احمد بن سلیمان فرقانی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{متن حدیث|قَالَ حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هِنْدٍ<ref>مصحف «مخلد» است به قرینه اسناد دیگر؛ ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۲۰۶، ۲۲۸، ۲۹۲، ۳۳۷، ۶۰۶ و.... بدان جهت، در بعضی نسخه‌ها به جای «هند» مخلد ثبت شده است.</ref> الْجُعْفِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ سُلَيْمَانَ الْفُرْقَانِيُّ قَالَ لَنَا ابْنُ الْمُبَارَكِ الصُّورِيُّ لِمَ قَالَ النَّبِيُّ {{صل}} لِأَبِي ذَرٍّ مَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ وَ لَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ أَ لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ {{صل}} أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ؟! قَالَ: بَلی...}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۲، ص۸۶، به نقل از: تفسیر فرات الکوفی، ص۴۰۷، ح۵۴۵.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۲۸۹.</ref>

نام راوی در منبع اصلی «[[احمد بن سلیمان الفرقسانی]]»<ref>ر. ک: تفسیر فرات الکوفی، ص۴۰۷، ح۵۴۵.</ref>، و از [[راویان]] مجهول و یا مُهمل است؛ زیرا تنها در سند همین [[روایت]] ذکر شده و در اسناد دیگر [[کتب رجالی]] یافت نشده است. البته احتمال اتحادش با «[[احمد بن سلمة بن عبدالله نیشابوری]]» که ترجمه‌اش در کتب رجالی [[اهل سنت]] آمده است وجود دارد<ref>ر. ک: الجرح والتعدیل، ج۲، ص۵۴، ش۶۹؛ تاریخ بغداد، ج۴، ص۴۰۸، ش۲۱۸۸؛ تاریخ الإسلام، ج۲۱، ص۵۹؛ الوافی بالوفیات، ج۶، ص۲۴۷؛ معجم المؤلفین، ج۱، ص۲۳۶.</ref>؛ زیرا در [[سند روایت]] دیگر [[تفسیر فرات]]، [[علی بن محمد بن مخلد]] از «احمد بن سلیمان» و او از «[[اسحاق بن ابراهیم اعمش]]» روایت کرده است<ref>{{متن حدیث|حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ مَخْلَدٍ الْجُعْفِيُّ [قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ سُلَيْمَانَ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْأَعْمَشُ عَنْ كَثِيرِ بْنِ هِشَامٍ]}}؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۶۰، ح۶۰۲.</ref>.

مراد از اسحاق بن ابراهیم در این سند که از کثیر بن هشام روایت کرده است، [[اسحاق بن ابراهیم مروزی حنظلی]]<ref>ر. ک: تقریب التهذیب، ج۱، ص۷۸، ش۳۳۲.</ref> و معروف به «إبن راهویه» است<ref>ر. ک: تاریخ مدینة دمشق، ج۵۰، ص۶۵، ش۵۸۰۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۴۸۰، ش۶۹۵۵؛ مسند إبن راهویه، ج۲، ص۱۰۳، ش۵۷۰؛ السنن الکبری، ج۲، ص۲۴۷، ح۳۲۹۱.</ref>؛ و از جمله [[شاگردان]] [[ابن راهویه]]، [[احمد بن سلمة نیشابوری]]<ref>ر. ک: الجرح و التعدیل، ج۲، ص۵۴، ش۶۹. ر. ک: تاریخ بغداد، ج۴، ص۴۰۸، ش۲۱۸۸.</ref> است که در موارد گوناگون از [[اسحاق بن ابراهیم مروزی]] [[روایت]] کرده است<ref>ر. ک: تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۸۵، ش۲۶۳۲؛ ج۱۲، ص۴۰۸، ش۶۸۶۸؛ تفسیر قرآن العظیم (ابن کثیر)، ج۷، ص۳۱۰؛ ج۸، ص۲۳۶؛ الجرح والتعدیل، ج۱، ص۲۲۱؛ المستدرک حاکم نیشابوری، ج۳، ص۵۰۵.</ref>؛ بر این اساس، استظهار می‌شود که احمد بن سلیمان در این سند و سند محل بحث، [[مصحف]] [[احمد بن سلمه]] است، به جهت مشابهتی که بین «سلمه» و «سلیمان» است، و ملاحظه [[طبقه راوی]] ([[علی بن محمد بن مخلد]]) و مروی عنه [[ابن مبارک صوری]] این تصحیف را [[تأیید]] می‌کند؛ زیرا احمد بن سلمه در سال ۲۸۶ ق<ref>ر. ک: تاریخ الإسلام، ج۱۱، ص۵۹؛ الوافی بالوفیات، ج۶، ص۲۴۷.</ref> [[وفات]] کرده و علی بن محمد بن مخلد که از او روایت کرده، در سال ۳۱۰ ق زنده بوده است<ref>ر. ک: تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۶۶.</ref>؛ چنان که محمد بن مبارک صوری که احمد بن سلمه از او روایت کرده، در سال ۲۱۵ ق وفات کرده است <ref>ر. ک: الثقات، ج۹، ص۷۱؛ الأنساب، ج۳، ص۵۶۴.</ref>. و بعید نیست که «الفرقانی» یا «الفرقسانی» که در روایت [[تفسیر کنز الدقائق]] [[لقب]] احمد بن سلیمان قرار گرفته، مصحف «الفریابی» یا «الفاریابی» باشد و «فاریاب»، نام محلی است در منطقه بلخ و [[خراسان]]<ref>ر. ک: معجم البلدان، ج۴، ص۲۲۹؛ الأنساب، ج۴، ص۳۷۶.</ref> و احمد بن سلمه نیز [[اهل]] [[نیشابور]] است.

یادآوری می‌شود [[حدیث نبوی]] {{صل}}: {{متن حدیث|عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ}} از طرق مختلف و با اسناد صحیح دیگر نیز نقل شده است<ref>ر. ک: مسند احمد، ج۲، ص۱۹۷، ج۶، ص۴۴۲؛ سنن الترمذی، ج۵، ص۳۳۴؛ المستدرک (حاکم نیشابوری)، ج۳، ص۳۴۲، ج۴، ص۴۸۰: {{عربی|هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم ولم یخرجاه}}؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۳۲۹؛ المصنف (ابن أبی شیبه)، ج۷، ص۵۲۶، ح۱ - ۳؛ المعجم الأوسط، ج۵، ص۲۲۳، الاستیعاب، ج۱، ص۱۷، ۶۸، ۲۵۵ و ۲۵۶؛ الجامع الصغیر، ج۲، ص۲۴۸؛ کنز العمال، ج۱۱، ص۶۴۲، ۶۶۶ و ۶۶۷؛ ج۱۳، ص۳۱۲ - ۳۱۷؛ الغدیر، ج۸، ص۲۵۰.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۲ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۲ ص ۲۸۹-۲۹۱.</ref>