مرجعیت علمی امام حسن عسکری: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

از گزارش‌های [[تاریخی]] بسیاری بر می‌آید که یکی از اقدامات مهم [[فرهنگی]] [[امام عسکری]]{{ع}} پاسخ به شبهات متعددی بود که در [[زمان]] ایشان مطرح می‌شدند. از جمله مواردی که در زمان [[امامت]] آن [[حضرت]] رخ داد، شبهه‌ای بود که یکی از [[فلاسفه]] [[مسلمان]] به نام «[[یعقوب بن اسحاق کندی]] (۱۸۵ - حدود ۲۵۲ق)» مطرح کرد<ref>کندی، ابویوسف یعقوب بن اسحاق (حدود ۱۸۵ - حدود ۲۵۲ق) معروف به فیلسوف عرب بود. نیاکان او از ملوک کنده بودند و پدرش، ابواسحاق بن صباح در زمان هارون الرشید و مهدی عباسی امیر کوفه بود و کندی در کوفه متولد شد. وی به دربار معتصم راه یافت و عهده‌دار تربیت فرزند او شد و بعضی از آثار خود را به نام او نوشت. وی در باب فلسفه و برخی مباحث آن نیز نظراتی داشته است. برای اطلاع بیشتر، ر.ک: توماس، بزرگان فلسفه، ص۳۲۹ - ۳۳۱.</ref>. کندی تعدادی از [[آیات متشابه]] [[قرآن]] را که در نگاه اول برای خواننده نوعی از تناقض را تداعی می‌کردند در قالب کتابی گرد آورده بود و می‌خواست آن را منتشر کند که چون از طریق شاگردانش با پاسخ روشن امام عسکری{{ع}} مواجه شد، هر آنچه را که در آن کتاب نوشته بود، سوزاند<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۴۲۴.</ref>.

[[شبهه]] دیگری که در [[زمان امام عسکری]]{{ع}} مطرح شده درباره موضوع بَداء بود. [[محمد بن صالح ارمنی]] از امام عسکری{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref>«خداوند هر چه را بخواهد (از لوح محفوظ) پاک می‌کند و (یا در آن) می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست» سوره رعد، آیه ۳۹.</ref> پرسید و آن حضرت فرمود: آیا [[خدا]] غیر از آنچه که بوده محو می‌کند و غیر از آنچه که نبوده [[اثبات]] می‌نماید؟ [[محمد بن صالح]] گوید من با خود گفتم: این [[عقیده]] بر خلاف عقیده هشام است که می‌گوید: خدا هنگامی به چیزی [[علم]] پیدا می‌کند که آن چیز موجود شود؛ ناگاه دیدم [[امام عسکری]]{{ع}} با [[غضب]] از گوشه چشم به من نگاهی کرد و فرمود: [[خدای تعالی]] قبل از اینکه چیزی موجود شود به آن [[علم]] دارد، [[خدا]] [[خالق]] بود قبل از اینکه مخلوقی باشد، خدا [[پروردگار]] بود قبل از اینکه پرورش‌یافته‌ای در کار باشد، خدا [[قادر]] بود قبل از آنکه چیز مقدوری در کار باشد؛ من گفتم: [[شهادت]] می‌دهم که تو ولی و [[حجت]] و [[قائم]] به [[عدل]] خدا هستی و بر طریقه امیرالمؤمنین علی{{ع}} هستی<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۴۹؛ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ص۵۶۶ - ۵۶۷.</ref>.

موضوع [[خلق قرآن]] که از زمان‌های پیش نیز مطرح بود، تفاوت سهم [[ارث]] [[زن]] و مرد، برخی از [[صفات خداوند]] از جمله [[توحید]] و ده‌ها موضوع دیگر از جمله شبهاتی بود که امام عسکری{{ع}} به خوبی در صدد روشن کردن و پاسخ به آنها برآمدند<ref>برای اطلاع از این موارد و پاسخ به آنها، ر.ک: قاضی زاهدی گلپایگانی، احمد، پرسش‌های مردم و پاسخ‌های امام عسکری{{ع}}، ترجمه و ویرایش محمدحسین رحیمیان، قم، انتشارات عصر ظهور، ۱۳۹۱.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۵۳.</ref>

این احادیث به لحاظ موضوعی تقریباً در همه زمینه‌های [[کلامی]]، [[تفسیری]]، [[فقهی]]، [[اخلاقی]]، [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] است.

بخشی دیگر از [[میراث علمی امام]] [[عسکری]]{{ع}} نامه‌هایی است که به مناسبت‌های مختلف نگاشته شده‌اند. در منابع موجود، بیش از نود مورد از [[نامه‌های امام]]{{ع}} اشاره شده است که موضوع آنها ماهیت یکسانی ندارند.

مجموع این نامه‌ها را که بسیاری از آنها در موسوعة الامام العسکری{{ع}} گردآوری شده است، از جهت مخاطبان این نامه به دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد: حدود ۷۱ نامه برای افراد معیّن و مشخص و ۲۱ نامه دیگر به افراد غیر معیّن نوشته شده‌اند. از جهت موضوعی نیز، بیشترین حجم نامه‌ها پاسخ به موضوعات مختلف فقهی و [[دینی]] است. بخش دیگری از نامه‌های [[شیعیان]] مربوط به [[طلب]] [[دعا]] از امام عسکری{{ع}} است؛ تعداد دیگری از نامه‌ها مربوط به طرح [[مشکلات]] [[اقتصادی]] یا [[اجتماعی]] و عرض [[حاجت]] است که افراد برای رسیدگی امام عسکری{{ع}} به مشکل آنان به آن [[حضرت]] [[نامه]] نوشته‌اند. بخشی هم مواردی است که [[امام عسکری]]{{ع}} بنا بر اقتضای [[زمان]] و مکان یا برای [[اطلاع‌رسانی]] در موضوعی خاص یا برای [[عزل و نصب]] [[وکیلان]] و [[نمایندگان]] خود در مناطق مختلف به [[نگارش]] این [[نامه‌ها]] [[اقدام]] کرده است<ref>برای آگاهی بیشتر، ر.ک: گروهی از نویسندگان، موسوعة الامام العسکری{{ع}}، ج۳، ص۳۴۷ - ۳۶۴. درباره بررسی و تحلیل نامه‌های امام عسکری{{ع}} نوشته‌های مختلفی وجود دارد. یکی از کامل‌ترین نوشته‌ها، مقاله‌ای است که با عنوان «تحلیل محتوای مکاتبات امام حسن عسکری{{ع}}» به قلم محمد جانی‌پور و سیدسجاد طباطبایی سامان یافته و در کنگره ملی امام حسن عسکری{{ع}} منتشر شده است.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۵۶.</ref>

در برخی منابع رجالی و [[کتاب‌شناسی]]، تدوین دو کتاب به [[امام حسن عسکری]]{{ع}} نسبت داده شده که عبارت‌اند از: [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری]]{{ع}} و کتاب المنقبة که درباره هریک توضیحاتی در ذیل می‌آید:

#تفسیر منسوب به امام حسن عسکری{{ع}} که [[تفسیری]] ناتمام و شامل [[تفسیر]] [[سوره]] [[فاتحة الکتاب]] و [[آیات]] پراکنده‌ای از [[سوره بقره]] تا [[آیه]] ۲۸۲ که بلندترین [[آیه قرآن]] است<ref>هاشمی، بررسی صحت و اعتبار روایات منسوب به امام عسکری{{ع}}، ص۱۳۸.</ref>. نخستین منابع موجود که از [[روایات]] این تفسیر استفاده کرده‌اند آثاری از [[شیخ صدوق]] است<ref>برای نمونه، ر.ک: صدوق، الامالی، ص۲۳۹، مجلس ۳۳؛ همو، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۳۲۷؛ در الذریعه، ج۴، ص۲۸۵ نیز به این موضوع اشاره شده است. برای اطلاع بیشتر درباره این کتاب ر.ک: هاشمی، بررسی صحت و اعتبار روایات منسوب به امام عسکری{{ع}}، ص۱۷۷؛ استادی، بحثی درباره تفسیر امام حسن عسکری{{ع}}، مجله نور علم، سال ۱۳۶۴، شماره ۱۳، ص۱۱۸ - ۱۳۶؛ لطفی، سند تفسیر منسوب به امام حسن عسکری{{ع}}؛ مطالعات قرآن و حدیث، سال اول، شماره اول، سال ۱۳۸۶، ص۱۲۹ – ۱۴۳.</ref>.

#کتاب (یا رساله) [[المقنعة (کتاب)|المقنعة]] کتاب دیگری است که به [[امام]] منسوب شده است<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۴۲۴؛ بیاضی، الصراط المستقیم، ج۲، ص۱۷۵؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۳، ص۱۴۹؛ و نیز، شهرستانی، مقدمه تحقیق کتاب فقه الرضا{{ع}}، علی بن بابویه، ص۱۰ و ۴۳.</ref>. این کتاب مشتمل بر [[علم حلال و حرام]] است. بنابراین، نمی‌تواند اثری در [[مناقب]] باشد که [[آقابزرگ تهرانی]] به نقل از «المناقب» [[ابن شهر آشوب]] به جای عنوان المقنعه به «المنقبه» نام برده است<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ج۲۳، ص۱۴۹.</ref>. بدین ترتیب باید تصحیفی صورت گرفته باشد<ref>جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۵۹.</ref>. برخی این کتاب را همان «[[فقه الرضا]]{{ع}}» دانسته‌اند<ref>جلالی، تدوین السنه الشریفه، ص۱۸۵.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۵۶.</ref>

بخشی از [[معارف دینی]] و [[ارزشمند]] ما مربوط به دعاهایی است که از [[امامان شیعه]] به یادگار مانده است. ۵۱ دعا از [[امام عسکری]]{{ع}} جمع‌آوری شده است. با یک نگاه کلی و اجمالی این [[دعاها]] در موضوعات مختلفی در [[تسبیح خدا]]، [[ستایش خداوند]] به خاطر دیدن فرزندش، [[صلوات بر پیامبر]]{{صل}} و یکایک [[جانشینان]] آن [[حضرت]]، درخواست [[حاجت]]، درخواست قضای [[حوائج]]، [[طلب]] روزی و [[طول عمر]] و موارد دیگر است<ref>ر.ک: ابطحی اصفهانی، الصّحیفة العسکریّه، الجامعه الادعیة الحادی‌عشر من الائمه، الامام الحسن بن علی العسکری{{ع}}، جلد ششم، قم، تحقیق مؤسسة الامام المهدی، مؤسسه الامام المهدی{{ع}}، ۱۴۲۳ق، ۱۳۸۱.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۲۵۷.</ref>

== پانویس ==

{{پانویس}}