محکم و متشابه در فقه سیاسی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

مبحث [[محکم و متشابه]] از [[جدل]] انگیزترین و پراختلاف ترین مباحث [[تفسیری]] است. [[بهترین]] معنای مُحکم "مُتقن" [[استوار]] است و لذا [[آیات محکم]] آیاتی هستند که از نظر لفظ و معنا [[استوار]] و صریح‌اند و از چندپهلویی به‌دور هستند. متشابه برگرفته از تشابه به معنای همگونی میان دو چیز است. [[شبهه]] آن است که امکان تمایز میان دو چیز وجود نداشته باشد؛ زیرا میان آنها تشابه وجود دارد<ref>فرزاد حاجی‌میرزایی، «محکم و متشابه»، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۲، ص۱۹۹۶.</ref>. کسانی کوشیده‌اند، با استناد به [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ}}<ref>«خداوند است که بهترین گفتار را (به گونه) کتابی (با آیاتی) همانند دوگانه (یعنی مکرّر) فرو فرستاده است؛ پوست‌های آنان که از پروردگار خویش می‌هراسند از آن به لرزه می‌افتد سپس با یاد خداوند پوست‌ها و دل‌هاشان نرم می‌شود؛ این رهنمود خداوند است که با آن هر که» سوره زمر، آیه ۲۳.</ref> متشابه ‌بودن همه [[آیات قرآنی]] را نشان دهند و برخی نیز خواسته‌اند، با [[تمسک]] به آیه شریفه {{متن قرآن|كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ}}<ref>«(این) کتابی است که آیاتش استواری یافته سپس از سوی فرزانه‌ای آگاه آشکار شده است» سوره هود، آیه ۱.</ref> محکم بودن تمام [[آیات]] را [[اثبات]] نمایند<ref>محمد رشید رضا، التفسیر المنار، ج۳، ص۱۶۵.</ref>.

ریشه [[متشابه]] در [[آیات قرآنی]] علاوه بر تشابه در لفظ یا معنا یا هر دو، می‌تواند ناشی از فاصله [[فرهنگی]]، زمانی و مکانی ما از عصر [[تنزیل]] باشد؛ زیرا مدلول بسیاری از کلمات [[قرآنی]] در اذهان [[عرب]] معاصر [[پیامبر]]{{صل}} عینی‌تر، مادی‌تر و زمینی‌تر بوده است و بعدها در اثر همین تطور زبانی، [[ذهنی]] و [[معنوی]] ذووجوه گشته است<ref>محمد هادی معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۱۹.</ref>.

این مسئله در همه مفاهیم اصلی قانونگذاری و غیر آن پیش می‌آید، معمولاً [[قوانین اسلامی]] بعد از گذشت سالیانی از تدوین آن، در جریان عمل یا تحولات [[سیاسی]] و [[اجتماعی]]، دستخوش [[تفسیرها]] یا مفاهیم مختلف و چندگانه‌ای می‌گردند که معمولاً مرجعی برای تفسیر نهایی آنها [[پیش‌بینی]] می‌شود؛ چنان‌که در [[قرآن کریم]] نیز [[خدا]]، [[رسول]]{{صل}} و [[راسخان در علم]] به نظر برخی از [[مفسران]] [[مرجع]] [[تأویل]] [[متشابهات]] قرآنی معرفی شده‌اند.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۵۹-۴۶۱.</ref>