اهداف قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

[[هدف]] به معانی نشانه تیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۳۴۵-۳۴۶؛ دهخدا، ج۱۴، ص۲۰۷۱۲.</ref>، هر چیز مرتفع<ref>فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ص۶۳۵؛ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۱۳۲.</ref> و غرض<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۲۸؛ عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، ص۲۶.</ref> است. در اصطلاح مراد از اهداف قرآن، [[غایت]] و مقصدی است که [[خداوند متعال]] با نزول قرآن در پی تحقق آن است<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۴۵ -۴۹؛ مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، ج۲، ص۲۳.</ref>. [[امام خمینی]] نیز هدف از [[قرآن]] را همان مقصود و مراد اصلی [[خداوند]] از انزال این [[کتاب الهی]] می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref> و بر این [[باور]] است قرآن، کتاب [[معرفت]]، [[اخلاق]] و [[دعوت]] به [[سعادت]] و کمال است و هر مفسری که از این امر [[غفلت]] کرده و یا چشم پوشیده یا به آن اهمیت نداده، از مقصود قرآن غفلت ورزیده است؛ چنان که معنای [[تفسیر]] نیز شرح مقاصد [[کلام الهی]] است و [[مفسر]] وقتی مقصد از [[نزول]] را بفهماند، مفسر است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref>

==پیشینه==

[[قرآن کریم]] خود در [[آیات]] فراوانی، هدف از نزول خود را بیان کرده است؛ مانند [[هدایت]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، [[تفکر]] و [[توسعه]] معرفت<ref>حشر، ص۲۱.</ref> و [[تعقل]] و [[تدبر]]<ref>ص، ۲۹؛ یوسف، ۲.</ref>. [[مفسران]] و قرآن پژوهان نیز به این بحث توجه کرده و در آثار خویش به این موضوع پرداخته‌اند<ref>مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۵، ص۱۲۹؛ فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۱، ص۱۵۶.</ref>. آغاز بحث [[عالمان]] از اهداف قرآن را می‌توان از [[قرن دوم هجری]] دانست که مفسرانی، مانند [[مقاتل بن سلیمان بلخی]] در تفسیر خویش، این اهداف را تصحیح [[اعتقاد]]، [[تهذیب اخلاق]]، [[تشریع احکام]] و [[تعلیم]] [[مسلمانان]] برشمرده‌اند<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۲۹.</ref>. در قرن‌های بعد، اندیشمندانی چون غزالی <ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۱ -۲۱.</ref>، فخررازی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۱۵۶ و ج۲۶، ص۳۲۱.</ref>، [[کاشفی]]<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۴۲۴.</ref>، [[ملاصدرا]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۰، ۴۹ – ۵۲.</ref>و همچنین بسیاری از متأخران، مطالبی درباره اهداف قرآن بازگفته‌اند و به منظور تبیین اهداف قرآن با تعابیر مختلف، بر جنبه [[تربیت]] [[انسان]]، [[هدایت]] و نزدیک شدن او به [[خداوند]] و سامان‌مندی [[زندگی]] [[بشر]] تأکید کرده‌اند<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۸۳؛ ج۳، ص۷۵ و ج۲۰، ص۳۳۲.</ref>.

از آنجا که [[قرآن کریم]] [[کتاب هدایت]] است، در بیان مقاصد خود مانند روش متداول [[کتب فقهی]] و [[فلسفی]] عمل نکرده یا از علت حکمی آشکارا سخن نگفته است، اما در ضمن قیود و اوصاف و [[حکمت‌ها]]، به برخی شرایط و اهداف خود، و گاه در ضمن وسایل [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]] و [[قصص]]، به مقاصد خود اشاره کرده است<ref>ایازی، ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن، ص۱۱۶ – ۱۲۶.</ref>. اهمیت این بحث به این جهت است که روشن شدن مقاصد و اهداف قرآن، در چگونگی نگرش [[مفسر]] به [[قرآن]] مؤثر است<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۹۰.</ref> و از اصول تأثیرگذار در [[تغییر]] [[فهم]] و تفاوت [[تفاسیر]] به شمار می‌رود؛ زیرا برای مفسر مهم است که به صورت کلی یا در [[تفسیر]] آیه‌ای خاص، اهداف آن را ارزیابی کند و متناسب با آن مقصد، به سراغ [[آیه]] برود<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۹.</ref>. همچنین این بحث مبنای مهم مسایل [[قرآنی]]، همچون [[زبان قرآن]]، [[ظواهر]]، امکان فهم و [[تفسیر قرآن]] است<ref>کلانتری، ابراهیم، امکان و موانع فهم صحیح قرآن کریم از منظر امام خمینی، ص۱۷۵.</ref>؛ چنان‌که [[هدف]] تفسیر نیز به هدف [[شناخت قرآن]]، به عنوان [[کتاب آسمانی]] و کتاب درس زندگی و کسب [[سعادت]] بازمی‌گردد<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۸.</ref>.

[[امام خمینی]] مقصدشناسی [[قرآن]] را با اهمیت می‌داند و یکی از ویژگی‌های این [[کتاب آسمانی]] را هدف‌دار بودن آن می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ - ۱۸۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ حدیث جنود، ص۱۱.</ref>. ایشان [[تفسیر قرآن]] را چیزی جز [[فهم]] مقصد قرآن نمی‌داند و [[باور]] دارد مفسری می‌تواند [[تفسیر]] [[واقعی]] قرآن را به دست دهد که مقاصد قرآن را [[درک]] کرده باشد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ -۱۹۳.</ref> و [[هدف]] از تفسیر به هدف [[نزول قرآن]] بر می‌گردد. ایشان بر این باور است که تاکنون [[تفسیری]] جامع بر [[قرآن کریم]] ننوشته‌اند که بیان کننده تمامی مقاصد قرآن بوده و جنبه [[هدایت‌گری]] آن – همان‌گونه که در [[آیه]] ۲ [[سوره بقره]] ذکر شده است - کاملاً رعایت شده باشد<ref>تفسیر حمد، ص۹۱-۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲؛ صحیفه، ج۸، ص۱۹.</ref>. همچنین بر [[مفسر]] لازم است در تفسیر [[حقیقی]] قرآن، آن [[معارف]] و حکمت‌های دریافتی را در قالب مقاصد قرآن به [[متعلم]] تفهیم کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲- ۱۹۳.</ref> و در بیان این مقاصد بکوشد؛ زیرا [[غفلت]] از این روش، موجب [[محرومیت]] از [[آموزه‌های قرآنی]] و بستن [[راه هدایت]] به روی [[مردم]] می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان در آثار خویش از اهداف قرآن و رابطه آن با تفسیر و [[تأویل]] بحث می‌کند و با دو شیوه [[عقلی]] و [[نقلی]] [[اهداف]] نزول قرآن را بر می‌شمرد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲ – ۱۹۳.</ref> و از اهداف گوناگون قرآن سخن می‌گوید که غالباً بر محور [[هدایت]] و [[تعلیم]] دور می‌زند، اما بیشتر تأکید ایشان در بیان مقاصد قرآن، بر توجه به [[سیر و سلوک]]، [[راهنمایی]] به معایب و [[اخلاق]] [[رذیله]] و توجه به [[کمالات انسانی]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۲- ۲۶۳؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۹۱.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref>

==راه‌های [[شناخت]] اهداف قرآن==

[[مفسران]] در تعیین راه‌های شناخت اهداف قرآن، به دو روش توجه کرده‌اند: ١. مراجعه به خود قرآن؛ ۲. استفاده از منابع خارجی. در راه نخست، به استفاده از [[آیات]] زیربنایی و [[معارف]] کلیدی [[قرآن]] برای [[فهم]] آیات و مقاصد قرآن<ref>زحیلی، ج۱، ص۴۴۴؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۸۶.</ref> و در راه دوم به استفاده از [[روایات تفسیری]] در فهم مقاصد قرآن و [[شناخت]] سبب [[نزول آیات]] و مکی یا [[مدنی]] بودن آنان توجه می‌کنند<ref>طاهری، ج۲، ص۳۰۲؛ رجبی، ص۲۷۲.</ref>.

[[امام خمینی]] نیز در به دست آوردن مقصود و اهداف قرآن به دو شیوه برون متنی ([[عقلی]]) و درون متنی که در آن از خود قرآن برای دستیابی به اهداف کمک گرفته می‌شود، استفاده کرده و [[معتقد]] است گذشته از جهات عقلی و برهانی که مقصد از [[تنزیل]] را می‌فهماند، باید مقصود و [[هدف]] قرآن را از خود کتاب و قرآن برگرفت؛ زیرا مصنف کتاب، مقصد خود را بهتر می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref>. ایشان برای [[درک]] [[منطق]] و [[کشف]] مقصد قرآن [[تدبر]] و [[تفکر]] در [[آیات شریفه]] را مهم بر می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳؛ صحیفه، ج۳، ص۳۴۸- ۳۴۹.</ref>. از این رو لازم است [[قاری]]، نظر [[تعلیم و تعلم]] قرآن داشته باشد که این کلید درهای معارف و حکمت‌های قرآن است<ref>امام خمینی، صحیفه ج۳، ص۱۹۲.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۶.</ref>

از جمله [[ویژگی‌های قرآن]] [[کریم]] که آن را [[جهان شمول]] و [[ابدی]] کرده، [[هدف‌داری]] [[قرآن کریم]] و [[قانون‌مندی]] این اهداف است<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۵۹- ۶۲ و ج۲، ص۱۳۲- ۱۳۳.</ref>. قرآن کریم در آیات پرشماری، از اهداف خود سخن گفته و اموری، مانند [[هدایت مردم]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، پندگرفتن صاحبان [[خرد]]<ref>ص، ۲۹؛ نور، ۱.</ref>، [[تعقل]]<ref>یوسف، ۲.</ref>، تفکر و [[توسعه]] [[معرفت]]<ref>حشر، ۲۱.</ref> را اهداف [[نزول]] دانسته است<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۹۰-۹۳ و ص۱۸۸ - ۱۸۹.</ref>.

[[مفسران]] اهداف قرآن را به اعتبار اینکه بعضی مقاصد مهم‌ترند و دیگر موارد به آن باز می‌گردد و آن را تکمیل می‌کند، تقسیم کرده‌اند<ref>ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر والتنویر، ج۱، ص۱۳۱؛ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۴۹.</ref>. [[ملاصدرا]] مقاصد [[قرآن کریم]] را در شش مقصد گنجانده و بر این [[باور]] است سه مقصد آن پایه و اصول است که عبارت است از: ۱. [[شناخت]] مبدأ: ۲. شناخت [[معاد]]؛ ۳. شناخت طریق و وصول به [[حق تعالی]] و سه مقصد دیگر فرع است: ۱. شناخت [[پیامبران]]؛ ۲. یادآوری سخنان [[منکران خدا]] و [[گمراهی]] آنها؛ ۳. [[تعلیم]] روش آبادسازی منازل و مراحل [[سلوک]] و طریق [[بندگی]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۴۹ – ۵۲؛ ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیه، ص۱۳ – ۱۴.</ref>. [[امام خمینی]] نیز برای قرآن کریم اهدافی برشمرده که از نظر موقعیت، [[فضیلت]] و اهمیت هم‌ردیف نیستند<ref>کسار، جواد علی، فهم القرآن، ص۱۲۷.</ref>. ایشان بعضی از این اهداف را اهداف و مقاصد اصلی [[قرآن]] شمرده است؛ از جمله:

# [[دعوت به توحید]] و [[معرفت خداوند]]: مقصد اصلی [[بعثت پیامبران]]{{عم}} و فرستادن [[کتب آسمانی]]، نشر [[توحید]]، بیان [[معرفت الهی]]<ref>کسار، جواد علی، فهم القرآن، ص۱۵۳.</ref>، مانند [[شئون]] ذاتیه، اسمائیه، صفاتیه و [[افعالیه]] حق تعالی، بیان چگونگی رابطه [[حق]] و [[خلق]] و قطع ریشه [[کفر]] و [[شرک]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۵۳، ۱۸۵، ۱۸۹ و ۱۹۴؛ صحیفه، ج۱۹، ص۲۸۴- ۲۸۵.</ref>. همچنین بیان چگونگی و [[برهان]] بر مطالب حقه و [[معارف الهیه]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۱.</ref> است.

# [[هدایت]] و پندگرفتن: از جمله مقاصد [[نزول قرآن]]، [[هدایت مردم]] و پندگرفتن آنهاست و خود قرآن نیز در موارد فراوانی<ref>بقره، ۲؛ نحل، ۴۴؛ ص، ۲۹.</ref> به این مقصد اشاره کرده است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴ و ۱۹۳؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۱- ۳۶۲.</ref> تا [[انسان]] را به سوی عالم [[نور]] و [[راه راست]]، هدایت کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳.</ref>. این هدایت اگرچه برای همه افراد [[بشر]] است، اما [[هدایت خاص]] و [[رحمت]] رحیمی، مخصوص [[رستگاران]] و [[پرهیزکاران]] است؛ البته این به جهت تحدید در رحمت نیست، بلکه به سبب نقصان [[اشقیا]] در دریافت این [[رحمت]] است<ref>امام خمینی، تقریرات، ج۳، ص۲۴۶.</ref>.

# [[انسان‌سازی]]، [[دعوت]] به [[تهذیب]] [[نفوس]] و تحصیل [[سعادت]]: این [[هدف]] خود دارای دو شاخه است: یکی [[تقوا]] به جمیع مراتب آن و دیگری [[ایمان]] به تمام مراتب و [[شئون]] که شامل اقبال به [[حق تعالی]] و [[رجوع]] به آن [[ذات مقدس]] می‌شود<ref>امام خمینی، تقریرات، ج۳، ص۱۸۶.</ref>. [[امام خمینی]] با استناد به بعضی [[آیات]]<ref>اسراء، ۸۲.</ref> و [[روایات]]<ref>نهج البلاغه، ترجمه سید جمال‌الدین دین‌پرور، خ۱۰۹، ص۱۵۵.</ref>، از جمله مقاصد [[قرآن]] را [[نجات]] [[انسان‌ها]] از [[تعلق به دنیا]] و [[دنیاطلبی]] و رساندن آنها از [[نقص]] و [[ضعف]] به اوج کمال [[انسانیت]] می‌داند که از راه [[تصفیه]] و [[تزکیه نفوس]] از ناپاکی‌های عالم [[طبیعت]] و شفای بیماری‌های [[قلبی]] به دست می‌آید<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص۱۱؛ امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۴- ۱۸۵ و ۲۰۵؛ تفسیر حمد، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ صحیفه، ج۸، ص۴۳۸ و ج۱۱، ص۳۸۰.</ref>. همچنین ایشان با استناد به روایتی<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۲، ص۱۶.</ref> هدف و مقصد قرآن را [[تربیت]] [[انسان]] و رساندن او به کمال سعادت که همان [[حقیقت]] [[قلب سلیم]] است، می‌شمارد<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۶، ۲۰۳ و ۲۹۷؛ صحیفه، ج۷، ص۲۸۵.</ref> و بر این [[باور]] است وقتی انسان در این مقاصد قرآن [[تأمل]] کند، [[حقایق]] و معارفی تازه از آن در می‌یابد و می‌فهمد مقصود اصلی قرآن، شفای بیماری‌های [[روحی]] است، گرچه شفای بیماری‌های [[جسمانی]] نیز با آن حاصل می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۵.</ref>.

امام خمینی به اهداف دیگری در آثار خود اشاره کرده است که در درجه بعدی اهمیت قرار دارد؛ مانند:۱. [[بیان احکام]] [[الهی]]: [[قرآن کریم]] با اینکه روشن‌گر همه چیز و همه امور و {{متن قرآن|تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ}}<ref>«بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref> بوده و واجد همه [[دستورها]] و احکامی است که [[بشر]] برای سعادت خود بدان نیازمند است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۲۹.</ref>، دربردارنده چگونگی [[تعلم]] و [[تعلیم]]، حِکَم و [[مواعظ]]، کلیات [[قوانین]] [[شریعت]] و [[آداب و سنن]] الهیه است؛ ۲. احوال [[معاد]]: [[هدف]] دیگر [[قرآن]] پرداختن به احوال معاد و [[براهین]] آن، کیفیت [[عقاب]] و [[ثواب]] و تفاصیل [[بهشت و جهنم]] است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۹ - ۱۹۱؛ صحیفه، ج۱۵، ص۵۰۴.</ref>؛ ۳. اجرای [[عدالت اجتماعی]]: در نگاه [[امام خمینی]]، یکی از مقاصد [[قرآن کریم]] و [[بعثت]] [[انبیای الهی]]{{عم}}، [[رفع ظلم]] و [[برقراری عدالت]] در عرصه [[اجتماع]] به منظور [[اداره امور]] [[زندگی]] [[بشر]] است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۷۰ -۷۱ و ص۱۳۸ - ۱۴۱؛ صحیفه، ج۷، ص۱۱۷ و ج۱۷، ص۴۳۴.</ref>. ایشان [[لزوم]] [[مبارزه]] با [[سلاطین جور]] و [[ستمگران]] و کسانی را که در [[دین]] [[تصرف]] می‌کنند، از جمله اموری می‌داند که قرآن با [[جدیت]] به دنبال آن است<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ص۶۵ و ۱۵۰؛ صحیفه، ج۲۱، ص۳۹۷.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۶.</ref>

==[[اهداف]] [[قصه‌های قرآن]]==

قرآن کریم از [[آیات]] مختلفی در [[عقاید]]، [[اخلاق]]، [[احکام]] و [[علوم]] تشکیل شده است<ref>مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین، ص۴۱۹.</ref> و در آیات متعددی نیز به بیان [[قصص]] و [[تاریخ انبیا]]{{عم}} می‌پردازد<ref>بقره، ۵۱؛ مائده، ۲۷؛ یوسف، ۴.</ref> که نشان دهنده اهمیت و [[هدفمند بودن]] بیان قصه‌ها در قرآن است. همچنین [[معارف]] و مواعظی را باز می‌گوید که افراد از آن بهره برند و هدف آن صرف بیان [[تاریخ]] نیست<ref>قاسمی، محمد جمال الدین، تفسیر القاسمی، محاسن التأویل، ج۱، ص۷۴.</ref>. [[اندیشمندان اسلامی]] اهداف مختلفی برای ذکر این قصه‌ها در قرآن برشمرده‌اند؛ از جمله: ۱. [[اثبات وحی]] رسالی<ref>شحاته، عبدالله محمود، تفسیر القرآن الکریم، ج۶، ص۲۱۴۲.</ref>؛ ۲. [[وحدت دین]] و [[عقیده]] در جمیع [[انبیا]]{{عم}}<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۳۵۶.</ref>؛ ۳. [[بشارت]] به [[مؤمنان]] به شمول [[نصرت]] و [[لطف الهی]] برای انبیا{{عم}} و مؤمنان<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۳۶۰.</ref>؛ ۴. [[تربیت]] [[انسان]]<ref>ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر والتنویر، ج۲۳، ص۱۳۷.</ref> در جهت [[ایمان به غیب]] و عمومیت [[قدرت الهی]] نسبت به همه اشیا<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۳۶۵.</ref>.

امام خمینی نیز خاطرنشان کرده است که بیان قصه‌های انبیا{{عم}} در [[قرآن]] به جهت بیان [[تاریخ]] و مجرد [[اخبار]] و [[قصه‌گویی]] نیست؛ آن چنان که در کتاب‌های [[تاریخی]] دیده می‌شود؛ زیرا [[قرآن کریم]] کتاب قصه و تاریخ نیست<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۷؛ تقریرات، ج۳، ص۴۵۸.</ref>، بلکه کتاب [[توحید]]، [[معارف]]، [[مواعظ]] و [[حکمت‌ها]] و کتاب [[سیر]] و [[سلوک الی الله]] است و در این قصه‌ها چگونگی [[تربیت]] [[حق تعالی]] نسبت به [[انبیا]]{{عم}} و تربیت انبیا{{عم}} نسبت به [[مردم]] بیان می‌شود و در آن، معارف و تعلیمات بی‌شماری است که [[عقل]] را متحیر می‌کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۶.</ref>. ایشان بر این [[باور]] است که بیان قصه در قرآن کریم با روش و اسلوب خاصی در بیان [[حقایق]] و معارف همراه است و اغراض خاصی را در این قصه‌ها دنبال می‌کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۶ - ۱۸۸؛ تقریرات، ج۳، ص۳۶۲ و ۴۵۸.</ref>.

به باور [[امام خمینی]]، تکرار [[قصص]] [[انبیای الهی]]{{عم}}، مانند [[آدم]]{{ع}}، [[موسی]]{{ع}}، [[ابراهیم]]{{ع}} و دیگر انبیا{{عم}} بدین سبب است که این حقایق و معارف در [[قلوب]] سخت، تأثیر کند و قلب‌ها از آن [[پند]] گیرند. ایشان تأکید می‌کند که قرآن برای [[سعادت]] همه مردم در همه زمان‌هاست و [[انسان]] نیز حالات مختلفی دارد؛ به گونه‌ای که نمی‌توان همه مردم را با یک [[روش دعوت]] کرد، بلکه باید این معارف با بیان‌های مختلفی در ضمن قصه، تاریخ، گاهی با [[صراحت]] و گاهی به کنایه، رمز و مثال، همراه با تکرار بیان شود تا تمام طبقات مردم در تمام زمان‌ها و مکان‌ها از آن استفاده کنند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۷.</ref>. از این جهت [[تفکر]] در [[قصه‌های قرآنی]] و [[عبرت]] گرفتن از احوال اشخاصی که [[سلطنت]]، [[عظمت]] و [[ثروت]] داشتند و این امور سبب [[هلاکت]] آنها شد، بهترین علاج [[مفاسد اخلاقی]] به شمار می‌رود<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ص۳۷۸.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۸.</ref>

==ویژگی‌های مقاصد قرآن==

برخی [[اندیشمندان اسلامی]] ویژگی اهداف قرآن را [[جامعیت]] آن می‌دانند که منحصر به [[احکام تکلیفی]] نیست<ref>آلوسی، سیدمحمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، ج۱۵، ص۴۸۵.</ref> و همه [[مردم]] را در همه زمان‌ها شامل می‌شود<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۲۹ -۳۰.</ref> و سه بعد [[بینش]]، [[گرایش]] و عمل را دربر می‌گیرد، اما بعد بینش و [[فکر]] [[انسان]] مانند [[غفلت‌زدایی]]، بعد گرایش مانند [[انذار]] و پنددادن و بعد عمل مانند [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]] است<ref>مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، ج۲، ص۲۳ -۴۳.</ref>. همچنین به [[باور]] برخی [[مفسران]]، برای ایجاد [[نشاط]] و [[انگیزه]] در خواننده [[قرآن]]، مقاصد مختلف در یک [[سوره]]، پراکنده بیان شده است<ref>مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج۱۱، ص۵۸.</ref>. [[امام خمینی]] نیز برای اهداف قرآن ویژگی‌هایی برشمرده است؛ از جمله:

# [[فطری]] بودن اهداف قرآن<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۲، ص۵۱۱.</ref>: اهداف قرآن فطری است؛ زیرا گرایش به [[توحید]] و [[شناخت خداوند]] و [[عشق به کمال]] مطلق و [[تنفر]] از نقائص و همچنین میل به بقا و راحت مطلق و [[قسط]] و [[عدالت]]، جملگی از [[امور فطری]] است و افزون بر برهان‌پذیر بودن، از نظر [[درک]] فطری نیز قابل [[تصور]] و [[تصدیق]] است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۸۵ - ۱۸۶ و ۳۵۸؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۸۸.</ref>.

# جامع بودن اهداف قرآن: [[قرآن کریم]] به همه جهات مادی و [[معنوی]] و ابعاد فردی و [[اجتماعی]] [[بشر]] توجه تام می‌کند و در عین حال که یک کتاب معنوی [[عرفانی]] است، به [[تهذیب نفس]] نظر دارد و دلیل و [[برهان]] نیز اقامه می‌کند؛ همچنان که به مسایل [[حکومتی]] و اجتماعی توجه می‌کند و برنامه‌هایی برای [[اصلاح]] مردم و [[جامعه]] ارایه می‌دهد<ref>امام خمینی، صحیفه، ج۱۷، ص۴۳۴- ۴۳۵؛ ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۸۹.</ref>.

#مراتب داشتن اهداف قرآن: مقاصد [[قرآن]] مراتب متعددی دارد و همه افراد در سطح‌های مختلف می‌توانند از آن بهره برند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۵ – ۱۸۶.</ref>. قرآن همانند سفره گسترده [[الهی]] برای تمامی [[بشر]] است که هرکس به فراخور ظرفیتش از آن بهره‌مند می‌شود<ref>امام خمینی، تفسیر حمد، ص۱۷۰؛ امام خمینی، صحیفه، ج۱۸، ص۲۶۳.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۸.</ref>

 

[[امام خمینی]] نیز به برخی موانع دستیابی به اهداف و [[معارف قرآن]] اشاره کرده است؛ از جمله:

#[[گناه]]: [[حجاب]] [[گناهان]] و تاریکی‌های حاصل از [[طغیان]] و [[سرکشی]] در برابر [[پروردگار]]، مانع از این می‌شود که [[قلب]] انسان [[حقایق]] و [[معارف الهی]] را [[درک]] کند؛ زیرا هنگامی که قلب به واسطه گناه تحت [[سلطه]] و [[تصرف]] [[شیطان]] قرار می‌گیرد، همه قوا نیز به تصرف او در می‌آیند و چشم و گوش در برابر [[معارف]] و [[مواعظ]] الهی [[کور]] و کر می‌شوند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۱.</ref>؛

#[[حب دنیا]]: [[دوستی دنیا]] سبب می‌شود تمام [[همت]] انسان صرف [[دنیا]] شود و قلب او از ذکر [[خداوند]] [[غافل]] بماند. به با ورامام خمینی، کسی که خواهان بهره بردن از معارف و مواعظ الهی است، باید قلب خود را از [[پلیدی]] [[تعلقات دنیوی]] [[پاک]] کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۲.</ref>؛

#[[خودبینی]] و [[قناعت]] به داشته‌ها: از جمله حجاب‌های بزرگ میان [[انسان]] و [[قرآن]] خودبینی است که سبب [[بی‌نیاز]] دیدن خویش از قرآن می‌شود؛ همانند اینکه [[اهل]] [[تجوید]] به [[علم]] جزیی خود قانع شوند و «[[حاملان قرآن]]» را بر خود تطبیق کنند. این خودبینی، آنان را از [[فهم]] [[کتاب خدا]] و استفاده از آن [[محروم]] می‌سازد؛ همین طور صاحبان [[علوم]] [[ادبیات]]، [[تفسیر]]، [[فلسفه]] و [[عرفان]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۵ – ۱۹۶.</ref>؛

#[[اعتقادات]] و آرای [[فاسد]]: این [[حجاب]] غالباً از [[تبعیت]] و [[تقلید کورکورانه]] پدید می‌آید. [[اعتقادی]] که با شنیدن سخنان از [[پدر]] و [[مادر]] یا [[اهل منبر]] [[جاهل]] به مسایل، در [[دل انسان]] [[نفوذ]] می‌یابد و مانع میان او و [[آیات الهی]] می‌شود؛ مانند اینکه [[آیات]] مربوط به [[لقاء الله]] را به دلیل [[عقیده]] به بسته بودن راه [[معرفت خداوند]]، به طور کلی توجیه و [[تأویل]] می‌کنند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۶-۱۹۷.</ref>؛