امامت موروثی: تفاوت میان نسخه‌ها

== آیا امامت موروثی است؟ ==

* یکی از [[شبهات]] مطرح و متوجه بر [[شیعه]] ادعای موروثی نمودن امر [[خلافت]] و [[امامت]] است<ref>ر. ک: عبدالقاهر بغدادی، کتاب اصول الدین، ص ۱۵۰. </ref> چرا که یازده [[امام]] جملگی از [[نسل امام علی]] {{ع}} و ده [[امام]] بعدی از فرزندان [[امام حسین]] {{ع}} می‌‌باشند. در حالی که [[اهل سنت]] بر [[انتخاب]] [[خلیفه]] توسط [[بیعت]] و [[مردم]] معتقدند و این رویکرد امروزه از رویکرد [[شیعی]] عقلانی‌تر است.

== تحلیل و بررسی ==

* چنان‌که اشاره شد اشکال فوق ساده است و به پاسخ مختصر نیز بسنده می‌‌کنیم. [[شیعه]] هیچ وقت مدعی نیست که چون [[حضرت علی]] {{ع}} داماد یا پسر عموی [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و از همه به وی نزدیک‌تر است به همین علت باید [[امام]] و [[خلیفه]] آن حضرت باشد. بلکه علت واقعی نیل [[حضرت علی]] {{ع}} به [[مقام امامت]]، [[فضایل]] و [[صفات]] [[برتر]] آن حضرت مانند مقامات معنوی، تدبیر امور، شجاعت و از همه مهم‌تر تربیت و پرورش یافتن از کودکی در دامن [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} است که موجب شده [[ایمان]] حضرت به نقطه اوج برسد که در پرتو آن [[حضرت علی]] {{ع}} [[انسان کامل|انسانی کامل]] و دارای [[صفت]] [[عصمت]] و [[علم الهی]] و جامع به [[شریعت]] گردد، به‌گونه‌ای که هنگام [[نزول جبرئیل]] بر [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} آن حضرت [[جبرئیل]] را رؤیت می‌‌کرد. [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} نیز به این نکته تصریح فرمودند: "من [[نور وحی]] و [[رسالت]] را می‌دم و بوی نبود و پیغمبری را می‌‌بوییدم، و هنگامی‌ که [[وحی]] بر آن حضرت نازل شد، صدای شیطان را شنیدم، گفتم: ای [[رسول]] خدا، این چه صدایی است؟ فرمود: این شیطان است که او را از پرستش نمودن نویدی روی داده، تو می‌‌شنوی آنچه من می‌‌شنوم و می‌‌بینی آنچه من می‌‌بینم مگر اینکه پیغمبر نیستی، ولکن وزیری و تو بر خیر و نیکویی هستی"<ref>{{عربی|" أَرَى نُورَ الْوَحْيِ‏ وَ الرِّسَالَةِ وَ أَشُمُ‏ رِيحَ‏ النُّبُوَّةِ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ رَنَّةَ الشَّيْطَانِ حِينَ نَزَلَ الْوَحْيُ عَلَيْهِ ص فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا هَذِهِ الرَّنَّةُ فَقَالَ هَذَا الشَّيْطَانُ قَدْ أَيِسَ مِنْ عِبَادَتِهِ إِنَّكَ تَسْمَعُ مَا أَسْمَعُ وَ تَرَى مَا أَرَى إِلَّا أَنَّكَ لَسْتَ بِنَبِيٍّ وَ لَكِنَّكَ لَوَزِيرٌ وَ إِنَّكَ لَعَلَى خَيْرٍ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}} نهج البلاغه، خطبه؛ فیض‌اسلام، ص ۸۱۲؛ مطهری، مجموعه آثار، ج ۴، ص ۳۵۶. </ref>.

نکته دیگر اینکه مطابق [[نصوص]] [[قرآن|قرآنی]] و [[روایت|روایی]] منقول در منابع [[فریقین]] [[حضرت علی]] {{ع}} و سایر اهل‌بیت النبوة [[افضل]] و برترین [[انسان]]‌ها از زمان خلقت تا قیامت هستند و این افضیلت شامل [[پیامبران]] جز [[پیامبر اسلام]] {{صل}} نیز می‌‌گردد. دلیل [[قرآن|قرآنی]] و [[روایت|روایی]] این دیدگاه [[شیعه]] در تحلیل [[شبهه]] ادعای [[برتری]] و [[افضلیت]] [[امامان]] [[شیعه]] بر [[پیامبران]] در صفحات آینده خواهد آمد، و قسمتی نیز در فصل کلیات ذیل [[فلسفه]] ششم [[امامت]] "[[امامان]] [[واسطه فیض الهی]]" گذشت.  

پس در [[تعیین امام]] [[امام علی|علی]] {{ع}} به [[امامت]] مسئله [[ارث]] و نسب هیچ دخالتی نداشته و معیار تنها [[صفات کمالی]] حضرت بوده است، به سخن دقیق‌تر، [[آیات]] و [[روایات]] دال بر [[نصب]] حضرت به [[مقام امامت]] در واقع نه [[نصب]] بلکه کاشف از واقع هستند و به نوعی جنبه [[تعلیم]] و اعلام به [[مردم]] دارد که [[امام]] و [[خلیفه]] واقعی [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} آن حضرت می‌‌باشد<ref>«مسئله غدیر، مسئله ای نیست که به نفسه برای [[امام علی|حضرت امیر]] {{ع}} یک مسئله ای پیش بیاورد، حضرت [[امیر]] مسئله [[غدیر]] را ایجاد کرده است. آن وجود شریف که منبع همه جهات بوده است، موجب این شده که [[غدیر]] پیش بیاید... [[نصب]] [[امام علی|حضرت امیر]] {{ع}} به خلافت این‌طور نیست که از مقامات معنوی حضرت باشد، مقامات معنوی حضرت و مقامات جامع او این است که [[غدیر]] پیدا شود» صحیفه امام، ج۲، ص ۱۱۱.</ref>

عین این نکته که در [[تعیین امام]]ان دیگر از [[امام حسن]] و حسین {{عم}} گرفته تا [[امام دوازدهم]] جاری و ساری است، آن [[امامان]] هر کدام در عصر خود برترین و کامل‌ترین [[انسان]]‌ها بودند. این نکته مورد اعتراف خلفای وقت [[امامان]] و [[عالمان]] [[اهل سنت]] قرار گرفته که اینک به برخی اشاره می‌‌شود.  

'''اعترافات [[سه خلیفه اول]] :''' با وجود آنکه [[سه خلیفه اول]] با توجیهات مختلف - که در فصل توجیهات ذکر خواهد شد - به کنار گذاشتن [[حضرت علی]] {{ع}} از مسند [[امامت]] و [[خلافت]] روی آوردند؛ لکن بارها به [[فضایل]] علمی‌، دینی و حتّی به اصل [[نصب]] آن حضرت توسط [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} به [[منصب]] [[خلافت]] اعتراف کردند<ref>برای توضیح بیشتر ر. ک: محمد مهدی الأیمانی، الأمام [[امام علی|علی]] {{ع}} فی آراء الخلفا. </ref>. اعتراف به اصل [[نصب]] خود ملازم اعتراف به [[صفات]] و کمالات [[حضرت علی]] {{ع}} می‌‌باشد. وگرنه باید بپذیرند که [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} - العیاذ بالله - بدون لحاظ [[فضایل]] به [[نصب]] آن حضرت پرداخته است.  

'''[[ابوحنیفه]]:''' وی دو سال از محضر [[امام صادق]] {{ع}} ‌خوشه‌چینی نمود، این دو سال پایه علمی‌ او را تشکیل داد، چنان‌که در وصف آن دو سال گفت:{{عربی|" لولا السنتان لهلک النعمان‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>«اگر آن دو سال كه از خدمت جعفر بن محمد بهره مى‌بردم نبود هر آينه نعمان هلاک مى‌شد» نقل از: آلوسی، مختصر التحفة الأثنی عشریه، ص۸.</ref>. وی به دستور [[منصور دوانیقی]] [[خلیفه]] وقت برای تضعیف موقعیت [[امام صادق]] {{ع}} چهل مسئله را از حضرت سؤال نمود، بعد از شنیدن جواب دقیق سؤالاتش گفت:{{عربی|"ما رأیت افقه من جعفر محمد"}} <ref>«من هرگز فقيه تر از جعفر بن محمّد نديده‌ام»؛ سیر اعلام النبلاء، ج ۶، ص ۵۸۶.</ref>.

'''[[مالک بن انس]]:''' در وصف [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌گوید:{{عربی|" ما رأت عین ولا سمعت اذن و لا خطر علی قلب [[بشر]] [[افضل]] من [[جعفر بن محمد]] علما و عبادة و ورعا‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"}}<ref>«هيچ ديده‌اى نديده است و هيچ گوشى نشنيده و بر قلب هيچ [[انسان]]ى خطور نكرده است، كسى كه در [[علم]] و [[عبادت]] و ورع بالاتر از جعفر ابن محمد الصادق {{ع}} باشد»؛ نقل از: محمد [[حسین]] مظفر، ال[[امام صادق]] {{ع}} و المذاهب الأربعة، ج ۱ و ۲، ص ۵۳. </ref>

'''اعترافات [[معتزله]]:''' اکثر [[معتزله]] افضیلت [[حضرت علی]] {{ع}} را بر همه [[صحابه]] از جمله [[سه خلیفه اول]] قبول دارند، چنان‌که [[ابو جعفر اسکافی]] برای اثبات این ادعا کتابی به نام المعیار و الموازنة به رشته تحریر درآورد.  

سخن شارح معروف [[نهج‌البلاغه]]، [[ابن ابی الحدید]] در مقدمه شرحش شنیدنی است:{{عربی|" الحمد الله الذی قدّم المفضول علی الفاضل"}} <ref>«سپاس خدائى را كه مفضول را بر فاضل (يعنى جاهل را بر عالم) مقدم داشت» ر. ک: شرح نهج البلاغه، ج ۱، [[خطبه]] کتاب برای توضیح بیشتر از موضع [[ابن ابی الحدید]] ر. ک: سید ابو الفضل می‌رلوحی، تجلی [[فضیلت]]؛ اعترافات [[ابن ابی الحدید]])، ج ۱ و ۲.</ref>

'''[[جاحظ]]:''' وی در وصف [[امام صادق]] {{ع}} می‌‌گوید:{{عربی|" جعفر بن محمد الذی ملا الدنیا علمه و فقه"}} <ref>«اما جعفر صادق، [[علم]] و فقهش دنيا را پر كرده است؛ رسایل جاحظ، ص ۱۰۶.</ref>  

به دلیل ترس از اطناب ما به همین مختصر بسنده می‌‌کنیم و یادآور می‌‌شویم خود [[عالمان]] [[اهل سنت]] در آثار [[حدیث|حدیثی]] و [[علم رجال|رجالی]] خودشان به تبیین [[فضایل ائمه]] مبادرت نمودند و برخی نیز به تدوین کتاب مستقل پرداختند<ref>ر. ک: ابو جعفر اسکافی، المعیار و الموازنة؛ قندوزی، ینابیع المودة لذوی القربی؛ سید محمد طاهر هاشمی‌ شافعی، مناقب [[اهل البیت]] از دیدگاه اهل سنت </ref> به نظر می‌‌رسد این مقدار کفایت می‌‌کند که [[نصب]] [[دوازده امام]] [[شیعه]] به [[مقام امامت]] نه از باب [[ارث]] و فرزندی بلکه به دلیل [[فضایل]] و [[صلاحیت]] ذاتی‌شان بوده است.