معاد در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

== امکان [[معاد]] ==

[[قرآن]] برای زدودن [[شبهات]] [[منکران]] [[معاد]] و بیان امکان آن، بر [[علم]] و [[قدرت]] مطلق [[خداوند]]<ref>{{متن قرآن|أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلَى وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ}} «و آیا آن کس که آفریننده آسمان‌ها و زمین است توانا نیست که مانند آنان را بیافریند؟» سوره یس، آیه ۸۱.</ref>، توجه به [[آفرینش]] [[نخستین انسان]]<ref>{{متن قرآن|أَفَعَيِينَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِي لَبْسٍ مِنْ خَلْقٍ جَدِيدٍ}} «پس آیا در آفرینش نخستین وامانده بودیم؟ نه، بلکه آنان از آفرینش تازه در تردیدند» سوره ق، آیه ۱۵.</ref> و مقایسه [[آفرینش]] اولیه [[انسان]] با احیای دوباره او<ref>{{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «و اوست که آفریدن (آفریدگان) را می‌آغازد سپس آن را باز می‌آورد و این بر او آسان‌تر است و در آسمان‌ها و زمین مثل برتر، او راست و او پیروزمند فرزانه است» سوره روم، آیه ۲۷.</ref>، نمونه‌های [[عینی]] [[معاد]] در [[طبیعت]]<ref>{{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}} «و از نشانه‌های او این است که زمین را پژمرده می‌بینی و چون بر آن آب فرو باریم می‌جنبد و می‌بالد، به راستی آن کس که آن را زنده کرد زندگی‌بخش مردگان است که او بر هر کاری تواناست» سوره فصلت، آیه ۳۹.</ref> و نمونه‌های [[تاریخی]] [[معاد]]<ref>{{متن قرآن|أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَلْ لَبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانْظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}} «یا همچون (داستان) آن کس که بر (خرابه‌های) شهری (با خانه‌هایی) فرو ریخته گذشت. گفت: چگونه خداوند (مردم) این (شهر) را پس از مرگ آن (ها) زنده می‌گرداند؟ و خداوند همو را صد سال میراند و سپس (دوباره به جهان) باز آورد؛ فرمود: چندگاه درنگ داشتی؟ گفت: یک روز یا پاره‌ای از یک روز درنگ داشتم؛ فرمود: (نه) بلکه صد سال است که درنگ کرده‌ای، به آب و غذایت بنگر که دگرگونی نپذیرفته است و (نیز) به درازگوش خود بنگر (که مرده و پوسیده است)- و (این) برای آن (است) که تو را نشانه‌ای برای مردم کنیم- و به استخوان‌ها بنگر که چگونه آنها را جنبانده، کنار هم فرا می‌چینیم آنگاه گوشت (و پوست) بر آن می‌پوشانیم، و چون بر وی آشکار شد گفت: می‌دانم که خداوند بر هر کاری تواناست» سوره بقره، آیه ۲۵۹.</ref> تأکید می‌کند. [[امام سجاد]] {{ع}} به [[قدرت الهی]] در احیای [[طبیعت]] و [[مردگان]] اشاره و به [[خدا]] عرض می‌کند: «ای خدای من بدان [[قدرت]] که تو راست و [[مردگان]] را بدان [[حیات]] می‌بخشی و بلاد مرده را زنده می‌کنی، در کار من گشایشی پدید آور»<ref>نیایش چهل‌و‌هشتم.</ref> و نیز [[علم مطلق خداوند]] را چنین توصیف می‌نماید: «ای خداوندی که چون همگان از میان بروند تو باقی هستی، خدایی که هیچ چیز همانندش نیست و هیچ چیز از حیطه [[علم]] او بیرون نیست و او بر هر چیز احاطه دارد و هر چیز را نگهان است»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۰۸.</ref>

== ترجیح [[آخرت]] بر [[دنیا]] ==

[[آخرت]]، [[غایت]] [[آفرینش دنیا]] است و [[دنیا]] تنها [[محل]] [[امتحان]] و کسب [[توشه آخرت]] است. [[هدف از آفرینش انسان]] در [[دنیا]] نیز [[زندگی]] در این [[دنیا]] نیست بلکه [[زندگی]] [[جاودانه]] [[اخروی]] است. [[امام]] {{ع}} [[زندگی دنیا]] را کوتاه و فانی و [[زندگی]] [[آخرتی]] را طولانی و [[جاودانی]] معرفی می‌کند و [[دنیا]] را تجارتخانه‌ای برای کسب سود [[اخروی]] و [[زمان]] عمل می‌داند که باید به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به [[رستگاری]] جاودان [[اخروی]] از آن بهره برد<ref>نیایش‌های نهم، دوازدهم، چهل‌و‌هفتم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۰۸.</ref>

== [[سفر آخرت]] ==

[[سفر آخرت]] و [[مرگ]] قانونی عمومی و گریزناپذیر است. [[امام]] {{ع}} عرض می‌کند: «ای [[خداوند]]، منزّهی تو. تو [[مرگ]] را بر همه آفریدگانت مقرر داشته‌ای؛ خواه به یکتایی‌ات بپرستند یا نپرستند. همه چشنده طعم مرگند و همه رهسپار سرای [[آخرت]]»<ref>نیایش پنجاه‌ودوم.</ref>. بنابراین هیچ [[انسانی]] در [[جهان]] [[طبیعت]]، [[عمر]] جاودان ندارد و دیر یا زود [[مرگ]] او را فرا خواهد گرفت. [[امام]] عرضه می‌دارد: و آن کس که [[دیدار]] تو را نخواهد نتواند تا ابد در [[دنیا]] زیستن گیرد<ref>نیایش پنجاه‌ودوم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۰۹.</ref>

== [[مرگ آگاهی]] ==

اگرچه همه [[انسان‌ها]] [[علم]] به چنین سفری دارند و می‌دانند که طعم [[مرگ]] را خواهند چشید لیکن به جهت [[غرق]] شدن در مظاهر [[فریبنده]] [[دنیا]] از این [[واقعیت]] [[غافل]] هستند [[امام]] {{ع}} این [[غفلت]] را چنین تصویر می‌کند: «خود درباره آینده‌ای که به سوی آن رهسپار است اندک می‌اندیشد؛ همانند آن کسی که [[آرزو]] بر او چیره شده و [[هوا و هوس]] او را فریفته و [[دنیا]] بر او [[تسلط]] یافته است»<ref>نیایش پنجاه‌و‌دوم.</ref> همچنین در توجه به [[مرگ]] و عدم [[غفلت]] از آن چنین می‌گوید: ای مولای من بر من [[رحمت]] آور آنگاه که چهره‌ام و حالتم دگرگون شود: آن هنگام که پیکرم بپوسد و اعضایم پراکنده گردد و بندبندم از هم بگسلند. ای وای بر [[غفلت]] من از آنچه برایم مهیا کرده‌اند<ref>نیایش پنجاه‌و‌سوم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۰۹.</ref>

== ره‌توشه [[سفر آخرت]] یا [[معاد]] ==

حال که [[سفر آخرت]] امری حتمی است پس باید خود را برای این [[سفر]] آماده کرد و ره‌توشه رسیدن به [[بهشت]] و [[مقام قرب الهی]] را فراهم نمود. از این رو [[امام سجاد]] {{ع}} [[رستگاری]] [[روز]] [[معاد]] را می‌طلبد و [[خداوند]] را چنین می‌خواند: {{متن حدیث|وَ هَبْ لِي أَمْنَ‏ يَوْمِ‏ الْمَعَادِ}}؛ و [[ایمنی]] [[روز رستاخیز]] نصیب من فرمای<ref>نیایش بیستم.</ref>. در نگاه [[امام]] {{ع}} ره‌توشه‌های این [[سفر]] عبارت‌اند از:

=== [[توحید]] ===

=== [[پیروی]] از [[قرآن]] ===

=== [[پیروی از اهل‌بیت]] [[عصمت]] و [[طهارت]] {{عم}} ===

[[پیروی]] از [[سنت رسول خدا]] {{صل}} و [[امامان]] و [[اهل‌بیت]] طیبین [[راه]] رسیدن به [[مقام قرب]] و وصول [[بهشت]] می‌باشد<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.

=== [[توبه]] ===

=== [[طاعت]] ===

[[امام]] {{ع}} [[طاعت الهی]] و انجام [[فرائض]] و [[واجبات]] و [[حج]] و [[عمره]] و [[زیارت]] [[قبر پیامبر]] {{صل}} را توشه [[سفر]] و [[ذخیره]] [[روز بازپسین]] می‌داند<ref>نیایش بیست‌وسوم.</ref>.

البته باید توجه داشت کسب [[توشه آخرت]] بدون [[یاری]] و [[مدد الهی]] میسر نیست؛ لذا [[امام]] {{ع}} چنین [[یاری]] می‌طلبد: دستم را بگیر تا چون افتادگان نیفتم و چون گم‌گشتگان نهراسم و چون فریب‌خوردگان نلغزم<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. و از [[خدا]] می‌خواهد که از [[گناه]] دور و سبک‌بارش سازد:

== [[شفاعت]] ==

بر اساس روایاتی از [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]]، [[ملائکه]]، [[انبیا]]، اوصیای [[پیامبران]] و [[امامان معصوم]]، [[عالمان]] و [[دانشمندان دینی]]، [[شهیدان]] و [[مؤمنان]]، در [[روز قیامت]]، [[شفیعان]] درگاه الهی‌اند. از نظر [[امام]] {{ع}}، [[فضل]] وکرم [[الهی]]، [[آسمان]] و ساکنان آن و [[زمین]] و هرچه در آن است<ref>دعای سی‌و‌یکم.</ref>، [[حضرت محمد]] {{صل}} و خاندانش<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref> و حتی [[درود]] بر آن [[حضرت]] و خاندانش<ref>نیایش سی‌و‌یکم.</ref> [[شفیع]] هستند<ref>همچنین نک: مدخل شفاعت.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۰.</ref>

== [[گواهان اعمال]] ==

اگر [[انسان]] بداند که [[فرد]] یا افرادی در همه کارهای [[زندگی]] بر [[اعمال]] او [[نظارت]] دارند، بیشتر [[مراقبت]] می‌کند تا در اعمالش گرفتار [[فریب]] [[شیطان]] نشود. [[خدای متعال]] در [[قرآن کریم]] با توجه دادن [[انسان]] به اینکه هر عملی که می‌کند مورد [[مشاهده]] [[خدای متعال]] و [[فرشتگان]] و [[اولیای الهی]] و [[زمین]] و [[زمان]] و اعضای [[بدن انسان]] واقع می‌شود، او را بیش از پیش به [[مراقبت]] از اعمالش [[ترغیب]] می‌کند. [[امام]] {{ع}} در مورد [[گواه]] بودن [[زمان]] می‌فرماید: «این بامدادی است نودمیده و روزی است تازه فرارسیده. بر [[اعمال]] ما [[گواه]] است. اگر [[نیکی]] کنیم، ما را [[وداع]] کند با [[ستایش]] و اگر [[بدی]] کنیم، از ما جدا شود به [[نکوهش]]»<ref>نیایش ششم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۱.</ref>

== [[روحانی]] یا جسمانی بودن [[معاد]] ==

بر اساس [[آیات قرآنی]]، مسئله [[معاد]] کلی و عمومی است و تمام موجودات و از جمله [[انسان]] به سوی [[خداوند متعال]] باز خواهند گشت، بر اساس نظریه مشهور میان علمای [[جهان اسلام]]، اعم از [[اهل سنت]] و [[شیعیان]]، [[معاد روحانی]] توأم با [[معاد جسمانی]] است که بر طبق آن، نفس و [[روح انسان]] به همراه [[بدن]] ولی در سرای دیگر حاضر شده و هماهنگ با صفات و دستاوردهای [[دنیوی]]، مشمول [[نعمت‌های بهشتی]] و یا عذاب‌های تلخ دوزخی خواهد شد. این [[رأی]] از یک سو با مبانی انسان‌شناختی [[اسلام]] [[سازگاری]] دارد و از سوی دیگر، مورد [[تأیید]] [[آیات قرآن]] است. در [[قرآن کریم]]، در [[مقام]] بیان اوصاف [[بهشت و دوزخ]]، به دو دسته از [[نعمت‌ها]] و عذاب‌های مادی و [[معنوی]] اشاره شده که متناسب با [[معاد جسمانی]] و [[روحانی]] [[انسان]] است؛ یک دسته آیاتی که بیانگر آن است که [[خداوند]] کارهای [[بندگان]] را که برای آنان مایه [[حسرت]] است به ایشان می‌نمایاند<ref>{{متن قرآن|وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ}} «و پیروان (آنان) می‌گویند: کاش برگشتی (به دنیا) می‌داشتیم تا از آنها دوری می‌جستیم چنان که آنان از ما دوری جستند؛ بدین گونه خداوند کردارهایشان را (چون) دریغ‌هایی به آنان می‌نمایاند در حالی که آنان از آتش بیرون آمدنی نیستند» سوره بقره، آیه ۱۶۷.</ref> و دسته دوم آیاتی که پس از [[لذت]] جسمانی، [[رضوان]] [[خداوند]] را مطرح می‌کنند و اینکه این [[رضوان]] از آن [[لذت]] جسمانی [[برتر]] است<ref>{{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}} «خداوند به مردان و زنان مؤمن، بوستان‌هایی، نوید داده است که از بن آنها جویباران روان است؛ در آنها جاودانند، نیز جایگاه‌هایی پاک در بوستان‌های جاودان (نوید داده است) و خشنودی خداوند (از همه اینها) برتر است؛ این همان رستگاری سترگ است» سوره توبه، آیه ۷۲.</ref>. این [[آیات]] دلالت بر [[معاد روحانی]] دارند؛ زیرا [[حسرت]] و [[رضوان]] مربوط به [[روح]] است نه [[جسم]]. [[امام]] {{ع}} [[رضوان الهی]] را در [[قیامت]] [[طلب]] می‌کند<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref> و از [[حسرت]] [[عظیم]] [[روز قیامت]]<ref>نیایش هشتم.</ref> و [[رسوایی]] در آن به [[خداوند]] [[پناه]] می‌برد و چنین [[دعا]] می‌کند:

[[آیات]] بیانگر [[نعمت‌ها]] و عذاب‌های جسمانی درآخرت<ref>{{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُوا الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا}} «آنان را که به آیات ما کفر ورزیدند به زودی در آتشی (دردناک) می‌افکنیم؛ هرگاه که پوست تنشان بریان گردد بر آنان پوست‌هایی تازه جایگزین می‌گردانیم تا عذاب را بچشند؛ بی‌گمان خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره نساء، آیه 56؛ {{متن قرآن|كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الْأَيَّامِ الْخَالِيَةِ}} «بخورید و بیاشامید! گواراتان باد برای آنچه در روزهای گذشته انجام داده‌اید» سوره حاقه، آیه 24.</ref>، حضور [[بدن انسان]] در [[روز رستاخیز]]<ref>{{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ}} «و در صور دمیده می‌شود که ناگاه آنان از گورها به سوی پروردگارشان می‌شتابند» سوره یس، آیه ۵۱.</ref> و [[سخن گفتن]] اعضای [[بدن انسان]] در آن [[روز]]<ref>{{متن قرآن|الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَيْدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ}} «امروز بر دهان‌هایشان مهر می‌نهیم و از آنچه انجام می‌دادند دست‌هایشان با ما سخن می‌گویند و پاهایشان گواهی می‌دهند» سوره یس، آیه ۶۵.</ref>، بر [[معاد جسمانی]] دلالت دارند. از جمله [[دلایل]] [[معاد جسمانی]] در [[کلام امام]] {{ع}} عبارت‌اند از: [[طلب]] نعمت‌های مادی [[بهشت]]<ref>نیایش بیست‌وهفتم.</ref> و [[رهایی]] از [[آتش دوزخ]]<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref> و جملاتی همچون: کسی که [[طاقت]] آفتابت را ندارد پس چه‌سان [[طاقت]] [[آتش]] دوزخت را داشته باشد<ref>نیایش پنجاهم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۱.</ref>

== نام‌های [[قیامت]] ==

[[قرآن کریم]] از [[روز قیامت]] با نام‌های گوناگونی یاد می‌کند و در [[حقیقت]] با هریک از آنها، شعاع و بُعدی از این مسئله گریزناپذیر را مطرح می‌سازد. [[امام سجاد]] {{ع}} هم از [[قیامت]] با نام‌هایی همچون [[روز]] [[دین]] و [[جزا]]<ref>نیایش چهارم.</ref>، [[روز]] فصل و جدایی و [[مجمع]] [[خصم]]<ref>نیایش چهاردهم.</ref>، [[روز]] [[معاد]] و بازگشت<ref>نیایش بیستم.</ref>، [[روز قیامت]] و [[دیدار]]، [[روز]] طامه، [[روز]] [[حسرت]] و [[ندامت]]<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>، و [[روز]] آشکار و برملا شدن [[اسرار]]<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>، یاد کرده است.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۲.</ref>

== احوال [[قیامت]] ==

* نفخ صور اول: در این مرحله [[نظام]] کنونی از هم فرو می‌پاشد و همه [[مردم]] می‌میرند<ref>{{متن قرآن|وَيَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ وَكُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِينَ}} «و روزی که در صور دمند، هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است می‌هراسد، جز کسی که خداوند بخواهد و همگان نزد او با فروتنی می‌آیند» سوره نمل، آیه ۸۷.</ref>.

* نفخ صور دوم: که [[رستاخیز]] برپا می‌گردد و همه [[مردگان]] یک‌باره زنده می‌شوند<ref>{{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ}} «و در صور دمیده می‌شود آنگاه هر کس در آسمان‌ها و در زمین است بیهوش می‌گردد- جز آن کس که خدا بخواهد- سپس بار دیگر در آن می‌دمند که ناگاه آنان برمی‌خیزند، به انتظار می‌مانند» سوره زمر، آیه ۶۸؛ {{متن قرآن|وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَإِذَا هُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ يَنْسِلُونَ * قَالُوا يَا وَيْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ * إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَيْنَا مُحْضَرُونَ}} «و در صور دمیده می‌شود که ناگاه آنان از گورها به سوی پروردگارشان می‌شتابند * می‌گویند: وای بر ما چه کسی ما را از خوابگاه‌هامان برانگیخت؟ این همان است که (خداوند) بخشنده وعده کرده است و پیامبران درست گفته‌اند * (آغاز رستاخیز) جز بانگی یگانه (و آسمانی) نخواهد بود که ناگاه آنان همه در نزد ما حاضر آورده می‌شوند» سوره یس، آیه 51-53.</ref>و [[انسان‌ها]] [[محشور]] می‌گردند<ref>{{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِينَ أَشْرَكُوا أَيْنَ شُرَكَاؤُكُمُ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ}} «و روزی که همه آنان را گرد آوریم آنگاه به مشرکان بگوییم: آن شریک‌هایتان که (برای خداوند) می‌پنداشتید، کجایند؟» سوره انعام، آیه ۲۲.</ref>. [[امام]] {{ع}} برای آن [[روز]] چنین [[دعا]] می‌کند:

* مرحله [[میزان]] و سنجش [[اعمال]]: از جمله مواقف هول‌انگیز [[قیامت]] مرحله [[میزان عمل]] است<ref>{{متن قرآن|وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا وَإِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ}} «و روز رستخیز ترازوهای دادگری را می‌نهیم، آنگاه بر هیچ کس ستمی نخواهد رفت و اگر (کرداری) همسنگ دانه خردلی باشد آن را (به شمار) خواهیم آورد و ما حسابرسی را بسنده‌ایم» سوره انبیاء، آیه ۴۷.</ref>.

* مرحله توزیع [[نامه]] اعمالی که کاتبان رقم زده‌اند: [[کتابت]] [[اعمال]] به معنای [[ثبت]] عین عمل است و در [[آخرت]] [[آدمی]] در کارنامه خود عین عمل را [[مشاهده]] می‌کند. [[امام]] {{ع}} از [[خداوند]] می‌خواهد که سرانجام آنچه را که کاتبان [[اعمال]] ما برای ما رقم زده‌اند توبه‌ای پذیرفته شده قرار دهد<ref>نیایش یازدهم.</ref>.

* مرحله رسیدگی به حساب: در موقف [[میزان]]، عمل سنجیده می‌شود، اما در موقف حساب، عامل و عمل‌کننده به سنجش در می‌آیند. [[امام]] {{ع}} می‌گوید: «ای مولای من، رحم کن بر من در آن [[روز]] که زنده شوم و برای حساب حاضر آیم. در آن [[روز]] [[جایگاه]] ایستادنم را در میان اولیای خود قرار ده»<ref>نیایش پنجاه‌وسوم.</ref>. «و از [[اندوه]] حساب و لحظات هول انگیز [[قیامت]] رهایی‌ام بخش»<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.

* مرحله گذار از پل [[صراط]]: [[امام]] {{ع}} برای گذر از این پل چنین [[دعا]] می‌کند: «به هنگام گذشتن از پل لرزان [[جهنم]] ما را به [[قرآن]] [[ثبات]] بخش که پاهایمان نلغزد»<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.

* مرحله ورود به [[بهشت]] یا داخل شدن در [[دوزخ]]: [[امام]] {{ع}} دخول در [[بهشت]] یا [[جهنم]] را بر پایه [[عدالت]] دانسته و چنین توصیف می‌کند: «یا به [[ثواب]] فراوانش بنوازد، یا به ورطه عقابی خوفناکش اندازد، تا بدکاران را به [[کیفر]] عمل خویش برساند و [[نیکوکاران]] را به [[پاداش]] [[کردار نیک]] خویش، و این خود عین [[عدالت]] اوست»<ref>نیایش یکم.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۲.</ref>

== تصویر [[بهشت و جهنم]] ==

در [[ذهن]] داشتن تصویر [[بهشت و جهنم]] در ایجاد [[انگیزه]] برای انجام [[فرامین الهی]] و ترک منهیات مؤثر است. [[امام]] {{ع}} [[بهشت]] را در قالب مساکن جدید، منازل [[کریم]]، حوریان خوبروی، جویباران سرشار از آشامیدنی‌های نغز و گوارا، درختان سرفروداشته و بارور از میوه‌های گونه‌گون بهشتی ترسیم می‌کند<ref>نیایش بیست‌و‌هفتم.</ref>. در مقابل، ایشان [[جهنم]] را چنین هول‌انگیز تصویر می‌نماید: «ای [[خداوند]] [[پناه]] می‌برم به تو از آتشی که به [[لهیب]] آن هرکه را از تو [[فرمان]] [[نبرد]] به [[سختی]] [[بیم]] داده‌ای و هرکه را در [[راه]] [[خشنودی]] تو گام نزند، به [[عذاب]] [[تهدید]] کرده‌ای؛ از آتشی که [[روشنایی]] آن [[تاریکی]] است و اندک آن دردناک است و اگرچه دور باشد گویی نزدیک است.»..<ref>نیایش سی‌و‌دوم.</ref><ref>همچنین نک: قیامت، آخرت، بهشت، دوزخ.</ref>.<ref>بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳؛ تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، حسین انصاریان قم، دارالعرفان، ۱۳۸۹، ریاض السالکین، السیدعلی خان، مکتب النشر الاسلامی، ۱۴۰۹-۱۴۱۱؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵: قاموس قرآن، سیدعلی‌اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱؛ قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای؛ مجمع البحرین، فخرالدین طریحی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، ۱۳۷۵؛ المعجم المفهرس الألفاظ للقرآن الکریم، محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، ۱۴۱۱؛ منشور جاوید، جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق، ۱۳۶۹.</ref>.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «معاد»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۴۱۳.</ref>