اهل بیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

==وظیفه مسلمانان در برابر اهل‌بیت{{عم}}==

*[[قرآن کریم]] افزون بر شمردن فضایل اهل‌بیت، وظیفه عموم مسلمانان را در برابر آنان نیز تعیین کرده است. برخی از این وظایف عبارت‌است از<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/6.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۸۸.]</ref>:

*خدا در [[قرآن کریم]] خطاب به مشرکانی که بشر "عادی"<ref>المیزان، ج‌۱۲، ص‌۲۵۷.</ref> بودن انبیا را بهانه‌ای برای انکار رسالتشان قرار دادند، می‌فرماید: اگر درباره پیامبران پیشین اطلاعی ندارید از اهل ذکر بپرسید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ}}﴾}} <ref> و ما پیش از تو جز مردانی را که به آنها وحی می‌کردیم نفرستادیم؛ اگر نمی‌دانید از اهل کتاب (آسمانی) بپرسید؛ سوره نحل، آیه: ۴۳.</ref> با توجه به سیاق آیه، مقصود از «ذکر» کتابهای آسمانی و مراد از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|أَهْلَ الذِّكْرِ}}﴾}}  دانشمندان یهودی و مسیحی است که از ویژگیهای پیامبران پیشین باخبر بودند و می‌توانستند مشرکان را از آنها آگاه سازند<ref>جامع البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۴، ص‌۱۴۵؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۵۹۱‌؛ المیزان، ج‌۱۲، ص‌۲۸۵.</ref>. با این همه، خطابهایی از این دست در چارچوب رویدادی که درباره آن نازل شده است، محصور نمی‌گردد و حکمی کلی و جهان شمول به دست می‌دهد، براین اساس، هنگامی که آیه یاد شده را بریده از شأن نزول آن در نظر می‌گیریم، بیانگر حکمی عقلایی است که نادانان را به پرسش از دانایان فرا می‌خواند<ref>المیزان،ج‌۱۲، ص‌۲۸۵.</ref>، ازاین‌رو [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} لزوم بهره‌گیری از دانش عالمان را به همین آیه مستند می‌سازد<ref>الدرالمنثور، ج‌۵‌، ص‌۱۳۳.</ref>. از سوی دیگر، با توجه به این نکته که «ذکر» در [[قرآن کریم]] درباره [[پیامبر اکرم]]{{صل}}{{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فَاتَّقُوا اللَّهَ يَا أُولِي الأَلْبَابِ الَّذِينَ آمَنُوا قَدْ أَنزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْرًا رَّسُولا يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ مُبَيِّنَاتٍ لِّيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَمَن يُؤْمِن بِاللَّهِ وَيَعْمَلْ صَالِحًا يُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا}}﴾}} <ref> خداوند برای آنان عذابی سخت آماده کرده است پس ای خردمندان باایمان، از خداوند پروا کنید که خداوند برای شما یادکردی فرستاده است؛ پیامبری که بر شما آیات روشنگر خداوند را می‌خواند تا کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به سوی روشنایی، از تیرگی‌ها بیرون آورد و هر کس به خداوند ایمان ورزد و کاری شایسته کند، او را به بوستان‌هایی درمی‌آورد که از بن آنها جویباران روان است، هماره در آن جاودانند، خداوند برای او روزی نیکویی فراهم کرده است؛ سوره طلاق، آیه: ۱۰ - ۱۱.</ref> و کتاب آسمانی ایشان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَّكَ وَلِقَوْمِكَ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ}}﴾}} <ref> و همانا آن، یادکردی برای تو و قوم توست و زودا که بازخواست شوید؛ سوره زخرف، آیه: ۴۴.</ref> نیز به کار رفته است می‌توان "اهل الذکر" را با "اهل‌البیت" برابر انگاشت<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۲۱۰‌ـ‌۲۱۱؛ تفسیر فرات الکوفی، ص‌۲۳۵؛ البرهان، ج‌۳، ص‌۴۲۵.</ref>، زیرا آنان نه تنها اهل و خاندان پیامبرند، بلکه به گواهی روایاتی چون حدیث متواتر ثقلین در صدر همه قرآن شناسان "اهل‌ القرآن" جای دارند<ref>المیزان، ج‌۱۲، ص‌۲۸۵؛ ج‌۱۴، ص‌۲۵۷.</ref>، از همین رو [[رسول خدا]]{{صل}} در برخی از احادیث، اهل ذکر را بر «[[ائمه]]» منطبق می‌سازد<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۲۱۰؛ البرهان، ج‌۳، ص‌۴۲۳.</ref> و در سخنان امامان معصوم{{عم}} تعبیراتی از این دست فراوان به چشم می‌خورد: {{عربی|اندازه=150%|« نَحْنُ‏ أَهْلُ‏ الذِّكْرِ وَ نَحْنُ‏ الْمَسْئُولُون‏‏‏»}}<ref>جامع البیان، مج‌۸‌، ج‌۱۴، ص‌۱۴۵؛ الکافی، ج‌۱، ص‌۲۱۰‌ـ‌۲۱۱؛ البرهان، ج‌۳، ص‌۴۲۳، ۴۲۹.</ref>. گفتنی است که برخی از دانشمندان شیعه توجیهات دیگری ازاین‌روایات ارائه داده‌اند که چندان استوار به نظر نمی‌آید<ref>الصافی، ج‌۳، ص‌۱۳۷.</ref>. گروهی از مفسران [[اهل سنت]] نیز به راز نهفته در این تعابیر پی نبرده و این پرسش را در انداخته‌اند که چگونه می‌توان مشرکانی را که با [[پیامبر]] مخالفت می‌ورزند، به مراجعه به اهل‌بیت آن حضرت فرا خواند<ref>روح المعانی، مج ۸، ج‌۱۴، ص‌۲۱۸.</ref>! برخی دیگر از آنان با اشاره به حدیثی از [[امام باقر]]{{ع}} جمله {{عربی|اندازه=150%|« نَحْنُ‏ أَهْلُ‏ الذِّكْرِ‏‏‏»}} را به معنای «ما مسلمانان اهل ذکریم» تأویل برده‌اند!<ref>تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۵۹۱‌ـ‌۵۹۲‌.</ref> آنچه گذشت نادرستی این پندارها را نمایانده، مقصود حقیقی احادیث یاد شده را آشکار می‌سازد<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/6.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۸۸.]</ref>.

'''ب. مقصود از «مودّت فی‌القربی»:'''

*[[امام سجاد]]{{ع}} به ناسزاگوی شامی فرمود: آیا تاکنون [[قرآن]] نخوانده‌ای و در سوره شوری به لزوم دوستی با اهل‌بیت [[پیامبر]] پی نبرده‌ای؟ آن که اکنون اسیرش می‌یابی و بر دروازه شام دشنامش می‌گویی از کسانی است که آیه مودّت دوستی او را واجب ساخته است<ref>جامع البیان، مج‌۱۳، ج‌۲۵، ص‌۳۳؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۴، ص‌۱۲۱؛ الدرالمنثور، ج‌۷، ص‌۳۴۸.</ref>. گفتنی است که فرا خواندن مردم به دوستی اهل‌بیت، در درجه نخست، برای آن است که از هدایت آنان بهره‌مند گردند و صراط مستقیم الهی را در پیش گیرند، ازاین‌رو، آنچه در آیه مودّت مزد رسالت خوانده شده، با آنچه در سوره فرقان آمده است، مضمونی یگانه و پیوندی ناگسستنی دارد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَن شَاء أَن يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلا }}﴾}} <ref> بگو: برای این (پیامبری) از شما مزدی نمی‌خواهم جز این که هر کس بخواهد به سوی پروردگار خویش راهی پیش گیرد؛ سوره فرقان، آیه: ۵۷.</ref> در واقع ـ چنان که گذشت ـ بهره این اجر به خود پاداش دهندگان باز می‌گردد<ref>مجمع‌البیان، ج‌۹، ص‌۴۴؛ تفسیر ابن‌عربی، ج‌۲، ص‌۴۳۲.</ref>: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| قُلْ مَا سَأَلْتُكُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}﴾}} <ref> بگو هر پاداشی از شما خواسته باشم از آن خودتان باد! پاداش من جز با خداوند نیست و او به هر چیزی گواه است؛ سوره سبأ، آیه: ۴۷.</ref> و از همین رو، اجر نامیدن آن نیز نشان از عطوفت بی‌کران نبوی دارد؛ [[پیامبر]]{{صل}} چنان به رستگاری و سعادت مردم دل بسته است که رهیابی آنان را پاداش زحمات توان فرسای خود می‌شمارد. البته درباره معنای مودّت فی القربی نظرهای دیگر نیز مطرح شده‌است<ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/6.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۹۰.]</ref>.:

*[[قرآن کریم]] در کنار نام خدا و رسول، ترکیب "ذی القربی" را ذکر کرده است و مالیاتهایی چون خمس {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}﴾}} <ref> و اگر به خداوند و به آنچه بر بنده خویش، روز بازشناخت درستی از نادرستی (در جنگ بدر)، روز رویارویی آن دو گروه (مسلمان و مشرک) فرو فرستادیم ایمان دارید بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است و خداوند بر هر کاری تواناست؛ سوره انفال، آیه: ۴۱.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الأَغْنِيَاء مِنكُمْ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ }}﴾}} <ref> آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و [[پیامبر]] و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است؛ سوره حشر، آیه: ۷.</ref> را از منابع مالی آنان می‌شمارد: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}﴾}} دانشمندان [[اهل‌ سنت]] با پذیرش این نکته که مقصود از ذوی القربی خویشاوندان [[پیامبر]] است درباره چارچوب دقیق آن اختلاف ورزیده و گزینه‌هایی چون "تنها بنی‌هاشم"، "بنی هاشم و بنی مطّلب" و "همه افراد قریش" را مطرح ساخته‌اند<ref>جامع‌البیان، مج‌۶‌، ج‌۱۰، ص‌۸‌، ۱۰؛ تفسیر قرطبی، ج‌۸‌، ص‌۱۰؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۳۲۵.</ref>. سخنی از ابن‌عباس نشان آن است که این گونه تعمیمها نه در سنت پیامبر، که در طمع ورزی، یا جهالت و نادانی ریشه داشته است<ref>صحیح مسلم، سنوسی، ج‌۶‌، ص‌۴۷۹، ۵۴۰‌؛ تفسیر ابن‌ابی‌حاتم، ج‌۵‌، ص‌۱۷۰۴؛ الدرالمنثور، ج‌۴، ص‌۶۸‌.</ref>، افزون بر این برخی از روایاتی که در منابع اهل تسنن آمده، بیانگر آن است که در زمان دو خلیفه نخست، گروهی سهم ذوی‌القربی را از آنِ خویشاوندان خلیفه دانستند و سرانجام به هزینه کردن آن در امور عام المنفعه رضایت دادند<ref>تفسیر ابن‌ابی حاتم، ج‌۵‌، ص‌۱۷۰۵؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۲، ص‌۳۲۴؛ الدرالمنثور، ج‌۴، ص‌۶۵‌ـ‌۶۶‌.</ref>. دستگاه خلافت نیز با استناد به احادیثی منسوب به پیامبر ـ که میراث مادی را با شأن معنوی نبوّت ناسازگار می‌شمرد ـ بر این دیدگاه مهر تأیید نهاد<ref>جامع البیان، مج‌۶‌، ج‌۱۰، ص‌۱۱؛ مج‌۱۴، ج‌۲۸، ص‌۴۹.</ref> و حتی به باز پس‌گیری آنچه در زمان پیامبر عطا شده بود فرمان داد<ref>صحیح مسلم، سنوسی، ج‌۶‌، ص‌۳۴۲، ۳۵۰.</ref> از سوی دیگر، امامان معصوم شیعه بر استمرار این حکم قرآنی تأکید میورزند و مقصود از گروههایی چون یتامی و مساکین را نیز بینوایان بنی هاشم می‌دانند<ref>جامع‌البیان، مج ۶، ج‌۱۰، ص‌۱۱ ـ ۱۲؛ الکافی، ج‌۱، ص‌۵۳۹ ـ ۵۴۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج‌۲، ص‌۳۲۴.</ref> در واقع، خداوند برای بزرگداشت مقام خاندان پیامبر صدقه (زکات)<ref>الکافی، ج‌۴، ص‌۵۹‌؛ وسائل الشیعه، ج‌۹، ص‌۲۶۸، ۲۷۱؛ جواهر الکلام، ج‌۱۵، ص‌۴۰۶، ۴۱۳.</ref>. را بر آنان حرام ساخته، به جای آن خمس را نهاده است<ref>صحیح مسلم، سنوسی، ج‌۳، ص‌۵۹۱‌، ۶۰۰‌؛ سنن‌النسائی، ج‌۵‌، ص‌۱۰۷، ۱۰۹؛ تفسیر قرطبی، ج‌۸‌، ص‌۱۰.</ref>. به گفته برخی جای شگفتی است که کسانی مانند ابوحنیفه حرمت صدقه بر اهل‌بیت را همچنان برقرار می‌دانند و با این حال، به پایان یافتن بهرهوری آنان از خمس فتوا می‌دهند!<ref>تفسیر المنار، ج‌۱۰، ص‌۹.</ref><ref>[http://www.maarefquran.com/maarefLibrary/templates/farsi/dmaarefbooks/Books/5/6.htm دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۹۳.]</ref>.

*گفتنی است که بسیاری از دانشمندان [[اهل‌ سنت]] جایگاه اصلی این صلوات را فریضه "نماز" می‌دانند، و این نکته را از الفاظ به کار رفته در پرسش از [[رسول خدا]]{{صل}} استنباط می‌کنند<ref>السنن الکبری، ج‌۲، ص‌۵۰۸‌ـ‌۵۰۹‌؛ صحیح مسلم، نووی، ج‌۴، ص‌۱۲۴‌ـ‌۱۲۵؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۳، ص‌۵۱۵‌.</ref>: «نحوه سلام بر تو را می‌دانیم {{عربی|اندازه=150%|« السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ أَيُّهَا النَّبِيُ‏ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ‏ وَ بَرَكَاتُه‏»}}، صلوات را چگونه بر زبان آوریم؟»، بر همین اساس، محدثان [[اهل سنت]] عناوینی از این دست را برای احادیث مذکور برمی‌گزینند: "باب الصلاة علی النبی بعد التشهد"<ref>صحیح مسلم، سنوسی، ج‌۲، ص‌۲۸۷؛ سنن النسائی، ج‌۳، ص‌۴۴، ۴۷.</ref> در برخی دیگر از این احادیث در پرسش از [[رسول خدا]]{{صل}} به نام نماز تصریح شده است: "چگونه در نماز بر شما درود فرستیم"؟<ref>السنن الکبری، ج‌۲، ص‌۵۰۷‌، ۵۰۹‌؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۳، ص‌۵۱۶‌؛ الدرالمنثور، ج‌۶‌، ص‌۶۵۰‌.</ref> برخی از پیشوایان [[اهل سنت]] با استناد به این روایات به وجوب صلوات در تشهد فتوا می‌دهند<ref>الکشاف،ج‌۳، ص‌۵۵۸‌؛ الشفا بتعریف حقوق المصطفی(صلی الله علیه وآله)، ج‌۲، ص‌۶۲‌ـ‌۶۳‌؛ صحیح مسلم، نووی، ج‌۴، ص‌۱۲۳‌ـ‌۱۲۴.</ref> و درود بر آل‌پیامبر را نیز گریزناپذیر می‌شمارند<ref>تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۳، ص‌۵۱۶‌؛ الصواعق المحرقه، ص‌۱۴۸.</ref><ref>[[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص:۷۶ - ۹۵.</ref>.