تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

تربیت علمی یا [[تعلیم و تربیت]] علمی<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۴۹۶ - ۴۹۵.</ref> در برابر [[تربیت معنوی]] و [[اخلاقی]] است و مراد از آن [[آموزش]] و بالا بردن معلومات افراد<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۵ - ۴۹۶.</ref> و تقویت جنبه بحث [[آزاد]] و [[نقد]] و بررسی در انسان است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۷.</ref> و گاهی حضرت امام از آن به «آموزش علمی»<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۵۰۰.</ref> تعبیر کرده‌اند.<ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۱.</ref>

حضرت امام به مراحل [[تربیت]] توجه ویژه‌ای نشان داده است و به صورت مشخص آنها را بیان کرده است. از نظر ایشان امر تربیت از قبل از [[تولد]] آغاز و تا پس از [[مرگ]] ادامه دارد و در این فاصله به مراحل و دوره‌هایی چون [[انتخاب همسر]]، انعقاد نطفه، بارداری، [[کودکی]]، [[نوجوانی]]، [[جوانی]]، [[پیری]] و [[کهن‌سالی]]، و دوره [[برزخ]] و پس از آن اشاره و تأکید می‌کند که در [[دین اسلام]] برای همه این دوره‌ها [[احکام]] و دستورالعمل‌های ویژه‌ای وجود دارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰؛ ج۴، ص۳۱؛ ج۶، ص۲۰۱؛ ج۷، ص۲۸۸، ۴۱۳؛ ج۹، ص۴۵۷.</ref>. در دوره انتخاب همسر تأکید می‌کند که باید هر یک از [[زن]] و شوهر که [[پدر]] و [[مادر]] [[آینده]] هستند شرایطی را داشته باشند. شوهر باید واجد شرایطی چون بداخلاق نبودن، [[فاسق]] نبودن و شراب‌خوار نبودن<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۸.</ref> باشد و مادر نیز از ویژگی‌هایی چون ولد [[زنا]] نبودن، [[عفیف]] بودن، [[عزیز]] بودن در میان [[خانواده]]، [[مهربان]] بودن<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۷.</ref> برخوردار باشد. در هنگام انعقاد نطفه نیز زن و شوهر باید نکاتی را رعایت و از برخی [[رفتارها]] [[پرهیز]] نمایند<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۹.</ref>.

حضرت امام در مقطع بعد از تولد بر «[[مرحله کودکی]]» تأکید بیشتری دارند و معتقدند [[انسان]] از همان بدو کودکی باید تحت تربیت مربی قرار گیرد<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref> و در هر زمانی موافق با شرایط و اقتضائات آن [[زمان]] تربیت شود<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۱۹۹.</ref>. نوزادان که به [[دنیا]] می‌آیند قابلیت کسب [[ملکات]] صالحه و [[رذیله]] را دارند و به تدریج این ملکات در آنان تحقق می‌یابد<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۹۹.</ref>. [[کودکان]] ظرفیت ویژه‌ای برای پرورش صحیح دارند، آنان جدیدالعهد به [[ملکوت]] هستند و از کدورت‌ها و آلودگی‌های [[طبیعت]] به دورند<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۸۷.</ref>. از وقتی وارد محیط [[تعلیم]] می‌شوند [[نفوس]] [[ساده]]، [[بی‌آلایش]] داشته و آماده برای قبول هر [[تربیتی]] هستند<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۳۲.</ref>. آنان موجوداتی نورانی‌اند و می‌باید [[نورانیت]] آنها شکوفا گردد<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۲۴.</ref>. حضرت امام از [[تهذیب نفس]] نونهالان سخن به میان می‌آورد و بر نقش مشترک [[والدین]] و معلمان در مهذب ساختن [[کودکان]] تأکید کرده، توصیه می‌کند که والدین باید نونهالان مهذب تحویل معلمان دهند و معلمان آنان را بیشتر [[تهذیب]] نمایند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۱۶۲.</ref>. همچنین ایشان بر [[تربیت سیاسی]] کودکان در کنار [[تربیت]] [[علمی]] آنان تأکید و معلمان را به [[تعلیم]] مسائل [[سیاسی]] به کودکان [[ترغیب]] می‌کنند<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۳.</ref>.

[[دوره جوانی]] بسیار مورد توجه حضرت امام قرار گرفته و به ویژه بر تهذیب نفس در این دوره تأکید ورزیده و معتقدند دوره جوانی دوره تهذیب نفس است و اگر [[انسان]] در این دوره مهذب نشد، مهذب شدن در دوره [[پیری]] و [[کهن‌سالی]] بسیار مشکل است<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۴۰.</ref>. وی برای روشن‌تر کردن این موضوع در کلمات متعدد به مقایسه دوره جوانی و پیری می‌پردازد و ویژگی‌های انسان در این دوره را بر می‌شمارد. درباره ویژگی‌های [[جوانی]] معتقدند: [[قوای فکری]] و [[روحی]]، [[قدرت]] بر [[عبادت]] و حال و [[آمادگی]] برای عبادت در جوانی قوت دارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۹.</ref>. [[جوان‌ها]] به [[ملکوت]] نزدیک‌تر هستند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۵۹؛ ج۱۴، ص۱۵۳؛ ج۲۱، ص۴۵؛ آداب الصلوة، ص۳۵.</ref>. [[نفوس]] آنان صیقلی است و چندان [[آلودگی]] پیدا نکرده است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۵۹؛ ج۱۳، ص۵۰۸.</ref>. [[جوان]] [[روح]] انعطاف‌پذیر و لطیفی دارد و ریشه‌های [[فساد]] در او [[ضعیف]] است<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۲۲؛ ج۸، ص۳۰۰؛ ج۱۶، ص۲۲۲.</ref> و برای آنان [[توبه]] آسان‌تر و [[اصلاح]] نفس و تربیت [[باطن]] سریع‌تر است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۲.</ref>. ایشان در توصیف [[پیران]] و دوره پیری معتقداند: در این دوره انسان [[قادر]] به عبادت نیست، نمی‌تواند به [[راحتی]] تحصیل کند و مطالب علمی را [[درک]] کند و [[افکار]] [[قوی]] و مستقیمی ندارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref>. در این دوره [[ضعف]] و نقاهت بر [[انسان]] [[غلبه]] می‌کند و مانع انجام فعالیت مؤثر در انسان می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۰۰.</ref>. ریشه‌های [[اخلاق]] [[فاسد]] در انسان قوی‌تر می‌شود. در این سن افراد از [[ملکوت]] [[اعلی]] دورتر و اذهان‌شان کدرتر<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref>، [[هواهای نفسانی]] و [[جاه‌طلبی]] و [[مال‌دوستی]] و خود بزرگ‌بینی افزون‌تر<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۲.</ref> و [[اراده‌ها]] ضعیف‌تر<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۴۰؛ ج۱۸، ص۱۴.</ref> و [[نسیان]] و [[فراموشی]] در آنان بیشتر می‌گردد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref>؛ از این رو، حضرت امام [[جوانان]] را [[ترغیب]] می‌کنند که [[دوره جوانی]] را [[غنیمت]] بشمارند و برای جامعه‌شان مؤثر باشند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۴۲۴.</ref>، [[تهذیب نفس]] کنند<ref>صحیفه امام، ج۶ ص۲۸۶.</ref>، تمام قوای خود را صرف [[شهوات]] نکنند<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۳۲.</ref> و [[قدر نعمت]] [[جوانی]] را بدانند و آن را هدر ندهند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۷.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۲.</ref>

حضرت امام در خلال آثارشان از عوامل متعدد [[تربیتی]] یاد کرده‌اند:

از نظر حضرت امام، [[خدمت]] مادر به [[جامعه]] از [[خدمت]] همه بالاتر است<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۹۷.</ref>. شریف‌ترین [[شغل]] در عالم، بزرگ کردن یک بچه و تحویل آن به جامعه است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۶۴.</ref> دامن [[مادر]] اولین مدرسه<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۱۸۳.</ref> و بزرگ‌ترین مدرسه‌ای است که بچه در آنجا [[تربیت]] می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۹۳.</ref> و نخستین مرتبه تربیت از دامن مادر شروع می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۹۰ و ۳۶۲.</ref>. مادر خوب، بچه خوب تربیت می‌کند و مادر [[منحرف]]، بچه را منحرف بار می‌آورد<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۸۳.</ref>. یک مادر ممکن است بچه را خوب تربیت کند و آن بچه یک [[امت]] را [[نجات]] دهد و ممکن است بد تربیت کند و موجب [[هلاکت]] یک امت شود<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۱۳۶.</ref>.

از ابعاد مهم تأثیرگذاری [[مادر]] در [[کودک]] تأمین نیازهای [[عاطفی]] او است. کودک نیاز به [[عاطفه]] [[مادری]] دارد و غیر مادر نمی‌تواند این نیاز مهم را تأمین کند. از این رو، جدایی کودک از مادر پیامد‌های [[تربیتی]] منفی به دنبال دارد، حضرت امام در این زمینه [[معتقد]] است بچه لطیف و ظریف محتاج به [[محبت]] مادر است، اگر تحت [[تربیت]] مادر نباشد و به [[اجنبی]] سپرده شود و محبت مادر را نچشد [[عقده]] پیدا خواهد کرد و این عقده‌ها، منشأ همه [[مفاسد]] است؛ دزدی‌ها، آدم‌کشی‌ها و خیانت‌ها از این عقده‌ها پیدا می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۴۵؛ ج۹، ص۱۳۶ و ۲۹۳؛ ج۸، ص۹۱ و ۳۵۵.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۷.</ref>

برای [[تربیت]] موانعی وجود دارد که حرکت پیش‌رونده تربیت را کند و در مواردی متوقف می‌کند. در دیدگاه حضرت امام به موانع متعددی در زمینه [[تعلیم و تربیت]] اشاره شده است: