عمر بن عبدالعزیز: تفاوت میان نسخه‌ها

== آشنایی اجمالی ==

هنگامی که سلیمان در دابق درگذشت، [[رجاء]]، سران [[بنی امیه]] را جمع کرد و با پنهان داشتن خبر [[مرگ]] خلیفه نامه مهر شده او را بیرون آورد و از آنان خواست بار دیگر با فردی که سلیمان درنامه‌اش نام‌برده است، بیعت‌کنند. هنگامی که بیعت کردند، خبر مرگ سلیمان را به ایشان داد و نامه را قرائت کرد. همگی با [[عمر بن عبدالعزیز]] بیعت نمودند<ref>طبری، تاریخ الرسل والملوک، ج۶، ص۵۵۲.</ref>. اما این [[تصمیم]] برای [[فرزندان]] عبدالملک سخت گران بود و در پیشاپیش آنان [[هشام]] اظهار [[مخالفت]] کرد و تا زمانی که خبر جانشینی یزید بن عبدالملک را نشنید، با عمر بیعت نکرد<ref>ابن عبدالحکم، سیرة عمر بن عبدالعزیز، ص۱۸؛ مسعودی، مروج الذهب... ، ج۳، ص۱۸۳.</ref>.

# تأثیر خلافت در زندگی عمر به دو مرحله تقسیم می‌شود: نخست - مرحله‌ای که عمر در آن قرار داشت. او با وجود [[شایستگی]] و پرهیزگاریش، [[غرق]] در ناز و [[نعمت]] بود؛ [[لباس]] لطیف می‌پوشید؛ غذای لذیذ می‌خورد و با تبختر راه می‌رفت تا جایی که [[راه رفتن]] خاص او به عمریه<ref>مترجم: عمریه، منسوب به عمر بن عبدالعزیز.</ref> معروف شد. هنگامی که از خیابانی می‌گذشت بوی [[عطر]]، فضای آنجا را پر می‌کرد. بسیار به [[آرایش]] مو و رسیدگی به وضع ظاهری خود اعتنا می‌نمود<ref>ابن عبدالحکم، سیرة عمر بن عبدالعزیز، ص۸ - ۹؛ ابن‌کثیر، البدایة والنهایه، ج۹، ص۱۹۳؛ عبدالشافی، العالم الاسلامی فی العصر الاموی، ص۱۷۳.</ref>. اما [[زندگی]] عمر در [[زمان]] خلافتش با [[زهد]] صادقانه، دوری از [[ظواهر]] و زیبایی‌های زندگی و [[احساس مسئولیت]] شدید همراه بود. وی چون بر این [[باور]] بود که در دوران زندگی راحت گذشته‌اش چه‌بسا [[اسراف]] نموده باشد، بر نفسش سخت گرفت تا با این [[سختی‌ها]] گذشته را بپوشاند. از این‌رو پس از [[بیعت]]، به علت [[ابهت]] و جلالِ مرکب‌های [[حکومتی]] از آنها استفاده نکرد<ref>طبری، تاریخ الرسل والملوک، ج۶، ص۵۵۲ - ۵۵۳.</ref>.

# تأثیر او در [[تاریخ]] [[خلافت اموی]]: روش عمر در [[حکمرانی]]، متفاوت با روشی بود که [[معاویة بن ابی‌سفیان]] در پیش گرفت و [[خلفای اموی]] بعد از او به آن راه رفتند. [[شیوه]] او به خلفای پیش از [[معاویه]] نزدیک‌تر است. برخی از مفاهیم [[اموی]] را که منحط تشخیص داد و از عناصر تشکیل‌دهنده این [[نظام]] و خارج از سنت‌های [[اسلامی]] بود، عوض کرد.

# تأثیر [[خلافت]] او در [[تاریخ اسلام]]: عمر این راه روشن را نشان داد که اگر [[تصمیم]] [[حاکم]] [[مسلمان]] صحیح باشد و او در برابر [[امت]] در پیشگاه [[خدا]] احساس مسئولیت نماید، این امکان را به دست می‌آورد که [[اوضاع نابسامان]] را سامان دهد و [[منحرفان]] را به راه درست رهنمون شود<ref>عبدالشافی، العالم الاسلامی فی العصر الاموی، ص۱۷۴.</ref>.

عمر [[سیره]] [[خلفای نخستین]] را به [[مردم]] باز گرداند. هنگامی که به [[خلافت]] رسید، چنین [[سخنرانی]] کرد: «ای مردم! بعد از [[قرآن]]، هیچ کتابی و بعد از محمد {{صل}} هیچ [[پیامبری]] نیست. من [[قاضی]] نیستم، بلکه مجری [[[قانون]]] هستم. [[بدعت‌گذار]] نیستم، بلکه تابع هستم. مردی که از [[امام]] [[ستمگری]] می‌گریزد، [[ستمگر]] نیست، بلکه آن امام ستمگر، [[سرکش]] است. [[آگاه]] باشید آفریده‌های [[خدا]] نباید در کاری که [[معصیت خدا]] - عزَّ وَ جَلَّ - در آن است، از کسی [[پیروی]] کنند و در [[روایت]] دیگری گفته شده: «من از شما بهتر نیستم، اما [[مسئولیت]] به دوش دارم. آگاه باشید در معصیت خدا نباید از آفریده‌های او [[اطاعت]] کرد. آگاه باشید، آیا [سخن من را] دریافتید؟<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۴۰.</ref>.

== [[سیاست]] کلی عمر بن عبدالعزیز ==

# استقبال از [[احزاب]] مخالف، مانند [[شیعه]] و [[خوارج]] با [[هدف]] کاستن از [[دشمنی]] سنتی آنها با اموی‌ها؛

# تشکیل دستگاه [[اداری]] جدیدی که از اندیشه‌های اصلاحی‌اش متأثر بود؛

# احاطه بر [[مشکلات]] [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و [[اجتماعی]] - که فتوحات در پی داشت.

استقبال از احزاب مخالف؛ وی از [[لعن]] [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} بر [[منبرها]] جلوگیری کرد و دستور داد به جای آن [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن و ادای (حقّ) خویشاوند، فرمان می‌دهد و از کارهای زشت و ناپسند و افزونجویی، باز می‌دارد؛ به شما اندرز می‌دهد باشد که شما پند گیرید» سوره نحل، آیه ۹۰.</ref> را بخوانند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۹۳.</ref>. این اقدام سیاسی سنجیده، به مداوا و بستن زخمی منجر شد که مسلمانان را به [[جنگ‌های داخلی]] می‌کشاند. وی در این خصوص به شیوه پدرش [[عبدالعزیز]] در [[مصر]] عمل کرد<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۱۵۴.</ref>.

«به من خبر رسیده که تو برای [[خدا]] و پیغمبرش غضبناک شده‌ای. تو در این خصوص از من اولی نیستی؛ آیا حاضری با هم [[مناظره]] کنیم؟ اگر [[حق]] به جانب ما بود، تو هم با [[مردم]] هم‌نوا شو و اگر حق به جانب تو بود، ما در کار خود خواهیم نگریست»<ref>برای مناظره میان عمر و شوذب ر. ک: ابن عبدالحکم، سیرة عمر بن عبدالعزیز، ص۹۹ - ۱۰۲.</ref>.

او همچنین به [[کارگزاران]] استان‌ها دستور داد [[اهل ذمّه]] را به اسلام دعوت کنند، حتی او به امپراتور [[روم]] لیوی سوم [[نامه]] نوشت و او را به اسلام فرا خواند. با اینکه امپراتور از شخص عمر و [[روحیه]] و [[خردمندی]] [[سیاسی]] او، [[قدردانی]] کرد، ولی [[دعوت به اسلام]]، با مرگ عمر و پیش از پاسخ امپراتور به نامه او، متوقف شد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۳۵۰؛ مسعودی، مروج الذهب... ، ج۳، ص۱۸۵ - ۱۸۶.</ref>.

هنگامی که به [[خلافت]] رسید، اقدام به [[اصلاح]] دستگاه اداری و [[اجرای عدالت]] و [[ثبات]] در آن نمود. همچنین روشی اتخاذ کرد که در محافظت از [[مال]]، وقت، [[کوشش]] و سرعت عمل در کار و [[نیکو]] [[گزینش]] کردن [[قضات]]، [[استانداران]]، کارمندان و ایجاد موازنه میان همه مردم تجلی یافت<ref>روایت شده که ابوبکر بن حزم استاندار مدینه به عمر نامه نوشت و خواستار کاغذی شد تا کارهای استان را درآن بنویسد، خلیفه به او پاسخ داد: «قلمت را نرم کن، فاصله میان سطرها را کم کن و نیازهایت را یکی کن، منخوش ندارم چیزی را که به سود مسلمانان نباشد از اموال آنان برگیرم» برای عمر پارچه دیبایی را به هزار دینارقبل از خلافتش خریدند، هنگامی که آن را پوشید، آن را خشن یافت و نیکو ندانست. وقتی به خلافت رسید، پیراهنی را به ده درهم برای او خریدند، بعد از پوشیدن، آن را نرم یافت. ر. ک: ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۵، ص۴۰۰؛ مسعودی، مروج الذهب... ، ج۳، ص۱۸۶.</ref>. از علاقه شدید به استفاده از وقت، کار امروز را به فردا نمی‌انداخت. همچنین [[کارها]] را با سرعت انجام می‌داد، تا از پای درآمد.

عمر از شیوه‌ای که برخی [[کارگزاران]] [[بنی‌امیه]] در کارهای [[حکومتی]] پیشه کردند، [[راضی]] نبود. او بر این [[باور]] بود که آنان از حدّ بی‌رحمی و خشنونت فراتر رفته‌اند؛ لذا [[برترین]] و [[صالح‌ترین]] افراد را برگزید و به آنان [[مسئولیت]] داد و علاقه داشت به کسانی بیشتر [[اعتماد]] کند که نزد [[مسلمانان]] از عناصر توانا، عالم، [[مؤمن]] و مورد قبول باشند<ref>برای مطالعه اسامی کارگزاران و قضات عمر ر. ک: خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، ج۱، ص۳۲۲ - ۳۳۵.</ref>.

عمر در آغاز کارش توانست بقایای [[شاگردان]] [[حَجّاج]] و افراد [[مکتب]] او را از اداره [[کشور]] دور کند؛ اما با وجود این، افرادی در [[حکومت]] او باقی ماندند که شیوه‌های [[اداری]] آنان با او هماهنگ نبود، مثل [[یزید بن مهلب]] و خاندانش که عمر درباره آنها گفت: «اینان ستم‌کارند و من امثال آنان را [[دوست]] ندارم»<ref>مسعودی، مروج الذهب... ، ج۳، ص۱۸۶؛ ابن‌کثیر، البدایة والنهایه، ج۹، ص۲۰۸.</ref>. از این‌رو بعدها او را بر کنار کرد.

== [[مرگ]] عمر بن عبدالعزیز ==