بود نزد رسول خدا {{صل}} [[شکایت]] کرد. آن [[حضرت]] بهای او را پرداخت و او خود را [[آزاد]] نمود. وی [[ثروتمند]] شد و با زنی با شرافت از [[بنی عامر]] [[ازدواج]] کرد<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۱، ص۵۶۲</ref>. برخی گفته‌اند او پس از [[شکنجه]] شدن دوباره [[یهودی]] شد<ref>ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۲.</ref>. البته بیشتر منابع، او را [[نصرانی]]<ref>مجاهد، ابوالحجاج مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، ج۱، ص۳۵۲؛ طبری، تاریخ طبری، ج۱۴، ص۲۳۳.</ref> و برخی [[اهل]] [[عین التمر]] دانسته<ref>مجاهد، ابوالحجاج مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، ج۱، ص۳۵۲.</ref>، گفته‌اند [[شغل]] او آهنگری بود<ref>ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۰.</ref> و [[شمشیر]] می‌ساخت یا شمشیر را [[صیقل]] می‌داد<ref>مجاهد، ابوالحجاج مجاهد بن جبر، تفسیر مجاهد، ج۱، ص۳۵۲؛ طبرسی، مجمع، ج۶، ص۲۰۰.</ref>. مولایش [[عامر حضرمی]] او را به [[کفر]] واداشت، سپس عامر [[اسلام]] آورد و به همراه عامر [[هجرت]] کرد<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۳، ص۴۶۹.</ref>. گفته‌اند او اسلام آورد و [[نیکو]] [[مسلمانی]] بود<ref>طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۶، ص۴۲۷.</ref>. به [[اعتقاد]] برخی [[مفسران]]، [[آیه]] {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ}}<ref>«نه آن کسان که وادار (به اظهار کفر) شده‌اند و دلشان به ایمان گرم است» سوره نحل، آیه ۱۰۶.</ref>. درباره وی و برخی [[صحابه]] نازل شده است<ref>ر. ک: طبری، تاریخ طبری، ج۱۴، ص۳۳۳.</ref>. براساس خبری دیگر، [[رسول خدا]] {{صل}} در [[مکه]] در مواقع بسیاری به [[مروه]] می‌رفت و نزد این [[غلام]] حضرمی می‌نشست بدین سبب، به ایشان [[تهمت]] زدند مطالبی را از این [[غلام]] [[نصرانی]] فرا گرفته است. از این رو، [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ}}<ref>«و خوب می‌دانیم که آنان می‌گویند: جز این نیست که بشری به او آموزش می‌دهد؛ (چنین نیست، زیرا) زبان آن کس که (قرآن را) به او می‌بندند غیر عربی است و این (قرآن به) زبان عربی روشنی است» سوره نحل، آیه ۱۰۳.</ref>. نازل شد و با طرح این موضوع که زبان این غلام، [[اعجمی]] (غیر [[عربی]]) است، در حالی که [[قرآن]] به [[زبان عربی]] نازل می‌شود، [[توطئه]] [[مخالفان]] را خنثی کرد<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ج۱، ص۲۶۴؛ طبری، تاریخ طبری، ج۱۴، ص۲۳۲؛ حاکم، المستدرک، ج۲، ص۳۵۷؛ قاضی عیاض، ابوالفضل، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۳۵۱.</ref>. منابع گوناگون، [[شأن نزول آیه]] یاد شده را درباره نام‌های متعددی آورده‌اند که از آنان یاد کردیم. بنابراین، یا مصداق این نام‌ها یکی است، اما به گونه‌های مختلف آمده است، یا [[شأن نزول]] این آیه را باید درباره افراد متعددی دانست، چنان که برخی منابع بدان اشاره کرده‌اند<ref>ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۱۷، ص۱۹۳.</ref>. به هر حال صحابه‌نگاران برای تعدادی از نام‌های یاد شده، مدخل‌های مستقلی آورده و ارتباطی بین آنان برقرار نکرده‌اند، اما جز همین خبر درباره آنان اطلاعی در دست نیست. برخی منابع، مصداق این شخص [[عجم]] را [[سلمان فارسی]] دانسته‌اند <ref>ر. ک: طبری، تاریخ طبری، ج۱۴، ص۲۳۴؛ طبرسی، جوامع، ج۲، ص۳۴۹؛ ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۰.</ref> که با توجه به آنکه [[سلمان]] در [[مدینه]] [[مسلمان]] شده و این آیه در [[مکه]] نازل گردیده، این احتمال درست به نظر نمی‌رسد<ref>ر. ک: ابن جوزی، ابوالفرج، زاد المسیر، ج۴، ص۳۶۰؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج۱۰، ص۱۷۷.</ref>.<ref>[[قاسم خانجانی|خانجانی، قاسم]]، [[دانشنامه سیره نبوی ج۲ (کتاب)|مقاله «جبر مولی عامر حضرمی»، دانشنامه سیره نبوی]] ج۲، ص ۳۶۳ - ۳۶۴.</ref>