بحث:آیه مودت در قرآن: تفاوت میان نسخهها
←اشکالات بر تفسیر شیعه از آیه
(←مقدمه) برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
برچسب: پیوندهای ابهامزدایی |
||
خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
# برخی گفته اند: این [[تفسیر]] متهم ساختن [[پیامبر]] {{صل}} است به اینکه همانند دیگر [[مردم]] برای [[آینده]] [[خویشان]] و [[فرزندان]] خود [[نگرانی]] میکند و [[دین خدا]] را وسیلۀ معاش و ارتزاق آنان میسازد<ref>روح المعانی، ج۲۵، ص۳۲.</ref>. این اشکال مردود است؛ زیرا سود پیوند [[مردم]] با [[عترت]]، به خود آنان میرسد نه به [[عترت]]. [[پیامبر]] {{صل}} در [[حقیقت]]، نگران [[مردم]] بوده است نه [[خاندان]] خویش<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۵۳.</ref>. | # برخی گفته اند: این [[تفسیر]] متهم ساختن [[پیامبر]] {{صل}} است به اینکه همانند دیگر [[مردم]] برای [[آینده]] [[خویشان]] و [[فرزندان]] خود [[نگرانی]] میکند و [[دین خدا]] را وسیلۀ معاش و ارتزاق آنان میسازد<ref>روح المعانی، ج۲۵، ص۳۲.</ref>. این اشکال مردود است؛ زیرا سود پیوند [[مردم]] با [[عترت]]، به خود آنان میرسد نه به [[عترت]]. [[پیامبر]] {{صل}} در [[حقیقت]]، نگران [[مردم]] بوده است نه [[خاندان]] خویش<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۵۳.</ref>. | ||
# برخی دیگر گفتهاند: اگر مراد از [[قربی]] [[عترت پیامبر]] {{صل}} است با آیۀ {{متن قرآن|وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ}}<ref>«و تو از آنان برای این (رسالت خویش) پاداشی نمیخواهی» سوره یوسف، آیه ۱۰۴.</ref> ناسازگار است. بطلان این اشکال نیز روشن است؛ زیرا [[مودت]] [[اهل بیت]] {{ع}} بنابر نظریۀ [[شیعه]] از باب مجاز "[[اجر]]" خوانده میشود و در [[حقیقت]]، سودی که در این میان پدید میآید نصیب [[مردم]] میشود نه [[عترت]]. علاوه بر آنکه [[آیه]] [[مدنی]] است و [[مسلمانان]] [[مدینه]] هم به [[عصمت پیامبر]] {{صل}} [[معتقد]] بودند و چنین اتهامهایی را در [[حق]] [[پیامبر]] {{صل}} به هیچ وجه وارد نمیدانستند و اگر هم بتوان این [[اتهام]] را محتمل دانست، باید در بسیاری [[آیات]] دیگر نیز آن را ملحوظ داشت؛ همانند جایی که [[قرآن]] [[اطاعت]] مطلق از [[پیامبر]] {{صل}} را [[واجب]] میداند<ref>{{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}«بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید و اگر پشت کردند (بدانند که) بیگمان خداوند کافران را دوست نمیدارد» سوره آل عمران، آیه ۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}«و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}«و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیامرسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.</ref> و همچنین است [[آیه]] [[خمس]]<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ}}«و اگر رو بگردانند بدانید که خداوند سرور شماست؛ نیک است این یار و نیک است این یاور» سوره انفال، آیه ۴۰.</ref> و ازدواجهای [[پیامبر]] {{صل}}<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۵۴.</ref>. | # برخی دیگر گفتهاند: اگر مراد از [[قربی]] [[عترت پیامبر]] {{صل}} است با آیۀ {{متن قرآن|وَمَا تَسْأَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ}}<ref>«و تو از آنان برای این (رسالت خویش) پاداشی نمیخواهی» سوره یوسف، آیه ۱۰۴.</ref> ناسازگار است. بطلان این اشکال نیز روشن است؛ زیرا [[مودت]] [[اهل بیت]] {{ع}} بنابر نظریۀ [[شیعه]] از باب مجاز "[[اجر]]" خوانده میشود و در [[حقیقت]]، سودی که در این میان پدید میآید نصیب [[مردم]] میشود نه [[عترت]]. علاوه بر آنکه [[آیه]] [[مدنی]] است و [[مسلمانان]] [[مدینه]] هم به [[عصمت پیامبر]] {{صل}} [[معتقد]] بودند و چنین اتهامهایی را در [[حق]] [[پیامبر]] {{صل}} به هیچ وجه وارد نمیدانستند و اگر هم بتوان این [[اتهام]] را محتمل دانست، باید در بسیاری [[آیات]] دیگر نیز آن را ملحوظ داشت؛ همانند جایی که [[قرآن]] [[اطاعت]] مطلق از [[پیامبر]] {{صل}} را [[واجب]] میداند<ref>{{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}«بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید و اگر پشت کردند (بدانند که) بیگمان خداوند کافران را دوست نمیدارد» سوره آل عمران، آیه ۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ}}«و از خداوند و فرستاده (او) پیروی کنید باشد که بر شما بخشایش آورند» سوره آل عمران، آیه ۱۳۲؛ {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَاحْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ}}«و از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و (از بدی) بپرهیزید؛ بنابراین اگر رو بگردانید بدانید که تنها پیامرسانی روشن بر عهده فرستاده ماست» سوره مائده، آیه ۹۲.</ref> و همچنین است [[آیه]] [[خمس]]<ref>{{متن قرآن|وَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَوْلَاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ}}«و اگر رو بگردانند بدانید که خداوند سرور شماست؛ نیک است این یار و نیک است این یاور» سوره انفال، آیه ۴۰.</ref> و ازدواجهای [[پیامبر]] {{صل}}<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۵۴.</ref>. | ||
== مزد رسالت == | |||
از آنجا که در [[آیه]] {{متن قرآن|ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>«این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند مژده میدهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمیخواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزندهای سپاسپذیر است» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>، مزد [[رسالت]] [[پیامبر اکرم]] را [[مودت]] نسبت به [[خویشان]] آن [[حضرت]] لازم دانسته به آن [[آیه مودت]] یا [[آیه قربی]] گفته میشود. | |||
[[طبرسی]] در [[شأن نزول]] این آیه نقل میکند: هنگامی که [[پیامبر]] وارد [[مدینه]] شد و پایههای [[اسلام]] محکم گردید، [[انصار]] گفتند ما [[خدمت]] [[رسول خدا]] میرسیم و عرض میکنیم: اگر [[مشکلات]] [[مالی]] پیدا شد این [[اموال]] ما بدون هیچگونه قید و شرط در [[اختیار]] تو قرار دارد، هنگامی که این سخن را خدمتش عرض کردند آیه {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} نازل شد و پیامبر {{صل}} بر آنها [[تلاوت]] کرد. سپس فرمود [[نزدیکان]] مرا بعد از من [[دوست]] دارید. آنها با [[خوشحالی]] و [[رضا]] و [[تسلیم]] از محضرش بیرون آمدند، اما [[منافقان]] گفتند: این سخنی است که او بر [[خدا]] [[افترا]] بسته و هدفش این است که ما را بعد از خود در برابر خویشاوندانش [[ذلیل]] کند، این بود که آیه بعد نازل شد: {{متن قرآن|أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا}}<ref>«یا میگویند: (پیامبر) بر خداوند دروغی بسته است» سوره شوری، آیه ۲۴.</ref> و به آنها پاسخ گفت. پس از [[نزول آیه]]، پیامبر {{صل}} به سراغ آنان فرستاد و آیه را بر آنها تلاوت کرد. آنگاه گروهی پشیمان شده و [[گریه]] کردند و سخت ناراحت گشتند و آیه سوم نازل گردید: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ}}<ref>«و اوست که توبه را از بندگانش میپذیرد» سوره شوری، آیه ۲۵.</ref>؛ پیامبر بار دیگر، به سراغ آنها فرستاد و آنها را [[بشارت]] داد که [[توبه]] خالصانه آنان مقبول درگاه خداست<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۴؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۰۳.</ref>. | |||
[[مودت]] از ریشه "و د د" در لغت به معنی [[محبت]] و به معنی آرزوی وجود چیزی که مورد علاقه است میباشد <ref>العین، ج۸، ص۹۹؛ معجم مقاییس اللغة، ج۱، ص۷۵؛ مفردات، ص۸۶۰؛ قاموس قرآن، ج۷، ص۱۹۲.</ref>. التحقیق برای آن یک معنا دانسته است و آن [[تمایل]] به چیزی است. البته این تمایل، معمولاً کمتر از محبت است زیرا در محبت تمایل شدید است و به اعتبار همین تفاوت، [[ودّ]] در معنای تمنی نیز استعمال میشود، زیرا در موارد تمنی نیز مقداری میل وجود دارد<ref>التحقیق، ج۳، ص۶۴.</ref>. | |||
ریشه مودت و مشتقات آن ۲۹ بار در [[قرآن]] به کار رفته است. یکی از [[اسمای حسنای الهی]] [[ودود]] است: {{متن قرآن|إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ}}<ref>«بیگمان پروردگار من بخشایندهای دوستدار است» سوره هود، آیه ۹۰.</ref>، {{متن قرآن|وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ}}<ref>«و او آمرزگار دوستدار است» سوره بروج، آیه ۱۴.</ref>. ودود یا فعول به معنی مفعول است یعنی [[خداوند]] در دلهای اولیای خویش [[محبوب]] است و یا فعول به معنی فاعل است، یعنی [[خدا]] [[بندگان]] [[صالح]] خویش را [[دوست]] دارد و از آنان [[راضی]] است<ref>مجمع البحرین، ج۳، ص۱۵۹.</ref>. | |||
در اصطلاح قرآن، دو نوع مودت داریم: یک مودت [[تکوینی]] و [[خدادادی]] و دیگری مودت [[تشریعی]]. مودت تکوینی دو مصداق دارد: | |||
# [[خدا بین]] [[زن]] و شوهر مودت قرار داده است: {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«و از نشانههای او این است که از خودتان همسرانی برایتان آفرید تا کنار آنان آرامش یابید و میان شما دلبستگی پایدار و مهر پدید آورد؛ بیگمان در این، نشانههایی است برای گروهی که میاندیشند» سوره روم، آیه ۲۱.</ref>. | |||
# مودتی هم بین [[مؤمنان]] قرار داده است: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا}}<ref>«به زودی (خداوند) بخشنده برای آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند، (در دلها) مهری خواهد نهاد» سوره مریم، آیه ۹۶.</ref>. | |||
اما [[مودت]] [[تشریعی]] این است که بر [[مؤمنان]] [[واجب]] نموده که نسبت به [[خویشان]] [[پیامبر اکرم]] [[محبت]] داشته باشند و این محبت و مودت را به عنوان [[اجر رسالت]] قرار داده است. | |||
در معنی این [[آیه]] چهار دیدگاه بین [[مفسران]] وجود دارد: | |||
# مقصود از {{متن قرآن|قُرْبَى}} در این آیه، [[تقرب]] جستن به [[درگاه الهی]] به وسیله [[دوست داشتن]]، [[اطاعت]] و تقواست. بر اساس این احتمال معنی آیه چنین میشود: من در برابر [[تبلیغ دین]] و [[تعلیم]] [[شریعت]] از شما اجری، جز [[دوستی]] و محبت نسبت به [[اعمال]] صالحی که شما را به درگاه الهی [[مقرب]] سازد، نمیخواهم. این [[تفسیر]] را که جمعی از [[مفسران اهل سنت]] [[انتخاب]] کردهاند به هیچ وجه با ظاهر آیه سازگار نیست؛ زیرا در این صورت معنی آیه چنین میشود که از شما میخواهم که [[اطاعت الهی]] را [[دوست]] بدارید و مودت آن را به [[دل]] بسپارید؛ در حالی که باید گفته شود من از شما اطاعت الهی را میخواهم (نه مودت اطاعت الهی را). به علاوه در میان مخاطبین آیه کسی وجود نداشت که نزدیک شدن به [[خدا]] را دوست ندارد؛ حتی [[مشرکان]] نیز علاقه داشتند که به خدا نزدیک شوند و اصولاً [[عبادت بتها]] را وسیلهای برای این کار میپنداشتند. در [[قرآن]]، پانزده مورد دیگر کلمه {{متن قرآن|الْقُرْبَى}} به کار رفته که در تمام آنها به معنی [[خویشاوندان]] و [[نزدیکان]] است. با این حال معلوم نیست چرا بعضی [[اصرار]] دارند که {{متن قرآن|قُرْبَى}} منحصراً در اینجا به معنی {{متن حدیث|تَقَرَّبَ إِلَى اللَّهِ}} باشد و معنی ظاهر و آشکار آن را، که در قرآن بسیار هم به کار رفته، کنار بگذارند؟ | |||
# مخاطب در این آیه [[قریش]] هستند، زیرا آنان با [[پیامبر]] [[خویشاوندی]] داشتند و مقصود این است که مرا به خاطر قرابتی که با شما دارم دوست بدارید و به خاطر خویشاوندی مرا [[حفظ]] کنید. براساس این فرض، معنی چنین خواهد شد که اگر مرا به خاطر [[نبوت]] و [[پیامبری]] [[دوست]] نمیدارید به خاطر [[خویشاوندی]] و قرابتی که بین من و شماست دوست داشته باشید. | |||
# منظور این است که شما بستگان خودتان را به عنوان [[پاداش]] [[رسالت]] دوست داشته باشید و [[صله رحم]] به جا آورید. این [[تفسیر]] هیچ تناسبی میان رسالت و پاداش آن وجود ندارد، زیرا [[دوست داشتن]] بستگان خود چه خدمتی میتواند به [[پیامبر]] {{صل}} باشد؟ و چگونه ممکن است [[اجر رسالت]] قرار داده شود؟! | |||
# این دیدگاه که [[مورد اتفاق]] [[مفسران شیعه]] و مورد قبول عدهای از [[مفسران]] [[اهل تسنن]] است، این است که پاداش [[رسالت پیامبر]]، [[نیکی]] نمودن به [[خویشاوندان پیامبر]] است. [[دوستی]] [[ذوی القربی]] بازگشت به مسئله [[ولایت]] و قبول [[رهبری]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} از [[دودمان پیامبر]] {{صل}} میکند که در [[حقیقت]] تداوم خط رهبری پیامبر {{صل}} و ادامه مسئله [[ولایت الهی]] است و بسیار روشن است که قبول این ولایت و رهبری همانند نبوت پیامبر {{صل}}، خود سبب [[سعادت]] [[انسانها]] میباشد و نتیجهاش به خود آنها بازگشت میکند. از [[امام سجاد]] و [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{عم}} و جماعتی نقل شده که معنی [[آیه]] این است که: من از شما در برابر رسالتم جز دوست داشتن [[نزدیکان]] و اهلبیتم مزدی نمیخواهم. هر احترامی که میخواهید به من بگذارید به آنان بگذارید. از [[ابنعباس]] [[روایت]] شده هنگامی که آیه {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا}} نازل شد گفتند: یا [[رسول الله]]، این کسانی که [[خداوند]] به ما [[فرمان]] داده است آنان را دوست بداریم چه کسانی هستند؟ [[حضرت]] فرمود: [[علی]] و [[فاطمه]] و [[فرزندان]] آنان هستند و نیز [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: [[خداوند بزرگ]] [[پیامبران]] را از درختان گوناگونی آفرید، ولی من و علی از یک درخت [[آفریده]] شدهایم، من ریشه این درخت و علی شاخهها و فاطمه گُل و [[امام حسن|حسن]] و [[حسین]] میوه آن و [[شیعیان]] ما برگهای این درخت میباشند. هر کس به شاخهای از شاخههای این درخت آویخت [[نجات]] یافت و هر کس از آن جدا شد به [[هلاکت]] خواهد رسید. اگر بندهای میان [[صفا و مروه]] سه هزار سال [[خدا]] را [[عبادت]] کند و [[محبت]] ما را نداشته باشد، [[خداوند]] او را به رو در [[آتش]] افکند. آنگاه [[حضرت]] این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۴۳.</ref>.<ref>[[محمود سرمدی|سرمدی، محمود]]، [[آیه مودت (مقاله)|مقاله «آیه مودت»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref> | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} |