|
|
| خط ۵: |
خط ۵: |
| | پرسش مرتبط = عصمت (پرسش) | | | پرسش مرتبط = عصمت (پرسش) |
| }} | | }} |
|
| |
| باتوجه به جایگاهی که '''[[امام]]''' [[معصوم]] دارد باید دارای صفت '''[[عصمت]]''' بوده و از هرگونه [[خطا]] و [[عیب]] مصون باشد. درباره [[گستره عصمت]] امام، از نگاه [[شیعه]] چند نظریه وجود دارد؛ منتها قریب به [[اتفاق]] علمای شیعه امام را در همۀ [[افعال]] حتی شخصیه معصوم می‌دانند چه برسد به [[عصمت از گناهان]].
| |
|
| |
| == مقدمه ==
| |
| [[امام]] به ملاحظه جایگاه و مسؤولیتی که دارد باید مصون از هر گونه [[خطا]] و [[عیب]] باشد، زیرا عدم [[مصونیت]] از [[عصیان]] و [[لغزش]] و یا داشتن هر گونه [[عیب]] و نقص مانع به انجام رسیدن کارهایی است که بر عهده [[امام]] قرار داده شده است. توجه به [[حقیقت]] [[منصب]] و [[جایگاه امامت]] و توجه به [[وظائف]] و [[شئون امام]] به عنوان [[جانشین پیامبر]] {{صل}} و نگاه و تأمل در بحث‌های مرتبط با گستره [[عصمت پیامبر]] و [[شبهات]] مربوط به آن بخشی از آنچه در اینجا لازم است بدانیم را تأمین می‌‌سازد<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۱۳-۱۱۸</ref>.
| |
|
| |
| در بحث موسوم به «گستره عصمت امام» یا «قلمرو عصمت امام»، از نگاه [[مکتب اهل بیت]] {{عم}} سه نظریه وجود دارد، بیشتر علمای شیعه در همۀ [[افعال]] ـ حتی در زندگی شخصی خود؛ نظیر کارهای روزمره ـ قائل به [[عصمت]] هستند.
| |
|
| |
| == دیدگاه‌ها درباره گستره عصمت امام ==
| |
| در گستره عصمت، از نگاه شیعه چند نظریه وجود دارد:
| |
| # نظریه اول<ref>علامه حلی و علماء متاخر از ایشان.</ref>: قریب به اتفاق [[علمای شیعه]] در همۀ [[افعال]] حتی شخصیه، نظیر کارهای روزمره و... قائل به عصمت هستند<ref>حلّی، حسن بن یوسف، معارج الفهم فی شرح النظم، ص۴۶۴: {{عربی|اذا عرفت هذا فنقول افعال الانبیا لا تخلوا من الااربعه:.... الافعال المتعلقه بهم فی الدنیا}}.</ref>. مقصود از [[عصمت امام]] آن است که هم در [[تبیین معارف]] [[دینی]] و [[احکام شرعی]] و هم در اداره [[جامعه]] و هم در [[رفتار شخصی]] خود از هر گونه [[خطا]] و [[لغزش]] و [[سهو]] و [[نسیان]] و به طریق اولی از هر [[گناه]] و [[معصیت]] مبرا باشد. در گستره زمانی [[عصمت]]، [[امام]] نیز مانند [[پیامبر]] باید از بدو ولادت تا آخر [[عمر]] [[معصوم]] باشد. همان گونه که [[حکمت الهی]] درباره [[پیامبر]] نسبت به [[وظیفه]] دریافت و [[ابلاغ وحی]] و انجام امر [[هدایت]] مقتضی [[عصمت]] است، در مورد [[امام]] نیز لازمه [[تبیین]] درست [[وحی]] و انجام صحیح [[هدایت]] هم در [[تبیین دین]] هم در [[رفتار شخصی]] و هم در انجام مسؤولیت‌های [[اجتماعی]]، [[عصمت امام]] است<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[علی ربانی گلپایگانی| ربانی گلپایگانی، علی]]، [[درآمدی به شیعه‌شناسی (کتاب)|درآمدی به شیعه‌شناسی]]، ص۲۰۶-۲۰۷.</ref>.
| |
| # دومین نظریه<ref>متکلمین در مدرسه بغداد تا قرن ششم (شیخ طوسی، سید مرتضی، کراجکی و....)</ref>: این گروه [[سهو]] را در حوزۀ [[افعال]] [[مباح]]، برای [[پیامبر]] و [[امام]] قبول کردند، یعنی در حیطه‌ای که حکمی برای آن از جانب [[خدا]] [[جعل]] نشده، سهو بر امام جایز است. [[متکلمین]] جواز سهو را در حوزۀ مباحات مشروط کرده‌اند به اینکه انجام آن فعل موجب اخلال به کمال عقلِ پیامبر یا امام نشود. [[سهوی]] که ارتکابش ناشی از [[نقصان عقل]] است و فاعل آن را ناقص العقل جلوه می‌دهد را منکر شده‌اند. تنها مواردی که منتهی به نقصان عقل نیست را جایز می‌دانند.
| |
| # سومین نظریه<ref> ابن ولید و به تبع ایشان شیخ صدوق</ref>: این گروه "سهو" و "اسهاء"<ref>بر وزن افعال از باب مطاوعه، یعنی سهوی که به اراده الهی بر معصوم عارض میشود، نه اینکه از روی غفلت و نسیان خود معصوم انجام شده باشد.</ref> [[معصوم]] در [[نماز]] را به [[اراده الهی]]، جایز دانسته‌اند. "سهو" بنا بر تعریف متکلمین<ref>{{عربی|الخامس: الحق أن السهو عدم ملکة العلم و کذا النسیان. و ذهب أبو علی الجبائی الی أن السهو معنی یضاد العلم، فبینهما تقابل التضاد حینئذ}}؛ فاضل مقداد، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، ص ۹۷.</ref> در مقابل [[علم]] است و به فعلی که [[انسان]] از روی نداشتن علم و [[اراده]] انجام می‌دهد، اطلاق می‌کنند. معروف‌ترین [[شخصیت]] [[شیعی]] طرفدار جواز "[[سهو النبی]]" [[شیخ صدوق]] است، وی تا حدی بر این [[عقیده]] پافشاری کرده است که [[انکار]] آن را به [[غلات]] نسبت داده است. مستند وی در این عقیده احادیثی است که در مورد سهو [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در تعداد رکعات [[نماز ظهر]] یا [[قضا شدن نماز]] [[صبح]] [[روایت]] شده است<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۳۶۰، باب "احکام السهو فی الصلاة"؛ الکافی، ج۳، ص۳۵۵، باب من تکلم فی صلاته، حدیث اول.</ref>. اگرچه برخی از این [[روایات]] از نظر [[سند معتبر]] و صحیح‌اند، ولی [[اکثریت]] [[علمای شیعه]] به آنها عمل نکرده‌اند و این بدان جهت است که اولاً: بطلان سهو در حق [[پیامبران الهی]] مقتضای [[حکم عقل]] است و [[روایات]] از قبیل [[خبر واحد]] و دلیل ظنی‌اند و دلیل ظنّی در مقابل [[دلیل عقلی]] قابل استناد نیست، به ویژه آنکه مسأله [[سهو النبی]] ـ اگرچه موردی که در روایات ذکر شده است مربوط به [[فروع دین]] است، ولی به عنوان وصفی از [[اوصاف پیامبر]] ـ مسئله‌ای است [[اعتقادی]] که دلیل ظنی در آن اعتبار ندارد<ref>[[علی ربانی گلپایگانی| ربانی گلپایگانی، علی]]، [[درآمدی به شیعه‌شناسی (کتاب)|درآمدی به شیعه‌شناسی]]، ص۲۰۶-۲۰۷.</ref>. نتیجه اینکه [[سهو]] در این نظریه فقط نسبت به [[نماز]] آن هم در برهه خاص به [[ارادۀ الهی]] در [[معصوم]] رخ می‌دهد، به خلاف نظریه دوم که در تمام [[افعال]] [[مباح]] قائل به [[سهو معصوم]] شدند.
| |
| # [[عصمت]] از [[عیوب]]: [[حکمت الهی]] مقتضی مبرا بودن [[پیامبر]] از عبوب است<ref>ر. ک: کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، ص ۱۵۵.</ref> نسبت به [[امام]] نیز این [[حکم]] جاری است زیرا ماهیت و [[حقیقت]] [[منصب]] پیشوای [[الهی]] برای [[هدایت]] [[انسان]] چنین اقتضائاتی را دارد. به [[بیان]] دیگر پذیرفتن [[عصمت انبیاء]] در امر [[هدایت]] [[بشر]] مستلزم قبول [[عصمت]] و [[پاکی]] [[جانشین]] آنها از هر گونه [[عیب]] و نقصی است که [[مانع]] از انجام ماموریت مهم [[الهی]] در امر [[هدایت]] می‌‌گردد. [[امام]] باید از هر گونه [[عیب]] و [[نقص]] و [[بیماری]] در [[بدن انسان]] چه مادرزادی باشد و چه بعد از ولادت پدید آمده باشد و هر گونه صفت [[ناپسند]] مانند [[بخل]] و [[کینه]] و هر گونه [[عیب]] از نظر [[نسب]] و بلکه اشتغال به حرفه‌ها وکارهای نفرت انگیز مبرا باشد؛ زیرا اتصاف به این گونه نقائص با [[مقام امامت]] و فرمانروائی [[الهی]] سازگار نیست و [[مردم]] را از [[اطاعت]] و [[فرمانبرداری از امام]] بازمی دارد و عدم این گونه اوصاف از مصادیق [[لطف]] شمرده میشود<ref>تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، النص، ص ۴۳۱. {{عربی|الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد}}، ص ۳۱۳. و ر. ک: گوهر مراد، ص ۴۶۸.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} در [[بیان]] [[نشانه‌های امام]] می‌‌فرماید: {{متن حدیث|طَهَارَةُ الْوِلَادَةِ وَ حُسْنُ الْمَنْشَإِ}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۲۸۵. مجلسی در بیان روایت می‌‌گوید: {{عربی|حسن المنشإ أن يظهر منه آثار الفضل و الكمال من حد الصبا إلى آخر العمر و أما طهارة الولادة فظاهر أن المراد به أن لا يطعن في نسبه}}. بحار الانوار، ج ۲۵، ص ۱۶۶.</ref>.<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۱۳-۱۱۸.</ref>
| |
|
| |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| {{مدخل وابسته}}
| |
| * [[عصمت امام]]
| |
| {{پایان مدخل وابسته}}
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
| |
| # [[پرونده:1368918.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی| ربانی گلپایگانی، علی]]، [[درآمدی به شیعه‌شناسی (کتاب)|'''درآمدی به شیعه‌شناسی''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
|
| |
| == پانویس ==
| |
| {{پانویس}}
| |
| {{عصمت افقی}}
| |
| {{امامت شناسی}}
| |
|
| |
| [[رده:گستره عصمت]]
| |
