آستانه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

== ساختمان‌ها و اماکن آستانه ==

با روی کار آمدن صفویان در [[قرن دهم]] قمری، همزمان با تحولات جدیدی که در [[ایران]] رخ داد، بیشتر آثار و بناهای مذهبی [[شیعه]] بازسازی شد و آستانه [[حضرت]] معصومه {{س}} شکوهی دیگر یافت. صفویان، گنبد و بارگاهی بزرگ بر روی مرقد او افراشتند و نگهبانان و [[زائران]] را مهمان می‌کردند و هزینه می‌دادند<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۵۹.</ref>. همه ایوان طلای شمالی، ایوان شرقی آینه، [[مسجد]] بالای سر، دارالسیاده، صحق [[عتیق]]، [[صحن]] جدید، صحن زنانه، [[ضریح]] فولادین یا نقره‌ای، دیگر بقعه‌ها و آرامگاه‌های شاهان صفوی و همه دگرگونی‌های آستانه، از [[روزگار]] [[صفویه]] و از آن پس بوده است<ref>راهنمای قم، ص۳۴.</ref>. در سال ۹۲۵ ق / ۱۵۱۹م شاه‌بیگم دختر [[شاه اسماعیل اول صفوی]](۹۳۰ ق / ۱۵۲۴م)، این بقعه را بازسازی کرد. او جلوی بقعه، ایوانی با دو گلدسته برپا ساخت و صحنی با چندین ایوان و بقعه طراحی و دیوارها را کاشی‌کاری کرد<ref>ایران و قضیه ایران، ج۲، ص۱۰؛ سیمای قم، ص۸۳.</ref>. در سال ۹۳۹ق [[شریف نقیب سید اسحاق تاج‌الشرف موسوی]]، ایوان با شکوهی به نام [[عقبه]] [[روضه]] فاطمیه در مدخل شمالی صحن عتیق بنا نهاد که ساختمان آن را در راهنمای [[قم]] به شاه تهماسب نسبت داده‌اند، در صورتی که نام [[بانی]] در کتیبه کمربندی آن خوانده می‌شود<ref>راهنمای قم، ص۴۱۷.</ref>. نخستین کسی که به دگرگونی در آستانه دست زد، شاه [[اسماعیل]] صفوی بود که در سال ۹۲۵ ق ایوان شمالی را ساخت و آن را با کاشی‌های معرق فیروزه کاری کرد و شالوده صحن عتیق را ریخت<ref>راهنمای قم، ص۳۴.</ref>. ایوان طلا در صحن عتیق به سال ۹۲۵ ق به [[فرمان]] شاه اسماعیل صفوی از کاشی‌های معرق لاجورد نفیس ساخته شده و بلندی آن ۸۰/ ۱۴ متر و عرض آن تا دارالحفاظ ۷۰/ ۸ متر و سقف آن مقرنس است که با خشت‌های طلا آراسته‌اند. این ایوان در سال ۱۲۷۶ق طلاکاری شد<ref>راهنمای قم، ص۵۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۹۰.</ref>. همچنین شاه [[صفی]] دوم در سال ۱۰۷۷ق آرامگاه شاه [[عباس]] دوم را در قسمت جنوب افزود که از یادگارهای [[تاریخی]] است. در قسمت غربی، چسبیده به آرامگاه شاه عباس نیز شاه [[سلطان]] [[حسین]] ساختمانی برپا کرد که آرامگاه پدرش شاه [[سلیمان]] در آن جای دارد<ref>راهنمای قم، ص۳۶.</ref>. [[پادشاهان]] صفوی توجه بسیاری به قم داشتند و از این‌رو، [[پیشرفت]] این [[شهر]] در دوره صفوی اوج گرفت. [[پادشاهان]] صفوی افزون بر آنکه برای [[زیارت]] به [[قم]] می‌آمدند و در پیشگاه [[عظمت]] [[حضرت]] معصومه {{س}} سر [[تعظیم]] فرود می‌آوردند<ref>انقراض سلسله صفویه، ص۴۱.</ref>، برخی از آنان مدتی از سال را در قم می‌ماندند<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۱۷۳.</ref>.

نخستین گنبد را [[زینب]] نوه [[امام جواد]] {{ع}} به فاصله نیم قرن پس از [[رحلت]] [[حضرت]] معصومه {{س}}، در اواسط [[قرن سوم]] قمری، با موادی از گچ و آجر به سبک همان عصر بر روی مرقد حضرت معصومه {{س}} بنا کرد<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷.</ref>. تا سال ۴۴۷ق (۴۵۷ق) جای گنبد کنونی، سه گنبد کوچک برجی شکل برپا بود. در این سال، [[وزیر]] طغرل کبیر، به نام [[میرابوالفضل عراقی]]، برای [[زیارت]] [[روضه]] مرتضویه به [[نجف]] مشرف شد و پس از [[ملاقات]] با [[شیخ طوسی]]، به توصیه او، گنبدی بلندتر بر [[مزار]] [[حضرت]] معصومه {{س}} ساخت<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۰۷-۴۰۹.</ref>. در سال ۶۰۵ق [[امیر مظفر احمد بن اسماعیل]]، سردودمان [[ملوک]] [[آل]] مظفر، دست به کاشی‌کاری گنبد زد که در سال ۶۱۳ق آن را به پایان رساند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۵.</ref>. در سال ۹۲۵ ق/ ۱۵۱۹م شاه‌بیگم صفوی، در جای گنبد عراقی، گنبدی دیگر ساخت و آن را با کاشی معرق آراست. در سال ۱۲۱۸ق/۱۸۰۳م به [[فرمان]] فتحعلی‌شاه، آن کاشی‌های معرق را برداشتند و با دوازده هزار خشت زرین گنبد را آراستند. بلندی این گنبد از سطح بام شانزده متر و از سطح [[زمین]] ۳۲ متر است. پیرامون خارجی آن ۶۶/ ۲۸ و قطر آن دوازده متر است<ref>سفرنامه سدیدالسلطنه، ص۱۱۴؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۱۶، ۴۲۰، ۴۸۳؛ سیمای قم، ص۸۳-۸۴.</ref>. در سال ۱۲۱۸ق از طرف فتحعلی شاه قاجار، گنبد اصلی [[حرم]] را طلاکاری کردند<ref>راهنمای قم، ص۳۶؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۷۴.</ref>، سپس در سال ۱۳۳۶ق [[مسجد]] [[بالاسر]] را ساختند و تا سال ۱۲۶۶ ق سقف و پایه ایوان شاه اسماعیل صفوی را با خشت‌های زر آراستند، [[صحن]] [[عتیق]] را نیز گسترش دادند و در شمال آن بقعه‌ای برای [[دفن]] فتحعلی شاه [[پیش‌بینی]] کردند. همچنین گلدسته شمالی صحن عتیق را برپا ساختند و با خشت طلا آراستند. کیکاوس میرزا که [[حاکم]] [[قم]] و کاشان بود در سال ۱۲۱۵ق سقف گنبد را نخست مقرنس کاری و سپس آینه‌کاری کرد و کتیبه‌ای گرداگرد آن نگاشت<ref>راهنمای قم، ص۳۶-۴۰.</ref>. قاعده گنبد، کثیرالاضلاع، غیرمتساوی و دارای هشت صفه و چهار صفه است که جهات اصلی هر یک دارای دهانه‌ای به طول ۸۰/ ۲ است و جهات فرعی به دهانه ۷۰/ ۲ متر راه باز می‌کند و بلندی آن نزدیک چهارده متر است<ref>راهنمای قم، ص۴۵۱.</ref>.

اکنون آستانه [[حضرت]] معصومه {{س}} شش گلدسته سه زوجی با تالارچه [[زیبا]] دارد که هر جفت آنها همانند و با دیگران متفاوت‌اند که یک جفت آنها کوتاه، یک جفت میانه و یک جفت بلند است. گلدسته‌های متوسط طلاکاری شده‌اند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۸۸.</ref>. این گلدسته‌ها از لحاظ ساختمان ساده و به شکل مناره‌ای استوانه‌ای است و با این حال از نظر تزئینات کاشی‌کاری و تناسب غرفه و [[پوشش]]، به شکل چتری رنگ به رنگ در آمده و به گلدسته تجسم بخشیده است. جز نیم متر پایین گلدسته که آجری و مضلع است، بقیه دیواره تا زیر تالارچه، آراسته به [[بهترین]] کاشی‌های گره‌سازی خوش‌نقشه و خوش‌رنگ و پیچ مزین به ترنج‌هایی [[بدیع]] است که در میانه آنها اسامی جلاله و نام‌های [[محمد]] و علی به خط بنایی چیده شده است<ref>همان، ج۱، ص۵۸۹.</ref>. گلدسته‌های بلند اتابکی به طور زوجی بر فراز دو جرز طرفین ایوان آینه ساخته شده‌اند. بر فراز شکم‌دریدگی صحن جدید، دو گلدسته نسبتاً کوتاه وجود دارد که از [[تاریخ]] ساخت تاکنون همواره مأذنه آستانه بوده‌اند<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۹۳؛ تربت پاکان، ج۱، ص۶۸-۷۱.</ref>.