ختم نبوت در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ختم نبوت در کلام اسلامی''' به بررسی مسئله [[خاتمیت]] (به فارسی: ختم نبوت) در [[کلام اسلامی]] می‌پردازد. خاتمیت، اصطلاحی [[کلام|کلامی]] و به معنای این است که [[حضرت محمد|حضرت محمد (ص)]] آخرین [[پیامبر الهی]] است و بعد از او هیچ پیامبری مبعوث نمی‌شود.‌ خاتمیت از نگاه [[شیعه]] و [[اهل سنت]] از [[ضروریات دین اسلام]] شمرده شده است.  

==معناشناسی خاتمیت==

خاتمیت در لغت واژه‌ای عربی از ریشه خَتَم به معنای رسیدن به آخر چیزی است<ref>معجم مقائیس اللغه ج۲ ص۲۴۵</ref>. برخی معنای اصلی ختم را به پایان رسیدن می دانند<ref>ابن فارس، المقاییس،ماده خ، ت، م</ref>.

==تاریخچه بحث==

==دلایل خاتمیت==

===دلایل قرآنی===

====دلالت صریح====

====دلالت ضمنی====

====دلالت التزامی====

#{{متن قرآن|وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ}}<ref>«و هر کس جز اسلام دینی گزیند هرگز از او پذیرفته نمی‌شود و او در جهان واپسین از زیانکاران است» سوره آل عمران، آیه ۸۵.</ref>: از آنجا که این آیه کمال و جامعیت شریعت اسلام را می رساند، لازمۀ آن پایان و ختم [[شریعت]] و به تبع، [[ختم نبوت]] است<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ص۲۷۹. </ref>.

#{{متن قرآن|وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«و کسانی که به آنان کتاب داده‌ایم می‌دانند که آن (قرآن) فرو فرستاده‌ای راستین از سوی پروردگار توست پس به هیچ روی از تردیدکنندگان مباش! و سخن پروردگارت به راستی و دادگری کامل شد؛ هیچ دگرگون کننده‌ای برای سخنان وی نیست و او شنوای داناست» سوره انعام، آیه ۱۱۴ ـ ۱۱۵</ref>: این [[آیه]] صراحت در این نکته دارد که با [[نزول قرآن]]، [[وحی الهی]] به اتمام رسیده و دیگر کلمات آسمانی تکرار نخواهد شد. لازمۀ این بیان، ختم [[شریعت]] و [[ختم نبوت]] [[پیامبر اسلام]] است<ref>ر.ک: [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[دین و نبوت (کتاب)|دین و نبوت]]، ص ۲۲۴-۲۲۶.</ref>.

===دلایل روایی===

در [[حدیث منزلت]] پیامبر (ص) تصریح به خاتمیت کرده‌ و خطاب به [[امیرالمومنین (ع)]] می‌فرمایند: "تو نسبت به من به منزله‌ هارون نسبت به موسی(ع) هستی جز این‌که بعد از من پیامبری نیست"<ref>{{متن حدیث|انت منی بمنزله هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی}}، وسايل الشيعه، ج۱، ص۱۵</ref>.<ref>مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج7، ص۱۲۰.</ref> در حدیث نبوی دیگری ایشان فرمودند: "پیامبری بعد از من و سنّتی پس از سنّت من و امتی بعد از امت شما نیست و اگر کسی پس از من ادعای نبوت کرد، دروغگوست"<ref>{{متن حدیث|أَيُّهَا النّاسُ إِنَّهُ لا نَبِيَّ بَعدى و لا سنّةَ بَعد سنّتى}} وسائل الشیعة، طبع اسلامیه، ج۱۸، ص۵۵۵/ من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۱۶۳</ref>. همچنین، از [[امام علی (ع)]] نقل شده است که فرمودند: "خدای سبحان، محمد (ص) را برای به انجام رساندن وعده‌اش و تمام کردن سلسله نبوت فرستاد<ref>{{متن حدیث|الی ان بعث الله محمدا رسول الله و آله لانجاز عدته و تمام نبوته}} نهج البلاغه خطبه 1</ref>. حدیث دیگری از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) روایت شده که فرموده‌اند: "خداوند به وسیله‌ی کتاب شما «قرآن»، کتاب‌های آسمانی و به وسیله‌ی پیامبرتان، سلسله انبیا را خاتمه داد"<ref>{{متن حدیث|لقد ختم الله بکتابکم الکتب و ختم بنبیکم الانبیاء}} ثقةالاسلام کلینی، کافی، ج۱، ص۲۶۹.</ref>.

در آثار [[اهل سنت]] نیز [[روایات]] فراوانی در موضوع [[خاتمیت]] [[پیامبر اکرم|رسول خدا]]{{صل}} وارد شده است، تا جاییکه [[ابن کثیر دمشقی]] در [[تفسیر]] خود ادعای [[تواتر]]{{یادداشت|تَواتُر اصطلاحی در علم حدیث و علم اصول فقه که ویژگی روایاتی است که از طُرُق و افراد مختلف و فراوان گزارش شود به گونه‌ای که از صحت خبر اطمینان حاصل گردد.}} می‌کند<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۶، ص۳۸۱.</ref>.

===اجماع===

[[اجماع]] علمای [[اسلام]] بر این است که بعد از [[پیامبر اسلام]]، [[نبوت]] و [[شریعت]] [[دینی]] خاتمه پیدا کرده است<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۵۲۹ ـ ۵۳۸. </ref>.{{گسترش}}

==فلسفه خاتمیت==

===ختم نبوت تشریعی===

====مصون بودن قرآن از تحریف====

====جاودانگی و جامعیت قرآن====

از آنجا که قرآن کتابی است جامع؛ بدین معنی که هم هدف کامل انسانیت را در خود جای داده و هم آن هدف را به کامل‌ترین وجه بیان کرده است، هدف انسانیت، جهان‌بینی کامل و به کار بستن اصول اخلاقی و قوانین عملی مناسب و ملازم با آن جهان‌بینی است، قرآن مجید تشریح کامل این مقصود را بر عهده دارد. هر آنچه بشر در پیمودن راه سعادت و خوشبختی از اعتقاد و عمل به آن نیازمند است، در قرآن کریم به طور کامل بیان شده است<ref>ر.ک. [[علامه طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، قرآن در اسلام، ص ۲۲ و ۲۳.</ref>. لذا با توجه به جاودانگی و جهانی بودن قرآن که در آیات و روایات به آن اشاره شده است{{یادداشت|به عنوان نمونه: {{متن قرآن|إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعَالَمِينَ}} سوره انعام، آیه ۹۰ و {{متن قرآن|تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}} سوره نحل آیه ۸۹.}} نیازی به نبوت جدید و آمدن کتاب آسمانی جدید نیست.

====کمال و جامعیت اسلام====

===ختم نبوت تبلیغی===

====برطرف شدن نیاز به پیامبران تبلیغی با جانشینی امامان دوازده گانه(ع)====

====تکامل عقل بشر و بی‌نیازی به نبوت====

==منکران خاتمیت==

===منکران قدیم===

====عبهلة بن کعب بن غوث الاسود العنسی====

عبهلة بن کعب بن غوث الاسود العنسی ملقب به ذالخمار اهل یمن بود و در اواخر عمر [[پیامبر(ص)]] ادعای نبوت کرده و عده‌ای به او ملحق شده و توانستند بر یمن مسلط شوند و پیامبر(ص) سپاهی برای مقابله با او فرستاد. ذالخمار در این جنگ کشته شد<ref>غامدی، احمد بن سعد، عقيدة ختم النبوة بالنبوة المحمدية، ص به نقل از البدایة ۶/۳۳۶.</ref>.

====مسیلمة بن ثمامة====

====طایفه‌ی عیسویه====

گروه دیگری از منکران خاتمیت، پیروان عیسی اصفهانی هستند که از طایفه شارکانیه و گروهی از مصیحیان بودند ودر عصر [[منصور عباسی|منصور عباسی]] ادعای خود را آشکار کردند،آنها حقانیت پیامبر و دین اسلام را قبول دارند اما جهانی بودنش را نمی پذیرفتند که لازمه‌ حرف آنها انکار خاتمیت است<ref>علامه حلی، کشف المراد ص۳۵۹.</ref>.

====فرقه یزیدیه====

===منکران معاصر===

====فرقه‌ بابیه====

====فرقه‌ بهائیه====

====فرقه‌ قادیانیه====

==خاتمیت و امامت==

از منظر عالمان شیعه وجود امام [[معصوم]](ع) محور و مبنای خاتمیت است.امام معصوم(ع) حجت الهی بعد از پیامبراکرم(ص) است؛ حجتی که همچون نبی مکرم اسلام(ص) قابلیت تحمل وحی کامل را داشته باشد و بتواند میراث‌دار این ودیعه گرانبار باشد، صرف نظر از توان‌مندی‌های دین اسلام و ویژگی‌ها‌یی که آن را جاودانه می سازد، بلوغ عقلی بشر نبوده است که قابلیت و شایستگی دریافت تمام و کمال وحی را فراهم آورد، بلکه این ظهور سلسله‌ای متصل از انسان‌های کامل، چون معصومین(ع) بود که چون ظرفیت وجودی تحمل بار تمامی وحی را داشتند، وظیفه حفظ وحی و مواریث نبوی و تبیین کتاب خدا را برعهده گرفته‌اند، از اینرو دیگر نیازی به ارسال انبیای بعدی برای حفظ و تبیین و تبلیغ وحی باقی نماند و پیامبری پایان یافت.{{منبع}}

==شبهات وابسته==

===خاتم پیامبران به معنای زینت پیامبران===

===آخرین نبی، نه آخرین رسول===

در جواب این اشکال گفته شده است باتوجه به معنای رسول و نبی، یا هر دو یکی هستند و یا اینکه رسالت، مرتبه‌ای بالاتر از نبوت و نبوت مقدمه رسالت است و ممکن نیست کسی نبی نبوده ولی رسول باشد، پس با ختم شدن نبوت، رسالت هم به پایان می‌رسد<ref>طباطبایی، محمد حسین،المیزان، ذیل آیه/مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۷، ص۳۳۸</ref>.

===نفی عمومیت دعوت پیامبر از آیات===

در پاسخ گفته شده است،اولا، آیات زیادی وجود دارد که دلالت بر عمومیت دارد<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]]، مفاهیم القرآن، ج۳، ص۴۷۷ـ ۴۷۸</ref> و ثانیا، خطاب قرار گرفتن قوم خاص، نقض عمومیت دعوت پیامبر(ص) نیست چراکه خود پیامبر (ص)هم در ابتدا دعوت را از قوم خود شروع کرد و سپس اهل حجاز و در پایان مردم جهان را دعوت کردند<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]]، مفاهیم القرآن،ج۳، ص۴۷۷ـ ۴۷۸</ref>.

===امکان بعثت پیامبرانی در آینده===

برخی از منکران خاتمیت با استدلال به برخی آیات مانند آیه ۳۵ سوره اعراف (ای فرزندان آدم، چون پیغمبرانی از جنس شما بیایند و آیات مرا بر شما بخوانند{{یادداشت|{{متن قرآن|يَا بَنِي آدَمَ إِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي}}}}) درصدد اثبات امکان بعثت پیامبرانی پس از حضرت محمد (ص) برآمده‌اند.

===نزول حضرت عیسی(ع) وحضرت خضر(ع) در آخر الزمان===

====عقل جایگزین وحی====

==دیدگاه [[کلامی]] [[علمای شیعه]] در زمینه [[خاتمیت]]==

[[شیخ مفید]] دو دلیل برای [[خاتمیت پیامبر]] [[اسلام]]{{صل}} ذکر کرده است: اولاً [[آیات]] و [[روایات]]؛ از جمله [[آیه]] ۴۰ [[سوره احزاب]] و [[روایت نبوی]]{{صل}} {{متن حدیث|لَا نَبِيَّ بَعْدِي}}، ثانیاً وی [[معتقد]] است عمومیت [[نبوت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} مستلزم خاتمیت ایشان است؛ و گرنه برای همه [[مردم]] و [[مخلوقات]] فرستاده نمی‌شدند<ref>مفید، النکت الاعتقادیة، ص۳۸.</ref>. بنابراین پس از ایشان، به [[پیامبر]] دیگری نیاز نیست.

از این لفظ و از قراین احوال فهمیده می‌شود که بعد از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[پیامبری]] ابداً نخواهد آمد. در این الفاظ [[تأویل]] و تخصیصی وجود ندارد. منکر آن بدون [[شک]] منکر [[اجماع]] است<ref>طوسی، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۱۶۰.</ref>.

[[علامه حلی]] [[اعتقاد]] به خاتمیت پیامبر اسلام{{صل}} را [[واجب]]، و از [[ضروریات دین]] اسلام می‌داند<ref>علامه حلی، واجب الاعتقاد، ص۵۳.</ref> [[آیت‌الله]] مکارم شیرازی در این باره می‌نویسد:

مراد این است که پیامبر اسلام{{صل}} [[آخرین پیامبر]] است و نبوت، در وجود آن [[حضرت]]، خاتمه پیدا می‌کند. [[رسول]] کسی است که [[رسالت]] [[خدای تعالی]] را برای [[مردم]] حمل می‌کند و لازمه آن این است که با مرتفع شدن رسالت، [[نبوت]] مرتفع می‌شود؛ چون [[رسالت پیامبر]]، رسالت از [[اخبار غیبی]] است، با قطع شدن اخبار غیبی، رسالت نیز قطع می‌شود. در نتیجه روشن می‌شود که [[خاتم النبیین]]، مستلزم خاتم الرسل است<ref>طباطبایی، المیزان، ج۱۶، ص۳۲۵.</ref>.

ایشان در کتاب الشیعة فی الاسلام می‌فرماید: «آخرین [[پیغمبران]] [[خدا]] [[حضرت محمد]]{{صل}} است که صاحب کتاب و [[شریعت]] است و [[مسلمانان]] به وی [[ایمان]] آورده‌اند»<ref>طباطبایی، الشیعة فی الاسلام، ص۱۴۰.</ref>.

این مطلب که [[دین اسلام]] و [[شریعت اسلامی]] [[شریعت خاتم]] است، یعنی بعد از [[پیغمبر]] [[مقدس]] [[اسلام]]{{صل}}، دیگر [[پیغمبری]] هرگز نخواهد آمد، جزء [[ضروریات دین]] اسلام است. اگر کسی منکر [[خاتمیت]] بشود، منکر اسلام شده است<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۱، ص۲۳۵.</ref>.

[[قرآن]] و [[احادیث]] [[قطعی]]، دلالت دارد که [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[خاتم پیامبران]] است و پس از او، [[پیامبر]] و شریعتی نخواهد آمد و [[امت اسلامی]] نیز اتفاق دارند که [[شریعت اسلام]] تا [[قیامت]] ادامه دارد. قرآن در این باره می‌فرماید: {{متن قرآن|مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا}}<ref>«محمّد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست اما فرستاده خداوند و واپسین پیامبران است و خداوند به هر چیزی داناست» سوره احزاب، آیه ۴۰.</ref><ref>جوادی آملی، وحی و نبوت در قرآن، ص۴۰۰.</ref>.

واژه «خاتم» (به [[فتح]] «تاء» یا به کسر «تاء») دلالت دارد که باب نبوت، ختم شده و مهر خورده است و این [[مُهر]]، شکسته نخواهد شد و پیامبر دیگری، با شریعتی جدید، نخواهد آمد؛ چنان که هم‌خانواده‌های واژه «ختم» در قرآن، همچون «نختم»، «مختوم» و «ختام»، به همین معناست؟ یعنی بر پایان و آخر رسیدن و مُهر کردن و نهایت یافتن دلالت دارد. [[روایات]] وارد شده از پیامبر{{صل}} و [[خاندان]] او{{عم}} نیز بر همین معنا پای فشرده است که ذکر آنها خارج از موضوع کتاب است و تنها به ذکر یک [[روایت]] از [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} اکتفا می‌شود که خطاب به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي}}؛ «ای علی، [[مقام]] تو در مقایسه با من، مانند [[مقام وزارت]] [[هارون]] برای [[موسی]] است؛ مگر آنکه هارون [[پیامبر]] بود و تو پیامبر نیستی؛ زیرا پس از من، پیامبر و [[دین]] جدیدی نخواهد آمد»<ref>جوادی آملی، ولایت فقیه، ص۲۳۶.</ref>.<ref>[[حسن علی محمودی|محمودی، حسن علی]]، [[شیعه و خاتمیت (مقاله)| مقاله «شیعه و خاتمیت»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۳ (کتاب)|موسوعه رد شبهات]]، ج۱۳، ص ۵۳.</ref>

مقصود از [[خاتمیت]] این است که پس از [[رسول]] گرامی{{صل}} دیگر [[پیامبری]] نخواهد آمد و باب [[وحی تشریعی]] به روی [[بشر]] بسته شده است. همچنین بر هیچ [[انسانی]]، وحیی که حامل [[تشریع]] حکمی و تعیین تکلیفی و تحلیل حرامی یا [[تحریم]] حلالی باشد، فرود نخواهد آمد.

آری! [[شیعه]] [[معتقد]] است [[امامان معصوم]]{{عم}}، به [[علم غیب]]، با [[خدای تعالی]] ارتباط دارند؛ اما این امر غیر از این است که بگوییم فرشته‌ای بالاتر از [[جبرئیل]] بر آنان نازل می‌شود یا بگوییم بر آنان وحی می‌شود. در حالی که از مسلمات [[دین]] [[شیعه امامیه]]، [[انقطاع وحی]] بعد از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} است؛ چنان که علی{{ع}} بعد از فوت [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود:

در [[احادیث اسلامی]]، که [[فریقین]] نقل کرده‌اند، این‌گونه افراد را [[محدث]] می‌گویند؛ یعنی کسانی که بدون اینکه [[پیامبر]] باشند، [[فرشتگان]] با آنها سخن می‌گویند. [[بخاری]] از پیامبر{{صل}} نقل می‌کند که فرمود:

ثانیاً [[ائمه اهل بیت]]{{عم}}، بعد از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} [[مرجع]] [[علمی]] [[امت]] در [[تبیین معارف الهی]] و [[احکام دینی]] بودند. بعضی از پرسش‌هایی که پاسخ آن در [[احادیث نبوی]]{{صل}} یا [[کتاب علی]]{{ع}} وجود نداشت، از طریق [[الهام]] و [[آموزش]] [[غیبی]] پاسخ می‌دادند. از این بیان می‌توان نتیجه گرفت کسانی که چنین اشکالی را مطرح می‌کنند، بین [[وحی تشریعی]] و [[الهامات]] [[الهی]] فرقی نگذاشته و [[تصور]] می‌کنند به هر فردی که الهام می‌شود، او نبی خواهد بود. حال آنکه محدث بودن، یکی از [[مقامات]] انسان‌های والاست که با اینکه نبی نیستند، فرشتگان با آنها سخن می‌گویند. چنان‌که یادآور شدیم مصاحب [[موسی]]، به تعبیر قرآن، علم لدنی<ref>{{متن قرآن|وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا}} «و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵.</ref> داشت؛ ولی نبی نبود.

[[شیعیان]] امامانشان را [[نبی]] نمی‌دانند؛ اما آنان را [[حافظان]] [[شریعت]] و [[مرجع]] [[علمی]] بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} می‌شناسند و باب الهام را بر آنها باز می‌دانند.. این معنا هیچ تعارضی با [[ختم نبوت]] و [[انقطاع وحی]] [[تشریعی]] ندارد. تعارضی که نویسنده میان ختم نبوت و [[مرجعیت علمی]] [[امامان معصوم]]{{عم}} [[تصور]] کرده است، حاکی از آن است که وی مصادر [[علوم]] آنان را در نظر نگرفته یا از آنها [[آگاه]] نبوده است.<ref>[[حسن علی محمودی|محمودی، حسن علی]]، [[شیعه و خاتمیت (مقاله)| مقاله «شیعه و خاتمیت»]]، [[موسوعه رد شبهات ج۱۳ (کتاب)|موسوعه رد شبهات]]، ج۱۳، ص ۷۱.</ref>

  | نویسنده اصلی=<!--جوکار،پورانزاب،واثق،امینی،بهمنی-->تمام توسط جوکار

  | ارزیابی=<!--آماده،نشده، تمام، بارگذاری شد/منتظر اصلاحات اولیه-->تمام

  | ارزیابی نهایی =<!--نشده،-،خیرآبادی،فرقانی،تمام توسط [[کاربر:خیرآبادی|خیرآبادی]]،تمام توسط [[کاربر:فرقانی|فرقانی]]-->منتظر اصلاحات (فرقانی)

  | جعبه اطلاعات = <!--ندارد،-، دارد-->-

  | عکس = <!-- ندارد،-، دارد-->-

  | کپی‌کاری = <!--از چند منبع ، از تک منبع، ندارد-->ندارد