مسجد النبی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[مسجدالنبی]]''' در [[شهر مدینه]] و در مکانی که محل اسکان موقت [[پیامبر]] {{صل}} در [[منزل]] [[ابوایوب انصاری]] بود، بنا شده است. این [[مسجد]] محل [[عبادت]] و جلسات [[قرآن]] بود. همچنین تصمیمات مهم در این مسجد گرفته می‌‌شد و محل [[مشورت]] حضرت با [[اصحاب]] بوده است. [[پیمان برادری]] و [[اخوت]] نیز در این مسجد منعقد شد. [[قانون]] [[شهروندی]] نیز در [[مسجد النبی]] تدوین و [[ابلاغ]] گردید که [[اسلام]] و [[مسلمین]] را به سمت [[امت واحده]] حرکت می‌داد.

[[رسول خدا]] {{صل}} بعد از [[هجرت]] به [[مدینه]] و سکونتی چند روزه در محله قبا، [[روز جمعه]] از آن منطقه حرکت کردند و در وادی "رانوناء" که در محله بنی‌ سالم بن عوف بود، [[نماز جمعه]] خواندند و این نخستین [[نماز جمعه]] [[پیامبر]] {{صل}} در [[مدینه]] بود<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۹۴؛ علی بن الحسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ج۲، ص۲۷۹.</ref>.

بزرگان [[قبایل]] [[مدینه]] هر کدام از [[پیامبر]] {{صل}} تقاضا کردند که آن حضرت در منزل ایشان وارد شوند؛ اما [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرمود: "راه شتر را باز بگذارید. او [[مأمور]] است". سرانجام شتر [[پیامبر]] {{صل}} در محله بنی‌مالک بن نجار زانو به [[زمین]] زد، و از آنجا که هنگام زانو زدن شتر، [[ابوایوب انصاری]]، زاد و توشه حضرت را به [[خانه]] خود برده بود، [[رسول خدا]] {{صل}} در منزل وی سکونت گزید<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم والملوک، ج۲، ص۳۹۶.</ref> و تا هفت [[ماه]] آنجا ماند<ref>[[حسین قاضی خانی|قاضی خانی، حسین]]، [[اقدامات اولیه پیامبر (مقاله)|اقدامات اولیه پیامبر]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۱۴۹.</ref>.

در منابع تاریخی آمده است که [[پیامبر خاتم]] {{صل}} هنگام ورود به شهر [[یثرب]] ([[مدینه منوره]]) [[امر]] فرمود در زمینی که شتر ایشان در آن زانو زده بود، مسجدی ساخته شود<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۲، ص۳۹۴: احمد بن ابی یعقوب یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۳.</ref>. درباره مالک [[زمین]] گفته شده است: آن [[زمین]] که محل نگهداری شتران بود، در ملکیت سهل و سهیل، [[فرزندان]] عمرو بود که در آن زمان به علت فوت پدر، تحت [[سرپرستی]] [[معاذ بن عفراء]]<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۹۶؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۳۹۶.</ref> و یا [[اسعد بن زراره]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۵۳۸.</ref> قرار داشتند. [[پیامبر]] {{صل}}، تقاضای خرید آن [[زمین]] را برای ساختن [[مسجد]] مطرح کرد.

آورده‌اند که در پاسخ این تقاضا، سهل و سهیل خواستار هبه [[زمین]] به [[رسول الله]] {{صل}} شدند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۵۳۸.</ref> یا [[معاذ بن عفراء]] گفت: من سهل و سهیل را [[راضی]] خواهم کرد<ref>ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۹۶؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۳۹۶.</ref>؛ اما [[پیامبر]] {{صل}} قبول نکرد و [[زمین]] را از آنها خرید<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴؛ ابوبکر بیهقی، دلائل النبوة فی احوال صاحب الشریعه، ج۲، ص۵۳۸.</ref>. این در حالی است که بنا بر [[نقلی]] قابل قبول، نزد [[طبری]]، "[[بنی‌ نجار]]" مالکان [[زمین]] بودند، و در آن چند نخل و قبوری از [[دوران جاهلیت]] وجود داشت. [[پیامبر]] {{صل}} از آنها خواست قیمت [[زمین]] را از حضرت دریافت کنند؛ اما آنها در پاسخ گفتند: "قیمتی جز [[ثواب]] نزد [[خدا]] نمی‌خواهیم"<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم والملوک، ج۲، ص۳۶.</ref>. عموم [[مسلمانان]] در ساخت این [[مسجد]] فعالیت داشتند و خود حضرت، همپای دیگر [[مسلمانان]] در این کار می‌کوشید<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵؛ ابن هشام، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۹۶.</ref>. پایه‌های اصلی را تا سه ذراع با سنگ و بقیه را با خشت چیدند. آن گاه چند ستون از چوب خرما برافراشتند و روی آن را با شاخ و برگ نخل‌ها پوشاندند و چون از ایشان درباره سقف [[مسجد]] پرسیدند، فرمود: "سایه‌بانی چون، سایه‌بان [[موسی]] کافی است"<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۵؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۱۶.</ref>. از این پس این [[مسجد]]، مرکز فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های [[مسلمانان]] و مقر [[فرماندهی]] [[اسلام]] شد<ref>[[حسین قاضی خانی|قاضی خانی، حسین]]، [[اقدامات اولیه پیامبر (مقاله)|اقدامات اولیه پیامبر]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref>.

== تأسیس [[مسجد النبی]] ==

# اول آنکه در زمینی که در کنار محل سکنای موقت آن حضرت ـ [[منزل]] [[ابو ایوب انصاری]] ـ قرار داشت، مسجدی ساخت<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۴۹۶؛ سبل الهدی، ج۳، ص۲۷۳.</ref>. ایشان [[زمین]] آن را خریداری فرموده و همه [[مسلمانان]] را در ساختن آن [[شریک]] ساخت. بنای اول [[مسجد پیامبر]] بسیار ساده بود؛ دیوارهایی از خشت خام داشت که به طور ساده کنار هم چیده شده بودند. این چهار دیواری مستطیل شکل بود؛ به طول هفتاد ذراع و عرض شصت ذراع. همه مسلمانان که در اطراف [[مسجد]] [[خانه]] داشتند، درب خانه‌هاشان را به مسجد باز کردند. [[قبله]] مسجد نیز در آن [[روزگار]] به سمت [[بیت المقدس]] بود<ref>در سال دوم قبله مسلمانان به سوی کعبه علی از سمت شمال به سمت جنوب تغییر یافت.</ref>.

پس از اتمام بنای [[مسجد]]، در اطراف آن منازلی برای [[رسول خدا]] {{صل}} و [[اصحاب]] ساخته شد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۸۵؛ محمد بن جریر طبری، اعلام الوری یا علام الهدی، ج۱، ص۱۵۸.</ref>. از این منازل، درهایی به [[مسجد]] باز بود که بعدها با [[فرمان الهی]] و [[نزول]] [[جبرئیل]] همه آنها جز در منزل [[پیامبر]] {{صل}} و [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} بسته شد<ref>شیخ طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۱۵۹-۱۶۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۴، ص۴۶۷.</ref>.<ref>[[حسین قاضی خانی|قاضی خانی، حسین]]، [[اقدامات اولیه پیامبر (مقاله)|اقدامات اولیه پیامبر]]، [[فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم]]، ج۱، ص۱۵۰-۱۵۱.</ref>

[[عمار بن یاسر]] که این ارجوزه را از علی {{ع}} یاد گرفته بود، زیر لب زمزمه می‌کرد، [[عثمان بن عفان]] که گوشه‌ای نشسته و عصایی در دست داشت این ارجوزه را از [[عمار]] شنید و پیش خود [[خیال]] کرد عمار به او گوشه می‌زند و منظورش از جمله آخر اوست، از این رو بر آشفته پیش آمد و گفت: ای پسر [[سمیه]] من شنیدم که چه گفتی و چنان که گفتارت را ادامه دهی با این [[عصا]] بینی تو را [[خرد]] خواهم کرد!

ابن هشام از دسته دوم می‌گوید: چون [[عمار]] [[رجز]] را تکرار کرد، مردی از [[اصحاب رسول خدا]] {{صل}} [[گمان]] کرد که [[تعریض]] سخن با اوست. بعد از این اضافه می‌کند: [[ابن اسحاق]] نام این [[مرد]] [[صحابی]] را آورده است، اما دیگر هیچ نمی‌گوید<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۴۹۷.</ref>. اما سهیلی شارح سیره ابن هشام در توضیح این بخش می‌گوید: ابن اسحاق این مرد را نام برده است، اما ابن هشام از نام بردن او [[کراهت]] داشته است؛ زیرا نمی‌خواسته است نام فردی از [[اصحاب]] [[رسول]] را به [[بدی]] یاد کند. به همین دلیل سزاوار نیست که ما به تحقیق و جست و جو از این نام بپردازیم<ref>الروض الانف، ج۴، ص۱۶۰.</ref>. اینها بدین شکل به خفای این نام می‌کوشند.

اما این چاره‌جویی هم بی‌نتیجه مانده است؛ زیرا کسی که به احوالات عثمان بن مظعون آشنا باشد، یا [[فرصت]] یابد به یکی از مصادر ترجمه احوال او مراجعه کند، خیلی ساده به [[دروغین]] بودن این انتساب پی خواهد برد؛ چراکه عثمان بن مظعون به اتفاق همه مصادر موجود از زهاد و [[عباد]] [[صحابه]] شناخته شده و به اجتناب از مظاهر و [[شهوات]] و [[لذایذ دنیا]] [[شهرت]] داشت، آن قدر روزها را به [[روزه]] و شب‌ها را به [[قیام]] و [[عبادت]] گذرانده که مورد [[نهی]] و [[عتاب]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} قرار گرفته است<ref>تقریباً همه مصادر به اتفاق داستان‌های زهد و دوری از دنیا و عبادت عثمان بن مظعون را نقل کرده‌اند. ر. ک: الطبقات الکبری ج۳، ص۳۹۳ تا ۴۰۰، ط. بیروت؛ الاستیعاب ج۳، ص۱۰۵۳ تا ۱۰۵۶؛ اسدالغابة ج۳، ص۵۹۸ تا ۶۰۱؛ ابن اثیر در این کتاب می‌نویسد: {{عربی|و کان اشد الناس اجتهادا فی العبادة یصوم النهار و یقوم اللیل و یجتنب الشهوات و یعتزل النساء}} ص۵۹۹؛ الاصابة، ج۲، ص۴۵۷، ش۵۴۵۵؛ حلیة الاولیاء ج۱؛ صفة الصفوة، ج۱، ص۴۴۹ تا ۴۵۴.</ref>؛ لذا اینکه کسی بگوید: او مردی [[رفاه]] طلب بوده و حتی از اندک غبار هم گریزان بوده است، به هیچ وجه قابل قبول نیست<ref>برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به مقاله «مفصل‌ترین سیره پیامبر اکرم»، تالیف: محمدعلی جاودان، مجله آیینه پژوهش، سال ۱۳۷۴، شماره ۳۲.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۹۰.</ref>

== خصوصیات و کارکردهای [[مسجدالنبی]] ==

این [[مسجد]] اولین [[مسجد جامع]] و مرکزی [[اسلام]] است، در آن [[روزگار]] بایستی همه امور اسلام در آن رتق و فتق گردد. محل [[عبادات]] و نمازهای یومیه بود. [[نماز جمعه]] [[شهر]] در آن به پا می‌شد<ref>وفاء الوفاء، ج۲، ص۴۲.</ref>. محل [[آموزش علم]] و [[ادب]] بود<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۱، ص۱۷۳؛ مجمع الزوائد، ‌ج۱، ص۳۹۷.</ref>. در گوشه‌ای از آن چادر می‌زدند، به تازه‌واردان [[قرآن]] می‌آموختند<ref>البدایة النهایة، ج۵، ص۳۰؛ المعجم الکبیر، ج۱۷، ص۱۶۹؛ الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۸.</ref>. حلقه‌های [[حفظ قرآن]] در آنجا برگزار می‌شد. ملجا و پناه [[مساکین]] و [[مستمندان]] و تازه‌واردان و تازه اسلام پذیرفتگان بود<ref>صحیح البخاری، ش۶۴۵۲؛ وسایل الشیعة، ج۵، ص۲۲۰؛ بحارالانوار، ج۱۶، ص۲۱۹.</ref>.

=== پیمان برادری و عقد اخوت ===

این پیمان برادری که چند ماه بعد از [[هجرت]] انجام گرفت، نخستین [[اقدام]] اساسی [[پیامبر]] در راستای تشکیل «[[امت واحده]]» یا «[[جامعه اسلامی]]» بود<ref>جایگاه پیمان برادری در حکومت نبوی، ص۲۵۶، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا آبان و آذر ۸۱.</ref>. بدین ترتیب جامعه‌ای که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} درصدد تأسیس آن بود، جامعه‌ای که بر اساس رنگ پوست یا [[ملیت]] یا نژاد تشکیل شد، بلکه تنها بر اساس [[عقیده]] و [[ایمان]] به خدای [[واحد]] بود. [[مسلمانان]] در [[بیعت عقبه]]، [[رهبری]] پیامبر بر جامعه اسلامی را پذیرفته بودند. رهبری رکن اصلی و اولیه جامعه اسلامی بود. در [[پیمان برادری]] رکن دیگری از جامعه اسلامی بنا نهاده شده بود. تعداد کسانی که در این پیمان برادری [[حضور]] داشتند تا سی‌صد نفر [[نقل]] شده است<ref>الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۳۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۱؛ السیرة الحلبیه، ج۲، ص۲۹۲؛ تلقیح فهوم اهل الاثر و امتاع الاسماع، ج۱، ص۶۱.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۹۴.</ref>

==== پیمان برادری پیامبر با جانشین خود ====

در جریان پیمان برادری، پیامبر [[رفتاری]] نسبت به [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} انجام داد که نشان می‌داد ایشان بر همه [[یاران پیامبر]] به نوعی [[برتری]] دارند که با هیچ کس دیگری قابل مقایسه نیست. این جریان به صورت‌های مختلفی برای ما نقل شده است: [[عبدالله بن عباس]] می‌گوید: هنگامی که [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ}}<ref>«جز این نیست که مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان را آشتی دهید و از خداوند پروا کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref>، نازل شد، پیامبر در میان مسلمانان [[دستور]] [[برادری]] فرمود: از جمله بین [[ابوبکر]] و [[عمر]]، بین [[عثمان]] و [[عبدالرحمن]] و بین فلان و فلان برادری قرار داده شد، تا آنجا که در میان همه [[اصحاب]] خویش بر حسب [[منزلت]] ایشان برادری قرار داد. سپس به [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} فرمود: تو [[برادر]] [[منی]] و من برادر تو هستم<ref>الامالی (طوسی)، ص۵۸۷.</ref>.

[[عبدالله بن عمر]] [[نقل]] می‌کند: در آن [[زمان]] که پیامبر به [[مدینه]] [[هجرت]] فرموده بود بین [[اصحاب]] خودش برادری برقرار کرد. (حضرت) [[علی]] {{ع}} به نزد ایشان آمد در حالی که چشمانش اشکبار بود، به آن حضرت عرضه داشت: یا رسول الله در میان [[یاران]] خود برادری قرار دادی، بین من و هیچ کسی برادری معین نکردی؟! پیامبر فرمود: [[یا علی]] تو برادر من در دنیا و آخرت هستی<ref>روایات موآخات و برادری دوم، که در مدینه واقع شده است، مورد اتفاق فریقین است. مگر آنکه در برخی اسانید مکتب خلافت، ضعف وجود دارد. المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵، ش۴۲۸۸؛ سنن الترمذی، ج۶، ص۸۰، ش۳۷۲۰؛ المعجم الکبیر، ج۸، ص۱۲۷؛ المطالب العالیة (ابن حجر)، ج۱۶، ص۸۷؛ جامع الاصول، ج۸، ص۶۴۹؛ (ابن حجر در صواعق المحرقه و فصل دوم این کتاب، بابی را به طور مجزی و مشتمل بر چهل حدیث از فضائل امیرالمؤمنین {{ع}} نقل می‌کند. او می‌گوید: فضائل امیرالمؤمنین {{ع}} بسیار زیاد و بزرگ و دارای شهرتی است که به قول احمد بن حنبل تا به حال برای احدی این گونه فضائل نقل نشده است. و ما در این فصل تنها به نقل چهل حدیث از غرر فضائل او اکتفا و اقتدار می‌کنیم)؛ الصواعق المحرقه، ج۲، ص۳۵۷؛ (اما الحافظ یوسف بن البر معروف به ابن عبد البر در سیره‌ای که برای رسول خدا نوشته است می‌نویسد: مواخات و برادری که پیامبر بین مهاجرین و انصار و بین خود و امیرالمؤمنین برقرار کرده است. در نزد اهل علم و سیره‌نویسان و حدیث‌شناسان صحیح است. الدرر فی اختصار المغازی و السیر، ص۹۰)؛ اعلام الوری، ج۱، ص۳۶۳؛ الطرائف، ج۱، ص۶۴؛ کشف الغمة، ج۱، ص۳۲۹؛ المناقب، ج۲، ص۱۸۵.</ref>.

[[عبد الله بن عمر]] در [[نقل]] دیگر می‌گوید: [[پیامبر]] در میان [[اصحاب]] خویش [[برادری]] قرار داد. [[ابوبکر]] و [[عمر]] را [[برادر]] کرد، [[طلحه]] و [[زبیر]] را برادر کرد، بین [[عثمان]] و [[عبدالرحمن بن عوف]] برادری برقرار کرد، [[علی]] به محضر پیامبر عرض کرد: شما در میان اصحاب خویش برادری قرار داده‌ای، پس چه کسی برادر من است؟! [[رسول خدا]] {{صل}} به علی {{ع}} فرمود: آیا [[راضی]] نیستی که من برادر تو باشم؟ [[عبد الله بن عمر]] می‌گوید: [[علی]] رضی الله عنه مردی [[شجاع]] و چابک بود. و در جواب پیامبر عرضه داشت: بله ای رسول خدا، رسول خدا فرمود: تو برادر من در [[دنیا]] و [[آخرت]] هستی<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۶.</ref> قسم به آن کس که مرا به [[راستی]] [[مبعوث]] کرده است، برادری تو را به تأخیر نینداختم مگر برای اینکه تو را برای برادری با خودم می‌خواستم. تو برادر من در دنیا و آخرت هستی<ref>تاریخ دمشق، ج۲۱، ص۴۱۵؛ ج۴۲، ص۵۳؛ ریاض النضرة، ج۱، ص۲۵؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۵۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۴۲.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۹۴.</ref>

=== تدوین و ابلاغ اولین قانون شهروندی ===

# امضاکنندگان پیمان، [[امت]] واحدی هستند، [[مهاجران]] قریش به رسم سابق خویش، در پرداخت [[خون]] بهاء باقی هستند. اگر فردی از آنها کسی را کشت یا فردی از آنان [[اسیر]] گردید، باید به کمک هم خون‌بهایش را بپردازند و اسیر خود را بخرند و [[آزاد]] کنند.

# باید با کسی که یا بر علیه ایشان [[دسیسه]] کنند یا در صدد [[ظلم]] و [[تعدی]] برآید، یا میان [[مؤمنان]] [[فتنه]] و فسادی کند قوای خود را به طور دسته جمعی به کار برند، اگرچه آن شخص از [[فرزندان]] خود ایشان باشد.

# هیچ مؤمنی نباید [[مؤمن]] دیگری را به جای شخص کافری بکشد یا کافری را بر [[ضد]] مؤمنی [[یاری]] کند.

# در [[عقد]] [[پیمان]] [[صلح]] باید مسلمانان [[متحد]] باشند، هیچ [[مسلمانی]] بدون جلب نظر [[مسلمان]] دیگر جز به [[عدالت]] و [[مساوات]] نمی‌تواند صلح برقرار کند.

# هیچ مشرکی (از [[مشرکان مدینه]]) [[حق]] ندارد [[مال]] و [[جان]] و [[مشرکان قریش]] را [[حمایت]] و یا [[تعهد]] کند، به [[ذمه]] بگیرد، مسلمانی را از دست یافتن بر آنها جلوگیری کند.

# هرگاه مسلمانی بی‌جهت مسلمانی را بکشد و [[جنایت]] ثابت شود، شخص [[قاتل]] [[قصاص]] می‌شود مگر اینکه اولیای مقتول از او درگذرند. در هر صورت [[وظیفه مسلمانان]] [[اتحاد]] و [[یگانگی]] بر ضد قاتل است.

# در جنگ‌هایی که [[یهودیان]] و مسلمانان دوشادوش هم می‌جنگند، هزینه هر کدام بر عهده خود آنهاست و هرکس که با متحدان این پیمان بجنگد، باید متحداً با او جنگید.

# مناسبات [[هم‌پیمانان]] بر اساس [[نیکی]] و خوبی است و باید از [[بدی]] دور باشند.

# هیچ کس نباید در حق هم پیمان خود [[ستم]] کند. در غیر این صورت باید ستمدیده را یاری کرد.

# یثرب، برای امضاکنندگان این پیمان، «منطقه [[حرم]]» اعلام می‌گردد.

# هرگاه [[مسلمانان]] [[یهود]] را برای [[صلح]] با [[دشمن]] [[دعوت]] کردند، باید بپذیرند، هرگاه چنین دعوتی از طرف یهود انجام گیرد. مسلمانان باید قبول کنند مگر اینکه دشمن با [[آیین اسلام]] و نشر آن مخالف باشد.

# این [[قرارداد]] از [[ظالم]] و [[مجرم]] [[حمایت]] نمی‌کند.

# هر کس در [[مدینه]] بماند در [[امان]] است و هر کس از آن خارج شود در امان است مگر [[ستمکار]] و [[گناهکار]].

# هرگاه در امری [[اختلاف]] پیدا کردید باید بدانید که [[مرجع]] شما در حل آن اختلاف [[خدا]] و [[رسول]] او می‌باشد.

# کسی نباید بدون اجازه حضرت محمد {{صل}} از این پیمان خارج شود.

# پیمان با این جمله به پایان می‌رسد: {{متن حدیث|ان اللّه جار لمن بر و اتقى‌، و محمد رسول اللّه {{صل}}}}: خدا پناه دهنده [[نیکوکاران]] و [[پرهیزکاران]] است و محمد رسول خداست<ref>السیرة النبویة، ج۱، ص۵۰۱؛ البدایة والنهایة، ج۳، ص۲۲۴؛ عیون الاثر، ج۱، ص۲۲۷.</ref>.

# این پیمان بیانگر مهم‌ترین اموری است که [[دولت اسلامی]] نوپا برای [[اداره جامعه]] خود به آن احتیاج داشت.

# این پیمان خط بطلانی بر روی همه نظریاتی است که [[فکر]] می‌کند [[دین اسلام]] تنها به رابطه [[انسان]] و خدا خلاصه می‌شود و [[اسلام]] تنها به [[مناسک]] و [[عبادات]] فردی می‌پردازد و [[قادر]] به [[تشکیل دولت]] و اداره جامعه نیست.

# تدوین این [[پیمان‌نامه]] از طرفی اسلام و [[مسلمین]] را به سمت [[امت واحده]] حرکت می‌داد و از طرفی همه حرکت‌های [[استعماری]] و [[دیکتاتوری]] را در نطفه خفه می‌کرد. در مورد [[تاریخ]] این وثیقه یا پیمان نامه در بین محققین اختلاف‌نظر شده است. اما دلائل محکم‌تری آن را به قبل از [[غزوه بدر]] موکول می‌کند<ref>منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۵۶.</ref>.<ref>[[محمد علی جاودان|جاودان، محمد علی]]، [[جانشین پیامبر (کتاب)|جانشین پیامبر]]، ص ۹۶.</ref>