بنی حارث بن فهر در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

از جمع سی و چهار نفره اسلام آورندگان از تیره بنی فهر که نامشان در [[تاریخ]] به عنوان [[صحابی]] به ثبت رسیده است، [[نسب]] ۱۸ تن از آنان به [[بنی حارث بن فهر]] و خاندان‌های فرعی‌تر آن، همچون [[بنی ضبه]] و [[بنی ظرب]] می‌‌رسد. نام‌آورترین خاندان در میان بنی ظرب، [[فرزندان]] [[عبدقیس بن لقیط]] بودند. همچنین فردی به نام [[معمّر بن عبدالله]] از این خاندان در مدینه شهرتی داشته است. از شاخه‌های [[بنی ضبّة بن حارث]]، [[خانواده]] بنوبیضاء است. بیضاء نام یا [[شهرت]] [[مادر]] [[خانواده]] و نام پدرشان [[عمرو بن وهب بن ربیعه]]<ref> شیبانی، الآحاد و المثانی، ج۲، ص۱۳۴؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۷۰.</ref> و به قولی وهیب<ref> سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، ج۱، ص۴۳۱.</ref> یا «وهب بن ربیعه»<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۳۲۰؛ عامری، بهجة المحافل و بغیة الامائل، ج۱، ص۹۵؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲، ص۶۶۲.</ref> بوده است. همچنین خاندان [[عبدالله بن جراح]]، [[ابوسرح بن ربیعة بن هلال]] و [[زهیر بن ابی شداد فهری]] از دیگر شاخه‌های [[ضبه]] بوده‌اند. از [[خانواده]] [[زهیر بن ابی شداد]] هم نام چهار تن از آنان به ثبت رسیده است که در تحولات [[صدر اسلام]] نقش داشته‌اند<ref> تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۷-۸.</ref>.

[[سهیل بن بیضاء]] نیز در شمار [[مهاجران]] به [[سرزمین حبشه]] یاد شده است<ref> ابن عبدالبر، الدرر، ص۴۹.</ref> و آورده‌اند که چون اسلام آشکار شد به مکه بازگشت و همراه با [[پیامبر]]{{صل}} به مدینه [[هجرت]] نمود. از همین رو او را "صاحب الهجرتین" گفته‌اند.<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۳۲۰؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۶۶۷؛ تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۹.</ref> رسول خدا{{صل}} میان او و [[رافع بن عجلان]] یا [[رافع بن معلی]] پیوند [[برادری]] بست.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۷۲۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۵۹۷.</ref> سهیل بن بیضاء در [[سال نهم هجری]] در مدینه [[وفات]] یافت<ref> مشاط، انارة الدجی فی مغازی خیر الوری، ص۷۶۷؛ ابن عماد، شذرات الذهب، ج۱، ص۱۳.</ref>.

از [[خانواده]] [[عبدالله بن جراح فهری]] هم، دو مرد به نام‌های و برادرش «یزید» در شمار [[اصحاب پیامبر]]{{صل}} قرار دارند. یکی عامر معروف به [[ابوعبیده جراح]] که برخی او را از [[مهاجران]] دوم به [[حبشه]] دانسته‌اند.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۷۹۳ و ج۴، ص۱۷۱۰.</ref> و دیگری، [[یزید بن عبدالله فهری]] -[[برادر]] [[ابو عبیده]]- که بنا بر برخی اقوال، [[مسلمان]] شده است<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۵۲۳؛ تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۱۰-۱۲.</ref>.

پس از [[هجرت رسول خدا]]{{صل}} به [[مدینه]] و با آغاز فعالیت‌های نظامی آن [[حضرت]]، جمعی از [[بنی حارث بن فهر]] همراه با دیگر [[مسلمانان]] حاضر در مدینه، پا به عرصه‌های نظامی گذاشتند و در [[غزوات]] و [[سرایای پیامبر]]{{صل}} شرکت جستند. به گونه‌ای که از ۱۸ فرد [[صحابی]] شمرده شده بنی حارث بن فهر، ۱۰ تن در زمره شرکت کنندگان در [[جنگ بدر]] بوده‌اند. از جمله این افراد، [[سهیل بن بیضاء]] بود که برخی، او را از شهدای این [[جنگ]] برشمرده‌اند.<ref> ذهبی،سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۵۹۷، ابن عبدالبر، الدرر، ص۱۰۹.</ref> برادرش [[صفوان بن بیضاء]] نیز، از دیگر شرکت کنندگان در جنگ بدر بود.<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۳۲۰، ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲،ص۶۶۷.</ref> دیگر برادر ایشان، [[سهل بن بیضاء]] نیز از شرکت کنندگان در [[سریه عبدالله بن جحش]] بود.<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۲۶۸. البته این خبر با خبر اسارت سهل در بدر به دست مسلمانان ناسازگار است مگر آنکه همچون ذهبی این واقعه را مرتبط با سهیل بن بیضاء بدانیم. (ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲، ص۴۹.)</ref> از دیگر چهره‌های نام آور حارثی فهری، وهب بن ابوسرح است که در [[جنگ موته]] در حالی که چهل سال از عمرش گذشته بود به [[شهادت]] رسید.<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۴۸۹.</ref> او به همراه برادرانش «عمرو» و «معمر» در شمار مسلمانان نخستین و از [[مهاجران به حبشه]] و از حاضران در [[بدر]] بودند.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۱۷۶ و ج۴، ص۱۵۶۰؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۳۲۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۳۳۶.</ref> [[عمرو بن حارث بن زهیر]] را نیز از حاضران در [[بدر]] حاضر گفته‌اند<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۷۸۹، ج۲، ص۱۱۷۱، ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۳، ص۳۲۰-۳۲۳.</ref> ضمن این که از «عیاض» پسر «[[زهیر بن ابی شداد بن ربیعه]] و عموی [[عیاض بن غنم]]<ref> ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۳، ص۳۳۵.</ref> نیز در شمار [[مهاجران به حبشه]]<ref> ابن عبدالبر، الدرر، ص۵۲.</ref> و شرکت کنندگان در [[جنگ بدر]] و دیگر جنگ‌های دوران [[رسول خدا]]{{صل}} نام برده شده است.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۴۱۷، ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۱، ص۸۷.</ref> [[عامر بن عبدالله]] معروف به [[ابو عبیده جراح]] از دیگر چهره‌های [[بنی حارث بن فهر]] بود که در [[بدر]] و [[حدیبیه]]<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲،ص۷۹۳.</ref> و دیگر جنگ‌های دوران رسول خدا{{صل}}<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۱، ص۲۲۴؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۵، ص۲۰۶.</ref> حضور داشت. وی در [[جنگ احد]] بواسطه تلاش برای بیرون کشیدن دو حلقه کلاه‌خود که به گونه [[پیامبر]]{{صل}} فرو رفته بود، دو دندانش را از دست داد<ref> خزاعی، تخریج الدلالات السمعیه...، ص۳۸۱؛ تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۱۵.</ref>.

بنی حارث و دیگر شاخه‌های بنی فهر، نسبت به [[قبیله قریش]] [[تعصب]] ویژ ه‌ای داشتند. آنان به [[روزگار]] [[چیرگی]] گفتمان «[[امامت]] [[قریش]]»، با خلیفگان نخستین و سپس با [[خلفای اموی]]<ref>آنان با بنی امیه ارتباطی بسیار وثیق و محکم داشتند چندان که در ایام حکومت خلفای اموی از مهمترین یاران این حکومت بودند و افراد بسیاری از آنان امارت شهرها و مناطق مختلف خصوصاً در شمال افریقا را عهده دار بودند. آنان حتی پس از انقراض حکومت بنی امیه در خاور اسلامی، با بقایای امویان در اندلس همکاری صمیمانه ای داشتند. (جهت مطالعه ر.ک. ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸-۱۸۰)</ref> [[ارتباط]] و پیوندی نزدیک و تنگاتنگ داشتند<ref> تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۱۶.</ref> چندان که برخی از آنان همچون [[ابو عبیده جراح]] در رخدادهای [[سیاسی]] آن [[روزگار]] از جمله در [[ماجرای سقیفه]] و دیگر وقایع سیاسی ایام [[خلفا]]، ایفاگر نقشی مهم بودند<ref>جعفری، تشیع در مسیر تاریخ، ص۴۹، ۵۱، ۶۱، ۶۳، ۶۴، ۶۶، ۹۳، ۱۶۴.</ref>.

از دیگر [[رجال]] [[بنی حارث بن فهر]] -بلکه از بارزترین و بزرگترین چهره‌های آنان در عرصه‌های میادین [[جنگی]]-، [[عامر بن عبدالله]] معروف به [[ابو عبیده جراح]] است. او در ایام [[خلافت عمر بن خطاب]]، پس از [[عزل]] [[خالد بن ولید]]، جهت ادامه [[فتوحات]] به [[شام]] فرستاده شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲،ص۷۹۳ و ج۴، ص۱۷۱۰.</ref> پیش از آن نیز، [[ابوبکر]]، وی را به عنوان یکی از [[فرماندهان]] اصلی به [[نبرد]] در شام گسیل داشته بود.<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۱۲.</ref> همچنین، برخی منابع، [[نافع بن عبد القیس]] را در شمار شرکت کنندگان در [[فتح مصر]] ذکر کرده‌اند.<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۳۲۲.</ref> نافع بن عبدالقیس [[برادر]] [[مادری]] [[عاص بن وائل]] بود<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۳۲۲.</ref> و پسرش عقبه -که در شمار صغار [[صحابه]] قرار داشت،<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۵، ص۵۰-۵۱.</ref> - پسر خاله [[عمرو بن عاص]] محسوب می‌‌شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۵.</ref> [[عمرو عاص]] در [[زمان]] [[امارت]] خود بر [[مصر]]، عقبه را [[والی مصر]] و افریقیه کرد.<ref> خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۲۰۴.</ref> او در فتوحات خود در این منطقه تا لُواته و مِزانه پیش رفت.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۵.</ref> همچنین، [[معاویة بن ابوسفیان]] اندکی پس از به‌دست گرفتن [[حکومت]] [[مسلمین]]، [[عقبة بن نافع]] را جهت انجام فتوحات به افریقیه فرستاد<ref> ابن جوزی، المنتظم، ج۶، ص۱۰</ref> و عقبه توانست در سال ۴۳ هجری غِدامُس، [[سرزمین]] سودان و دیگر بلاد اطراف آن را [[تصرف]] کند.<ref> خلیفة بن خیاط، تاریخ، ص۲۰۶، ابن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۱، ص۱۲۵.</ref> او در سال ۵۰ هجری قیروان را بنا [[نهد]].<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱،ص۲۲۹، قلقشندی، صبح الاعشی، ج۵،ص۱۱۲.</ref> پس از [[مرگ معاویه]]، [[یزید بن معاویه]]، وی را به امارت [[مغرب]] [[منصوب]] کرد<ref> ابن حجر، الاصابه، ج۵، ص۵۱.</ref> تا این که وی، سرانجام در سال ۶۳ هجری، در [[جنگ]] با [[کلیة بن لِمزَم اَورَی]] –رهبر [[قبایل]] بربر اوربه شمال [[آفریقا]]- کشته شد.<ref> ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۷۶؛ تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۱۴-۱۷.</ref> [[عبدالرحمن بن ابوعبیدة بن عقبة بن نافع]]<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۵.</ref> و برادرش الیاس<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۹.</ref> و نیز [[حبیب بن عبدالرحمن بن ابوعبیده]]<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۶۵.</ref> نیز از دیگر چهره‌های معروف بنی حارث بن فهرند که نامشان به عنوان فاتحان افریقا و امرای فهری این منطقه در [[تاریخ]] به ثبت و ضبط رسیده است. ضمن این که از [[یوسف بن عبدالرحمن بن ابوعبیده]] هم در شمار فاتحان [[اندلس]] در [[دوران بنی امیه]]<ref> ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۸۷.</ref> و از امرای آنان در این منطقه<ref>ذهبی، تاریخ اسلام، ج۸، ص۵۷۱؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۷۸.</ref> نام برده شده است.

در هر حال، همان گونه که گفته شد، اقبال عمومی بنی فهر از [[بنی امیه]]، روگردانی آنان از [[حکومت]] و [[ولایت اهل بیت]]{{ع}} را به همراه داشت چندان که آنان در تعامل با [[اهل بیت]] [[نبی اکرم]]{{صل}} بسیار کم فروغ ظاهر شدند. [[گواه]] این مطلب، تعداد بسیار اندک [[اصحاب]] و روات ارزنده حارثی و در کل فهری در جمع [[اصحاب ائمه]]{{ع}} است. آن سان که می‌‌توان وجود افرادی مانند [[عمرو بن ابی عمرو]] نواده [[زهیر بن ابی‌شداد]] را در شمار [[یاران امام علی]]{{ع}} و از همراهان [[حضرت]] در [[جنگ جمل]]<ref> امینی، اصحاب امیرالمؤمنین{{ع}} و الرواة عنه، ج۲، ص۴۵۱.</ref> را، بر فرض [[صحت]]، از موارد نادر [[گرایش]] [[سیاسی]] و [[عقیدتی]] در میان [[خاندان]] [[بنی حارث بن فهر]] برشمرد<ref> تاریخ و تمدن اسلامی، مقاله «بررسی مقایسه ای نقش دو تیره بنی فهر در تحولات صدر اسلام (با تکیه بر هملکرد صحابیان آنها)»، رضا کردی، ص۱۹.</ref>.