صدقه در جامعه‌شناسی اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

مفهوم ([[صدقه]]) هر چند در [[عرف]] [[متشرعان]]، تنها بر کمک‌های [[مالی]] مستحبی که افراد [[مؤمن]] و وظیفه‌شناس علاوه بر [[تکالیف مالی]] [[واجب]]، به قصد [[تقرب]] به [[نیازمندان]] اعطا می‌کنند، اطلاق می‌شود؛ اما در کاربرد [[قرآنی]]، صدقات هم صدقات [[مستحب]] و هم [[زکات]] واجب را شامل می‌گردد. صدقه در برخی کاربردها حتی به [[امور مالی]] نیز اختصاص ندارد. صدقه در لغت اعطای صحیح و واجد شرایط کامل در [[راه]] [[خداوند]]، [[خدمت]] به ضعفای [[جامعه]]، [[رفع حوایج]] نیازمندان، ترمیم [[کاستی‌ها]] و جلب [[شادمانی]] [[محرومان]] است. از جمله مصداق‌های این اعطا، [[ادای حقوق]] مالی واجب و مستحب به [[فقرا]] و [[مساکین]] در صورت داشتن شرایط کامل صحت است<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۶ ص۲۶۳.</ref>.

[[تفسیر نمونه]] با [[الهام]] از برخی [[روایات]] می‌نویسد: هر کار [[نیکی]] به هر صورت باشد صدقه و [[انفاق در راه خدا]] محسوب می‌شود؛ هرچه [[انسان]] برای حوایج [[زندگی]] خود و خانواده‌اش صرف می‌کند، صدقه است و آنچه را که [[انسان]] آبروی خود را با آن [[حفظ]] می‌کند، [[صدقه]] محسوب می‌شود<ref>ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۶۵.</ref>. [[علامه طباطبایی]] نیز می‌نویسد: یکی از خصوصیات [[صدقات]]، این است که نمو می‌کند و این نمو، لازمه قهری صدقه است و از آن جداشدنی نیست، چون باعث جلب [[محبت]] و [[حسن]] تفاهم و جذب [[قلوب]] است و [[امنیت]] را گسترش داده و [[دل‌ها]] را از اینکه به سوی [[غصب]] و دزدی و [[افساد]] و [[اختلاس]] بگراید، باز می‌دارد و نیز باعث [[اتحاد]] و مساعدت و معاونت گشته و اکثر راه‌های [[فساد]] و فنای [[اموال]] را می‌بندد و همه اینها باعث می‌شود که [[مال]] [[آدمی]] در [[دنیا]] هم زیاد شود و چند برابر گردد. همه اینها برای این است که صدقه و [[ربا]] هر دو با [[زندگی]] طبقه [[محروم]] و محتاج تماس دارد، زیرا احتیاج به ضروریات زندگی، [[احساسات]] [[باطنی]] آنان را تحریک کرده و بر اثر وجود عقده‌ها و خواسته‌های ارضانشده، آماده [[دفاع]] از [[حقوق]] زندگی خود گشته و هر طور شده در صدد [[مبارزه]] بر می‌آیند<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۶۴۲.</ref>. در موضعی دیگر می‌نویسد: صدقه نیز خاصیت [[توبه]] دارد، توبه [[پاک]] می‌کند، صدقه نیز پاک می‌کند و دادن صدقه توبه‌ای [[مالی]] است همچنان که در میان همه [[کارها]]، توبه به منزله صدقه است، یعنی صدقه از [[اعمال]] است<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۵۲۱.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۷۷.</ref>

# [[صدقه دادن]]، ویژگی [[بندگان]] [[صالح]]: {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که با خداوند پیمان بستند که اگر از بخشش خود به ما ارزانی دارد ما بی‌چون و چرا زکات خواهیم داد و بی‌گمان از شایستگان خواهیم بود» سوره توبه، آیه ۷۵.</ref>.

در برخی [[آیات]] نیز به آثار نیکوی صدقات توجه داده است. از آن جمله: زدودن [[گناهان]]<ref>{{متن قرآن|إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ}} «اگر صدقات را آشکار کنید خوب کاری است (اما) اگر پنهان دارید و به تنگدستان بدهید، برایتان بهتر است و (خداوند) از برخی گناهان شما چشم می‌پوشد؛ و خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است» سوره بقره، آیه ۲۷۱.</ref>؛ برکت‌یابی و [[فزونی اموال]]<ref>{{متن قرآن|يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ}} «خداوند ربا را کاستی می‌دهد و صدقات را افزایش می‌بخشد و خداوند هیچ ناسپاس بزهکاری را دوست نمی‌دارد» سوره بقره، آیه ۲۷۶.</ref>؛ [[نافع]] بودن به حال [[انسان]]<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ}} «و اگر تنگدست باشد، مهلتی باید تا گشایشی یابد و اگر بدانید صدقه دادن برای شما بهتر است» سوره بقره، آیه ۲۸۰.</ref>؛ تأمین [[نیازمندان]]، [[تألیف قلوب]]، آزادسازی بردگان، ادای [[قرض]] [[مقروضان]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}} «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref>؛ پالایش و [[تطهیر]] [[روحی]]<ref>{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}} «از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>؛ [[آمرزش]] و [[مغفرت]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا}} «بی‌گمان خداوند برای مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان فرمانبردار و مردان و زنان راست‌گفتار و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فرمانبردار و مردان و زنان بخشنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانی که خداوند را بسیار یاد می‌کنند، آمرزش و پاداشی سترگ آماده کرده است» سوره احزاب، آیه ۳۵.</ref>؛ دریافت [[پاداش]] [[عظیم]] [[اخروی]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ}} «بی‌گمان مردان و زنان صدقه‌دهنده و کسانی که در راه خدا وامی نیکو دادند برای آنان دو چندان خواهد شد و پاداشی ارزشمند خواهند داشت» سوره حدید، آیه ۱۸.</ref>.<ref>[[سید حسین شرف‌الدین|شرف‌الدین، سید حسین]]، [[ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)|ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم]]، ص ۴۷۶.</ref>