آیه تطهیر: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه تطهیر (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۳۰

۲۰٬۶۷۳ بایت حذف‌شده ، ‏۱۴ اکتبر ۲۰۲۲

←‏مصداق اهل البیت در آیه تطهیر

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۲٬۱۷۱

ویرایش

@@ خط ۲۵: / خط ۲۵: @@
 == مصداق اهل البیت در آیه تطهیر ==
 {{اصلی|مصداق‌شناسی اهل بیت}}
-=== دیدگاه [[اهل سنت]] ===
-# [[اهل بیت]] کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در خانه [[‌ام سلمه]] زیر عبای خود گرد‌آورد و در [[حق]] آنان [[دعا]] کرد؛ یعنی [[امام علی]]، [[فاطمه]] {{س}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}}. این قول را بسیاری از [[عالمان اهل سنت]] برگزیده‌اند.
-# مقصود، [[همسران پیامبر]] {{صل}} است، عکرمه و مقاتل این قول را برگزیده‌اند.
-# مقصود، [[اهل کساء]] و [[همسران پیامبر]] {{صل}} است. گروهی از [[مفسران اهل سنت]] این قول را [[انتخاب]] کرده‌اند.
-# همۀ [[خویشاوندان]] نَسَبی [[پیامبر]] {{صل}} که [[صدقه]] بر آنان [[حرام]] گردیده، [[اهل بیت]] او هستند. این قول از [[ثعلبی]] [[نقل]] شده است.
-# [[اهل بیت پیامبر]] کسانی‌اند که در [[زندگی]] همراه و ملازم او بودند، بنابراین، [[همسران]]، [[فرزندان]]، خدمتگزاران و [[خویشاوندان]] او را شامل می‌شود، [[محمد مصطفی]] مراغی این [[تفسیر]] را برگزیده است.
-# مقصود از [[بیت]]، خانه، [[کعبه]] است و هم، [[مسلمانان]] [[پرهیزگار]] [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} هستند؛ چنانکه در [[قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|إِنْ أَوْلِيَاؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ}}<ref>«سرپرست آن جز پرهیزگاران نیستند» سوره انفال، آیه ۳۴.</ref>.
-# مقصود از [[بیت]]، [[مسجدالنبی]] است و [[اهل بیت]] {{ع}} کسانی‌اند که [[پیامبر]] {{صل}} آنان را در [[مسجد]] ساکن نمود، سپس آنان را از [[مسجد]] بیرون کرد، ولی درب خانه‌های آنها را به سوی [[مسجد]] نبست<ref>التبیان، ج۸ ص۳۳۹-۳۴۱؛ مجمع البیان، ج۷-۸ ص۲۵۹؛ تفسیر طبری، ج۲۲، ص۱۰-۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج۱۴، ص۱۶۱-۱۶۳؛ نورالأبصار، ص۲۲۳-۲۲۶؛ تفسیر المراغی، ج۲۲، ص۷؛ تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۳۸۲؛ التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۲۰۹؛ تفسیر ابن کثیر، ج۵، ص۴۵۲؛ المیزان، ج۱۶، ص۳۱۰-۳۱۲.</ref>.
-=== دیدگاه [[شیعه]] ===
-[[شیعه]] بر این [[باور]] است که [[رسول اکرم]] {{صل}}، [[فاطمه زهرا]] {{س}}، [[امیرمؤمنان]]، [[امام حسن]] و [[امام حسین]] {{ع}} و دیگر [[امامان معصوم]] [[شیعه]]، مصداق اهل‌بیت‌اند. بر این [[اعتقاد]] چندین [[دلیل]] اقامه نموده است:
-==== [[دلیل]] یکم: احادیث نبوی ====
-علاوه بر [[روایات]] متعدد [[شیعه]]، [[اهل سنت]] نیز در موارد متعددی از قول [[پیامبر اکرم]] {{صل}} مصادیق [[آیه]] [[تطهیر]] را معرّفی نموده‌اند: [[علامه بحرانی]] در [[تأیید]] اینکه [[آیه]] [[تطهیر]]، درباره [[خمسه طیبه]] {{عم}} است، چهل ویک [[حدیث]] از طریق [[اهل سنت]] و سی و چهار [[حدیث]] از [[طرق شیعه]] [[نقل]] کرده است<ref>غایه المرام، صص ۲۸۷-۲۹۲.</ref>.
-[[آلوسی]]، [[مفسر]] بزرگ [[اهل سنت]]، [[روایات]] داخل بودن خمسه طیبعه در [[اهل بیت]] و داخل نبودن [[ام سلمه]] و دیگر [[همسران پیامبر]] را فراتر از شمارش می‌داند و می‌نویسد: {{عربی|وأخبارُ إدخال النّبي علياً وفاطمة وابنيهما رضي الله تعالى عنهم تحت الکساء، وقوله عليه الصلاة والسلام:}} {{متن حدیث|اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي‏}} {{عربی|ودعائه لهم، وعدم إدخاله أمّ سلمة، هي أکثر من أن تحصى، وهي مخصصة لعموم أهل البيت بأي معنى کان البيت، فالمراد بهم من شملهم الکساء، ولا يدخل فيهم أزواجه {{صل}}}}<ref>روح المعانی فی [[تفسیر]] القرآن العظیم، ج۱۱، ص۱۹۵. روایاتی که دلالت دارد بر داخل بودن [[علی]]، [[فاطمه]]، و [[فرزندان]] این دو در زیر [[عبا]] و همچنین روایتی که [[پیامبر]] فرمود: "اینها [[اهل بیت]] من هستند" و در [[حق]] آنها [[دعا]] کرده است و روایاتی که [[أم سلمه]] را جزء [[اهل بیت]] ندانسته است، بیش از حد شمارش است و کلمه [[بیت]] به هر معنایی باشد، این [[آیه]] مخصوص [[اهل بیت]] است و مراد از این [[آیه]]: کسانی هستند که در زیر [[عبا]] بودند و [[زنان پیامبر]] شامل [[آیه]] [[تطهیر]] نمی‌شوند.</ref>.
-[[ابن کثیر]] و واحدی به [[نقل]] از [[ابو سعید خدری]] می‌نویسند: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: "[[آیه]] [[تطهیر]] درباره پنج نفر نازل شده است؛ درباره من، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]"<ref>{{عربی| نزلت هذه الآیة في خمسة: فيّ وفي علي وحسن وحسين وفاطمة و عن أبي سعيد قال: نزلت في خمسة: في النبي {{صل}} وعلي وفاطمة والحسن والحسين رضوان الله عليهم أجمعين}}؛ أسباب نزول القرآن (الواحدی)، ص۳۶۸.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۱-۶۳.</ref>
-==== [[دلیل]] دوم: [[اجتماع]] در زیر کسا ====
-[[اجتماع]] در زیر [[کسا]]، یکی دیگر از تدبیرهای [[رسول اکرم]] برای معرّفی [[اهل‌بیت]] {{عم}} بود، چنان که در [[منابع اهل سنّت]] آمده است: یکی از روزهایی که [[پیغمبر اکرم]] در [[خانه]] [[ام سلمه]] بود، [[جبرئیل]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} را بر آن [[حضرت]] نازل کرد. آن‌گاه [[رسول اکرم]] {{صل}} فرشی را پهن و [[حسن]]، [[حسین]]، [[فاطمه]] و [[علی]] را احضار کرد و آنها را پیرامون خود، روی آن فرش نشاند<ref>برخی گفته‌اند: حسنین را روی زانوی خود نشانید: {{عربی|أجلس حسناً و حسیناً کل واحد منهما علی فخذه}}، الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۵؛ فتح البیان، ج۱۱، ص۸۷. نیز ر.ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۹ و ۴۲، ح۶۸۶ و ۶۸۹.</ref>؛ سپس عبای پشمین خود یا پارچه‌ای را بر سر همگی کشید<ref>از برخی روایات بر می‌آید که پارچه یا چیز دیگری را زیرانداز کرد و آن‌گاه عبای خود را بر سر همگی کشید: {{متن حدیث|فَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ عَلَى الْفِرَاشِ... فَلَفَعَ عَلَيْهِمْ بِثَوْبِهِ}}؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۲، ح۲۸۴۹۷. نیز ر.ک: شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۵، ح۶۹۱؛ لکن بر پایه برخی دیگر از احادیث یک پارچه یا عبا بود که روی نیمی از آن نشستند و نیم دیگر آن را پیامبر رویشان کشید: {{متن حدیث|مَدَّ يَدَهُ إِلَى كِسَاءٍ كَانَ عَلَى الْمَنَامَةِ فَبَسَطَهُ فَأَجْلَسَهُمْ عَلَيْهِ فَأَخَذَ أَطْرَافَ الْكِسَاءِ الْأَرْبَعَةَ بِشِمَالِهِ فَضَمَّهُ فَوْقَ رُءُوسِهِمْ}}؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۳، ح۲۸۴۹۹.</ref> و با خواندن این [[آیه]] عرضه داشت: خدایا! اینها [[اهل‌بیت]] من‌اند. خدایا! [[رجس]] و [[پلیدی]] را از ایشان دور کن و مطهرشان گردان! [[ام سلمه]] با دیدن این صحنه از [[جایگاه]] خود پرسید و [[پیامبر]] بی‌آنکه [[مکانت]] [[ام سلمه]] و خیر بودن او را [[نفی]] کند، [[شایستگی]] وی را برای داخل شدن در آن جمع [[نفی]] کرد، {{عربی|"أنت على مكانك و إنّك على خير"}}<ref>مضمون این روایت را بیشتر مفسران شیعه و سنّی نقل کرده‌اند؛ برای نمونه ر.ک: الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۴؛ جامع البیان، ج۱۴، ج۲۲، ص۱۲ – ۱۴؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۱.</ref>.
-==== [[دلیل]] سوم: [[سلام]] هر روز [[پیامبر]] {{صل}} بر [[اصحاب کسا]] {{عم}} ====
-[[رسول اکرم]] {{صل}} پس از [[نزول]] [[آیه]] [[تطهیر]]، مدّت‌ها هنگام [[نماز صبح]] یا هر [[نماز]]<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۶؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۸، ص۵۹۲؛ شواهد التنزیل القواعد التفضیل، ج۲، ص۴۴؛ فتح القدیر، ج۳ ۳، ص۴۶۷.</ref> بر در [[خانه فاطمه زهرا]] {{س}} می‌ایستادند و دو دست خود را بر دو سوی درب گذاشته، می‌فرمودند: {{متن حدیث|السَّلَامُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ، الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} أَنَا حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبْتُمْ وَ سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمْتُمْ}}<ref>الدر المنثور، ج۶، ص۶۰۶.</ref>.
-[[حسکانی]] به [[نقل]] از [[أنس بن مالک]] می‌نویسد: {{متن حدیث|أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ {{صل}} كَانَ يَمُرُّ بِبَابِ فَاطِمَةَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ إِذَا خَرَجَ إِلَى صَلَاةِ الْفَجْرِ يَقُولُ: الصَّلَاةَ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} }}<ref>شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۸؛ أحکام القرآن، ج۳، ص۱۵۳۸؛ التحریر و التنویر، ج۲۱، ص۲۴۸؛ التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج۱۱، ص۲۰۸.</ref>.
-[[طحاوی]]، که یکی از شخصیت‌های برجسته [[اهل‌سنت]] است، پس از آوردن احادیثی که دلالت می‌کند [[پیامبر]] تا ۶ ماه پس از [[نزول]] [[آیه]] [[تطهیر]]، هر روز بر درب [[خانه]] [[حضرت فاطمه زهرا]] {{س}} می‌آمد و این [[آیه]] را قرائت می‌کرد، می‌نویسد: این [[روایات]] دلالت می‌کند که [[آیه]] [[تطهیر]] در [[حق]] اینان نازل شده است: {{عربی|و فی هذا ایضاً دلیل علی أن هذه فیهم}}<ref>مشکل الآثار للطحاوی، ج۱، ص۲۳۱، ح۸۷۵ {{متن حدیث|حفظت من رسول الله {{صل}} ثمانیة أشهر بالمدینة لیس من مرة یخرج إلی صلاة الغداة الا أتی إلی باب علی رضی الله عنه فوضع یده علی جنبتی الباب ثم قال الصلاة الصلاة {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} }}. الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج۵، ص۱۹۹.</ref>.
-درباره مدّت آمدن آن حضرت و [[سلام]] کردن و [[قرائت]] [[آیه]] [[تطهیر]] بر در [[خانه]] [[فاطمه]] {{س}} [[روایات]] مختلف<ref>ادب فنای مقربان، ج۵، ص۱۰۴: یاد کردنی است، سرّ اختلاف روایات این است که هر یک از راویان، مدّت مشاهد‌ه خود را بیان کرده است، یعنی یکی چهل روز در مدینه بوده و مشاهده کرده است که هر روز پیغمبر اکرم {{صل}} این عمل را تکرار می‌کند و دیگری شش ماه در مدینه بوده و سوّمی هفت ماه و... احتمال دارد که [[آیه]] [[تطهیر]]، هفده ماه قبل از رحلت رسول اکرم {{صل}} نازل شده باشد و آن حضرت در همه این مدّت، تلاوت آن را بر در خانه دختر خود تکرار میکرد.</ref> و چهل روز، شش ماه، هفت ماه، هشت ماه، نُه ماه، هفده ماه [[ثبت]] شده است <ref>شواهد التنزیل، ص۵۱ - ۵۰، ح۶۹۶. ضرب این اعداد در پنج (نمازهای یومیه) نشان میدهد که نبی اکرم {{صل}} بین ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ بار و اگر تنها هنگام نماز صبح چنین کرده باشد بین ۴۰ تا ۵۰۰ بار این ماجرا را تکرار کردند.</ref>. برخی [[روایات]] اِشعار دارد که آن [[حضرت]] تا آخر [[عمر]] شریفشان این کار را تکرار می‌کردند.
-از [[ابی‌حمراء خادم رسول اکرم]] [[نقل]] شده است: {{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ فَيَأْخُذُ بِعِضَادَةِ هَذَا الْبَابِ، ثُمَّ يَقُولُ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ. فَيَرُدُّونَ عَلَيْهِ مِنَ الْبَيْتِ وَ عَلَيْكُمُ السَّلَامُ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ فَيَقُولُ: الصَّلَاةَ رَحِمَكُمُ اللَّهُ {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} قَالَ: فَقُلْتُ: يَا أَبَا الْحَمْرَاءِ مَنْ كَانَ فِي الْبَيْتِ قَالَ: عَلِيٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ {{عم}} }}<ref>شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۸ - ۴۷. حاکم حسکانی افزون بر این روایت، روایات دیگری نیز آورده که در آنها به مدّت‌های یاد شده اشاره شده است، ادب فنای مقربان، ج۵ ص۱۰۴.</ref>.
-اطلاق جمله {{متن حدیث|يَجِيءُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةِ فَجْرٍ}} (در هر [[نماز صبح]] می‌آمد) و عدم اشاره به مدّت آن، [[ظهور]] دارد، آن [[حضرت]] این کار را تا پایان [[عمر]] انجام می‌داده است. [[روایت]] [[سیوطی]] از [[ابن‌عباس]] [[گواه]] این [[ظهور]] است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۵-۶۷.</ref>.
-==== [[دلیل]] چهارم: [[داستان مباهله]] ====
-در [[جریان مباهله]] [[پیغمبر اکرم]] {{صل}} از میان مردها، فقط [[علی بن ابی طالب]] {{عم}}، از میان [[زنان]] تنها [[فاطمه زهرا]] {{س}} و از میان [[فرزندان]] فقط [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} را برگزیدند و وارد میدان [[مباهله]] شدند. هیئت [[نجران]] با دیدن همراهان [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و جدّیت آن [[حضرت]] در میدان این [[مبارزه]]، از [[مباهله]] منصرف شدند.
-[[فخر رازی]] به [[نقل]] از [[عایشه]] در ماجرای [[مباهله]] می‌نویسد: [[رسول اکرم]] {{صل}} در حالی که [[جامه]] نادوخته پشمین سیاه‌رنگی بر دوش داشت برای [[مباهله]] بیرون رفت. [[حسین]] را در بغل و دست [[حسن]] را در دست خود گرفته بود، [[فاطمه]] پشت سر آن [[حضرت]] و [[علی]] {{ع}} پشت سر آنان می‌آمد. [[رسول اکرم]] {{صل}} به همراهان خود فرمود: هنگامی که [[دعا]] کردم شما آمین بگویید. آن‌گاه می‌گوید: در [[روایت]] آمده است: (در میدان [[مباهله]]) [[حضرت رسول]] {{صل}} زیر همان [[جامه]] پشمین سیاه‌رنگ رفت. پس [[حسن]] {{ع}} جلو آمد، [[پیامبر]] {{صل}} او را داخل کرد؛ سپس [[حسین]] {{عم}}، آن‌گاه [[فاطمه]] {{س}} و پس از آن [[علی]] {{ع}} جلو آمدند و همگی زیر آن [[جامه]] رفتند. وقتی همگی جمع شدند، [[حضرت رسول]] {{صل}} فرمود:{{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} [[فخر رازی]] در پایان می‌گوید: [[اهل]] [[تفسیر]] و [[حدیث]] گویا بر [[درستی]] این [[حدیث]] اتفاق دارند<ref>{{عربی|و كان رسول الله خرج و عليه مرط من شعر أسود، و كان قد احتضن الحسين و أخذ بيد الحسن، و فاطمة تمشي خلفه، وعلي رضي الله عنه خلفها، و هو يقول، إذا دعوت فأمنوا،... و روي أنه لما خرج في المرط الأسود، فجاء الحسن رضي الله عنه فأدخله، ثم جاء الحسين رضي الله عنه فأدخله ثم فاطمة، ثم علي رضي الله عنهما ثم قال:}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} {{عربی|و اعلم أن هذه الروایة کالمتفق علی صحتها بین أهل التفسیر و الحدیث}}؛ مفاتیح الغیب، ج۸ ص۲۴۷.</ref>.
-در [[صحیح مسلم]] و [[سنن ترمذی]] نیز آمده است: "[[سعد بن ابی وقاص]] از پدرش [[نقل]] کرده است: وقتی [[آیه مباهله]] نازل شد [[پیامبر]]، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] را فرا خواند و آن‌گاه گفت: خدایا! اینها [[اهل]] من هستند"<ref>{{متن حدیث|عن سعد بن أبي وقاص قوله: لما نزلت تعالوا... دَعَا رَسُولُ اللَّهِ {{صل}} عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً {{عم}} فَقَالَ: اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي}}؛ صحیح مسلم، ج۷ ص۱۳۰؛ فتح القدیر، ج۱، ص۳۹۹؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج۲، ص۱۸۲؛ التفسیر المظهری، ج۲، ص۶۰.</ref>.<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص۶۷-۶۸.</ref>
 == چگونگی داخل بودن [[امامان]] نه‌گانه در عنوان [[اهل‌البیت]] ==