شأن نزول آیه ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

شأن نزول آیه ولایت (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۳۸

۱٬۴۶۴ بایت حذف‌شده ، ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۷٬۲۱۳

ویرایش

@@ خط ۸: / خط ۸: @@
 آیۀ ۵۵ سورۀ مائده به "[[آیۀ ولایت]]" [[شهرت]] یافته است و این آیه براساس روایات که به خد تواتر می‌رسند، در شأن [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} نازل شده و یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت]] ایشان است.
-== [[شأن نزول]] [[آیه ولایت]] ==
+== مقدمه ==
-{{همچنین|آیه ولایت}}
 آیۀ ۵۵ [[سورۀ مائده]] به "[[آیۀ ولایت]]" [[شهرت]] یافته است<ref>المراجعات، ص‌۲۲۶، ۲۲۹.</ref>: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. علت نامگذاری به [[آیۀ ولایت]] وجود واژۀ {{متن قرآن|وَلِيُّكُمُ}} در آن است. بر اساس [[روایات]] فراوانی که در [[منابع شیعه]] و [[اهل سنت]] آمده است، [[آیه]] در [[شأن امام علی]] {{ع}} نازل شده است. البته در برخی موارد، [[آیه]] را "[[زکات]] به خاتم" هم نام‌گذاری کرده‌اند، چنانکه این نام از فرمایشات [[امیرالمؤمنین]] در یکی از احتجاج‌های آن حضرت استفاده شده است<ref>غایة المرام، ص۱۰۸؛ الاحتجاج، ص۱۱۸. </ref>.
-[[آیۀ ولایت]] یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت امیرالمؤمنین]] {{ع}} است<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۲۸۱-۲۸۳؛ أقرب الموارد، ج۲، ص۱۴۷۸. </ref>. [[ابوذر غفاری]] در [[شأن نزول]] [[آیه]] گفته است: "روزی با [[رسول خدا]] {{صل}} در [[مسجد]] [[نماز]] می‎خواندم که سائلی وارد [[مسجد]] شد و از [[مردم]] تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد، او دست خود را به [[آسمان]] بلند کرد و گفت: خدایا تو [[شاهد]] باش که من در [[مسجد رسول]] تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب نداد؛ در همین حال [[علی]] {{ع}} که در حال [[رکوع]] بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد [[سائل]] نزدیک آمد و [[انگشتر]] را از دست آن حضرت بیرون آورد، [[پیامبر]] {{صل}} که در حال [[نماز]] بود این جریان را [[مشاهده]] کرد؛ پس از فراغت از [[نماز]] سر به سوی [[آسمان]] بلند کرد و چنین گفت: «خداوندا برادرم [[موسی]] از تو تقاضا کرد سینه او را فراخ گردانی و [[کارها]] را بر او آسان‎سازی و گره از زبان او بگشایی تا [[مردم]] گفتارش را [[درک]] کنند و نیز [[موسی]] درخواست کرد [[هارون]] را که برادرش بود [[وزیر]] و یاورش قرار دهی و به وسیلۀ او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش [[شریک]] سازی. خداوندا من [[محمد]] [[پیامبر]] و [[برگزیده]] توام، سینۀ مرا گشاده کن و [[کارها]] را بر من آسان ساز، از خاندانم [[علی]] {{ع}} را [[وزیر]] من گردان تا به وسیلۀ او پشتم [[قوی]] و محکم گردد؛ هنوز [[دعای پیامبر]] {{صل}} پایان نیافته بود که [[جبرئیل]] [[آیۀ ولایت]] را نازل کرد"<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۲۴ ـ ۳۲۵؛ احقاق الحق، ج۲، ص۳۹۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص‌۲۰۹‌ـ ‌۲۳۹.</ref>.<ref>ر. ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>.
+[[آیۀ ولایت]] یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت امیرالمؤمنین]] {{ع}} است<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۲۸۱-۲۸۳؛ أقرب الموارد، ج۲، ص۱۴۷۸. </ref>.<ref>ر.ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>
 == شأن نزول آیه ==
 بسیاری از [[مفسران]] و [[محدثان]] در [[شأن نزول]] این [[آیه]] نقل کرده‌اند که این [[آیه در شأن علی]] {{ع}} نازل شده است.
-درباره [[شأن نزول آیه]] [[روایات]] مختلفی وارد شده است؛ اما آنچه در [[منابع شیعه]] پذیرفته شده و مشروح‌تر از دیگر روایات نقل گردیده [[روایت]] «غبایه [[ربعی]]» است که روایت می‌کند:
-[[ابن عباس]] کنار [[چاه زمزم]] نشسته بود و به [[مردم]] می‌گفت: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود:... در این میان مردی - که سر و صورت خود را با [[عمامه]] و دستار خویش بسته و پوشانده بود - هرگاه ابن عباس می‌گفت: {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}}}}، آن مرد نیز همین سخن را تکرار می‌کرد.
-ابن عباس به او رو کرد و گفت: تو را به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم خود را معرفی کن؟ آن مرد دستار از چهره کنار زد و گفت: هر کس مرا می‌شناسد که می‌شناسد و آن‌که مرا نمی‌شناسد بداند من «[[جندب]] بن [[جناده]] [[بدری]] - [[ابوذر غفاری]]» هستم.
+درباره [[شأن نزول آیه]] [[روایات]] مختلفی وارد شده است؛ اما آنچه در [[منابع شیعه]] پذیرفته شده و مشروح‌تر از دیگر روایات نقل گردیده [[روایت]] «غبایه [[ربعی]]» است که روایت می‌کند: [[ابن عباس]] کنار [[چاه زمزم]] نشسته بود و به [[مردم]] می‌گفت: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود:... در این میان مردی ـ که سر و صورت خود را با [[عمامه]] و دستار خویش بسته و پوشانده بود ـ هرگاه ابن عباس می‌گفت: {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ‌{{صل}}}}، آن مرد نیز همین سخن را تکرار می‌کرد.
-با این دو گوش خود از رسول خدا {{صل}} شنیدم، اگر [[دروغ]] گویم گوش‌هایم کر گردد و با این دو چشم خویش رسول خدا {{صل}} را دیدم، اگر دروغ گویم دیدگانم [[نابینا]] شود. آری شنیدم و دیدم که فرمود:
+ابن عباس به او رو کرد و گفت: تو را به [[خدا]] [[سوگند]] می‌دهم خود را معرفی کن؟ آن مرد دستار از چهره کنار زد و گفت: هر کس مرا می‌شناسد که می‌شناسد و آن‌که مرا نمی‌شناسد بداند من «[[جندب بن جناده]] بدری ـ [[ابوذر غفاری]]» هستم.
-{{متن حدیث|عَلِيٌّ قَائِدُ الْبَرَرَةِ وَ قَاتِلُ الْكَفَرَةِ، مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ وَ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ}}<ref>علی بن محمد ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص۱۱۵؛ علاء الدین المتقی الهندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۲، حدیث ۳۲۹۰۹.</ref>؛ «علی {{ع}} [[رهبر]] [[نیکان]] و [[قاتل]] [[کافران]] است. آن‌که او را [[یاری]] کند از یاری [[خداوند]] بهره‌مند می‌شود و آن‌که او را [[خوار]] سازد خود را خوار ساخته است».
-توجه کنید! روزی [[نماز ظهر]] را با رسول خدا {{صل}} به جا آوردم. [[مرد]] [[بینوایی]] در [[مسجد]] از مردم [[تقاضای کمک]] کرد، کسی چیزی به او نداد، مرد [[بینوا]] دست‌ها را به سوی [[آسمان]] دراز کرد و گفت: خدایا! تو [[گواه]] باش که من در [[مسجد رسول خدا]] {{صل}} از مردم درخواست [[کمک مالی]] کردم ولی کسی چیزی به من نداد. علی {{ع}} در این هنگام در حال [[رکوع]] بود. با انگشت میانه دست راست خود به [[سائل]] اشاره کرد که او انگشترش را از انگشت او بیرون کشد. سائل [[انگشتر]] را از دست آن [[حضرت]] بیرون کشید. [[رسول خدا]] {{صل}} [[شاهد]] این صحنه بود، پس از پایان [[نماز]] رسول خدا {{صل}} سر به سوی [[آسمان]] برداشت و عرض کرد: خدایا! برادرم [[موسی]] {{ع}} درخواستی را با تو در میان گذاشت و گفت:
+با این دو گوش خود از رسول خدا {{صل}} شنیدم، اگر [[دروغ]] گویم گوش‌هایم کر گردد و با این دو چشم خویش رسول خدا {{صل}} را دیدم، اگر دروغ گویم دیدگانم [[نابینا]] شود. آری شنیدم و دیدم که فرمود: {{متن حدیث|عَلِيٌّ قَائِدُ الْبَرَرَةِ وَ قَاتِلُ الْكَفَرَةِ، مَنْصُورٌ مَنْ نَصَرَهُ وَ مَخْذُولٌ مَنْ خَذَلَهُ}}<ref>علی بن محمد ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص۱۱۵؛ علاء الدین المتقی الهندی، کنز العمال، ج۱۱، ص۶۰۲، حدیث ۳۲۹۰۹.</ref>؛ «علی {{ع}} [[رهبر]] [[نیکان]] و [[قاتل]] [[کافران]] است. آن‌که او را [[یاری]] کند از یاری [[خداوند]] بهره‌مند می‌شود و آن‌که او را [[خوار]] سازد خود را خوار ساخته است».
-{{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي * وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! سینه‌ام را گشایش بخش * و کارم را برای من آسان کن * و گرهی از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند *‌و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار * هارون برادرم را * پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز» سوره طه، آیه ۲۵-۳۵.</ref>.
-رسول خدا {{صل}} عرض کرد: خدایا! تو در [[قرآن]] فرمودی:
+توجه کنید! روزی [[نماز ظهر]] را با رسول خدا {{صل}} به جا آوردم. [[مرد]] [[بینوایی]] در [[مسجد]] از مردم [[تقاضای کمک]] کرد، کسی چیزی به او نداد، مرد [[بینوا]] دست‌ها را به سوی [[آسمان]] دراز کرد و گفت: خدایا! تو [[گواه]] باش که من در [[مسجد رسول خدا]] {{صل}} از مردم درخواست [[کمک مالی]] کردم ولی کسی چیزی به من نداد. علی {{ع}} در این هنگام در حال [[رکوع]] بود. با انگشت میانه دست راست خود به [[سائل]] اشاره کرد که او انگشترش را از انگشت او بیرون کشد. سائل [[انگشتر]] را از دست آن [[حضرت]] بیرون کشید. [[رسول خدا]] {{صل}} [[شاهد]] این صحنه بود، پس از پایان [[نماز]] رسول خدا {{صل}} سر به سوی [[آسمان]] برداشت و عرض کرد: خدایا! برادرم [[موسی]] {{ع}} درخواستی را با تو در میان گذاشت و گفت: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي * يَفْقَهُوا قَوْلِي * وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي * هَارُونَ أَخِي * اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي * وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي}}<ref>«(موسی) گفت: پروردگارا! سینه‌ام را گشایش بخش * و کارم را برای من آسان کن * و گرهی از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند *‌و از خانواده‌ام دستیاری برایم بگمار * هارون برادرم را * پشتم را به او استوار دار * و او را در کارم شریک ساز» سوره طه، آیه ۲۵-۳۵.</ref>.
-{{متن قرآن|قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ}}<ref>«فرمود: به زودی بازوی تو را با (فرستادن) برادرت توانمند می‌گردانیم و به هر دوتان چیرگی‌یی می‌بخشیم که با نشانه‌های ما دستشان به شما نرسد. پیروز شمایید و هر کس که از شما پیروی کند» سوره قصص، آیه ۳۵.</ref>.
-سپس رسول خدا {{صل}} عرض کرد: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ وَ صَفِيُّكَ فَاشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي عَلِيّاً اشْدُدْ بِهِ ظَهْرِي}}.
+رسول خدا {{صل}} عرض کرد: خدایا! تو در [[قرآن]] فرمودی: {{متن قرآن|قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَنَجْعَلُ لَكُمَا سُلْطَانًا فَلَا يَصِلُونَ إِلَيْكُمَا بِآيَاتِنَا أَنْتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغَالِبُونَ}}<ref>«فرمود: به زودی بازوی تو را با (فرستادن) برادرت توانمند می‌گردانیم و به هر دوتان چیرگی‌یی می‌بخشیم که با نشانه‌های ما دستشان به شما نرسد. پیروز شمایید و هر کس که از شما پیروی کند» سوره قصص، آیه ۳۵.</ref>.
-بار خدایا! من محمد {{صل}} [[پیامبر]] تو و [[برگزیده]] تو هستم، بار خدایا! پس به من [[شرح صدر]] [[مرحمت]] فرما، کارم را آسان گردان و برای من وزیری از خاندانم، یعنی علی {{ع}} را فراهم کن و به وسیله او پشتم را [[استوار]] کن.
-[[ابوذر]] گفت: [[سوگند]] به [[خدا]]، هنوز سخن آن حضرت به پایان نرسیده بود که [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: ای محمد {{صل}}! بخوان؟ [[حضرت]] فرمود چه بخوانم؟ عرض کرد بخوان:
+سپس رسول خدا {{صل}} عرض کرد: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَ أَنَا مُحَمَّدٌ نَبِيُّكَ وَ صَفِيُّكَ فَاشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي عَلِيّاً اشْدُدْ بِهِ ظَهْرِي}}، بار خدایا! من محمد {{صل}} [[پیامبر]] تو و [[برگزیده]] تو هستم، بار خدایا! پس به من [[شرح صدر]] [[مرحمت]] فرما، کارم را آسان گردان و برای من وزیری از خاندانم، یعنی علی {{ع}} را فراهم کن و به وسیله او پشتم را [[استوار]] کن.
-{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref><ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۱؛ السید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۷۴-۴۸۴؛ عبد علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴، ۲۵۷؛ احمد بن محمد الثعلبی، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۴، ص۸۰، ۸۱.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۰۸.</ref>
+[[ابوذر]] گفت: [[سوگند]] به [[خدا]]، هنوز سخن آن حضرت به پایان نرسیده بود که [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: ای محمد {{صل}}! بخوان؟ [[حضرت]] فرمود چه بخوانم؟ عرض کرد بخوان: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref><ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۱۰-۲۱۱؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۲۱؛ السید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۴۷۴-۴۸۴؛ عبد علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص۲۵۴، ۲۵۷؛ احمد بن محمد الثعلبی، الکشف و البیان (تفسیر الثعلبی)، ج۴، ص۸۰، ۸۱.</ref>.<ref>[[محمد ساعدی|ساعدی، محمد]]، [[آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار (کتاب)|آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار]]، ص ۱۰۸؛ [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>
 === [[راویان]] [[شأن نزول]] ===