مسئولیت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مسئولیت''' به معنای پرسیدنی و بازخواستنی است. [[انسان]] در طول [[زندگی]] همیشه با [[تعهد]] و مسئولیت رو‌به‌روست و این، یکی از امتیازهای [[انسان]] نسبت به دیگر موجودات است. [[انسان]] به حکم عقل به [[تعهد]] خویش پای‌بند است و درمی‌یابد که زندگی اجتماعی زمانی امکان دارد که [[انسان‌ها]] نسبت به یکدیگر [[حس]] مسئولیت‌شناسی و [[مسئولیت‌پذیری]] داشته باشند و از [[قانون‌شکنی]] و [[تجاوز]] به [[حقوق]] دیگران بپرهیزند.  

[[انسان]] در طول [[زندگی]] خویش همیشه با [[تعهد]] و مسئولیت رو‌به‌روست. این، یکی از امتیازهای [[انسان]] نسبت به دیگر موجودات است. اگرچه همه موجودات به سبب [[غریزه]] در برخی از [[مسئولیت‌ها]] ایفای نقش می‌کنند، برای مثال همه جانوران نسبت به بچه‌های خود به‌طور غریزی [[حس]] مسئولیت دارند، اما تنها [[انسان]] است که براساس [[اختیار]] و [[اراده]] و در عرصه‌های گوناگون [[زندگی]] خود مسئولیت‌هایی را می‌پذیرد و نسبت به آن [[مسئولیت‌شناس]] است. [[آدمی]] به [[حکم عقل]] به [[تعهد]] خویش پای‌بند است و به [[حکم عقل]] درمی‌یابد که [[زندگی اجتماعی]] آنگاه میسر است که [[انسان‌ها]] نسبت به یکدیگر [[حس]] [[مسئولیت‌شناسی]] و [[مسئولیت‌پذیری]] داشته باشند و از [[قانون‌شکنی]] و [[تجاوز]] به [[حقوق]] دیگران بپرهیزند. [[خداوند]] نیز براساس [[اختیار]] و [[آزادی]] که به [[انسان‌ها]] داده است، آنها را مورد بازخواست قرار می‌دهد و حتی از [[پیامبران]] نیز درباره مسئولیتشان بازخواست می‌کند<ref>{{متن قرآن| فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ}}؛ سوره اعراف، آیه ۶.</ref>.

[[آدمی]] فارغ از [[حکم عقل]]، از راه [[وجدان]] نیز [[متعهد]] به [[مسئولیت‌شناسی]] است. [[وجدان]]، [[هدایتگری]] درونی است که همیشه با [[انسان]] [[سخن]] می‌گوید و از [[درون انسان]] را [[پند]] می‌دهد. وقتی [[آدمی]] مسئولیتی را می‌پذیرد، از طریق [[وجدان]] خویش نیز به [[مسئولیت‌شناسی]] [[متعهد]] می‌شود<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۹۰.</ref>.

مسئولیت به معنای [[واجب]]، پرسیدنی، بازخواستنی، دارای بازخواست است<ref>بهاءالدین خرمشاهی، قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه‌نامه، ص۸۱۳.</ref>. اصل آن "سأل" به معنای [[طلب]] چیزی از شخصی و چیز مطلوب می‌تواند خَبر یا [[مال]] یا [[علم]] یا عطا و چیز دیگر باشد<ref>حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۵، ص۸.</ref>.

سؤال به اقتضای موضوع و متعلق. معانی مفاهیم مختلفی به خود می‌گیرد:

از موارد بازخواستنی در [[قرآن کریم]] [[عهد]] و [[پیمان]] است. همه امور [[اجتماع]]، چه در بُعد [[روابط]] داخلی و چه روابط خارجی، متکی به [[استواری]] عهدها و [[پیمان‌ها]] میان [[انسان‌ها]] و [[دولت‌ها]] با یکدیگر است: {{متن قرآن|أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا}}<ref>«به پیمان وفا کنید که از پیمان خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۴.</ref>.<ref>سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۹، ص۱۸۴-۱۹۱.</ref>

مورد دیگر که همه [[اعمال]] و [[رفتار]] و نیات [[انسانی]] را در بر می‌گیرد و بازخواست می‌شود، اعضای [[بدن]] و [[احساسات]] مختلف انسانی است: {{متن قرآن|ٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا}}<ref>«و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.</ref>.<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۷۸-۴۷۹.</ref>

در [[فرهنگ]] [[قرآنی]] یکی از اصول مهمّ [[اخلاقی]] و [[اجتماعی]]، پاسخ‌گویی در مقابل [[مسئولیت‌ها]] و اعمال و نیات است: {{متن قرآن|أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا}}<ref>«به پیمان وفا کنید که از پیمان خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۴.</ref> و زمانی این اصل راهنمای [[رفتار انسان]] [[مؤمن]] در [[جامعه]] خواهد بود که انسان [[اعتقاد]] و [[باور]] پیدا کند که خداوند از او بازخواست خواهد کرد<ref>[[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص: ۴۷۸-۴۷۹.</ref>.

محور مسئولیت مسئله [[حق]] است. در واقع تن دادن [[آدمی]] به [[حق]] در برابر هر ذی‌حقی از هر مسلک و مذهبی که باشد و انجام مسئولیت‌هایی که نسبت به دیگران دارد، اصل اساسی در ادای [[تکلیف]] و [[تعهد]] است. حرکت [[انسان]] حول محور [[حق]]، امری بس مشکل است، چون هرجا [[منافع]] [[انسان‌ها]] با [[حق]] درگیر می‌شود، آن‌گاه اجرای [[حق]]، امری سخت خواهد بود. [[امام علی]] {{ع}} به [[فرزند]] خویش می‌فرماید: "در برابر [[سختی‌ها]] [[شکیبا]] باش و [[جان]] خویش را با [[پایداری]] در راه [[حق]] کارآزموده کن. چه زیباست [[فرشته]] [[صبر]]، آن هم در راه [[حق]]!"<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱: {{متن حدیث|وَ عَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَكْرُوهِ وَ نِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِي الْحَقِّ}}.</ref>.<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۹۰.</ref>

'''مسئولیت درباره [[عقل]]:''' [[عقل]] [[راهبرد]] [[انسان]] در مسیر [[زندگی]] و دربردارنده قوای استعداد و تشخیص [[انسان]] است. [[آدمی]] به کمک [[عقل]] خویش به [[کشف]] ناشناخته‌ها می‌پردازد و پرده از مجهولات برمی‌دارد و می‌تواند [[زندگی دنیوی]] و اخروی را آباد و راحت سازد. از این‌رو [[به‌کارگیری عقل]] در [[جایگاه]] خود امری ویژه به‌شمار می‌آید و نتیجه آن مسئولیت‌شناسی و [[مسئولیت‌پذیری]] در حوزه [[عقل]] و [[خرد]] است. از این‌رو [[امام علی]] {{ع}} نقش [[عقل]] را جداکننده راه [[رستگاری]] از [[شقاوت]] می‌داند و می‌فرماید: [[بردباری]] پرده‌ای است پوشنده و [[عقل]]، شمشیری است برنده. پس عیب‌های اخلاقت را به [[بردباری]] بپوش و با هوای نفست به نیروی عقلت [[پیکار]] کن<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴٢۴: {{متن حدیث|"الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ، وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ قَاطِعٌ؛ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِكَ بِحِلْمِكَ، وَ قَاتِلْ هَوَاكَ بِعَقْلِكَ"}}.</ref>.

این موارد حاکی از [[مسئولیت انسان]] در برابر [[طبیعت]] مانند هوا، آب‌ها، جنگل‌ها، مراتع، حیوانات و گیاهان است و [[اعمال انسان]] در محیط‌زیست بر آن‌ها اثر خواهد گذاشت<ref>[[دانشنامه نهج البلاغه ج۲ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۲، ص ۶۹۲.</ref>.

== جستارهای وابسته ==

{{مدخل وابسته}}