عمار بن یاسر در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = عمار بن یاسر

| پرسش مرتبط  =  

}}

نام او [[عمار]] است که در لغت به کسی که زیاد [[نماز]] می‌گزارد و روزه‌اش بسیار و در [[ایمان]]، [[قوی]] و [[استوار]] و خوشبو و خوش نام باشد، گفته می‌شود<ref>اعیان الشیعه، امین عاملی، ص۳۷۳۸؛ به نقل از قاموس اللغه. درباره شرح حال عمار بن یاسر، صحابی بزرگوار رسول خدا {{صل}} مطالب فراوانی نقل شده و ما در این مجموعه به اندکی از آن اشاره کرده و اهل تحقیق را به منابع ارجاع می‌دهیم. در این منابع مطالب فراوانی درباره عمار یاسر بیان شده که فقط به شماره جلد کتاب‌ها اشاره می‌کنیم: رجال طوسی، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعه و معجم رجال الحدیث؛ اعیان الشیعة، ۸؛ قاموس الرجال، ص۸ و الطبقات الکبری، ص۲؛ تهذیب التهذیب، ص۴ و التقریب؛ و تذهیب تهذیب الکمال، ص۲؛ الاصابة، ص۲؛ الثقات، ص۳؛ التاریخ الکبیر، ص۷؛ الاستیعاب، ص۳؛ الریاض المستطابة؛ اسدالغابة، ص۳؛ الجرح و التعدیل، ص۶؛ البدایة و النهایة، ص۷؛ سیر اعلام النبلاء، ص۱؛ انساب الاشراف، ص۱؛ الاعلام، ص۵؛ الامامة و السیاسة (ترجمه)، آفرینش و تاریخ (ترجمه)، تاریخ ابن خلدون (ترجمه)، ص۱؛ تاریخ الطبری (ترجمه)، ص۶ - ۵؛ تاریخ الیعقوبی (ترجمه)، ص۲؛ تجارب الامم (ترجمه)، ص۱؛ دلائل النبوة (ترجمه)، ص۱؛ زندگانی محمد {{صل}} (ترجمه)، ص۱؛ الغارات (ترجمه)، الفتوح (ترجمه)، پیکار صفین (ترجمه)، الامالی شیخ طوسی؛ موسوعة التاریخ الاسلامی، یوسفی غروی، ص۵ - ۱.</ref>.

یاسر به همراه دو برادرش، [[حارث]] و مالک، در پی یافتن [[برادر]] دیگرشان به [[مکه]] آمد، پس از [[مأیوس]] شدن از یافتن او حارث و مالک به [[وطن]] بازگشتند ولی یاسر در مکه ماندگار شد. چون در [[جامعه]] قبیله‌ای آن [[زمان]] مکه و [[جزیرة العرب]] کسی که بدون [[پشتیبان]] و [[قبیله]] و [[عشیره]] می‌بود، نمی‌توانست [[زندگی]] آرام و امنی داشته باشد، از این رو وقتی در مکه ماندگار شد، به ناچار با "حذیفة بن مغیرة بن عبدالله بن عمر" بن مخزوم از قبیله [[بنی مخزوم]] هم‌پیمان شد و او کنیزش [[سمیه دختر خیاط]]<ref>سمیه دختر خیط نیز گفته‌اند. (الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۱۳۶).</ref> را به همسری یاسر درآورد و [[عمار]] از وی به [[دنیا]] آمد؛ به همین سبب، عمار از [[موالیان]] بنی مخزوم شد. پس از به دنیا آمدن عمار، [[ابوحذیفه]] [[سمیه]] را [[آزاد]] کرد.

سمیه از زن‌های [[اهل]] خیر و [[نیکوکار]] و [[فاضل]] بود که صدمات بسیاری در [[راه]] [[اسلام]] کشید و سرانجام به دست [[ابوجهل]]، پس از ناسزای فراوانی که به او گفته، به طرز دردناکی به [[شهادت]] رسید. او اول [[زن]] [[شهید]] در راه اسلام شد و این افتخاری برای عمار بود و او به آن [[مباهات]] می‌کرد. [[خانواده]] [[عمار بن یاسر]] همگی به دعوت [[پیامبر اکرم]] {{صل}} لبیک گفته و در این راه شکنجه‌های شدیدی را [[تحمل]] کردند و سرانجام نیز یاسر و همسرش سمیه [[جان]] خود را در راه [[آیین]] [[توحید]] و در زیر شکنجه‌های ابوجهل و هم‌فکران او از دست دادند.

== [[اسلام]] [[عمار]] ==

[[بلاذری]] [[نقل]] می‌کند: شخصی عمار را دید که در بدنش فرو رفتگی‌هایی است، علت آن را پرسید. عمار پاسخ داد: "اینها جای ریگ‌های داغی است که مرا روی آنها می‌خوابانیدند؛ در اثر حرارت بیش از حد، ریگ‌ها در [[بدن]] من فرو رفته و آن را خورده‌اند"<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۲۱۲؛ قاموس الرجال، شوشتری، ج۸، ص۴۵.</ref>.

== عمار در [[مکه]] ==

== عمار و [[هجرت]] ==

سرانجام مسلمانان به [[دستور الهی]] و پس از [[بیعت]] [[مردم مدینه]] با رسول خدا {{صل}} به سوی مدینه [[مهاجرت]] کرده، در آنجا ساکن شدند. چون رسول خدا {{صل}} به هنگام ظهر وارد روستای [[قبا]] شد، عمار گفت: "باید برای رسول خدا {{صل}} جایی آماده کنیم که به هنگام [[نماز]] در آنجا [[جماعت]] برگزار شود و کارهای دیگرش را نیز زیر سایه انجام دهد". از این رو عمار در بنای [[مسجد قبا]] نقش اساسی داشته، بیشتر از همه تلاش می‌کرد و این اولین مسجدی بود که ساخته شد<ref>اسدالغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۶۳۰.</ref>.

== عمار و حضور در [[جنگ‌ها]] ==

عمار هنگام بازگشت رسول خدا {{صل}} از [[جنگ تبوک]] افسار شتر آن حضرت را در دست داشت. وی به [[همراهی]] [[حذیفه]] با [[رشادت]] خاصی [[جان]] رسول خدا {{صل}} را از [[سوء قصد]] [[منافقان]] [[حفظ]] کردند و آن گروه از این دو [[یار]] [[مخلص]] [[پیامبر]] در [[هراس]] بودند و ایشان را به عنوان [[منافق]] شناس می‌شناختند<ref>المغازی، واقدی، ج۳، ص۱۰۴۲.</ref>.

== عمار و حوادث پس از [[پیامبر]] {{صل}} ==

درباره حوادثی که عده‌ای بلافاصله پس از [[رحلت رسول خدا]] {{صل}} به وجود آوردند<ref>می‌توان گفت، این گروه در زمان حیات رسول خدا {{صل}} برای رسیدن به مقاصد خود برنامه‌ریزی می‌کردند و هنگام ارتحال آن بزرگوار خواسته‌های خود را ظاهر ساختند</ref>. برخی از [[اصحاب پیامبر]] [[خدا]] {{صل}} واکنش‌هایی از خود نشان دادند که در کتب [[تاریخ]] [[ثبت]] است؛ از جمله آنها اعتراضی بود که [[دوازده نفر]] از [[اصحاب]] بدری<ref> به کسانی گفته می‌شود که در جنگ بدر که اولین نبرد رسمی و مسلحانه مسلمانان بود، حضور داشتند و رشادت‌های فراوانی از خود نشان می‌دادند.</ref> از [[مهاجرین]] و [[انصار]] هنگامی که [[خلیفه اول]] در [[مسجد]] بر [[منبر]] نشسته بود، از خود نشان دادند و [[مخالفت]] خود را با [[گزینش]] [[ابوبکر]] به طور علنی اعلام داشتند. از مهاجرین [[خالد بن سعید بن عاص]] که از [[بنی‌امیه]] بود، [[سلمان فارسی]]، [[ابوذر غفاری]]، [[مقداد بن اسود]]، [[عمار بن یاسر]] و [[بریده اسلمی]] و از انصار [[ابوهیثم بن تیهان]]، [[سهل بن حنیف]]، [[عثمان بن حنیف]]، [[خزیمة بن ثابت]] [[ذوالشهادتین]]، [[ابی بن کعب]] و [[ابوایوب انصاری]] در این [[اعتراض]] شرکت داشتند و آنها باهم قرار گذاشتند وقتی ابوبکر بالای منبر رفت او را استیضاح کرده، اعتراضشان را به او اعلام کنند<ref>لازم به ذکر است تصمیم ایشان بسیار خطرناک بود ولی هنگامی که برای گرفتن تصمیم نهایی و مشورت نزد امیرالمؤمنین علی {{ع}} رفتند، آن حضرت ایشان را از حرکت‌های تند و خشن بر حذر داشت و به آنها فرمود آنچه را از رسول خدا {{صل}} درباره جانشینی و معرفی من به عنوان جانشین و سفارش‌های آن حضرت نسبت به من شنیده‌اید بیان کنید تا حجت بر آنان روشن‌تر شود و جای عذری باقی نماند. (الاحتجاج، طبرسی، ص۷۷).</ref>.

== [[عمار]] در عصر [[ابوبکر]] ==

گرچه عمار همانند بسیاری از [[صحابه رسول خدا]] {{صل}} [[انتخاب ابوبکر]] را به رسمیت نشناختند و البته تا پایان نیز بر این [[عقیده]] پابرجا ماندند، ولی چون در مقابل عمل انجام شده قرار گرفتند و نیز به خاطر تهدیدهایی که از داخل و خارج مرزهای [[اسلامی]] متوجه [[حکومت]] نوپای [[اسلام]] شده و [[اصل دین]] در خطر بود، از این رو برای [[حفظ]] [[اساس اسلام]] همانند [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. آنها در عین [[اعتراض]] و [[انتقاد]] به [[حاکم]] و [[دستگاه حکومت]]، در صحنه حضور داشتند و تا پای [[جان]] از اسلام [[دفاع]] می‌کردند. نمونه آشکار آن شرکت [[عمار]] در [[نبرد]] یمامه، یعنی [[جنگ]] با [[مسیلمه]] [[کذاب]] و پیروانش بود. ماجرا از این قرار بود که عده‌ای از افراد تازه [[مسلمان]] شده پس از [[رحلت رسول خدا]] {{صل}} [[مرتد]] شده<ref>لازم به ذکر است که تمام اعتراضات پس از رحلت رسول خدا {{صل}} چنان که گروه حاکم اعلام کردند، ناشی از ارتداد نبود بلکه بسیاری از آنها به دنبال حق و نفی سلطۀ ناشایستگان که با زور و حیله به حکومت رسیده بودند، صورت می‌گرفت. البته تعداد اندکی از آن سرپیچی‌ها ناشی از ارتداد بود که در جای خود، با استناد به منابع تاریخی مشخص است.</ref> و آهنگ جنگ با [[مسلمانان]] را کرده، از قبول دستورهای [[حکومت اسلامی]] خودداری ورزیدند. وقتی جنگ شروع شد، عمار [[احساس]] کرد مسلمانان [[سستی]] می‌کنند و نزدیک است که [[شکست]] خورده، فرار کنند، از این رو عمار با آنکه مجروح شده بود، خود را به روی سنگ بزرگی رسانید و با جملاتی چون: "ای گروه مسلمانان آیا از [[بهشت]] فرار می‌کنید!" مسلمانان را به [[پایداری]] و [[مقاومت]] فرا خواند.

== [[عمار]] و [[زمامداری]] [[عمر بن خطاب]] ==

این [[حکم]] چندان نپایید و طولی نکشید که پس از یک سال و اندی، [[عمار]] از کار بر کنار شد و [[حکم]] [[عزل]] او را [[عمر بن خطاب]] صادر کرد. وقتی [[عمر]] عمار را دید، از او پرسید: آیا از بر کناری خود ناراحت شدی؟ عمار در پاسخ با [[قاطعیت]] گفت: "از [[انتصاب]] به این [[مقام]] خوشحال نشدم تا از معزول شدن از آن ناراحت شوم" و به [[نقل]] [[ابن اثیر]] عمار در پاسخ عمر بر گفت: "سوگند به [[خدا]] هم این [حکم] [[ولایت]] و [[حکومت]] برای من ناخوش بود و آزارم داد و هم برکناری از آن"<ref>اسدالغابه، ابن اثیر، ج۳، ص۶۳۱.</ref>.

[[یعقوبی]] می‌نویسد: وقتی مردم کوفه نزد عمر آمدند، [[عمر بن خطاب]] از ایشان درباره حال عمار و استانداری او پرسید، آنها نیز چون [[کینه]] او را در [[دل]] داشتند، گفتند: عمار [[ضعیف]] است و برای [[امارت کوفه]] مناسب نیست، عمر بن خطاب نیز او را از کار برکنار کرد و [[مغیرة بن شعبه]] را بر آنها گماشت. پس از مدتی از مردم کوفه از حال او پرسید، گفتند: تو خود می‌دانی که او [[فاسق]] است. عمر در پاسخ آنها گفت: "از شما مردم کوفه چه کشیدم! اگر [[مسلمانی]] [[پرهیزگار]] (همانند عمار) را برای [[فرمانداری]] شما بفرستم، می‌گویید او [[ناتوان]] است، و اگر گنهکاری (همانند [[مغیره]]) را بر شما [[امیر]] سازم، می‌گویید او فاسق است"<ref>تاریخ الیعقوبی، یعقوبی، ج۲، ص۱۵۵.</ref>.

== عمار و [[زمامداری]] [[عثمان بن عفان]] ==

== [[عمار]] و کتک خوردن از دست عثمان و مأمورانش ==

پس از افزایش [[قانون]] شکنی‌های عثمان، روز به روز نارضایتی‌های مردم نیز افزایش می‌یافت، پس جمعی از [[مسلمانان]] دور هم جمع شده، طوماری از موارد خلاف عثمان را تنظیم کردند که یازده مورد را شامل می‌شد و ده نفر را [[انتخاب]] کردند تا [[نامه]] را به عثمان برسانند. آنها نامه را به عمار دادند، عمار به همراه ایشان به طرف خانه عثمان حرکت کرد ولی در راه تک‌تک افراد از خواسته خود عقب‌نشینی کردند و عمار تنها به خانه عثمان رسید. او اجازه ورود خواست و وارد خانه شد و نامه را به عثمان داد. پس از آنکه عثمان نامه را خواند، از او پرسید: این نامه را تو نوشته‌ای؟ عمار گفت: "آری، من و چند نفر دیگر". عثمان گفت: "پس بقیه افراد چه شدند؟" عمار گفت: "از [[ترس]] تو پراکنده شدند". عثمان گفت: "نام یک یک آنها را بگو". عمار گفت: "بعداً آنها را معرفی خواهم کرد". عثمان گفت: "چرا در میان این عده که نامه را نوشته‌اند، تو گستاخی کردی و نامه را رساندی؟" [[مروان حکم]] که حضور داشت، گفت: "یا [[امیرالمؤمنین]]، این [[بنده]] سیاه بر شما چیره شده و دیگران را نیز علیه تو می‌شوراند؛ اگر او را بکشی، دیگران حساب خود را خواهند کرد". پس [[فرمان]] زدن صادر شد و اطرافیان [[عثمان]] همگی بر [[عمار]] حمله کرده و شروع به کتک زدن او کردند، عثمان نیز جلو آمد و با پای خود بر تهیگاه عمار می‌زد تا اینکه فتق عمار پاره و او بیهوش شد. پس او را از [[خانه]] عثمان بیرون کشیده و به بیرون خانه افکندند. [[ام سلمه]] گفت که عمار را به خانه‌اش بردند و مشغول معالجه او شد؛ عمار به هوش آمد و کم‌کم بهبود یافت<ref>الغدیر، علامه امینی، ج۱، ص۱۸ - ۱۶.</ref>.

== عمار و [[تبعید]] ==

عمار آماده رفتن به [[ربذه]] شد، [[طایفه]] [[بنی مخزوم]] نزد [[علی]] {{ع}} رفته، تقاضا کردند تا با عثمان صحبت کند و او را منصرف سازد. علی {{ع}} نزد عثمان رفت و به او فرمود: "از [[خدا]] بترس! دیروز مرد شایسته‌ای مانند ابوذر را تبعید کردی تا در تبعیدگاه هلاک شد و باز امروز می‌خواهی نظیر او را تبعید کنی؟" میان علی {{ع}} و عثمان سخنانی رد و بدل شد تا آنکه عثمان به علی {{ع}} گفت: "تو سزاوارتر به تبعیدی". علی {{ع}} فرمود: "مانعی ندارد مرا هم تبعید کن".

== عوامل خشمناکی عثمان از عمار ==

[[ابوکعب حارثی]] گوید: من نزد [[عثمان]] رفتم، هنگامی که [[خلیفه]] بود و در گوشه‌ای قرار گرفتم و به اطراف خود نگریستم. متوجه شدم همه ساکت هستند، من هم [[سکوت]] کردم و چیزی نگفتم. در این هنگام چند نفر وارد شدند و گفتند: او نیامد. عثمان به [[خشم]] آمد و گفت: "او را کشان کشان بیاورید؟!" بعد از مدتی مرد قدبلندی را که بر سرش مویی نداشت، آوردند. پرسیدم: این مرد کیست؟ گفتند: عمار بن یاسر است. عثمان گفت: "تو آن کسی هستی که مأموران ما آمدند تو را بیاورند ولی تو از آمدن [[امتناع]] کردی؟" بین آنها سخنانی رد و بدل شد که من اکنون آنها را به خاطر ندارم، بعد از آن عمار بیرون رفت و من تنها ماندم<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۴۹۸.</ref>. من با خود [[فکر]] کردم که باید [[حقیقت]] این قضیه را پیدا کنم و [[منتظر]] نباشم داستان را برایم تعریف و توصیف کنند. من دنبال او رفتم و داخل [[مسجد]] شدم، متوجه شدم [[عمار]] در آنجا نشسته و گروهی هم دور او را گرفته‌اند و [[گریه]] می‌کنند. در این هنگام [[عثمان]] وارد مسجد شد و به یکی از همراهان گفت: "شرطه‌ها را حاضر کنید". شرطه‌ها آمدند، عثمان [[دستور]] داد آنها را متفرق کنید<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۴۹۸.</ref>.

== عمار در [[حکومت امام علی]] {{ع}} ==

عمار در مناسبت‌های مختلف از [[حق]] [[امیرالمؤمنین]] [[امام علی بن ابی طالب]] {{ع}} [[دفاع]] کرده و [[خلافت]] را حق آن حضرت و ایشان را [[شایسته‌ترین]] [[فرد]] برای [[جانشینی رسول خدا]] {{صل}} دانسته، آن را بارها اظهار کرده است. در منابع مختلف آمده: [[مقداد]]، [[سلمان]]، [[ابوذر]] و [[عمار]] از اولین کسانی هستند که به [[شیعه]] معروف شدند.

== عمار و [[جنگ جمل]] ==

[[عبدالرحمان بن ابی لیلی]] از پدرش [[روایت]] می‌کند که [[حسن بن علی]] و عمار وارد [[قادسیه]] شدند. عمار در حالی که شمشیرش را در دست داشت، از [[مردمان]] قادسیه راجع به کوفه سؤالاتی کرد و از حالات آنها جویا شد، سپس وارد کوفه شدند و با مردم سخن گفتند<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۵۰۲.</ref>. ابومحنف گوید: بعد از اینکه امام حسن {{ع}} [[سخن]] گفت، [[عمار بن یاسر]] برخاست و بالای [[منبر]] رفت و اظهار داشت: "ای مردم! [[برادر پیامبر]] شما و پسر عموی او اینک از شما می‌خواهد برای [[دین خدا]] حرکت کنید. اکنون خداوند شما را به مسائل [[دین]] [[مبتلا]] کرده و [[حرمت]] [[مادر]] شما در میان است، بدانید که [[حق]] دین و حرمت آن از همه چیز واجب‌تر است و باید اکنون از دین و حق آن [[دفاع]] کرد. ای مردم! از امامی [[اطاعت]] کنید که نیازی به گفته دیگران ندارد. او همه را [[ادب]] می‌کند و کسی نمی‌تواند به وی ادب بیاموزد؛ او فقیهی است که کسی نمی‌تواند به وی [[فقه]] [[تعلیم]] دهد؛ او شجاعی است که از [[دشمن]] روی برنمی‌گرداند؛ او در [[اسلام]] سابقه‌ای دارد که هیچ کس به او نمی‌رسد؛ اکنون شما در کنار او قرار گیرید تا وی همه چیز را برای شما روشن سازد". پس از سخنان [[عمار]]، [[ابوموسی اشعری]] برخاست و سخنانی گفت و [[مردم]] را به [[کناره‌گیری]] [[دعوت]] کرد و گفت: "شما در خانه‌های خود قرار گیرید و از هیچ طرفی [[حمایت]] نکنید". بار دیگر [[عمار بن یاسر]] برخاست و گفت: "ای [[ابوموسی]]! آیا تو از [[رسول خدا]] شنیدی که مردم را دعوت به [[خانه‌نشینی]] کرده باشد؟ اینک خود در [[خانه]] بنشین و در این [[جنگ]] که آن را [[فتنه]] می‌دانی، شرکت نکن. اما من [[گواهی]] می‌دهم رسول خدا {{صل}} [[علی]] را امر کردند تا با [[ناکثین]] و [[پیمان‌شکنان]] جنگ کند و نام آنها را هم به وی گفته است و نیز او را امر کرده تا با [[قاسطین]] و [[عدول]] کنندگان از [[حق]] [[مبارزه]] کند. من اینک شاهدانی دارم که گواهی می‌دهند مقصود [[پیامبر]] {{صل}} خودت بوده‌ای و تو را برحذر داشته که فتنه‌جویی نکنی"<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۵۰۲ - ۵۰۱.</ref>.

[[جندب بن عبدالله]] گوید: عمار بن یاسر [[روز]] [[صفین]] برای [[مردم]] [[سخنرانی]] کرد و گفت: "ای [[بندگان خدا]]! با من حرکت کنید و به طرف کسانی حمله کنید که آنها برای [[طلب]] [[خون]] یک [[ظالم]] [[قیام]] کرده‌اند؛ کشندگان او گروهی از [[صالحان]] این [[امت]] بودند که منکر [[عناد]] و [[دشمنی‌ها]] و آمران به [[نیکی]] و [[احسان]] به شمار می‌رفتند. این [[جماعت]] هرگز در [[فکر]] [[دین]] نیستند و آنها تنها در [[اندیشه]] [[دنیا]] هستند. آنان می‌گویند چرا [[عثمان]] را کشتید، ما می‌گوییم: او چیزهایی را در دین پدید آورد که سابقه نداشت. آنها می‌گویند او در دین چیز تازه پدید نیاورد و این را به خاطر آن می‌گویند که او دنیا را در [[اختیار]] آنها گذاشت. آنان در دنیا می‌خورند و باکی هم ندارند اگر چه کوه‌ها بر سر آنها فرو ریزند؛ به [[خداوند]] [[سوگند]] آنها طالب خون نیستند. آنها طعم و مزه دنیا را چشیده‌اند و آن را برای خود [[حلال]] می‌دانند؛ آنها [[درک]] کرده‌اند که اگر صاحب [[حق]] بر آن مسلط گردد دنیا را از آنان خواهد گرفت و نخواهد گذاشت که مانند سابق [[اموال]] را جمع کنند و هر چه خواستند انجام دهند. اینان در [[اسلام]] سابقه‌ای ندارند که بر مردم [[ولایت]] داشته باشند و یا مردم از آنها [[اطاعت]] کنند. آنان [[پیروان]] خود را [[فریب]] دادند و گفتند: [[امام]] ما مظلومانه کشته شد، آنها می‌خواهند مانند [[پادشاهان]] و [[ستمکاران]] باشند. این مکری است که به آن رسیده‌اند و اگر این بهانه نبود، هیچ کس با آنها [[بیعت]] نمی‌کرد". بعد از این گفت: "بار خدایا! اگر ما را [[یاری]] کنی که همواره ما را یاری کرده‌ای و اگر قرار است کار در دست آنها قرار گیرد، برای آنها در برابر کارهای خلافی که انجام داده‌اند، [[عذاب]] دردناکی [[ذخیره]] نما".

[[زید بن وهب جهنی]] گوید: [[عمار بن یاسر]] یک [[روز]] قبل از [[شهادت]] خود در [[جنگ صفین]] در میان [[مردم]] فریاد می‌زد: "کجا هستند کسانی که طالب [[رضای خدا]] هستند و دنبال [[مال]] و فرزند نیستند؟" در این هنگام گروهی نزد او آمدند، عمار گفت: "با ما [[همراهی]] کنید و بر این [[قوم]] که [[خون عثمان]] را بهانه کرده‌اند و [[گمان]] می‌کنند او مظلومانه کشته شده، حمله کنید. به [[خدا]] سوگند او به خود [[ظلم]] کرد و برخلاف [[دستورات]] خداوند عمل نمود"<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۵۰۶.</ref>.

در یکی از روزهای جنگ صفین، [[علی]] {{ع}} در بین جماعتی از قبائل [[همدان]] و [[حمیر]] و دیگران [[ایستاده]] بود که ناگهان مردی از [[اهل شام]] آمد و فریاد زد: "کسی هست ما را به [[ابونوح حمیری]] [[راهنمایی]] کند؟" یکی گفت: "او را دیدم؛ شما چه کاری با او دارید؟" وی سر خود را برهنه کرد و معلوم شد که وی [[ذوالکلاع حمیری]] است و گروهی نیز با وی هستند. او به [[ابونوح]] گفت: "با من بیایید". ابونوح گفت: "کجا برویم؟" ذوالکلاع گفت: "از میان دو صف بیرون رویم". ابونوح گفت: "مقصود شما چیست؟" ذوالکلاع گفت: "من حاجتی دارم که آن را برآور". ابونوح پاسخ داد: "شما بیایید و در [[ذمه]] [[خدا]] و [[رسول]] و ذوالکلاع باشید تا آن‌گاه که به میان سواران خود برگردید. من در نظر دارم از شما سؤالی که ما را به [[شک]] انداخته بنمایم". ابونوح با وی حرکت کرد. ذوالکلاع گفت: "من تو را [[دعوت]] کردم تا [[حدیثی]] برای شما بگویم. این [[حدیث]] را [[عمرو بن عاص]] در [[زمان]] [[خلافت عمر]] [[نقل]] می‌کرد، الان هم بار دیگر این حدیث را به ما [[تذکر]] داده است. [[عمروعاص]] [[گمان]] می‌کند که [[رسول خدا]] {{صل}} فرموده: [[لشکریان]] [[شام]] و [[عراق]] با هم برخورد می‌کنند و در یکی از لشکرها [[عمار بن یاسر]] است. [[حق]] به جانب آن لشکری است که عمار در میان آنهاست". ابونوح گفت: "آری، به [[خداوند]] [[سوگند]] او در میان ماست". ذوالکلاع گفت: "آیا او در جنگ شرکت دارد؟" ابونوح گفت: "آری، به خداوند [[کعبه]] سوگند او از من بیشتر در جنگ فعالیت می‌کند. من [[دوست]] داشتم شما یک نفر بودید و من او را سر می‌بریدم و نخست تو را می‌کشم، در حالی که پسر عموی من هستی". [[ذوالکلاع]] گفت: "وای بر تو! چگونه [[آرزو]] می‌کنی مرا بکشی، در حالی که من و شما [[خویشاوند]] هستیم و رابطه ما با هم [[قطع]] نشده است و من دوست ندارم تو را بکشم؟" [[ابونوح]] گفت: "خداوند به وسیله [[اسلام]] رحم‌های نزدیک را قطع کرد و [[ارحام]] دور را به یکدیگر نزدیک ساخت. من با شما و [[یاران]] شما [[جنگ]] می‌کنم، زیرا ما بر [[حق]] هستیم و شما بر باطل". ذو الکلاع گفت: "می‌توانی با من به نزد صف [[اهل شام]] بروی و من تو را در [[پناه]] خود می‌گیرم تا با [[عمرو بن عاص]] ملاقاتی داشته باشی و از حال [[عمار]] او را مطلع‌سازی و کوشش او را در جنگ تعریف کنی شاید بین این دو گروه صلحی برقرار شود". ابونوح گفت: "تو [[مرد]] [[مکاری]] هستی و مردمی که تو در میان آنها هستی فریبکارند، اگر خودت هم [[مکر]] نداشته باشی آنها فریبت می‌دهند. من اگر بمیرم، بهتر است از اینکه با [[معاویه]] روبرو شوم و یا نزد او بروم". ذوالکلاع گفت: "من تو را در پناه خود می‌گیرم، آنها نخواهند توانست تو را بکشند و یا از تو به [[زور]] [[بیعت]] بگیرند و یا تو را زندانی کنند. تنها نظر من این است که می‌خواهم در مورد [[حدیث]] عمرو بن عاص [[تحقیق]] نمایم، شاید این جنگ خاتمه پیدا کند". ابونوح گفت: "من از مکر و [[فریب]] شما و یارانت می‌ترسم". ذوالکلاع گفت: "ترس نداشته باش و به من [[اطمینان]] کن، و من به [[وعده]] خود عمل می‌کنم و نخواهم گذاشت آنان به تو صدمه و آزاری برسانند". ابونوح گفت: بار خدایا! تو از دلم خبر داری من اکنون به گفته این مرد [[اعتماد]] می‌کنم و نزد آنها می‌روم؛ خداوندا! خودت مرا [[حفظ]] کن و [[شر]] آنها را از ما باز دار و به [[سلامت]] به جایگاهم بازگردان". او بعد از این همراه [[ذوالکلاع]] به طرف [[عمروعاص]] و [[معاویه]] حرکت کرد و در مجلس او حضور پیدا کرد در حالی که گروهی از [[یاران]] معاویه با وی بودند. ذوالکلاع به [[عمرو بن عاص]] گفت: "من اکنون [[مرد]] [[عاقل]] و ناصحی با خود آورده‌ام؛ او از پسر عموهای من است و از [[عمار بن یاسر]] هم اطلاع دارد و به تو [[دروغ]] هم نخواهد گفت". پرسید: او کیست؟ ذوالکلاع گفت: "او پسر عموی من و [[اهل کوفه]] است". [[عمرو عاص]] متوجه [[ابونوح]] شده و گفت: "شما سیمای [[ابوتراب]] را دارید". ابونوح گفت: "من سیمای [[محمد]] و [[اصحاب]] او را دارم و در تو هم سیمای [[ابوجهل]] و [[فرعون]] را می‌بینم". در این هنگام ابو [[الاعور]] برخاست و گفت: "این دروغگوی [[پست]] مقابل ما به ما [[ناسزا]] می‌گوید، او سیمای ابوتراب را دارد". ذوالکلاع گفت: "به [[خداوند]] [[سوگند]] اگر دستت را به طرف او دراز کنی، با [[شمشیر]] دماغت را [[قطع]] می‌کنم. او پسر عموی من است و من به وی [[پناه]] داده‌ام و از وی [[حفاظت]] می‌کنم. من او را آورده‌ام تا شما را از [[شک و تردید]] خارج کند". عمرو عاص گفت: "ای ابونوح، به من راست بگو و [[حقیقت]] را آشکار کن! آیا عمار بن یاسر در میان شما است؟" ابونوح گفت: "قبل از اینکه پاسخ شما را بدهم، بگویید مقصود شما از این سؤال چیست؟ غیر از [[عمار]] اصحاب دیگری هم در آنجا هستند". عمرو بن عاص گفت: "من از [[رسول خدا]] {{صل}} شنیدم که فرمودند: "عمار را گروه [[ستمکاران]] خواهند کشت و عمار هرگز از [[حق]] دست نمی‌کشد و [[آتش]] در او اثری ندارد". ابونوح گفت: {{متن حدیث|لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ }}! خداوند بزرگ‌تر است؛ آری، به [[خدا]] سوگند، عمار در میان ماست و با شما به شدت در حال [[جنگ]] است". عمرو بن عاص گفت: "به خداوند سوگند (می‌خوری که) او با ما جنگ می‌کند؟!" ابونوح گفت: "آری به خداوند [[سوگند]] او [[روز]] [[جنگ جمل]] به ما گفت که ما بر [[اهل بصره]] [[پیروز]] خواهیم شد و دیروز هم گفت اگر ما را با شمشیرها بزنید و تا نخلستان‌های بصره هم تعقیب نمائید، ما می‌دانیم که [[حق]] با ماست و شما بر [[باطل]] هستید. کشته‌های ما در [[بهشت]] و کشته‌های شما در [[دوزخ]] خواهند بود". [[عمرو بن عاص]] گفت: "می‌توانی بین ما و او ارتباطی برقرار کنی؟" [[ابونوح]] گفت: "آری".  

عمرو گفت: "درباره [[قتل عثمان]] چه می‌گویی؟" عمار گفت: "چه درهای [[بدی]] را او برای شما باز کرد". عمرو گفت: "علی او را کشت!!" عمار گفت: "خدای علی او را کشت و علی هم با خدا بود". عمرو گفت: "تو هم از کشندگان [[عثمان]] بودی". عمار گفت: "با کسانی که او را کشتند همراه بودم و اکنون هم همراه آنها با شما [[جنگ]] می‌کنم". عمرو گفت: "چرا او را کشتید؟" عمار پاسخ داد: "او می‌خواست [[دین]] ما را [[تغییر]] دهد از این رو کشته شد". عمرو گفت: "شما به [[قتل]] [[امام]] خود اعتراف می‌کنید". عمار گفت: "این سخن را قبل از تو [[فرعون]] هم می‌گفت، آن‌گاه که به قومش اظهار داشت: {{متن قرآن|الا تستمعون}}<ref>شعراء: ۲۵.</ref>". در این هنگام [[شامیان]] برخاستند و سوار بر مرکب شده و رفتند و عمار نیز با [[یاران]] خود به سوی لشکرگاه خود بازگشت<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۳۳۳-۳۳۹؛ الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۵۰۷-۵۱۴؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی (ترجمه: مستوفی هروی)، ص۵۵۹-۵۷۰ (گفتگوی عمار یاسر با عمرو بن عاص).</ref>.

== عمار در آستانه [[شهادت]] ==

[[راوی]] می‌گوید: به هر طرف که عمار حمله می‌کرد [[اصحاب]] و [[یاران پیامبر]] به همان طرف حمله می‌کردند، مثل اینکه عمار [[پرچمدار]] و راهنمای ایشان است<ref>وقعة صفین، نصر بن مزاحم، ص۳۴۱ و الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۵۱۴.</ref>. [[عمار]] به [[مردم]] خطاب می‌کرد: "ای مردم! باید شما چنان طالب [[بهشت]] باشید که یک [[تشنه]] به دنبال آب گواراست، بهشت زیر سایه تیرهای [[جنگ]] است. ای گروه [[مسلمانان]]، با [[خداوند]] [[صداقت]] به [[خرج]] دهید و با آنها مقابله کنید. به [[خدا]] قسم، آنها [[فرزندان]] احزابی هستند که چون زخم شمشیرها آنها را [[خوار]] ساخت، از روی [[اکراه]] [[اسلام]] را قبول کردند و هنگامی که [[فرصت]] به دست آوردند، با میل خود [[دین]] را رها کردند".

[[عبد خیر همدانی]] گوید: [[عمار بن یاسر]] را در [[صفین]] دیدم، تیری به او رسیده و بی‌هوش شده بود. او نتوانست یک شبانه‌روز [[نماز]] بخواند، بعد از اینکه به هوش آمد آن [[نمازها]] را [[قضا]] کرد. [[غلام]] عمار بن یاسر که نامش راشد بود، هر [[روز]] برای او مقداری شیر می‌برد، [[عمار]] گفت: "از [[دوست]] خود [[رسول خدا]] {{صل}} شنیدم که فرمودند: " آخرین غذایی که در [[دنیا خواهی]] خورد، مقداری شیر است".

أراكَ بَصيراً بِالذينَ أُحِبُّهم‌ //// كَأنّكَ تَنحُو نَحوَهم بِدَليلٍ}}</ref>

== [[سرنوشت]] [[قاتل]] عمار ==

حجاج گفت: "آری؛ به [[خدا]] قسم، آیا آنکه دندانش مثل [[کوه]] [[احد]] و رانش به اندازه کوه ورقان و جایگاهش به اندازه [[شهر مدینه]] باشد، بزرگ نیست؟ به خدا [[سوگند]]، اگر تمام [[مردم]] کره [[زمین]] در ریختن [[خون]] عمار شرکت می‌کردند همگی وارد [[دوزخ]] می‌شدند!<ref>قاموس الرجال، شوشتری، ج۷، ص۱۱۱.</ref>

== بازتاب [[شهادت]] [[عمار]] در [[لشکر]] [[معاویه]] ==

[[عبدالرحمان سلمی]] که از [[یاران امیرمؤمنان]] {{ع}} بود [[نقل]] می‌کند: پس از کشته شدن عمار نیمه‌های [[شب]] به طور ناشناس وارد لشکرگاه معاویه شدم تا ببینم شهادت عمار در آنها نیز اثری نهاده یا نه؟ اتفاقاً چهار نفر سوار را دیدم که با هم صحبت و از لشکر بازدید می‌کردند. من هم اسب خود را میان ایشان راندم که مبادا چیزی از گفته‌هایشان از دستم برود. آنها معاویه، [[عمرو عاص]]، [[عبدالله]] پسر عمرو عاص و [[ابوالاعور]] بودند.

=== عمار از دیدگاه [[قرآن]] ===

[[مفسران]] و [[اصحاب]] تراجم بر این باورند که پنج [[آیه]] [[قرآن کریم]] درباره عمار نازل شده است. البته برخی از آنها مخصوص عمار است و به اصطلاح در [[شأن]] عمار نازل شده و به عبارتی شأن نزولش عمار است ولی برخی دیگر درباره عمار و دیگران نازل شده است.

# قوله تعالی: {{متن قرآن|مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«بر آن کسان که پس از ایمان به خداوند کفر ورزند- نه آن کسان که وادار (به اظهار کفر) شده‌اند و دلشان به ایمان گرم است بلکه آن کسان که دل به کفر دهند- خشمی از خداوند خواهد بود و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره نحل، آیه ۱۰۶.</ref>. تمام [[مفسرین]] هم نظر هستند که این آیه درباره عمار نازل شده و او را از [[تظاهر]] به کفری که کرده، [[تبرئه]] می‌کند. داستان چنین است که [[مشرکین]] [[مکه]] عمار و پدرش [[یاسر]] و مادرش [[سمیه]] و برخی دیگر از [[مسلمانان]] [[ضعیف]] را [[شکنجه]] می‌دادند تا شاید از [[اسلام]] و [[پیروی]] پیامبر {{صل}} [[دست]] بردارند. سمیه را به دو شتر بسته، با حربه‌ای او را دو شقه کردند؛ یاسر را نیز کشتند ولی عمار خواسته ایشان را بر [[زبان]] جاری کرد، در حالی که دلش بر ایمان محکم و [[استوار]] بود. به [[پیامبر]] خبر دادند که [[عمار]] [[کافر]] شد. پیامبر {{صل}} فرمود: چنین نیست؛ بلکه از سر تا قدم عمار پر از [[ایمان]] استو ایمان با گوشت و خونش آمیخته است <ref>{{متن حدیث|كَلاَّ إِنَّ عَمَّاراً مَلِيءٌ إِيمَاناً مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ وَ اِخْتَلَطَ اَلْإِيمَانُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ }}</ref>. پس از این ماجرا عمار با دیده گریان به حضور پیامبر {{صل}} رفت. [[رسول خدا]] {{صل}} از او پرسید: چه خبر شده؟ عمار گفت: هلاک شدم؛ زیرا از من دست نکشیدند تا آنکه به شما [[جسارت]] کرده، از خدایانشان به خوبی یاد کردم". پیامبر {{صل}} با دست [[مبارک]] [[اشک]] چشمان عمار را [[پاک]] کرد و فرمود: "اگر دوباره از تو خواستند که چنین کلمات کفرآمیزی را بگویی، باز هم بگو"؛ در این موقع [[آیه]] فوق نازل شد<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۷۸؛ الغدیر، علامه امینی، ج۹، ص۲۳.</ref>.

# قوله تعالی: {{متن قرآن| أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الأَلْبَابِ }}<ref>«آیا (آن کافر ناسپاس بهتر است یا) کسی که هر دم از شب در سجده و ایستاده با فروتنی به نیایش می‌پردازد از جهان واپسین می‌هراسد و به بخشایش پروردگارش امید می‌برد؟ بگو: آیا آنان که می‌دانند با آنها که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندان پند می‌پذیرند» سوره زمر، آیه ۹.</ref>. برخی مانند [[قرطبی]] و [[عکرمه]] این آیه را مخصوص عمار و برخی دیگر درباره عمار، [[سلمان]]، [[ابن مسعود]]، [[ابوذر]] و سالم می‌دانند<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۳، ص۱۷۸؛ الدر المنثور، سیوطی، ج۵، ص۳۲۳؛ الغدیر، علامه امینی، ج۹، ص۲۲.</ref>.

=== [[عمار]] از دیدگاه [[پیامبر]] {{صل}} ===

# [[ابن عباس]] از پیامبر {{صل}} [[روایت]] کرده است که فرمود: [[ایمان]] سر تا قدم عمار را پر کرده و ایمان با گوشت و خونش آمیخته است<ref>{{متن حدیث| إِنَّ عَمَّاراً مَلِيءٌ إِيمَاناً مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ وَ اِخْتَلَطَ اَلْإِيمَانُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ }}؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۱۹، ص۳۵.</ref>.

# از [[رسول خدا]] {{صل}} روایت شده که فرمود: [[قریش]] را با [[عمار]] چه کار است؟ عمار ایشان را به [[بهشت]] می‌خواند و آنها او را به [[دوزخ]] [[دعوت]] می‌کنند؛ کشنده و برنده [[لباس]] و اسلحه‌اش در [[آتش]] است<ref>{{متن حدیث|وَ وَلَعَتْ قُرَيْشٌ بِعَمَّارٍ مَا لَهُمْ وَ لِعَمَّارٍ يَدْعُوهُمْ إِلَى اَلْجَنَّةِ وَ يَدْعُونَهُ إِلَى اَلنَّارِ قَاتِلُهُ وَ سَالِبُهُ فِي اَلنَّارِ }}؛ الغدیر، علامه امینی، ج۹، ص۲۷؛ الدرجات الرفیعه، سید علی خان مدنی، ص۲۸۰.</ref>.

# هنگام ساختن [[مسجد قبا]] که عمار برای آن زحمت فراوانی کشید، [[پیامبر]] {{صل}} به او فرمود: تو [[اهل]] بهشتی و جمعیتی [[ستمکار]] تو را [[شهید]] می‌کنند<ref>{{متن حدیث| إِنَّكَ مِنْ أَهْلِ اَلْجَنَّةِ تَقْتُلُكَ اَلْفِئَةُ اَلْبَاغِيَةُ}}؛ اسد‌الغابه، ابن اثیر، ج۴، ص۴۶؛ اعیان الشیعه، امین عاملی، ج۴۲، ص۲۱۳.</ref>.

=== [[عمار یاسر]] از دیدگاه [[امام علی]] {{ع}} ===

== عمار؛ ملاک و نشانه [[حق]] ==

[[یاران]] [[پیامبر اسلام]] {{صل}} [[عمار یاسر]] را ملاک و نشانه حق و [[حقیقت]] می‌دانستند و هرگاه امری بر آنان مشتبه می‌شد، می‌گفتند ببینید عمار یاسر کدام طرف را [[اختیار]] می‌کند؛ برای نمونه به چند مورد اشاره می‌کنیم:

# [[سالم بن ابی الجعد]] گوید: مردی نزد [[ابن مسعود]] آمد و گفت: [[خداوند]] به ما [[ستم]] نمی‌کند و ما در این مورد [[اطمینان]] داریم، ولی در [[فتنه]] چه باید کرد، زیرا در اینجا این [[مصونیت]] نیست، [[عبدالله]] گفت: در [[فتنه‌ها]] به [[کتاب خدا]] [[رجوع]] کنید، [[سائل]] گفت: همه [[مردم]] را به کتاب خدا [[دعوت]] می‌کنند از کجا می‌توان تشخیص داد کدام یک بر حق می‌باشند، ابن مسعود گفت: من از [[رسول خدا]] شنیدم فرمود: هر گاه مردم [[اختلاف]] کردند شما در طرف ابن [[سمیه]] باشید<ref>الغارات، ثقفی کوفی (ترجمه: عطاردی)، ص۴۹۶.</ref>.

== دعای منقول از [[عمار بن یاسر]] ==

== خدمات [[عمار]] ==

در مجموع برخی از خدمات [[عمار]] در زمان [[رسول اکرم]] {{صل}} و بعد از ایشان عبارت‌اند از:  

# شرکت در [[جنگ‌های صدر اسلام]]: وی در جنگ‌‎های [[بدر]]، [[احد]]، جنگ‎های دیگر و [[بیعت رضوان]] همراه [[پیامبر]] {{صل}} شرکت داشت و به خوبی در [[آزمایش الهی]] [[پیروز]] شد. او در همۀ [[نبردها]] و حوادث از [[پیشگامان]] [[لشکر]] [[اسلام]] بود<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۱۰۴؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج۳، ص۱۱۳۶ـ ۱۹۳۸.</ref>.

== بارگاه عمار ==

سرانجام این [[صحابی]] [[مخلص]] و [[فداکار]] و [[حق]] محور و حق شناس و مدافع [[حقوق اهل بیت]] {{عم}} در [[جنگ]] با [[معاویه]] و [[لشکر]] [[شامیان]] که [[پیامبر اسلام]] {{صل}} از آنها به "فئه باغیه"؛ گروه [[ستمگر]] و [[سرکش]] تعبیر فرموده بود، در منطقه [[صفین]] به آرزوی دیرین خود رسید و به دست آنان به [[شهادت]] رسید.  

== منابع ==

# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]

# [[پرونده:1368987.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|'''فرهنگ غدیر''']]

{{پایان منابع}}

{{پانویس}}

[[رده:اصحاب پیامبر]]

[[رده:اصحاب امام علی]]