بخت نصر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تعبیر {{متن قرآن|وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) خبر دادیم که دو بار در این سرزمین تباهی می‌ورزید و گردنکشی بزرگی می‌کنید» سوره اسراء، آیه ۴.</ref> از اعلام و بیان [[قطعی]] این حملات به یهودیان حکایت دارد<ref> المیزان، ج ۱۳، ص ۳۸؛ من وحی القرآن، ج ۱۴، ص ۳۳.</ref> که باید در [[تورات]] <ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۶۱۴؛ روض الجنان، ج ۱۲، ص ۱۶۱.</ref> یا عموم اسفار [[عهد عتیق]] و حتی برخی [[اناجیل]] صورت گرفته باشد؛<ref>التحریر والتنویر، ج ۱۳، ص ۲۸ ـ ۲۹؛ الفرقان، ج ۱۵، ص ۳۲.</ref> اما با توجه به [[آیه]] دوم این [[سوره]]: {{متن قرآن|وَآتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ}}<ref>«و به موسی کتاب (آسمانی) بخشیدیم» سوره اسراء، آیه ۲.</ref>. [[ظهور]] کتاب در خصوص [[شریعت]] موسی از قوت بیشتری برخوردار است. یاد کرد این حملات در شریعت موسی، از سِفْر [[دانیال]] نیز برمی‌آید.<ref>کتاب مقدس، دانیال ۹: ۱۲ ـ ۱۳، ۲۶.</ref> احتمالاً همین دو عامل سبب جلب توجه [[دانشمندان اسلامی]] به [[کتاب مقدس]] برای یافتن [[حمله]] یا حملاتی در پی قتل یا تکذیب [[پیامبری]] شده است. در منابع [[یهودی]] از حملات متعددی یاد شده که قابل [[تطبیق]] بر دو [[حمله]] مذکور است. در سِفْر [[دانیال]] نیز به وقوع دو حمله بزرگ در [[تاریخ]] [[یهود]] اشاره مختصری شده که تا حدودی به گزارش [[قرآن]] شباهت دارد؛<ref>کتاب مقدس، دانیال، ۹: ۱۲ ـ ۲۷.</ref> ولی به نظر می‌رسد چندان مورد توجه [[مفسران]] قرار نگرفته است، بر همین اساس [[راویان]] [[اسلامی]]، حمله کنندگان به [[بیت‌المقدس]] را در نوبت اول و دوم یکی از [[جالوت]]،<ref>تفسیر عبدالرزاق، ج ۲، ص ۲۹۱؛ جامع‌البیان، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۷؛ روض الجنان، ج ۱۲، ص ۱۶۲.</ref> سنحاریب،<ref>جامع‌البیان، مج۹، ج۱۵، ص۳۷ ـ ۳۸؛ روض‌الجنان، ج ۱۲، ص ۱۶۲.</ref> بخت‌نصر،<ref>تفسیر عبدالرزاق، ج ۲، ص ۲۹۱؛ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۱۳ ـ ۱۱۴؛ جامع البیان، مج ۳، ج ۳، ص ۴۸؛ مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۶۱۶ ـ ۶۱۷.</ref> انطیاکوس رومی <ref> مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۶۱۶؛ روض‌الجنان، ج ۱۲، ص ۱۶۴.</ref> در [[سال ۱۶۷ ق]]. م. از [[پادشاهان]] مقدونی [[سوریه]])،<ref>۴. Britanica: antiachus IV Epiphanes.</ref> یکی از ملوک‌الطوایف [[بابل]] پس ازاسکندر مقدونی (به نام جوزور یا بیردوس یا خردوش)<ref>روح المعانی، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۰.</ref> یا تیتوس رومی <ref> آثار الباقیه، ص ۴۶۶؛ تاریخ ابن‌خلدون، ق ۱، ج ۲، ص ۱۱۶.</ref> (در سال ۷۰ م.)<ref>۵. Britanica: titus.</ref> دانسته‌اند. [[عصیان]] ایشان را نیز با [[اختلاف]] نظرهای بسیار در [[قتل]] [[اشعیا]]،<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۱۷؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۴۳۵.</ref> قتل <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۴۳۵.</ref> یا [[حبس]] <ref>المعارف، ص ۴۷؛ التعریف والاعلام، ص ۱۷۷.</ref> [[ارمیا]]، قتل [[زکریا]] (ظاهرا [[پدر]] [[یحیی]] و نه فرزند برخیا بن عدو، از نگارندگان اسفار [[عهد عتیق]] مورد نظر است)،<ref>مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۶۱۴؛ تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۴۳۵؛ البدء والتاریخ، ج ۳، ص ۱۱۸؛ Judaica, Vol. ۱۲, P. ۹۱۶.</ref> قتل یحیی <ref>تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۴۳۵؛ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۱۵؛ مجمع‌البیان، ج ۶، ص ۶۱۷.</ref> و قصد قتل [[عیسی]] <ref> تفسیر بیضاوی، ج ۲، ص ۴۳۵؛ زاد المسیر، ج ۵، ص ۱۱.</ref> بیان کرده‌اند. در این بین [[شهرت]] بخت‌نصر از دیگران بیشتر است و عموم [[مفسران]] بر وقوع حداقل یکی از این دو [[حمله]] به دست وی [[اتفاق نظر]] دارند، ازاین‌رو برخی احتمالاً با توجه به [[وحدت]] فاعل هر دو حمله در این [[آیات]] که به نظر می‌رسد مهاجمان را در هر دو رویداد، یک گروه معرفی می‌کند،<ref>المیزان، ج ۱۳، ص ۴۳؛ التحریر والتنویر، ج ۱۳، ص ۳۸؛ الصحیح من سیره، ج ۳، ص ۳۷.</ref> هر دو حمله را به وی نسبت داده‌اند.<ref>تفسیر مجاهد، ج ۱، ص ۳۵۷ ـ ۳۵۸؛ المعارف، ص ۴۷؛ بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۵.</ref> گروهی با [[پذیرش]] این قول در کنار [[اعتقاد]] به فاصله چند قرنی میان دو حمله، احتمال [[طولانی بودن عمر]] وی را بیان کرده‌اند،<ref> بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۵۵.</ref> به هر حال [[آیات قرآن]] به وقوع این حملات در [[زمان]] گذشته [[صراحت]] نداشته و اتفاق نظر مفسران در وقوع هر دو در زمان گذشته، احتمالاً ناشی از این [[تصور]] بوده که با [[قدرت]] یافتن [[مسیحیت]] و [[اسلام]] دیگر احتمال برتری‌جویی [[یهودیان]] نمی‌رود.

پس از [[حمله]] [[جالوت]] و به تصریح آیات در ورود مهاجمان به [[مسجدالاقصی]] و همچنین [[ناتوانی]] سنحاریب در [[فتح]] [[بیت‌المقدس]]، چندان [[وجیه]] نمی‌نماید، مگر آنکه اطلاق مسجد را بر تمام [[ارض]] [[مقدس]] روا بداریم.<ref>مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۱۶؛ المیزان، ج ۱۳، ص ۴۲.</ref> احتمال تطبیق حمله انطیاکوس، [[پادشاهان]] [[ملوک الطوایف]] [[بابل]] یا امپراطور [[روم]] بر آیات مورد نظر نیز با توجه به تعبیر {{متن قرآن|وَقَضَيْنَا}} که بیان از پیغام‌رسانی [[وحیانی]] و [[قطعی]] به [[بنی‌اسرائیل]] در کتاب مقدس می‌کند <ref>التفسیر الکبیر، ج ۷، ص ۲۹۹؛ المیزان، ج ۱۳، ص ۳۸.</ref> و عدم اشاره صریح به چنین حملاتی در [[عهد عتیق]] [[تضعیف]] می‌شود. احتمالاً گروهی از [[مفسران]] نخستین بر همین اساس و با توجه به وجود پیش‌گویی‌ها و گزارش‌های بسیار درباره حمله بخت‌نصر و بابلیان در عهد عتیق به خصوص دو سِفْر [[ارمیا]] و [[اشعیا]] و همچنین [[ظهور]] آیات سوره اسراء بر [[وحدت]] فاعل هر دو حمله، بخت‌نصر را مهاجم در هر دو رویداد پنداشته‌اند؛<ref> تفسیر مجاهد، ج ۱، ص ۳۵۷ ـ ۳۵۸؛ المعارف، ص ۴۷؛ بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۶۴ ـ ۳۶۵.</ref> اما فاصله اندک میان دو حمله بخت‌نصر با توجه به گزارش [[قرآن]] از بازگشت [[قدرت]] و [[مکنت]] [[یهودیان]] [[پذیرش]] این سخن را دشوار می‌سازد. بسیاری نیز حمله دوم را به دست وی و در پی [[قتل]] [[یحیی]] دانسته‌اند،<ref> مجمع البیان، ج ۶، ص ۶۱۷؛ زادالمسیر، ج ۵، ص ۹؛ بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۳۵۵.</ref> با آنکه قتل یحیی حدود ۶۰۰ سال پس از بخت‌نصر و در دوره زندگانی [[حضرت مسیح]] رخ داده است.<ref> آثار الباقیه، ص ۴۶۶؛ روح المعانی، مج ۹، ج ۱۵، ص ۳۰؛ قاموس کتاب مقدس، ص ۹۶۵.</ref> این [[اشتباه]] [[تاریخی]] احتمالاً بر اثر تشابه بخش‌هایی از داستان [[حمله]] بخت‌نصر با ماجرای حملات وسپاسیانوس و فرزندش تیتوس رومی پس از میلاد [[مسیح]] و [[قتل]] [[یحیی]]، در منابع [[یهودی]] برای این دسته از [[مفسران]] [[اسلامی]] رخ داده است.<ref>Judaica,Vol. ۱۲ P. ۹۱۴,۹۱۵؛ آثارالباقیه، ص ۴۶۶.</ref> نشانه‌های دیگری نیز از اشتباه گرفتن وسپاسیانوس و بخت‌نصر در [[منابع اسلامی]] به چشم می‌خورد.<ref> Judaica, vol. ۱۲. p. ۹۱۷ Britanica: Vespasian تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۱۴ ـ ۱۱۵؛ تاریخ طبری، ج ۱، ص ۳۱۹ ـ ۳۲۰.</ref>