قیس بن سعد بن عباده در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[قیس بن سعد بن عباده در تاریخ اسلامی]] - [[قیس بن سعد بن عباده در رجال و تراجم]]

== مقدمه ==

[[قیس]] فرزند [[سعد بن عباده بن دلیم|سعد بن عبادة بن دُلیم]]، [[رئیس قبیله خزرج]] و از [[انصار]] و [[مردم مدینه]] بود. کنیه‌اش ابالفضل بوده و [[ابا عبدالله]] و ابا [[عبدالملک]] نیز گفته شده و مادرش، فُکیهه، دختر [[عبید بن دلیم بن حارثه|عبید بن دُلیم بن حارثه]] است. قیس از بزرگان [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} و از مردان [[زیرک]] [[عرب]] و بخشندگان آنان بود. او فردی [[شجاع]] و [[با تدبیر]] بود و مخصوصاً در [[فنون]] [[جنگی]] مهارت خاصی داشت. قیس پس از پدرش [[رئیس]] [[قوم]] خود شد و تمام افراد [[قبیله]] [[ریاست]] او را پذیرفتند. قیس در [[زمان]] [[پیامبر]] {{صل}} رئیس شهربانی آن [[حضرت]] بود<ref>الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۲۹۰؛ اسدالغابه، [[ابن اثیر]]، ج۴، ص۱۲۴-۱۲۵؛ و نیز ر. ک: البدایه و النهایه، [[ابن کثیر]]، ج۸، ص۱۰۰ - ۹۹؛ الطبقات الکبری، [[ابن سعد]] (ترجمه: [[مهدوی]] دامغانی)، ج۶، ص۵۰۰ – ۴۹۹؛ المنتظم، [[ابن جوزی]]، ج۵، ص۳۱۶.</ref>.

از افتخارات قیس این است که پدرش او را به [[خدمتگزاری]] پیامبر {{صل}} گماشت، با آنکه او پسر رئیس قبیله و موقعیت [[اجتماعی]] بالایی داشت و شاید به همین [[دلیل]] بود که [[رسول خدا]] {{صل}} توجه خاصی نسبت به او داشت. قیس می‌گوید: روزی هنگام [[تعقیب نماز]] در [[مسجد]] نشسته بودم که پیامبر {{صل}} از کنار من عبور کرد و نوک پایی به من زد و فرمود: "می‌خواهی تو را به یکی از درهای [[بهشت]] [[راهنمایی]] کنم؟" گفتم: بسیار علاقه‌مندم. فرمود: "همواره بگو {{متن حدیث|لاَ حَوْلَ وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ }}"<ref>اسدالغابة، ابن اثیر، ج۴، ص۱۲۵.</ref>.

در [[زمان]] [[پیامبر]] {{صل}} ده نفر از [[اهل]] [[مدینه]] بسیار بلند قامت بودند و طول قامتشان به اندازه ده وجب از وجب‌های خودشان بود، یکی از این ده نفر [[قیس بن سعد]] بوده است<ref>رجال الکشی، کشی، ص۱۱۱.</ref>.<ref>ثعالبی مثل زدن به شلوارهای [[قیس]] را از جمله مثل‌های مشهور و متداول به شمار آورده و می‌گوید: [[لباس]] مردان [[تنومند]] و بلند بالا را به شلوار قیس مثال می‌زدند. [[قیصر روم]]، مردی تنومند و [[قوی]] جثه از [[رومیان]] را که از نظر بزرگی جثّه باعث شگفتی همگان بود، نزد [[معاویه]] فرستاد. معاویه دانست که برای [[خوار]] کردن او جز قیس بن سعد [[شایستگی]] ندارد و هنگامی که آن مرد رومی نزد معاویه بود، به قیس گفت: وقتی که به [[منزل]] خود رفتی، شلوار خود را برای من بفرست. قیس مقصود معاویه را فهمید، پس در همان مجلس شوار خود را بیرون آورد و به طرف آن مرد قوی هیکل رومی انداخت. آن مرد رومی در حالی که دیگران او را تماشا می‌کردند، شلوار قیس را پوشید که تا سینه‌اش رسید و [[مردم]] تعجب کردند و مرد رومی سرافکنده شد.</ref> و نیز [[نقل]] شده در [[مدینه]] چهار نفر بودند که تار موئی در صورتشان نبود، که یکی از آنها [[قیس]] بوده است. با این حال، او بسیار [[زیبا]] بود و نداشتن [[محاسن]] چیزی از زیبایی‌اش نمی‌کاست و [[انصار]] و [[مردم مدینه]] به خاطر علاقه‌ای که به قیس داشتند، می‌گفتند [[دوست]] داریم تمام اموالمان را بدهیم و برای قیس محاسنی بخریم<ref>الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۲۹۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۲۳-۵۲۵.</ref>

== [[زهد]] و [[عبادت]] قیس ==

قیس از نظر زهد و [[دینداری]] و طرفداری از [[علی]] {{ع}} مقامی بزرگ دارد. درباره [[خوف]] او از [[خداوند]] و شدت [[بندگی]] و [[اطاعت]] او نسبت به [[پروردگار]] نقل شده روزی در حال [[نماز]] هنگامی که برای [[سجده]] [[خم]] شده بود، ناگاه مار بزرگی در سجاده‌اش ظاهر شد و او بدون اینکه به این خطر توجهی کند و یا از آن مار اندیشه‌ای به خاطر [[راه]] دهد، سر خود را بر [[سجاده]] فرود آورد و در پهلوی آن مار به سجده پرداخت. در این حال، مار دور گردنش پیچید اما او نماز خود را ادامه داد، تا اینکه از نماز فارغ شد و مار را با دست خود از گردن جدا کرد و به طرفی انداخت<ref>مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۱۷. در رجال کشی نیز این مطلب آمده است ولی کشی این ماجرا را از علی بن موسی الرضا {{ع}} نقل کرده است. حضرت می‌فرماید: یکی از اصحاب علی {{ع}} که به او قیس گفته می‌شد و مشخص نشده که کدام قیس است؛ زیرا که چهار نفر از اصحاب علی {{ع}} به نام قیس بوده‌اند. نظر کشی این است که قیس بن سعد افضل ایشان بوده است. (رجال الکشی، ج۱، ص۹۶ - ۹۵).</ref>.

== [[قیس]] و بخشش او ==

[[جابر]] گوید: با گروهی به [[فرماندهی]] قیس به مأموریتی رفتیم. قیس از [[مال]] خود نُه شتر برای ما کشت و همه را میهمان خویش ساخت. هنگامی که به حضور [[رسول خدا]] {{صل}} رسیدیم، همراهان این موضوع را به آن [[حضرت]] گفتند، رسول خدا {{صل}} فرمود: "سخاوت و [[کرم]]، [[اخلاق]] و [[سرشت]] این [[خاندان]] است"<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۳، ص۱۱۶۵.</ref>.

در هنگام [[حجة الوداع]] به قیس و پدرش خبر رسید که شتر [[پیامبر]] {{صل}} با همه وسایلش گم شده است. [[سعد بن عباده]] و پسرش قیس شتری را بار کرده، به سراغ پیامبر {{صل}} آمدند و آن حضرت را کنار خانه‌اش (خیمه‌اش) در حالی که شترش پیدا شده بود، دیدند. سعد گفت: "ای رسول خدا، به ما خبر رسیده بود که شتر شما گم شده است و این شتر را به جای آن آورده‌ایم". پیامبر {{صل}} فرمود: "خداوند شتر ما را برگردانید. [[خداوند]] به هر دوی شما [[برکت]] بدهد!" آن‌گاه به سعد بن عباده فرمودند: "ای ابوثابت، آیا آن همه [[پذیرایی]] که از هنگام ورود ما به [[مدینه]] انجام داده‌ای، بس نیست؟" سعد گفت: "ای رسول خدا، از [[خدا]] و رسولش [[سپاس]] گزارم، [[سوگند]] به خدا آنچه از [[اموال]] ما می‌گیری، برای ما خوش‌تر است از آنچه برای خودمان می‌گذاری". پیامبر {{صل}} فرمود: "ای [[ابو ثابت]]، می‌دانم که راست می‌گویی؛ مژده باد بر تو که [[رستگار]] شدی! [[اخلاق پسندیده]] در دست خداست و به هر کس [[اراده]] فرماید [[اخلاق پسندیده]] [[عنایت]] می‌کند و [[خداوند متعال]] به تو [[اخلاق نیکو]] داده است". سعد گفت: "خدا را [[شکر]] می‌کنم که چنین کرده است". [[ثابت بن قیس]] گفت: "ای [[رسول خدا]]، [[خاندان]] [[سعد بن عباده]] در [[زمان]] [[جاهلیت]] هم، سرورانِ ما بودند و در خشک سالی ما را [[یاری]] می‌کردند". [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "مردم مثل معادن‌اند؛ [[نیکان]] آنان در جاهلیت، اگر در زمان [[اسلام]] درست بیندیشند و [[مسلمان]] واقعی باشند، هم‌چنان، برگزیدگان اسلام هم هستند"<ref>المغازی، واقدی، ج۳، ص۱۰۹۵.</ref>.

در [[جنگ]] [[غابه]] [[عیینة بن حصن]] در [[شب]] چهارشنبه هنگامی که سه شب از [[ربیع]] الآخر سال ششم گذشته بود، بر [[مدینه]] حمله کرد و [[روز]] چهارشنبه [[اصحاب]] همراه رسول خدا {{صل}} برای تعقیب او بیرون رفتند و پنج شب از مدینه [[غایب]] بودند و شب [[دوشنبه]] برگشتند. قبل از حرکت، پیامبر {{صل}} [[ابن امّ مکتوم]] را در مدینه [[جانشین]] خود قرار داد. پیامبر {{صل}} یک شبانه روز در ذی قرد ماند و در پی به دست آوردن [[اخبار]] [[دشمن]] بود و به هر صد نفر از اصحاب خود یک شتر برای نحر کردن داد. آنها پانصد نفر و به قولی هفتصد نفر بودند. سعد بن عباده هم همراه سیصد نفر از [[قبیله]] خود عهده‌دار [[پاسداری]] از مدینه شد و پنج شب این کار را انجام داد تا اینکه رسول خدا {{صل}} به مدینه بازگشت. وقتی پیامبر {{صل}} و اصحاب در ذی قرد حضور داشتند، سعد بن عباده چند بار خرما و ده شتر به حضور پیامبر {{صل}} فرستاد و پسرش [[قیس بن سعد]]، در حالی که بر اسبی که به [[ورد]] (گل سرخ) معروف بود، همراه سواران، خرما و شترها را به حضور پیامبر {{صل}} آورده بود. پیامبر {{صل}} به قیس بن سعد فرمودند: "پدرت تو را سواره فرستاد و با این کار مایه تقویت [[مجاهدان]] شد و در عین حال مدینه را از [[شر]] [[دشمنان]] [[حفظ]] کرد". و سپس این گونه [[دعا]] فرمود: "پروردگارا! بر سعد و خاندان سعد [[رحمت]] فرست و با آنان [[مهربانی]] فرمای". و نیز فرمود: "سعد بن عباده مرد بسیار خوبی است". خزرجی‌ها به [[پیامبر]] {{صل}} گفتند: ای [[رسول خدا]]، او پایه [[خاندان]] و [[سرور]] ما و پسر سرور ماست. آنها در خشکسالی‌ها به [[مردم]] [[غذا]] می‌دادند و [[مشکلات]] مردم را به دوش می‌کشیدند و عهده‌دار [[پذیرایی]] میهمانان بودند، و در [[سختی‌ها]] به مردم [[بخشش]] می‌کردند و گرفتاری‌های [[قبیله]] را برطرف می‌کردند. پیامبر {{صل}} فرمود: "گزیدگان [[مسلمان]] در صورتی که درباره [[دین]] خود بیندیشند، همان گزیدگان دوره [[جاهلیت]] هستند"<ref>المغازی، واقدی، ج۲، ص۵۳۸-۵۴۷.</ref>.

نقل شده، روزی در کنار [[خانه خدا]] سه نفر در این باره که کریم‌ترین مردم در این [[زمان]] کیست با یکدیگر صحبت کرده، هر یک شخصی را معرفی کردند. یکی از آنان گفت: [[عبدالله بن جعفر]] و دیگری گفت: قیس بن سعد و سومی گفت: [[عرابة اوسی]]. آنها آن‌قدر با یکدیگر بحث کردند که صدای آنان بلند شد. مردی به آنان گفت: "هر کدام از شما نزد آن کس که او را سخی‌ترین افراد می‌پندارد، برود و ببیند چه اندازه به او می‌دهد و آن‌گاه خواهید دید که کریم‌ترین [[مردم]] کیست. آن کس که [[عبدالله بن جعفر]] را [[برگزیده]] بود، نزد او رفت. وقتی نزد او رفت، دید که او پا در رکاب کرده و می‌خواهد به مزرعه خود برود، به او گفت: "ای پسر عموی [[رسول خدا]]، من مردی [[غریب]] و در [[راه]] مانده‌ام". [[عبدالله]] پا را از رکاب کشیده و به او گفت: "تو بر آن سوار شو؛ این مرکب و آنچه بر روی او است، از آن تو باشد و آنچه که در ترک بند است برای خود بردار و از این [[شمشیر]] که بر مرکب بسته است [[غفلت]] نکن، زیرا شمشیر [[علی بن ابیطالب]] {{ع}} است و بسیار باارزش است". آن مرد در حالی که سوار بر شتری [[قوی]] هیکل شده و در ترک بند خود، چهار هزار [[دینار]] داشت و لباسی ابریشمی و اشیاء گرانبهای دیگر به همراه داشت و مهم‌تر از همه اینکه شمشیر علی بن ابیطالب {{ع}} را به همراه داشت، بازگشت و [[فکر]] می‌کرد؛ عبدالله سخی‌ترین مردم است. بعد از او آن کس که [[قیس]] را کریم‌ترین مردم می‌دانست، نزد او رفت و او در [[خواب]] بود. [[کنیز]] قیس از او پرسید: چه می‌خواهی؟ او گفت: مردی غریب و در راه مانده‌ام و چیزی ندارم تا به [[وطن]] بروم". کنیز به او گفت: "خواسته تو کوچک‌تر از آن است که قیس را از خواب بیدار کنم. این کیسه را که در آن هفتصد دینار است، بگیر؛ امروز در [[خانه]] قیس غیر از آن چیزی نیست. خودت برو و در [[جایگاه]] شتران، شتری را به همراه یک [[غلام]] برای خود [[انتخاب]] کن و به سوی وطن رهسپار شو". در این هنگام قیس از خواب بیدار شد، کنیز ماجرا را به او گفت. قیس به شکرانه این عمل، [[کنیز]] را [[آزاد]] ساخت و به او گفت: "آیا بهتر نبود مرا بیدار می‌کردی تا عطائی به او ببخشم که برای همیشه [[بی‌نیاز]] باشد شاید آنچه به او داده‌ای نیازش را برطرف نسازد". آن‌گاه سومی که عرابه را [[برگزیده]] بود، نزد او رفت و در حالی به او رسید که او از [[منزل]] بیرون آمده بود و می‌خواست به [[نماز]] برود. دو نفر از برده‌هایش زیر بازوهایش را گرفته بودند و او بر آنان تکیه کرده بود. آن مرد به او گفت: "ای عرابه؟" عرابه گفت: "بگو". آن مرد گفت: "در [[راه]] مانده‌ام و چیزی ندارم". عرابه خود را از دست بنده‌هایش به طرفی کشید و اظهار [[تأسف]] کرد و سپس گفت: "سوگند به [[خدا]] شبی را به [[روز]] و روزی را به [[شب]] نیاورده‌ام که از [[مال]] عرابه چیزی را در راه [[حقوق]] حاجتمندان غیر این دو برده باقی گذارده باشم؛ تو این دو [[بنده]] مرا بگیر و [[حاجت]] خود را برطرف کن". آن مرد گفت: "من هرگز چنین کاری نمی‌کنم". عرابه گفت: "اگر تو آنها را نگیری، هر دو آزاد خواهند شد. اکنون [[اختیار]] با توست، می‌خواهی آنها را آزاد کن و می‌خواهی آنها را بگیر". آن‌گاه به طرف دیوار رفت تا به کمک آن به راه خود ادامه دهد. آن مرد دو [[غلام]] را گرفت و نزد [[یاران]] خود آمد. این موضوع به گوش [[مردم]] رسید و همگی [[تصدیق]] کردند که [[عبدالله بن جعفر]] مال فراوانی را بخشیده اما کار بی‌سابقه‌ای را انجام نداده و همیشه از این بخشش‌ها داشته است، با این تفاوت که بخشیدن [[شمشیر]]، بزرگ‌ترین عطای او بوده است. هم‌چنین [[قیس]] یکی از [[بخشنده‌ترین]] مردان [[عرب]] است که به کنیز خود این اجازه را داده تا بدون اطلاع او این گونه [[بخشش]] کند و علاوه بر این او را به خاطر این رفتارش آزاد کرد. و همگی تصدیق کردند که سخی‌ترین این سه نفر، عرابة [[اوسی]] است؛ زیرا او هر چه داشت بخشید و این نوعی [[مجاهده]] است که از فردی تهی دست دیده شده است <ref>البدایة و النهایه، ابن کثیر، ج۸، ص۱۰۱ - ۱۰۰. </ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۲۵-۵۳۲.</ref>

== [[زیرکی]] [[قیس]] ==

قیس خود را در زیرکی و [[تدبیر]] [[برتر]] از دیگران می‌دانست و می‌گفت: اگر از [[پیامبر]] {{صل}} نشنیده بودم که فرمودند: [[مکر]] کننده در [[آتش]] است، از مکارترین افراد این [[امت]] بودم. و می‌گفت: اگر [[اعتقاد]] به [[اسلام]] من نبود، حیله‌ای می‌کردم که هیچ [[عربی]] تاب [[مقاومت]] در مقابل آن را نداشته باشد<ref>{{عربی|لولا أنی سمعت رسول الله یقول: "اَلْمَكْرَ وَ اَلْخَدِيعَةَ فِي اَلنَّارِ "، لکنت من أمکر هذه الأمة}}؛ اسدالغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۱۲۶.</ref>.

در هنگام [[جنگ جمل]] [[مالک اشتر]] به امیرالمؤمنین {{ع}} گفت: ای امیرالمؤمنین، اجازه بده تا بر این افراد متخلف که تو را تنها گذاشته و به دنبال دشمنانت رفته‌اند، حمله کنم". [[حضرت]] به او فرمود: "مالک، [[دست]] از من بردار". مالک اشتر غضبناک و [[خشم]] آلود برگشت و در بین [[راه]] به قیس و چند نفر دیگر از [[یاران]] امیرالمؤمنین {{ع}} برخورد. قیس رو به مالک کرده، و گفت: "ای مالک، هرگاه سینه‌ات از برخورد با [[ناملایمات]] تنگ می‌شود، آن را بیان می‌کنی و هرگاه کاری را دور می‌پنداری، شتابان به سوی آن حرکت می‌کنی. ای مالک، بدان که آئین شکیبائی، [[تسلیم]] است و راه و رسم شتاب و [[عجله]]، [[مدارا کردن]] و [[آرامش]] داشتن است. بدترین گفتار، سخنی است که با [[زشتی]] و [[عیب]]، همانند و بدترین [[اندیشه‌ها]] آن است که با [[تهمت]] و [[بدگمانی]] همراه باشد. هرگاه به مشکلی دچار شدی از آن بپرس و آن‌گاه که ماموریتی یافتی، [[فرمانبردار]] باش. قبل از [[آزمایش]] لب به سؤال مگشای و پیش از آن‌که دستوری فرا رسد، خود را [[مکلف]] نساز و به زحمت نیانداز. آنچه بر خاطر تو می‌گذرد و تو در [[دل]] داری ما نیز در دل داریم؛ بر صاحب و مولای خود سخت مگیر"<ref>الامالی، شیخ طوسی، ص۷۱۷.</ref>.

[[نقل]] شده، در آن هنگام که [[امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} به [[خلافت]] رسید و [[مردم]] با او [[بیعت]] کردند، [[معاویه]] از بیعت با امیرالمؤمنین {{ع}} خودداری کرد و گفت: "اگر آن [[حضرت]] [[حکومت]] [[شام]] را همان‌طور که [[عثمان]] به من سپرده، به من بسپارد و کاری به کار من نداشته باشد، با او بیعت خواهم کرد".

[[مغیرة بن شعبه]] نزد امیرالمؤمنین {{ع}} آمده و گفت: "ای [[علی]]، تو معاویه را خوب می‌شناسی؛ [[خلیفه]] پیش از تو [[ولایت]] شام را به او سپرده بود، تو نیز اکنون که تازه به خلافت رسیده‌ای تا آن هنگام که [[کارها]] رونق بگیرد و اوضاع بر وفق مراد شود، او را در [[منصب]] خود باقی بگذار. بعدها هر وقت دلت خواست و [[صلاح]] دانستی او را از مقامش بر کنار کن".

امیرالمؤمنین {{ع}} به او فرمود: "ای [[مغیره]]، آیا ضمانت می‌کنی که من از هم اکنون تا آن وقت که کارها رو به [[راه]] شود، زنده بمانم؟" مغیره پاسخ داد: "نه". [[امام علی]] {{ع}} فرمود: "من نمی‌خواهم که [[خداوند]] مرا بازخواست کند که چرا معاویه را در یک [[شب]] تاریک بر دو نفر [[مسلمان]] مسلط کرده و زمام امور آن دو را به دست او داده‌ام. {{متن قرآن|وَمَا كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا}}<ref>«آنان را نه در آفرینش آسمان‌ها و زمین گواه کردم و نه در آفرینش خودشان و من آن نیم که گمراه‌کنندگان را یاور گیرم» سوره کهف، آیه ۵۱.</ref>. لکن من کسی را به سوی او خواهم فرستاد و او را به روش حقی که در دست دارم، خواهم خواند؛ اگر پاسخ مثبت داد، او هم فردی از [[جامعه اسلامی]] است، هر حقی که برای دیگران هست، برای او نیز هست و هر چه را که بقیه باید بپردازند او نیز باید بپردازد. ولی اگر [[سرپیچی]] کرد و [[اطاعت]] نکرد، کار او را به [[خدا]] واگذار کرده و [[حکم الهی]] را درباره او جاری خواهم ساخت".

مغیره از نزد آن حضرت بیرون آمد در حالی که با خود می‌گفت: ای علی، او را به خدا واگذار و [[حکم خدا]] را درباره‌اش [[اجرا]] کن! وقتی [[قیس]] از این موضوع خبردار شد، نزد [[امام علی]] {{ع}} آمد و گفت: "ای امیرالمؤمنین، [[مغیرة بن شعبه]] به موضوعی درباره شما اشاره کرد که [[خداوند]] آن را نخواسته؛ او قدمی جلو گذاشت و قدمی عقب کشید و کاری کرد که اگر [[پیروزی]] به دست تو باشد و بر [[معاویه]] [[پیروز]] شوی، به خاطر [[نصیحت]] امروزش از [[نزدیکان]] تو شود و اگر زمام امور به دست معاویه بیفتد، چون از [[خیرخواهان]] او بوده، از نزدیکان او به حساب آید".<ref>الامالی، شیخ طوسی، ص۸۸ - ۸۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۳۲-۵۳۴.</ref>

== قیس و شرکت در [[جنگ‌ها]] ==

[[نقل]] شده، در [[روز]] [[فتح مکه]] [[رسول خدا]] {{صل}} به [[سعد بن عباده]] [[فرمان]] داد تا از منطقه کداء وارد [[مکه]] شود و [[پرچم]] هم‌چنان همراه پسرش [[قیس]] بود. [[پیامبر]] {{صل}} خود از اذاخر به مکه وارد شد <ref>المغازی، واقدی، ج۲، ص۸۲۲.</ref>. چون رسول خدا {{صل}} به مکه وارد شده، به مقابل [[ابوسفیان]] رسیدند، ابوسفیان آن [[حضرت]] را صدا زد و گفت: "آیا شما [[دستور]] داده‌اید که خویشاوندانت را بکشند؟ سعد و همراهانش چنین پنداری داشتند و هنگامی که سعد از اینجا عبور کرد به من گفت: " ای ابوسفیان، امروز روز [[خونریزی]] است؛ امروز [[حرمت‌ها]] از میان می‌رود و [[خداوند]] [[قریش]] را [[خوار]] می‌سازد. " من تو را درباره [[قوم]] خودت به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم و تو نیکوکارترین و [[مهربان‌ترین]] مردمی". در این هنگام، [[عبدالرحمن بن عوف]] و [[عثمان بن عفان]] گفتند: ای رسول خدا، ما [[اطمینان]] نداریم که سعد به قریش حمله‌ای نکند. پیامبر {{صل}} فرمود: "امروز روز [[رحمت]] و [[مهربانی]] است؛ امروز روزی است که خداوند قریش را گرامی خواهد داشت!" پس پیامبر {{صل}} [[تصمیم]] گرفتند پرچم را به پسر سعد بدهند که [[فرماندهی]] از سعد گرفته نشده باشد. سعد بدون دریافت نشانی از رسول خدا {{صل}} از [[تسلیم]] کردن پرچم خودداری کرد. پیامبر {{صل}} [[عمامه]] خود را به عنوان نشانی برای سعد فرستادند و او همین که [[عمامه پیامبر]] {{صل}} را [[شناخت]] پرچم را به پسر خود قیس تسلیم کرد<ref>المغازی، واقدی، ج۲، ص۸۲۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۳۵.</ref>

== قیس در [[زمان]] [[رحلت پیامبر]] {{صل}} ==

در بعضی از کتب نقل شده که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} هنگام [[رحلت]] به [[قیس بن سعد]]، [[حباب بن منذر]] و گروهی از [[انصار]] دستور داد تا به اردوگاه [[اسامه]] بروند و به او بگویند که پیامبر {{صل}} به کسی اجازه [[تخلف]] و بازگشت نمی‌دهد و هر چه زودتر باید حرکت کنی تا خبر حرکت به آن حضرت برسد. پس قیس و حباب نزد رسول خدا {{صل}} بازگشته و خبر حرکت [[لشکر]] را به ایشان گزارش دادند، ولی [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "لشکر هنوز از جای خود حرکت نکرده است". [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[ابوعبیده]] نزد [[اسامه]] رفتند و گفتند: الآن [[خروج]] ما از [[مدینه]] به [[مصلحت]] نیست و ما نمی‌توانیم مدینه را خالی کنیم؛ بهتر است در آنجا بمانیم. اسامه علت را پرسید. آنها گفتند: چون پیامبر {{صل}} [[بیمار]] است و بیماریش به مرحله خطرناکی رسیده و اگر در [[شهر]] نمانیم، مسایلی روی خواهد داد که بعدها نمی‌توان برای [[اصلاح]] آنها [[اقدام]] کرد. پس [[منتظر]] می‌مانیم تا وضعیت پیامبر مشخص شود و بعد حرکت می‌کنیم<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ج۲، ص۳۳۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۳۶.</ref>

== [[قیس]] در [[زمان]] [[خلفا]] ==

قیس به شدت عصبانی شد و به او گفت: "ای [[پسر ابی قحافه]]، اگر [[حق]] بیعتی که در گردن من داری، نبود، جواب محکمی از من می‌شنیدی. به خدا سوگند، اگر دستم با تو [[بیعت]] کرد ولی [[دل]] و زبانم با تو بیعت نکرد. حجتی بر من در بیعت بعد از [[روز غدیر]] نیست و بیعت من برای تو مانند آن کسی است که بافته خود را به صورت اول برگرداند. این را می‌گویم و از کسی نمی‌ترسم. پدرم مردی بود که سختی‌های [[روزگار]] او را از پا در نیاورد، او بر خلاف تو به پا خاست. ای میش لنگ و ای خروسی که بال خود را به حرکت در آورده‌ای، تو که نه ریشه و نه حسب و نسبی داری! و به [[خدا]] [[سوگند]] اگر حرفت را درباره پدرم تکرار کنی، افساری از سخن به دهنت می‌زنم که به خاطر آن [[خون]] از دهنت موج بزند؛ ما را واگذار! و اما سخن تو که گفتی [[علی]] {{ع}} [[امام]] و پیشوای من است؛ به خدا سوگند، [[امامت]] او را [[انکار]] نمی‌کنم و از [[دوستی]] او بر نمی‌گردم. چگونه پیمانی را که به [[ولایت]] او بستم، [[درهم]] شکنم؟ زیرا اگر من [[خداوند]] را [[دیدار]] کنم، از آن [[پیمان]] از من می‌پرسد. شکستن [[بیعت]] تو در نزد من، از شکستن پیمان خدا و [[رسول]] و [[جانشین]] و [[دوست]] رسول او بهتر است. و تو فقط [[امیر]] [[قوم]] خودت هستی، اگر بخواهند تو را وا می‌گذارند یا اینکه تو را [[عزل]] می‌کنند. از این [[جرم]] و خیانتی که مرتکب شدی، به سوی خدا برگرد و [[توبه]] کن. [[خلافت]] را به آن کس که از تو سزاوارترست، برگردان. همانا کار بزرگی را به خاطر نشستن در جای او انجام دادی. اما [[سرزنش]] تو به اینکه آقای من علی است؛ پس به خدا سوگند، او آقای من و توست و آقای تمام [[مؤمنان]] است. آه! آه! چگونه من [[استواری]] قدم علی {{ع}} را دارم؟ چگونه ممکن است قدم جای قدم او بگذارم تا اینکه تو را از خلافت دور سازم، آن چنان که منجنیق سنگ را پرت می‌کند و شاید هم این کار به زودی بشود". پس [[قیس]] بلند شد و لباسش را جمع کرد و رفت<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ج۲، ص۳۸۰-۳۸۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۳۶-۵۳۹.</ref>

== قیس در [[زمان]] [[عمر بن خطاب]] ==

ابان می‌گوید: در حلقه‌ای که در [[مسجد رسول]] [[خدا]] {{صل}} تشکیل شده بود، شرکت کردم؛ در آن مجلس از غیر [[بنی هاشم]]، [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد]]، [[محمد بن ابی بکر]]، [[عمر بن ابی سلمه]] و [[قیس بن سعد بن عباده]] نیز حضور داشتند. [[عباس]] از [[علی]] {{ع}} درباره این کار عمر سؤال کرد. علی {{ع}} فرمود: "هیچ می‌دانی چرا درباره [[قنفذ]] خودداری کرده و از او هیچ غرامتی نگرفته است؟" گفت: نه. علی {{ع}} فرمود: "زیرا او بود که [[فاطمه]] {{س}} را آن هنگام که بین من و آنها فاصله شده بود، با تازیانه زد. فاطمه {{س}} هم از [[دنیا]] رفت در حالی که اثر تازیانه در بازویش مانند بازوبند باقی مانده بود"<ref>کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۶۷۴-۶۷۵.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۳۹.</ref>

== [[قیس]] در [[زمان]] [[عثمان]] ==

[[سلیم]] گوید: در [[مجلسی]] بیش از دویست نفر حاضر بودند که بعضی به طرف [[قبله]] و بعضی در وسط مجلس نشسته بودند. افرادی که از [[قریش]] به یاد دارم: [[علی بن ابی طالب]] {{ع}}، [[سعد بن ابی وقاص]]، [[عبدالرحمن بن عوف]]، [[زبیر]]، [[طلحه]]، [[عمار]]، [[مقداد]]، [[ابوذر]]، [[هاشم بن عتبه]]، [[عبدالله بن عمر]]، [[امام حسن]] {{ع}}، [[امام حسین]] {{ع}}، [[ابن عباس]]، [[محمد بن ابی بکر]]، [[عبدالله بن جعفر]] و [[عبیدالله بن عباس]] بودند. از [[انصار]] نیز: [[ابی بن کعب]]، [[زید بن ثابت]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[ابوهیثم بن تیهان]]، [[محمد بن مسلمه]]، [[قیس بن سعد بن عباده]]، [[جابر بن عبدالله]]، [[ابومریم]]، [[انس بن مالک]]، [[زید بن ارقم]]، [[عبدالله بن ابی اوفی]] و [[ابولیلی]] به همراه پسرش [[عبدالرحمن]] که کنار او نشسته بود، سپس [[ابوالحسن بصری]] همراه پسرش [[حسن]] نیز آمدند. در این مجلس صحبت‌ها طولانی شد و زمان نشستن از صبح تا ظهر طول کشید، در حالی که [[عثمان]] در خانه‌اش بود و از گفتگوی [[مردم]] خبر نداشت. [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} هم ساکت بود و او و هیچ یک از [[اهل]] بیتش سخنی نمی‌گفتند. مردم رو به [[علی]] {{ع}} کردند و گفتند: چرا سخنی نمی‌گوئی؟ [[حضرت]] فرمود: "هر کدام از دو گروه فضیلتی را گفتند و درست گفتند". سپس فرمود: "ای [[قریش]] وای [[انصار]]! [[خداوند]] به خاطر چه کسی این [[فضیلت]] را به شما داده است؟ آیا به خاطر خودتان و قبائلتان و خانواده‌هایتان، یا به خاطر غیر شما؟" آنها گفتند: خداوند به خاطر [[پیامبر]] {{صل}} این [[فضائل]] را به ما [[عطا]] فرموده و بر ما [[منت]] گذاشته است و ما همه اینها را به [[برکت]] او یافته‌ایم و به آنها رسیده‌ایم و هر فضیلتی را که در [[دنیا]] و یا [[دین]] که به آن دست یافته‌ایم، به خاطر پیامبر است نه به خاطر خودمان و نه قبائلمان و نه خانواده‌هایمان". علی {{ع}} فرمود: "ای قریش و ای انصار، راست گفتید"<ref>کتاب سلیم بن قیس هلالی، ص۶۳۹-۶۴۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۴۰.</ref>

== [[قیس]] و [[امیرمؤمنان علی]] {{ع}} ==

قیس یکی از [[پیروان]] حقیقتی امیرمؤمنان علی {{ع}} بود که به [[امامت]] و [[وصایت]] آن حضرت [[معتقد]] بود و لذا هیچ‌گاه از گفته‌های آن حضرت [[تخلف]] نمی‌کرد. وقتی که امیرمؤمنان علی {{ع}} [[تصمیم]] گرفت تا به سوی [[شام]] برود، و با [[معاویه]] بجنگد، بزرگان [[مهاجر]] و انصار را خواست و با ایشان به [[مشورت]] پرداخت. پس [[قیس بن سعد]] برخاست و به [[سخنرانی]] پرداخت و پس از [[حمد]] و ثنای [[پروردگار]]، گفت: "ای [[امیرمؤمنان]] به سرعت ما را برای [[جنگ]] با دشمنانت آماده کن و در آن [[سستی]] روا مدار که [[جنگیدن]] با اینها را از [[مبارزه]] با قبائل ترک و [[روم]] بیشتر [[دوست]] می‌داریم؛ زیرا اینان به [[دین خدا]] [[خیانت]] می‌کنند و [[دوستان]] [[خدا]] را که [[یاران]] پیامبرند، [[خوار]] کرده‌اند، و اگر بر کسی [[خشم]] گیرند، یا او را به [[زندان]] می‌فرستند، یا او را می‌زنند و یا او را از [[خانه]] و [[وطن]] آواره می‌کنند؛ آنها [[غنایم]] ما را برای خودشان [[حلال]] و ما را بردگان خود می‌دانند". پیر مردان [[انصار]] مانند [[خزیمة بن ثابت]] و [[ابوایوب انصاری]] بر [[قیس]] [[اعتراض]] کردند که چرا از بزرگان و ریش سفیدان [[قبیله]] جلو افتادی؟ قیس گفت: "کینه‌ای که همانند شما از ایشان در [[دل]] دارم مرا تحریک کرد و نتوانستم [[سکوت]] کنم وگرنه به [[فضل]] و تقدم شما اعتراف دارم"<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم: ۹۳.</ref>.

هم‌چنین [[نقل]] شده، روزی [[علی بن أبی طالب]] {{ع}} به عده‌ای از سواران که عمامه‌ها را بسته و شمشیرها را به همراه داشتند، برخوردند. آنها به [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[سلام]] کردند. [[علی]] {{ع}} فرمود: "اصحاب [[رسول خدا]] کجایند که در [[روز غدیر]] [[خم]] از رسول خدا شنیدند که فرمود: {{متن حدیث| كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ}}؟" در این هنگام [[خالد بن زید]]، أبوأیوب، [[خزیمة بن ثابت]]، [[ذو الشهادتین]]، [[قیس بن سعد]] و [[عبد الله بن بدیل بن ورقاء]] از جا برخاسته، [[شهادت]] دادند که از رسول خدا {{صل}} این جمله را شنیدند. سپس علی {{ع}} به [[انس بن مالک]] و [[براء بن عازب]] فرمود: "چه چیزی مانع شد که شما نیز بلند شوید و شهادت دهید که این جمله را شنیده‌اید، هم‌چنان‌که این [[قوم]] شنیده بودند؟" سپس فرمود: خدایا! اگر این دو نفر به خاطر این موضوع [[دشمنی]] [[کتمان]] کردند، آن دو را به بلایی [[مبتلا]] ساز<ref>{{عربی| اَللَّهُمَّ إِنْ كَانَا كَتَمَاهَا مُعَانَدَةً فَابْتَلِهِمَا }}</ref>. بعدها [[براء بن عازب]] [[نابینا]] و [[انس بن مالک]] به [[مرض]] پیسی دچار شد<ref>اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسی، ج۱، ص۲۴۵-۲۴۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۴۱-۵۴۲.</ref>

== قیس و [[آماده‌سازی]] مقدمات [[جنگ جمل]] ==

هنگامی که قیس [[والی]] [[مصر]] بود، [[امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} برای جنگ جمل از [[مدینه]] خارج شد و پس از [[بصره]] به [[کوفه]] برگشت، در حالی که هم‌چنان قیس [[ولایت]] مصر را به عهده داشت. لذا از [[تاریخ]] چنین به دست می‌آید که او در آماده‌سازی مقدمات [[جنگ]] شرکت داشته است. هنگامی که علی {{ع}} از مسیر حرکت [[طلحه]] و [[زبیر]] و برنامه آنها [[آگاه]] شد، برای [[مردم]] خطبه‌ای خواند و هر یک از [[اصحاب]] آن [[حضرت]] بعد از [[خطبه]] ایشان به صحبت پرداختند که یکی از ایشان [[قیس بن سعد]] بود. او بارها [[امیرالمؤمنین علی]] {{ع}} را بر [[پیکار]] با [[معاویه]] و کشتن وی و [[جنگ]] با [[مخالفان]] بر می‌انگیخت و چنین می‌گفت: ای امیرالمؤمنین، در روی [[زمین]] محبوب‌تر از تو کسی را نداریم که زمام امور ما را به دست گیرد و برای اقامه [[عدل و داد]] و [[اجرای احکام اسلامی]] به پاخیزد؛ زیرا تو [[ستاره فروزان]] و راهنمای [[شب]] تار ما هستی. تو [[پناهگاه]] مائی که در [[سختی‌ها]] به تو [[پناه]] می‌آوریم و اگر تو را از دست دهیم زمین و [[آسمان]] ما تیره خواهد شد، لکن به [[خدا]] [[سوگند]]، اگر معاویه را به حال خود بگذاری که هر حیله‌ای که می‌خواهد انجام دهد، آهنگ [[مصر]] کرده، به سوی آنجا خواهد رفت و وضع [[یمن]] را به هم خواهد ریخت و در [[ملک]] [[عراق]] نیز [[طمع]] خواهد کرد. همراه او عده‌ای از مردم یمن هستند که [[کشته شدن عثمان]] به عنوان یک [[جنایت]] و یک [[ظلم]] در وجود آنان جای گرفته و دل‌هاشان پر از [[کینه]] و [[انتقام‌گیری]] از [[قاتلان عثمان]] است. آنان به جای اینکه دنبال [[یقین]] بروند، به [[گمان]] اکتفا کرده و به جای یقین، [[شک]] را گرفته، به جای [[خوبی‌ها]] دنبال [[هوای نفس]] رفته‌اند. مردم [[حجاز]] و عراق را با خود حرکت بده و او را در تنگنا قرار داده، از چند جهت محاصره‌اش کن و کاری کن که در خود [[احساس]] [[ناتوانی]] کند و از خود [[مأیوس]] شود. امیرالمؤمنین علی {{ع}} در جواب او فرمودند: "ای [[قیس]]، سوگند به خدا، سخنی [[نیکو]] گفتی و مطلبی [[زیبا]] را به موقع بر [[زبان]] جاری ساختی"<ref>الامالی، شیخ طوسی، ص۷۱۶.</ref>.

از این رو [[امام علی]] {{ع}} قیس را به همراه فرزندش [[امام مجتبی]] {{ع}} و [[عمار یاسر]] به [[کوفه]] فرستاد تا [[مردم]] آنجا را به [[یاری]] خود بخواند. [[امام حسن]] {{ع}} همراه [[عمار]] و [[قیس]] به کوفه آمد و [[مردم کوفه]] را برای حرکت آماده ساختند. ابتدا امام حسن {{ع}} برای مردم [[سخنرانی]] فرمود و سپس [[قیس بن سعد]] از جای برخاست و گفت: "ای مردم، اگر در موضوع [[خلافت]]، [[شورا]] را معتبر دانسته و از آن استقبال کنیم، هر آینه امیرالمؤمنین از آن جهت که نزدیکی خاصی با [[رسول خدا]] {{صل}} دارد، از همه مردم شایسته‌تر است و [[پیکار]] با آن کس که منکر این واقعیت است، [[حلال]] است. [[طلحه]] و [[زبیر]] چه دلیلی دارند که ابتدا [[بیعت]] و بعد به خاطر [[حسد]] و [[ستم]] آن [[حضرت]] را [[خلع]] کردند، با آنکه [[مهاجر]] و [[انصار]] در رکاب [[علی]] {{ع}} حاضر شدند و سابقه‌اش روشن و درخشان بود.<ref>الامالی، شیخ طوسی، ص۷۱۸-۷۲۰.</ref>

در [[نقل]] دیگری آمده است که هنگام حرکت [[لشکر]] [[جمل]] به سوی [[بصره]]، [[طلحه]] و [[زبیر]] به همراهیان خود گفتند: به سرعت حرکت کنید، شاید زودتر از [[علی]] به بصره برسیم. [[قثم بن عباس]] در نامه‌ای علی {{ع}} را از [[خروج]] طلحه و زبیر و [[عایشه]] از [[مکه]] [[آگاه]] گردانید. وقتی [[نامه]] قثم به علی {{ع}} رسید، علی {{ع}} اظهار دلتنگی کرد. پس [[قیس بن سعد]] برخاست و گفت: "یا [[امیرالمؤمنین]]، به [[خدا]] [[سوگند]] [[اندوه]] ما برای عایشه بیشتر است تا برای آن دو مرد، زیرا ریختن [[خون]] این دو [[حلال]] است، چرا که در آغاز [[بیعت]] کردند و بعد بیعت خود را شکستند. اما عایشه، هر کسی [[جایگاه]] وی را در [[اسلام]] می‌داند. او [[مادر]] ما و مادر توست. آن دو مرد اگر به بصره بروند، همه [[مردم بصره]] با آن دو همراه نمی‌شوند. تو به [[کوفه]] برو، زیرا [[مردم کوفه]] همگی از [[یاران]] تو هستند. ما از این که آن دو مرد به [[شام]] بروند، هراس‌ ناکیم، زیرا آن دو را به عنوان [[صحابه رسول خدا]] و عایشه را به عنوان [[مادر مؤمنان]] می‌شناسند. در این صورت [[مصیبت]] سخت خواهد بود. رهسپار شو که [[خداوند]] با توست"<ref>الامامة و السیاسه، ابن قتیبه دینوری، ج۱، ص۸۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۴۲-۵۴۴.</ref>

== [[قیس]] و [[حکومت مصر]] ==

هنگامی که [[عثمان]] کشته شد، [[امام علی]] {{ع}}، قیس بن سعد را نزد خود‌طلبید و به او فرمود: "به طرف [[مصر]] حرکت کن! من [[ولایت]] آنجا را به شما سپردم. اینک به آنجا برو و افراد مورد [[اعتماد]] خود را جمع کن. با [[دوستان]] خود بدان سو برو زیرا هنگامی که به مصر وارد می‌شوی باید لشکری هم داشته باشی. اگر دشمنانت تو را با [[لشکر]] ببینند، از تو خواهند ترسید و دوستانت هم [[عزیز]] شده، [[قدرت]] پیدا خواهند کرد. هرگاه به خواست [[خدا]] به آنجا رسیدی، به [[نیکوکاران]] نیکوئی، و درباره [[مفسدان]] [[سختگیری]] کن و نسبت به خاص و عام و افراد مختلف [[جامعه]] [[نرمش]] نشان بده که نرمش باعث [[پیروزی]] و [[برکت]] است".

[[قیس بن سعد]] گفت: "خداوند [[رحمت]] خود را شامل تو بگرداند، یا [[امیرالمؤمنین]]، آنچه را فرمودی، دریافتم؛ فرمودی که با [[لشکریان]] خود به مصر وارد شوم، به [[خداوند]] قسم اگر من نتوانم در مصر برایت لشکری فراهم کنم، هرگز به آنجا نخواهم رفت. من آن لشکر را برای شما آماده کرده در اختیارت قرار می‌دهم: اگر شما خود به آن لشکر نیاز داشتی، در نزد شما باشند و اگر نیازی به آنها نداشتی به هر طرف که خواستی آنها را روانه کن. من به همراه [[خاندان]] خود به طرف مصر می‌روم. و اینکه مرا به نرمش [[دعوت]] فرمودی، امیدوارم، خداوند مرا کمک کند". پس [[قیس]] به همراه هفت نفر از یارانش به طرف مصر حرکت کرد و در آنجا بر [[منبر]] رفت و نامه‌ای را که [[علی]] {{ع}} همراه او فرستاده بود، برای [[مردم]] خواند. متن آن [[نامه]] چنین بود: "به [[نام خداوند]] [[بخشنده]] [[مهربان]]؛ این نامه از [[بنده]] خدا [[علی بن ابی طالب]] امیرالمؤمنین است برای مسلمانانی که این نامه را بشنوند. [[سلام]] خداوند بر شما باد؛ [[سپاس]] می‌گویم خداوندی را که جز او خدانی نیست و او [[یکتا]] و بی‌همتاست.  

اما بعد، خداوند با تقدیر و [[اراده]] و تدبیرش [[اسلام]] را برگزید و آن را [[دین]] خود و [[فرشتگان]] و رسولانش قرار داد و [[پیامبران]] را [[مبعوث]] فرمود تا آن [[دین]] را به [[مردم]] برسانند. [[خداوند]] [[اسلام]] را به وجود برگزیدگان مخصوص کرد و این [[امت]] را به وسیله [[شریعت]] [[مقدس]] اسلام گرامی داشته، به آن [[فضیلت]] بخشیده است. خداوند [[محمد]] {{صل}} را برانگیخت و کتاب و [[حکمت]] و [[سنت]] و [[فرائض]] را به او [[تعلیم]] فرمود. [[پیامبر]] {{صل}} به مردم [[ادب]] آموخت تا [[هدایت]] شدند، و آنها را جمع کرد تا پراکنده نشوند و آنان را [[تزکیه]] کرد، تا از آلودگی‌ها [[پاک]] شوند. بعد از آنکه پیامبر {{صل}} [[احکام خدا]] را رسانید، خداوند او را به نزد خود فرا خواند، [[درود]] [[خدا]] و [[رضوان]] او بر آن [[حضرت]] باد. بعد از آن، [[مسلمانان]] دو نفر را از بین خود [[انتخاب]] کردند و آنها هم طبق [[کتاب خدا]] و سنت [[رفتار]] کردند، و با مردم، [[نیکو]] [[معاشرت]] داشتند تا آن‌گاه که آنها نیز [[جهان]] را [[وداع]] کردند. بعد از آن دو، کس دیگری در جای آنها قرار گرفت. او در [[حکومت]] خود بدعت‌هائی ایجاد کرد. [[ملت]] از آن [[اعمال]] ناراحت شدند و گفتگوها آغاز شد. بعد از آن بر او شوریدند و احوال را دگرگون کردند و نزد من آمدند و با من [[بیعت]] کردند. اینک از خداوند [[راهنمائی]] و برای [[تقوی]] و [[حسن]] عمل از او [[یاری]] می‌خواهم. اکنون بر ما لازم است که [[حق]] شما را ادا، و به کتاب خدا و سنت [[رسول]] عمل کنیم، و در [[راه]] حق [[قیام]] کرده، و شما را به راه درست هدایت کنیم. خداوند ما را یاری کند که او خود کفایت کننده و یاری دهنده است. من اکنون [[قیس بن سعد]] [[انصاری]] را به عنوان [[امیر]] برای شما فرستادم، به او کمک و در راه حق یاری‌اش کنید. من به او [[دستور]] داده‌ام به [[نیکوکاران]] شما [[نیکی]] کند و بر [[مفسدان]] سخت بگیرد و با خاص و عام به خوبی رفتار کند. او از کسانی است که من روش و [[سیره]] او را می‌پسندم، [[انتظار]] است که او [[شایستگی]] به [[خرج]] دهد و [[مردم]] را به [[راه]] خیر و [[سعادت]] [[هدایت]] کند. از [[خداوند]] خواستاریم که ما و شما را به [[کارهای نیک]] و [[پسندیده]] موفق کند و [[رحمت]] گسترده خود را به ما [[عنایت]] کند. و [[السلام]] علیکم و [[رحمة]] [[الله]] و برکاته".

این را [[عبید الله بن ابی رافع]] در ماه صفر سال سی و شش [[هجری]] نوشت. هنگامی که [[قیس]] از [[خواندن]] [[نامه]] فارغ شد، برای [[مردم مصر]] [[خطبه]] خواند. او پس از [[حمد]] خداوند گفت: "پاک و منزه است آن خدائی که [[باطل]] را نابود و [[حق]] را زنده کرد، و [[ستمگران]] را [[ذلیل]] ساخت. ای مردم، ما با کسی [[بیعت]] کرده‌ایم که او را پس از [[پیامبر]] {{صل}} [[بهترین]] مردم یافتیم. اکنون برخیزید و به شرط عمل به [[کتاب خدا]] و [[سنت]] [[رسول]] {{صل}} بیعت کند، و اگر ما در میان شما به [[کتاب و سنت]] عمل نکردیم، بیعتی بر گردن شما نخواهیم داشت". مردم برخاسته، با قیس بیعت کردند و [[مصر]] در [[اختیار]] قیس قرار گرفت و او [[کارگزاران]] خود را در بخش‌های مختلف مصر مستقر کرد. مردم یکی از بخش‌ها اظهار [[مخالفت]] کردند و کشتن [[عثمان]] را بزرگ شمردند. در این آبادی مردی به نام [[یزید بن حارث]] از [[قبیله]] بنی [[کنانه]] بود، او در نامه‌ای برای [[قیس بن سعد]] نوشت که ما نزد تو نمی‌آییم، اکنون عاملان خود را به اینجا بفرست و این [[زمین]] به تو تعلق دارد؛ پس ما را به حال خود واگذار تا بنگریم اوضاع چه خواهد شد". [[مسلمة بن مخلد انصاری]] [[قیام]] و [[کشته شدن عثمان]] را اعلام کرد و مردم را به [[خونخواهی]] او فرا خواند. قیس بن سعد برای مسلمه [[پیام]] فرستاد و گفت: "وای بر تو! بر ضد من قیام می‌کنی؟ به خداوند قسم اگر تمام [[شام]] را تا مصر به من بدهند که [[خون]] تو را بریزم، تو را نخواهم کشت. اینک خون خود را [[حفظ]] کن". مسلمه برای [[قیس]] [[پیام]] فرستاد و گفت: تا وقتی که تو در [[مصر]] [[حکومت]] می‌کنی، من کاری نخواهم کرد.

قیس بسیار دوراندیش و باهوش بود. او به کسانی که از [[بیعت]] خودداری کرده بودند، گفت: "من شما را به بیعت مجبور نمی‌کنم، من با شما کاری ندارم و شما را [[آزاد]] می‌گذارم". قیس با همه [[مخالفان]] و طرفداران [[عثمان]] [[راه]] [[صلح]] را پیش گرفت و کسی با او [[جنگ]] نکرد و [[خراج]] مصر به او تحویل داده می‌شد. هنگامی که [[علی]] {{ع}} در [[جنگ جمل]] در [[بصره]] بود، قیس در مصر بود<ref>از این نقل نیز می‌توان نتیجه گرفت که در همان زمانی که قیس والی مصر بود، امیرالمؤمنین {{ع}} برای جنگ جمل از مدینه خارج شده بود و در بصره به سر می‌برد و این که در بعضی از کتب آمده که او در جنگ جمل شرکت داشته، قول نادری است.</ref> و بعد از اینکه آن [[حضرت]] به [[کوفه]] رفت، او هم‌چنان [[حاکم مصر]] بود، ولی [[معاویه]] از بودن او در مصر واهمه داشت؛ چون مصر به [[شام]] نزدیک بود و اگر [[امام علی]] {{ع}} از طرف [[عراق]] و قیس هم از طرف مصر به شام حمله می‌کردند، برای او گران تمام می‌شد، از این جهت او قیس را برای خود خطرناک می‌دید و در صدد چاره‌جوئی بر می‌آمد<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۴۵-۵۴۷.</ref>

== [[حیله]] معاویه درباره قیس ==

معاویه پس از اینکه بین او و قیس چند [[نامه]] مبادله شد<ref>نامه معاویه به [[قیس بن سعد]] و جواب قیس به او: هنگامی که علی {{ع}} در کوفه بود، معاویه این نامه را برای قیس بن سعد نوشت: به [[نام خداوند]] [[بخشنده]] [[مهربان]] به این نامه‌ای است از [[معاویة]] بن [[ابی سفیان]] برای قیس بن سعد. بعد از [[سلام]]، من [[سپاس]] می‌گویم خداوندی را که جز او خدائی نیست. شما از دست [[عثمان]] ناراحت بودید و به او [[اعتراض]] می‌کردید که چرا بعضی از [[اعمال]] را انجام می‌دهد، یا افرادی را [[سرزنش]] می‌کند، یا [[جوانان]] [[قبیله]] خود را به کار وا می‌دارد، و اما خود می‌دانستید که این اعمال، ریختن [[خون]] او را [[حلال]] نمی‌کرد. اکنون شما با کشتن عثمان [[گناه]] بزرگی کرده و [[مصیبت]] به بار آورده‌اید. اینک ای [[قیس]]، به درگاه [[خداوند]] از این عمل [[توبه]] کن! اگر از کسانی بوده‌ای که [[مردم]] را برای کشتن او تحریک می‌کردی؛ و اگر توبه از کشتن [[مؤمن]] اثری داشته باشد؛ ما [[یقین]] کردیم که صاحب تو در کشتن عثمان دخالت داشته و مردم را بر ضد او تحریک می‌کرده است. او مردم را واداشت تا او را بکشند. قبیله شما از [[کیفر]] [[خون عثمان]] سالم نخواهند ماند و این خون گریبان آنها را هم خواهد گرفت. اکنون اگر می‌توانی که برای [[طلب]] خون عثمان با ما [[همکاری]] کنی، در این [[راه]] همکاری و با ما در این راه [[بیعت]] کن. و اگر من در [[جنگ]] [[پیروز]] شدم و باقی ماندم، [[حکومت]] عراقین را به تو خواهم داد. و حکومت [[حجاز]] را هر یک از [[خویشاوندان]] تو که بخواهند نیز می‌دهم: اگر غیر از اینها هم چیزی می‌خواهی از من بخواه، تا به تو بدهم: و هر چه زودتر پاسخ مرا بده. هنگامی که [[نامه]] [[معاویه]] به قیس رسید، [[تصمیم]] گرفت معاویه را از خود دفع کند و موضوع را آشکار نسازد و در جنگ با او شتاب نکند و بعد در پاسخ معاویه نوشت: نامه تو به دستم رسید و از مطالب آن و از موضوع [[قتل عثمان]] و نظر تو در آن باره [[آگاه]] شدم. من در کشتن عثمان دخالتی نداشتم و به آن واقعه نزدیک هم نبودم. تو در نامه‌ات نوشته‌ای، صاحب من مردم را به کشتن عثمان تحریک می‌کرد و او مردم را واداشت تا عثمان را بکشند؛ من از این موضوع [[آگاهی]] ندارم. تو نوشته‌ای که [[عشیرة]] من در ریختن [[خون عثمان]] [[شریک]] هستند و آنها [[مجازات]] خواهند شد؛ به [[جان]] خودم [[سوگند]] که [[عشیره]] من از همه به او نزدیک‌تر بودند. و اما اینکه نوشته‌ای با تو در [[طلب]] خون عثمان [[همکاری]] کنم، آن را هم دریافتم ولی در این باره باید [[فکر]] کنم و نظر بدهم و در این کار نمی‌توان شتاب کرد. من نسبت به تو کاری نخواهم کرد و از خودم به تو حمله‌ای نخواهم کرد تا باعث [[ناراحتی]] تو شود. ما در این باره [[صبر]] می‌کنیم تا حوادث روشن شوند. هنگامی که [[معاویه]] [[نامه]] [[قیس]] را دید، [[احساس]] کرد که گاهی از آن بوی نزدیک شدن قیس به او و گاهی بوی دور شدن او به نظر می‌رسد، و [[خیال]] کرد که قیس او را فریفته است، از این رو نامه‌ای دیگر به او نوشت. ([[الغارات]]، ثقفی [[کوفی]]، ج۱، ص۲۱۳-۲۱۴).

نامه دوم معاویه به قیس و جواب او: معاویه در نامه دوم خود به قیس نوشت: من نامه‌ات را خواندم؛ من احساس نکردم که تو به ما نزدیک می‌شوی تا تو را از همراهان به حساب بیاورم، و یا از من دوری می‌کنی تا برای [[جنگ]] با تو آماده شوم. تو اکنون مانند شتری هستی که نمی‌توان تو را رام و رها کرد. تو نمی‌توانی مرا [[فریب]] دهی و با من [[مکر]] کنی؛ مردان زیادی با من هستند که عنان اسبان را در دست دارند. اگر آنچه گفتم را قبول می‌کنی، نظرت را اعلام کن و اگر قبول نکنی [[مصر]] را از سوار و پیاده پر خواهم کرد و بر تو خواهم تاخت. هنگامی که قیس نامه او را خواند و دانست که او [[نرمش]] را نمی‌پذیرد، [[عقیده]] [[قاطع]] خود را آشکار کرد و این گونه برای او نوشت. به [[نام خداوند]] [[بخشنده]] [[مهربان]]؛ این نامه‌ای است از [[قیس بن سعد]] برای [[معاویة]] بن [[ابی سفیان]]؛ [[تعجب]] می‌کنم از اینکه نظرات مرا به سود خود تلقی کرده‌ای و از گفته‌های من فریفته شده‌ای و [[طمع]] کرده‌ای که بر من [[پیروز]] شوی. این چه پنداری است که برایت حاصل شده؟ من از [[طاعت]] [[علی]] برگردم؟ چگونه از [[ولایت]] و [[اطاعت]] کسی خارج شوم که از همه به [[خلافت]] شایسته‌تر از همه به [[حق]] گوینده‌تر و راهش از همه روشن‌تر است. او به [[رسول خدا]] {{صل}} از همگان نزدیک‌تر است. تو به من امر می‌کنی که از تو [[پیروی]] کنم. تو برای خلافت همگان دورتری، و بیشتر از همه [[زور]] می‌گوئی و بیشتر از همگان از رسول خدا {{صل}} دورتری. گروهی [[گمراه]] و [[فریب]] دهنده و بت‌های [[شیطان]] نزد تو جمع شده‌اند و از تو [[حمایت]] می‌کنند. تو گفته‌ای که من [[مصر]] را از پیاده و سواره پر خواهم کرد، من تو را از این کار باز نمی‌دارم تا آن را انجام دهی. هنگامی که [[معاویه]] [[نامه]] [[قیس]] را خواند، از او [[مأیوس]] شد و [[مقام]] قیس بر او گران آمد و [[دوست]] داشت کسی دیگر در مکان او باشد. معاویه از پاسخ قیس پریشان شد، زیرا از [[شجاعت]] و [[دلاوری]] او می‌ترسید. معاویه قبلا به [[مردم]] گفته بود که قیس با اوست و شما برای او [[دعا]] کنید و او نامه نخستین او را برای مردم خواند. ([[الغارات]]، ثقفی [[کوفی]] ج۱، ص۲۱۴-۲۱۶).</ref>، دانست که نمی‌تواند قیس را به طرف خود بکشاند، پس حیله‌ای کرد و نامه‌ای از طرف او برای خودش [[جعل]] کرد و آن نامه را برای [[شامیان]] خواند. آن نامه چنین بود: به [[نام خداوند]] [[بخشنده]] [[مهربان]]؛ این نامه‌ای است برای [[امیر]] [[معاویة بن ابی سفیان]] از طرف [[قیس بن سعد]]. اما بعد؛ [[کشته شدن عثمان]] حادثه‌ای بزرگ در [[اسلام]] بود. من با خود [[فکر]] کردم و [[دین]] خود را در نظر گرفتم و متوجه شدم که نباید با [[قاتلان]] او باشم؛ من چگونه از کسانی [[پشتیبانی]] کنم که [[پیشوای مسلمانان]] و پیشوای [[نیکوکار]] و [[پرهیزکار]] خود را از پا در آوردند، و اکنون برای [[گناهان]] خود [[استغفار]] می‌کنم و از [[خداوند]] می‌خواهم که [[دین]] ما را [[حفظ]] کند. من اینک [[تسلیم]] شما هستم و با شما با [[قاتلان]] [[امام]] [[مظلوم]] می‌جنگم. اکنون ای [[معاویه]] هر چه [[مال]] و [[لشکر]] بخواهی به سرعت برایت می‌فرستم.

در میان [[شامیان]] شایع شد که [[قیس]] با معاویه [[صلح]] کرد. گزارشگران امام {{ع}} این موضوع را به آن [[حضرت]] خبر دادند و ایشان از این موضوع در شگفت شد و آن را بسیار بزرگ و با اهمیت تلقی کرد. پس [[علی]] {{ع}} [[فرزندان]] خود [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} و هم‌چنین [[محمد]] و [[عبدالله بن جعفر]] را فرا خواند. پس از اینکه آنها به حضور آن حضرت رسیدند، موضوع را به آنها خبر داد، و نظر آنها را در این باره خواست. عبدالله بن جعفر گفت: "یا [[امیرالمؤمنین]]، اکنون که حال او مشکوک است، او را از [[مقام]] خود برکنار کن"<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۱۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۴۸-۵۵۰.</ref>

== برکناری قیس و [[نصب]] [[محمد بن ابی بکر]] بر [[ولایت]] [[مصر]] ==

امیرالمؤمنین {{ع}} فرمودند: "به خداوند [[سوگند]] من این [[نامه]] را [[تأیید]] نمی‌کنم و این نامه را قیس ننوشته است". [[عبدالله]] گفت: "یا امیرالمؤمنین، به خداوند سوگند اگر آنچه را می‌گویند [[حق]] باشد، در صورت بر کنار کردن، او از مقامش، باز هم او از تو کناره نخواهد گرفت"<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۱۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۰.</ref>

== نامه قیس به [[امام علی]] {{ع}} ==

در حالی که آنها درباره قیس سخن می‌گفتند، نامه‌ای از قیس به امام علی {{ع}} رسید و او چنین نوشته بود: به [[نام خداوند]] [[بخشنده]] [[مهربان]] به اطلاع امیرالمؤمنین می‌رسانم که اینک در کنار من مردانی هستند که خود را از [[کارها]] کنار کشیده‌اند. آنها از من خواسته‌اند که دست از آنان باز دارم و آنها را به حال خودشان واگذارم تا آن‌گاه که اوضاع آرام شود. من نیز [[اراده]] کرده‌ام که از آنان دست بردارم و شتاب نکنم. من در نظر دارم با آنها [[مهربانی]] کنم تا [[خداوند]] دل‌های آنان را آرام کند و از هم پراکنده شوند و به خواست [[خدا]] دست از [[گمراهی]] خود بردارند، و [[السلام]]. بعد از [[خواندن]] [[نامه]]، [[عبدالله بن جعفر]] گفت: "یا [[امیرالمؤمنین]]، من از این حادثه می‌ترسم. این سخنان [[قیس]] مانند همان اتهام‌هایی است که بر او وارد شده است. اکنون اگر پیشنهاد او را قبول کنی و دست از [[مخالفان]] باز داری، [[کارها]] بزرگ شده، و [[فتنه‌ها]] پدید می‌آید و گروهی از [[بیعت]] با شما خودداری می‌کنند. اینک [[دستور]] [[جنگیدن]] با آنها را به او بدهید<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۱۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۰.</ref>

== نامه [[امام علی]] {{ع}} به قیس ==

امیرالمؤمنین {{ع}} برای قیس نامه‌ای نوشتند و به او دستور دادند تا به طرف آن گروهی که از بیعت خودداری کرده‌اند، برود و به آنها پیشنهاد کند تا در صف [[مسلمانان]] داخل شوند و خود را کنار نکشند و اگر [[اطاعت]] نکردند و در [[اجتماع]] مسلمانان وارد نشدند، با آنان [[جنگ]] کند<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۱۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۱.</ref>

== نامه قیس به امام علی {{ع}} ==

پس از مدتی نامه‌ای دیگر از قیس به امام علی {{ع}} رسید و او در آن نوشته بود: یا امیرالمؤمنین، از شما در شگفت هستم که مرا به جنگیدن با گروهی [[دعوت]] می‌کنید که آنان با شما [[جنگی]] ندارند و دست از [[مخالفت]] شما برداشته‌اند. آنها فتنه‌ای برپا نکرده‌اند و نمی‌خواهند فتنه‌ای برپا کنند. اینک سخنان مرا بشنوید و از آنان دست باز دارید. نظر من این است که با آنها کاری نداشته باشیم. هنگامی که نامه قیس به امام علی {{ع}} رسید، عبدالله بن جعفر گفت: "یا امیرالمؤمنین، [[محمد بن ابی بکر]] را [[والی]] [[مصر]] قرار دهید و قیس را از [[حکومت]] آنجا برکنار کنید. به خداوند [[سوگند]]، به من خبر رسیده که قیس گفته، با کشتن [[مسلمة بن مخلد]] نمی‌توان حکومت [[درستی]] تشکیل داد. او گفته، به خداوند سوگند، اگر [[شام]] و مصر را به من بدهند، من مسلمه را نخواهم کشت". [[محمد بن ابی بکر]] [[برادر]] [[مادری]] [[عبدالله بن جعفر]] بود و [[عبدالله]] [[دوست]] داشت که او در [[حکومت امیرالمؤمنین]] مقامی داشته باشد. بعد از رسیدن [[نامه]] دوم [[قیس]]، [[امام علی]] {{ع}} او را از مقامش برکنار و محمد بن ابی بکر را به جای او به [[ولایت]] [[مصر]] [[منصوب]] فرمود. و به همراه او نامه‌ای را برای [[مردم مصر]] فرستاد. هنگامی که [[محمد]] وارد مصر شد و نزد قیس رفت، قیس درباره اینکه چرا [[امیرالمؤمنین]] او را از مقامش برکنار کرده و آیا کسی درباره او [[بدگویی]] کرده پرسید؟ محمد گفت: "تو نمی‌توانی در اینجا [[حاکم]] باشی". محمد بن ابی بکر با قیس نسبت [[خانوادگی]] داشت و [[خواهر]] [[ابوبکر]] که عمه محمد بود، [[همسر]] [[قیس بن سعد]] بود. قیس گفت: "نه، به [[خداوند]] [[سوگند]]، حتی ساعتی هم با تو نخواهم بود". و با [[ناراحتی]] مصر را ترک کرد و از آنجا به [[مدینه]] رفت و به سوی امام علی {{ع}} نیز نرفت<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۲۰ - ۲۱۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۱-۵۵۲.</ref>

== ورود قیس به مدینه ==

بعد از آن‌که قیس وارد مدینه شد، [[حسان بن ثابت]] نزد او آمد و وی را [[سرزنش]] کرد. حسان از طرفداران [[عثمان]] بود و با امام علی {{ع}} [[بیعت]] نکرده بود. او به قیس گفت: تو عثمان را کشتی و [[علی]] هم تو را از مقامت برکنار کرد و اینک گناهی در گردن تو باقی مانده است و علی هم از تو تقدیری نکرد". قیس او را از خود راند و به او پرخاش کرد و گفت: "ای کسی که [[دل]] و دیده‌ات [[کور]] است و [[حقیقت]] را نمی‌بینی، به خداوند سوگند، اگر بین طائفة من و تو [[جنگی]] در نمی‌گرفت، اکنون گردنت را می‌زدم؛ هر چه زودتر از خانه‌ام بیرون برو"<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۲۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۲.</ref>

== ورود قیس به [[کوفه]] ==

بعد از آنکه قیس وارد مدینه شد، پس از چندی همراه [[سهل بن حنیف]] به طرف کوفه و به [[حضور امام]] [[علی]] {{ع}} رفت. [[قیس]] همه اوضاع [[مصر]] را به [[امام علی]] {{ع}} اطلاع داد و آن [[حضرت]] او را [[تصدیق]] کردند. پس قیس همراه آن حضرت به [[صفین]] رفت و به [[جنگ]] پرداخت<ref>الغارات، ثقفی کوفی، ج۱، ص۲۲۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۲.</ref>

== قیس و [[فرمانداری]] [[آذربایجان]] ==

بعد از آنکه قیس از مصر به [[کوفه]] آمد، امیرالمؤمنین {{ع}} استانداری آذربایجان را به او سپرد. حضرت هنگامی که قیس در آذربایجان بود، این [[نامه]] را به او نوشت: "اما بعد؛ [[مالیات]] را به [[حق]] و به [[درستی]] از [[مردم]] بگیر؛ با سپاهیانت با [[انصاف]] و [[عدالت]] [[رفتار]] کن و از آنچه که [[خدا]] به تو آموخته است به آنان که در حضور تو هستند، بیاموز. هم‌چنین [[عبدالله بن شبیل احمسی]] از من درخواست کرده که نامه‌ای به تو بنویسم و درباره او به تو سفارش کنم. من او را مردی [[فروتن]] دیدم، پس پرده و مانع را از پیش خود بردار و در [[خانه]] را به روی همگان باز کن و تکیه‌گاهت حق و [[حقیقت]] باشد؛ چه آن‌کس که با حق همراه باشد، از عدالت [[منحرف]] نمی‌شود و [[نزدیکان]] و [[خواص]] را بر سایرین مقدم نمی‌دارد. [[پیروی از هوای نفس]] و [[خواهش‌های نفسانی]] مکن که [[پیروی هوای نفس]] تو را [[گمراه]] ساخته، از [[راه خدا]] باز می‌دارد. همانا برای آنان که از راه خدا منحرف می‌شوند، [[عذاب]] و شکنجه‌ای سخت است، زیرا [[روز]] حساب را فراموش کرده و از یاد برده‌اند".

هنگامی که امیرالمؤمنین {{ع}} آماده [[نبرد]] با [[معاویه]] شد، این نامه را به قیس نوشت: "اما بعد؛ [[عبدالله بن شبیل احمسی]] را به جای خود بگذار و نزد ما بیا، زیرا [[مسلمانان]] گرد یکدیگر جمع شده و همگی [[فرمانبردار]] شده‌اند. در آمدن شتاب کن، من [[منتظر]] تو هستم و فقط به [[انتظار]] تو ایستاده‌ام. [[خداوند]] برای ما و تو در تمام کارهایمان به آنچه خوب و [[شایسته]] است، [[حکم]] فرماید"<ref>تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۲۰۳ - ۲۰۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۲-۵۵۳.</ref>

== قیس در صفین ==

[[صعصعة بن صوحان]] گوید: هنگامی که امیرالمؤمنین {{ع}} پرچم‌هائی را برای جنگ صفین بر می‌افراشت، [[پرچم]] [[رسول خدا]] {{صل}} را نیز آماده کرد و تا آن [[زمان]] [[پرچم پیامبر]] {{صل}} بعد از [[رحلت]] آن [[حضرت]] دیده نشده بود. پس پرچم را بست و [[قیس بن سعد بن عباده]] را خواست و پرچم را به او داد و سپس [[انصار]] و جنگجویان [[بدر]] را جمع کرد. همین که چشم آنها به پرچم رسول خدا {{صل}} افتاد، به شدت [[گریه]] کردند.<ref>المناقب، موفق خوارزمی، ص۱۹۵.</ref>.

و اما اینکه گفتی هم چون بقیه [[مردم]] نیستیم، ما در [[جنگ]] آن طور خواهیم جنگید که در رکاب [[رسول خدا]] {{صل}} می‌جنگیدیم؛ از شمشیرها با صورت خود و از نیزه‌ها با گلوگاه [[خود نگهداری]] می‌کنیم {{متن قرآن|حَتَّى جَاءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ}}<ref>«بی‌گمان آنان پیش‌تر هم فتنه‌جویی کردند و کارها را برای تو دگرگون ساختند تا آنکه حق فرا رسید و فرمان خداوند آشکار شد با آنکه آنان نمی‌پسندیدند» سوره توبه، آیه ۴۸.</ref>. و لکن ای نعمان، بنگر در همراهان معاویه، آیا جز عده‌ای افراد [[آزاد]] شده و یا بیابانی و یا چند نفری از مردم [[یمن]] که [[فریب]] خورده و داخل [[سپاهیان]] او شده‌اند را می‌بینی؟ ببین که [[مهاجران]] و انصار و [[پیروان]] آنها که از یکی از آنان [[پیروی]] کرده‌اند، {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ}}<ref>«خداوند از آنان خشنود است» سوره مائده، آیه ۱۱۹.</ref> کدام طرف هستند و ببین که از انصار رسول خدا جز تو و [[رفیق]] کوچکت کس دیگری با معاویه هست؟ به خدا سوگند، شما دو نفر نه در [[جنگ بدر]] و [[احد]] بودید و نه سابقه‌ای در [[دین اسلام]] دارید و نه آیه‌ای از [[قرآن]] در [[شأن]] شما نازل شده و نه با قرآن آشنایی دارید. به [[جان]] خودم قسم، اگر تو هم‌اکنون خواستی ما را فریب داده و [[خیانت]] کنی، پدرت نیز به ما خیانت کرد".  

بعد از این رویدادها امیرالمؤمنین {{ع}} [[قیس]] را نزد خود‌ طلبیده، او را [[ستایش]] کرد و سمت [[فرماندهی]] [[انصار]] را به او داد<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۴۵۰ - ۴۴۵. منذر بن جارود که سپاهیان امیرالمؤمنین را در زاویه دیده بود، آنها را چنین توصیف می‌کند: سپس یکه تازی سوار بر اسب سرخ‌گون، در حالی که جامه‌ای سفید بر تن داشت، از جلو ما گذشت. او کلاهی سفید و عمامه‌ای زرد بر سر، تیر و کمان بر دوش و شمشیری بر کمر بسته بود، پاهایش را به زمین می‌کشید و در بین هزاران نفر سپاهی که آنها هم بر سر خود تاجی از کلاه سفید و عمامه زرد بسته بودند، دیده می‌شد، در حالی که پرچمی زرد رنگ به دست داشت. گفتم: این کیست؟ گفته شد: این قیس بن سعد بن عباده است که جزء انصار است و فرزندان و خویشاوندان او و غیر آنان که جزء قحطانی‌ها هستند. (مروج الذهب، مسعودی، ج۲، ص۳۶۰).</ref>.

[[نقل]] شده، [[امام علی]] {{ع}} هر وقت [[نماز صبح]] و [[مغرب]] را به جای می‌آورد، می‌فرمود: "خدایا! [[معاویه]]، [[عمرو]]، [[ابوموسی]]، [[حبیب بن مسلمة]]، [[ضحاک بن قیس]]، [[ولید بن عقبه]] و [[عبدالرحمن بن خالد بن ولید]] را [[لعنت]] کن". این خبر به [[معاویه]] رسید و او نیز چون دست به [[دعا]] بر می‌داشت [[علی]] {{ع}}، [[ابن عباس]]، [[قیس بن سعد]] و [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} را لعنت می‌کرد<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۵۵۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۵۳-۵۶۲.</ref>

== [[قیس]] و [[جنگ نهروان]] ==

[[نقل]] شده در هنگام جنگ نهروان، [[امام علی]] {{ع}} به [[مردم]] [[فرمان]] حرکت داد و سپس به [[نهروان]] آمد و در یک فرسنگی [[اهل]] نهروان اردو زد و قیس بن سعد و [[ابوایوب انصاری]] را پیش آنان فرستاد. آن دو نزد آنها رفتند و گفتند: ای [[بندگان خدا]]، همانا شما [[گناه]] بزرگی کرده‌اید که به مردم حمله کرده، آنان را کشته‌اید و دیگر آن‌که درباره ما به [[شرک]] [[گواهی]] می‌دهید، حال آنکه شرک گناهی بزرگ است. [[عبدالله بن سخبر]] به آن دو گفت: "از ما دور شوید که [[حق]] برای ما چون صبح روشن شده و ما از شما [[پیروی]] نکرده، به سوی شما برنمی‌گردیم، مگر اینکه کسی هم‌چون [[عمر بن خطاب]] را برای ما بیاورید".

سرانجام پس از آنکه بنا شد بین دو گروه جنگ آغاز شود، علی {{ع}} به [[یاران]] خود فرمود: "شما جنگ را آغاز نکنید تا آنان [[جنگ]] را آغاز کنند. [[خوارج]] فریاد زدند که [[حکم]] فقط از آن خداست هر چند برای [[مشرکان]] ناخوش باشد و همه با هم بر [[یاران علی]] {{ع}} حمله کردند. از شدت حمله ایشان سواران [[لشکر]] [[علی]] {{ع}} [[پایداری]] نکردند و خوارج به دو گروه تقسیم شدند؛ گروهی قصد حمله به بخش راست و گروه دیگر قصد حمله به بخش چپ لشکر را کردند. در این هنگام یاران علی {{ع}} به آنان حمله کردند. [[قیس بن معاویه]] برجمی که از یاران علی {{ع}} بود، به [[شریح]] بن ابی اوفی حمله کرد و با [[شمشیر]] بر ساق پای او زد و پای او را [[قطع]] کرد. شریح با یک پا شروع به جنگ کرد و می‌گفت: شتر نر با پای بسته از ماده شتر خود [[حمایت]] می‌کند. [[قیس بن سعد]] به او حمله کرد و او را کشت و در ادامه اکثر خوارج کشته شدند<ref>اخبار الطوال، دینوری، ص۲۱۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۶۲-۵۶۳.</ref>

== [[قیس]] و [[ریاست]] [[شرطة الخمیس]]<ref>خمیس به معنای سپاه است، چون از ۵ قسمت میسره (جناح چپ)، میمنه (جناح راست)، مقدمه (پیشتاز)، قلب (مرکز فرماندهی) و مؤخره (ذخیره و در حال استراحت) تشکیل می‌شده است و شرطه به معنای پلیس انتظامات است و شرطة الخمیس یعنی پلیس انتظامات لشکر. الغدیر، علامه امینی (ترجمه: جمعی از محققان، ج۳، ص۱۸۲).</ref>==

[[امام علی]] {{ع}} قیس بن سعد را به [[سرپرستی]] مقدمه [[سپاه]] خود که همه از [[مردمان]] [[عراق]] تا مرز [[آذربایجان]] بودند، گمارد و [[اداره امور]] این حدود را به او واگذار کرد و او را [[فرمانده]] شرطة الخمیس - [[چهل]] هزار نفری که با علی {{ع}} [[بیعت]] کرده بودند که تا آخرین لحظه [[زندگی]] با آن [[حضرت]] باشند - قرار داد. قیس این سپاه را [[فرماندهی]] می‌کرد تا وقتی که امیرالمؤمنین {{ع}} [[شهید]] شد و [[امام مجتبی]] [[حسن بن علی]] {{ع}} [[جانشین]] آن حضرت شد و [[حکومت]] عراق را به دست گرفت<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۱۵۸.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۶۴.</ref>

== قیس و [[امام حسن]] {{ع}} ==

بعد از [[شهادت امام علی]] {{ع}} اولین کسی که با [[امام حسن]] {{ع}} [[بیعت]] کرد، [[قیس]] بود<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۱۵۸.</ref>.

[[امام مجتبی]] {{ع}} هنامی که لشکری را برای [[پیکار]] با [[مردم]] [[شام]] گسیل می‌داشت، [[عبیدالله بن عباس بن عبدالمطلب]] را خواست و به او فرمود: "ای [[پسر عمو]]، من همراه تو [[دوازده]] هزار نفر از دلیران [[عرب]] و [[پارسایان]] و [[تلاوت]] کنندگان [[قرآن]] را از [[قوم]] [[مصر]] می‌فرستم که هر نفر از آنان در مقابل سپاهی [[ایستادگی]] کرده، قصد [[جنگ]] با گروهی را خواهد داشت. اینها را با خود حرکت داده، ببر و با [[نرمی]] با آنان [[رفتار]] کن و با چهره‌ای گشاده با آنان روبرو شو و در مقابلشان [[فروتن]] باش و آنان را نزدیک خود قرار بده و خیلی از آنها فاصله نگیر. اینها بازمانده‌های افرادی هستند که امیرالمؤمنین به آنها [[اطمینان]] داشت آنان را از کنار رود [[فرات]] حرکت بده و از فرات بگذر و از مسیر [[مسکن]] حرکت کن و از آنجا بگذر تا به مقابل [[معاویه]] برسی و رو در روی او [[جبهه]] بگیری. اگر به او برخوردی، او را همان‌جا نگهدار تا من به تو برسم و من به زودی به دنبال تو حرکت خواهم کرد. من باید هر [[روز]] از وضع تو [[آگاه]] شوم، مسائل را به من خبر بده و با این دو نفر، [[قیس بن سعد]] و [[سعید بن قیس]] [[مشورت]] کن و اگر حادثه‌ای برای تو رخ داد، قیس بن سعد [[امیر]] [[لشکر]] خواهد بود و اگر او هم کشته شد، سعید بن قیس امیر خواهند بود". پس عبیدالله حرکت کرد. معاویه نیز حرکت کرد تا این که به قریة "الحیوضه" در مسکن وارد شد و در آنجا فرود آمد. [[عبیدالله بن عباس]] هم به آنجا وارد شد و در مقابلش صف آرائی کرد. فردای آن روز معاویه عده‌ای را نزد عبیدالله فرستاد. عبیدالله به سربازانش [[دستور]] داد تا به آنان حمله کنند. [[سربازان]] عبیدالله فرستادگان معاویه را از نزدیک خود دور کرده و به اردوگاه خود برگردانیدند. [[شب]] که فرا رسید، [[معاویه]] قاصدی نزد عبیدالله فرستاد و به او [[پیام]] داد که [[حسن بن علی]] به من پیام داده که با او [[آشتی]] کنم و او زمام امور را به من بسپارد. اگر الان به [[فرمان]] من درآئی، خود [[فرمانده]] می‌شوی و از دستورهای تو [[پیروی]] خواهد شد ولی اگر حالا به فرمان من در نیائی و از من [[متابعت]] نکنی، بعدها به [[اجبار]] [[بیعت]] خواهی کرد ولی آن [[روز]] فقط [[فرمانبردار]] خواهی بود و اگر حالا پاسخ مثبت به من بدهی، یک میلیون [[درهم]] به تو می‌دهم و قبلا به عنوان مقدمه نصف آن را برایت می‌فرستم و هرگاه وارد [[کوفه]] شدم نصف دیگر آن را به تو خواهم داد. عبیدالله شبانه نزد معاویه رفت و به اردوگاه او وارد شد و معاویه هم به وعده‌ای که به او داده بود، [[وفا]] کرد. [[سحرگاه]] که [[مردم]] از [[خواب]] بیدار شده و [[منتظر]] حضور عبیدالله بودند تا با او [[نماز صبح]] را بخوانند؛ وقتی دنبال او رفتند او را نیافتند و [[قیس بن سعد]] س نماز صبح را با [[لشکر]] خواند و بعد از [[نماز]] برایشان [[سخنرانی]] کرد و آنان را به [[اطاعت از امام]] و پیروی از [[هدف]] خود سفارش کرد. سپس از حال عبیدالله پرسید و چون از وضع او [[آگاه]] شد، مردم را به [[بردباری]] و پایمردی و [[مقاومت]] در مقابل [[دشمن]] سفارش کرد و [[سپاهیان]] هم همگی از او [[اطاعت]] کرده، گفتند: ای [[قیس]]، به [[نام خدا]] [[دستور]] حمله را صادر کن تا بر دشمن حمله کنیم. قیس از جائی که [[ایستاده]] بود، پائین آمد و دستور حمله را صادر کرد. [[بسر بن ارطاة]] در مقابل او صف آرائی کرده و با صدای بلند فریاد زد: ای مردم [[عراق]]! این فرمانده شماست که نزد ما و با ما بیعت کرده و [[امام]] شما، [[امام مجتبی]] است که با ما [[صلح]] کرده، شما چرا خود را به کشتن می‌دهید.

معاویه به قیس [[پیام]] فرستاد که تو برای چه کسی [[جنگ]] می‌کنی؟ مگر نمی‌دانی که [[فرمانده]] تو با من بیعت کرده است؟ ولی قیس گفته معاویه را قبول نکرد تا اینکه معاویه ورقه سفیدی را مهر و [[امضا]] کرد و برایش فرستاد و به او پیام فرستاد که هر چه به نفع خود می‌خواهی در این [[نامه]] بنویس که من می‌پذیرم. [[عمرو بن عاص]] به معاویه گفت: "این کار را نکن با او جنگ کن". معاویه به او گفت: "آرام باش و شتاب نکن؛ ما با کشتن آنان [[پیروز]] نخواهیم شد مگر بعد از اینکه به تعدادشان از [[اهل شام]] بکشند. در این صورت دیگر در [[زندگی]] چه خیری خواهد بود. به خدا قسم تا ناچار نشوم با او جنگ نخواهم کرد". بعد از رسیدن آن ورقه سفیدِ مهر و امضاء شده، قیس، [[امان]] نامه‌ای برای خود و [[شیعیان علی]] {{ع}} تنظیم کرد و در آن شرط کرد که [[اموال]] و جان‌هایی که به دست آنها از بین رفته، [[مؤاخذه]] نشوند و هیچ‌گونه [[تعهد]] [[مالی]] از معاویه به نفع خود درخواست نکرد و [[معاویه]] آنچه [[قیس]] در آن ورقه نوشته بود پذیرفت و در نتیجه قیس با همراهانش تحت [[فرمان]] معاویه در آمدند<ref>تاریخ الطبری، طبری، ج۵، ص۱۶۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۶۴-۵۶۶.</ref>

== قیس و معاویه ==

پس از انعقاد [[صلح]] بین معاویه و [[امام حسن]] {{ع}}، معاویه به [[امام]] نوشت که شما و [[حسین بن علی]] و [[اصحاب]] پدرت نزد من بیایید. [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{عم}} و [[قیس بن سعد]] و جمعی دیگر در مجلس معاویه حاضر شدند. [[خطیبان]] دربار معاویه [[سخنرانی]] کردند و سپس معاویه به امام حسن {{ع}} پیشنهاد کرد که با او [[بیعت]] کند؛ و بعد [[حسین]] {{ع}} و قیس را مکلّف کرد تا بیعت کنند. قیس چشم به امام حسین {{ع}} دوخت گویا [[تکلیف]] خود را از امام {{ع}} می‌پرسید، حسین {{ع}} فرمود: "او یعنی امام حسن {{ع}} امام من است". معاویه گفت: "ای قیس هنوز دست برنمی‌داری؟" قیس گفت: "اگر بخواهی [[پیمان]] را نقض می‌کنیم"<ref>اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسی، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۷.</ref>. سپس گفت: "ای معاویه! من چنین روزی را بسیار ناخوش می‌داشتم، بلکه می‌خواستم میان سر و بدنت جدایی افکنم اما [[خدا]] نخواست". معاویه گفت: "آری، [[امر]] خدا تغییرپذیر نیست!"

قیس رو به حاضران کرد و گفت:؛ ای [[مردمان]]! [[بدی‌ها]] را با [[خوبی‌ها]] عوض، [[عزت]] را به [[ذلت]] تبدیل و [[کفر]] را با [[ایمان]] مبادله کردید<ref>{{عربی|"يا معشر الناس لقد اعتضتم الشر من الخير و استبدلتم الذل من العز و الكفر من الايمان"}}</ref> و پس از [[حکومت]] [[امیرمؤمنان]] و [[پیشوای مسلمانان]] و پسر عموی [[پیامبر]] {{صل}}، [[آزاد]] شده فرزند [[آزادشدگان]] بر شما حکومت می‌کند. شما را به [[مرگ]] می‌خوانند و ظالمانه با شما [[رفتار]] می‌کنند؛ آیا این [[ظلم‌ها]] را [[درک]] می‌کنید یا آنکه خدا بر دل‌هایتان مهر زده و نمی‌فهمید؟" معاویه که دید، زمینه بیعت از دست می‌رود و قیس با او بیعت نمی‌کند پس با دو زانو نزدیک او آمد و دست قیس را گرفت و بر دست خود مالید.

== [[احتجاجات]] [[قیس]] در برابر [[معاویه]] ==

بعد از آنکه [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[شهید]] شد و معاویه با [[امام حسن]] {{ع}} [[صلح]] کرد، او برای [[سفر]] [[حج]] به [[مدینه]] وارد شد. [[اهل]] مدینه به استقبال او آمدند و معاویه متوجه شد که [[قریشیان]] بیشتر از [[انصار]] هستند. در این باره از [[مردم]] پرسید. به او گفته شد: آنان فقیرند و برای آمدن مرکبی ندارند. معاویه رو به [[قیس بن سعد]] کرد و گفت: "ای گروه انصار، چرا شما همراه [[برادران]] [[قریشی]] خود به استقبال من نیامدید؟" قیس - که بزرگ انصار و پسر بزرگ آنان بود - گفت: "ای امیرالمؤمنین، ما چهارپایی نداشتیم". معاویه گفت: "پس شتران شما کجایند؟" قیس گفت: "آنها را در [[روز]] [[بدر]] و [[احد]] و بعد از آن در [[جنگ‌های پیامبر]] {{صل}} از دست دادیم؛ آن هنگام که برای [[مسلمان]] شدنتان در برابر تو و پدرت [[شمشیر]] می‌زدیم تا آنکه امر خدا قوت گرفت، در حالی که شما نمی‌پسندیدید". معاویه گفت: "خدایا ما را ببخش". قیس گفت: "بدان که [[پیامبر]] فرموده است: " شما بعد از من خواهید دید که در [[بخشش]] دیگران را بر شما مقدم می‌دارند "". معاویه گفت: "چه [[دستور]] در این باره به شما داده است؟

[[قیس]] گفت: خداوند، عزوجل، [[محمّد]] {{صل}} را [[رحمت]] بر جهانیان قرار داده و او را بر همه [[مردم]] بر [[جن]] و [[انس]] و سرخ و سیاه و سفید فرستاد. و او را برای نبوّتش [[انتخاب]] کرد و به [[رسالت]] خویش اختصاص داد. اوّل کسی که او را [[تصدیق]] کرد و به او [[ایمان]] آورد، پسر عمویش [[علی بن ابی طالب]] بود. عمویش [[ابوطالب]] از او [[دفاع]] می‌کرد و مانع [[آزار]] [[دشمنان]] به او می‌شد و بین [[کفار]] قریش و او حائل می‌شد که او را نترسانند و [[اذیت]] نکنند، و او را به [[ابلاغ]] رسالت‌های [[پروردگار]] [[ترغیب]] می‌کرد. پیامبر {{صل}} هم‌چنان از [[ظلم]] و اذیت [[حفظ]] می‌شد تا آنکه عمویش ابوطالب از [[دنیا]] رفت و به پسرش [[علی]] [[دستور]] داد تا آن [[حضرت]] را یاری کند. علی {{ع}} هم او را یاری کرد و [[جان]] خود را در هر تنگنا و مشکلی فدای او کرد. این مطلب را خداوند از بین قریش به علی {{ع}} اختصاص داد و او را در بین همه [[عرب]] و [[عجم]] [[تکریم]] کرد. پیامبر {{صل}} همه [[فرزندان عبدالمطلب]] را که از جمله آنان ابوطالب و [[ابولهب]] بودند، جمع کرد و آنان در آن [[روز]] [[چهل]] نفر بودند. حضرت آنان را به [[اسلام]] [[دعوت]] کرد، و خادمش در آن روز علی {{ع}} بود و آن حضرت {{صل}} تحت [[حمایت]] عمویش ابوطالب بود. پیامبر {{صل}} فرمود: "کدام یک از شما خود را [[برادر]] و [[وزیر]] و [[وارث]] و خلیفة من در امّتم و صاحب [[اختیار]] هر مؤمنی بعد از من معرفی می‌کند؟" افراد حاضر ساکت ماندند تا آنکه حضرت سه مرتبه سخن خود را تکرار کردند. [[علی]] {{ع}} فرمود: "من یا [[رسول‌الله]]، که [[خدا]] بر تو [[درود]] بفرستد". [[پیامبر]] {{صل}} سر علی {{ع}} را بر روی زانوی خود گذاشت و آب دهان [[مبارک]] را در دهانش ریخت و فرمود: "خدایا! [[باطن]] علی {{ع}} را از [[علم]] و [[فهم]] و [[حکمت]] پر کن". سپس به [[ابوطالب]] فرمود: "ای ابوطالب، اکنون سخن پسرت را گوش و از او [[اطاعت]] کن، چرا که خدا او را نسبت به پیامبرش به منزلة [[هارون]] نسبت به [[موسی]] قرار داده است".

دیگر اینکه بین [[مردم]] [[برادری]] قرار داد، و بین علی {{ع}} و خودش برادری قرار داد. از آنها [[جعفر بن ابی طالب]] است که در [[بهشت]] با دو بال پرواز می‌کند؛ [[خداوند]]، از بین مردم او را به این حال اختصاص داده است. از آنهاست [[حمزه]] [[سید الشهداء]]، و از آنان است [[فاطمه]] [[سیده زنان]] عالمیان. هرگاه از [[قریش]]، پیامبر و [[اهل بیت]] و [[عترت]] پاکش {{عم}} را کنار بگذاری، به خدا قسم، ما از شما - ای گروه قریش - بهتر و در پیشگاه خدا و [[رسول]] و [[اهل]] بیتش از شما محبوب‌تر خواهیم بود. چون پیامبر {{صل}} از [[دنیا]] رفت، [[انصار]] نزد پدرم سعد جمع شدند و گفتند: جز با سعد [[بیعت]] نمی‌کنیم. قریش [[حق علی]] و اهل بیتش را به میان آوردند و با [[حق]] او و نزدیکی او با پیامبر {{صل}} ما گروه انصار را محکوم کردند. بنابراین قریش یا به انصار [[ظلم]] کرده‌اند و یا به [[آل محمد]]. و به [[جان]] خودم قسم، با بودن [[علی بن ابی طالب]] و فرزندانش بعد از او، نه احدی از انصار و نه قریش و نه احدی از [[عرب]] و [[عجم]] در [[خلافت]] حق و [[نصیبی]] ندارند".

در این [[زمان]] [[معاویه]] [[غضب]] کرد و گفت: "ای پسر سعد، این مطالب را از چه کسی یاد گرفته‌ای و از چه کسی [[روایت]] می‌کنی و از چه کسی شنیده‌ای؟ آیا پدرت اینها را به تو خبر داده و از او یاد گرفته‌ای؟" [[قیس]] گفت: این مطالب را از کسی شنیده و یاد گرفته‌ام که از پدرم بهتر و [[حق]] او بر من از پدرم بالاتر است". [[معاویه]] پرسید: آن کیست؟ قیس گفت: "آن، امیرالمؤمنین علی بن [[ابی‌طالب]]، عالم این [[امت]] و [[حاکم]] آن و [[صدیق]] و [[فاروق]] آن است که [[خداوند]] آیاتی درباره او نازل کرده است. [[خداوند عزوجل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}}<ref>«و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.</ref>. بعد از آن قیس تمام آیاتی را که درباره [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} نازل شده بود یادآور شد.

معاویه گفت: "اما "صدّیق" [[امّت]] [[ابوبکر]] و "فاروق" آن [[عمر]] است، و آنکه علم کتاب نزد اوست [[عبدالله بن سلام]] است". قیس گفت: "سزاوار‌تر به این اسم‌ها و صاحب [[حقیقی]] آن، کسی است که خداوند درباره او چنین نازل کرده است: {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ}}<ref>«پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست؛ و کتاب موسی به پیشوایی و بخشایش پیش از او بوده است، (مانند کسی است که چنین نیست)؟ آنان (که اهل بینش‌اند) به آن ایمان دارند و از دسته‌ها (ی مشرکان) هر کس بدان کفر ورزد آتش (دوزخ» سوره هود، آیه ۱۷.</ref> و کسی است که خداوند جلّ اسمه درباره او می‌گوید: {{متن قرآن|إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ}}<ref>«و کافران می‌گویند: چرا نشانه‌ای از پروردگارش بر او فرو فرستاده نشده است؟ تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.</ref>. به [[خدا]] قسم، این طور نازل شد که [[علی]] {{ع}} هدایت‌ کننده هر قومی است و شما این را حذف کردید. و آن کسی است که [[پیامبر]] {{صل}} او را در [[غدیر خم]] به [[امامت]] [[نصب]] کرد و فرمود: "هر کس که من درباره او بیشتر از خودش [[اختیار]] دارم، علی {{ع}} هم درباره او از خودش بیشتر اختیار دارد" و پیامبر {{صل}} به او در [[جنگ تبوک]] فرمود: "تو نسبت به من هم‌چون [[هارون]] نسبت به [[موسی]] هستی مگر این که [[پیامبری]] بعد از من نیست".

معاویه آن [[روز]] در [[مدینه]] بود و منادی او ندا داد و نوشته‌ای هم به همه [[شهرها]] برای کارگزارانش نوشت که امانم را از کسی که [[حدیثی]] در [[مناقب]] [[علی بن ابی‌طالب]] یا [[فضائل]] [[اهل]] بیتش [[نقل]] کند برداشتم و چنین کسی [[کیفر]] را بر خودش روا داشته است. پس از آن، خطیب‌ها نیز در هر جا و بر همه [[منبرها]] [[لعن]] بر علی بن ابی‌طالب {{ع}} و بدگوئی درباره او و اهل بیتش را آغاز کردند<ref>کتاب سلیم بن قیس، ص۳۱۱-۳۱۴.</ref>.

[[قیس]] (در جواب) گفت: "ما آنچه را که بر عهده توست، می‌خواهیم ([[خلافت]] بر [[مسلمین]] را که بدون [[حق]] در [[اختیار]] گرفتی). اما درباره [[دشمنی]] ما با تو، اگر بخواهی از آن خودداری می‌کنیم. و اما درباره [[بدگویی]] ما درباره تو [[باطل]] آن از بین رفته، آن مقداری که حق است ثابت و بر قرار می‌ماند و درباره بر قراری [[حکومت]] به نفع تو، مطلبی است که بدون [[رضایت]] ما و بر خلاف خواست ماست. و امّا در هم شکستن ارج تو در [[روز]] [[صفین]]، به جهت [[همکاری]] با مردی بود که [[طاعت]] او به سان طاعت [[خداوند]] بود و درباره سفارش [[رسول خدا]] {{صل}} درباره ما، باید بدانی که هر کس به [[پیامبر]] {{صل}} [[ایمان]] دارد باید بعد از او هم سفارش او را رعایت کند. و اما اینکه گفتی: {{عربی|یابی الحقین العذره}}، باید بدانی که هیچ دستی جز خداوند، تو را از ما باز نمی‌دارد؛ این گوی و این میدان، هر چه دلت می‌خواهد انجام ده". [[معاویه]] برای دلجوئی و [[ریا]] به کسانی که آمده بودند، گفت: "حوائج خودتان را بخواهید"<ref>مروج الذهب، مسعودی، ج۳، ص۱۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[قیس بن سعد بن عباده (مقاله)|مقاله «قیس بن سعد بن عباده»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۵۶۸-۵۷۲.</ref>

== [[قیس]] و [[نقل روایت]] ==

قیس از پدرش [[نقل]] کرده [[علی بن أبی طالب]] {{ع}} می‌فرمود: در روز [[جنگ احد]] شانزده ضربه بر من وارد شد. در چهار ضربه از پای درآمدم و بر [[زمین]] افتادم. پس مردی [[نیک]] چهره و خوشبو نزد من آمد و بازویم را گرفت و مرا از جای بلند کرد و فرمود: به [[دشمن]] حمله کن، تو در حال [[پیروی]] از [[دستور خدا]] و [[رسول]] او هستی و آن دو از تو خوشنودند. بعد از آن نزد رسول خدا {{صل}} آمدم و ماجرا را به آن [[حضرت]] گفتم. رسول خدا {{صل}} فرمود: ای [[علی]]، خداوند دیدگانت را روشن گرداند؛ او [[جبرئیل]] بوده است<ref>مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج۲، ص۷۸ (به نقل از خصائص العلویه).</ref>.

هم‌چنین قیس از رسول خدا {{صل}} نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: "اگر [[علم]] در ثریا باشد، مردانی از [[فارس]] به آن دست می‌یابند"<ref>{{متن حدیث| لَوْ كَانَ اَلْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِسَ}}؛ أسدالغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۱۲۶.</ref>.

== سرانجام [[قیس]] ==