پرش به محتوا

قناعت در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - '-،' به '-'
جز (جایگزینی متن - 'وصف' به 'وصف')
جز (جایگزینی متن - '-،' به '-')
خط ۲۲: خط ۲۲:
== آثار صفت [[قناعت]] ==
== آثار صفت [[قناعت]] ==
# '''[[میانه‌روی]]:''' [[قناعت]]، [[میانه‌روی]] در امور را در پی خواهد داشت؛ و [[میانه‌روی]] از نظر [[قرآن کریم]]، در شمار [[صفات]] [[مؤمنان]] قرار دارد: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا}}<ref>«و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.</ref>.
# '''[[میانه‌روی]]:''' [[قناعت]]، [[میانه‌روی]] در امور را در پی خواهد داشت؛ و [[میانه‌روی]] از نظر [[قرآن کریم]]، در شمار [[صفات]] [[مؤمنان]] قرار دارد: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا}}<ref>«و آنان که چون بخشش کنند نه گزافکاری می‌کنند و نه تنگ می‌گیرند و (بخشش آنها) میانگینی میان این دو، است» سوره فرقان، آیه ۶۷.</ref>.
# '''پرهیز از نابودکردن [[سرمایه]]:''' [[قناعت]]، [[آدمی]] را از [[اتراف]] -: صرف [[مال]] در اموری که مورد [[رضایت]] [[حضرت حق]] نیست-، که در شمار [[صفات]] [[فاسقان]] و بدکاران است، باز می‌دارد: {{متن قرآن|وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا}}<ref>«و چون بر آن شویم که (مردم) شهری را نابود گردانیم به کامروایان آن فرمان می‌دهیم و در آن نافرمانی می‌ورزند پس (آن شهر) سزاوار عذاب می‌گردد، آنگاه یکسره نابودش می‌گردانیم» سوره اسراء، آیه ۱۶.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۱.</ref>.
# '''پرهیز از نابودکردن [[سرمایه]]:''' [[قناعت]]، [[آدمی]] را از [[اتراف]] -: صرف [[مال]] در اموری که مورد [[رضایت]] [[حضرت حق]] نیست- که در شمار [[صفات]] [[فاسقان]] و بدکاران است، باز می‌دارد: {{متن قرآن|وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا}}<ref>«و چون بر آن شویم که (مردم) شهری را نابود گردانیم به کامروایان آن فرمان می‌دهیم و در آن نافرمانی می‌ورزند پس (آن شهر) سزاوار عذاب می‌گردد، آنگاه یکسره نابودش می‌گردانیم» سوره اسراء، آیه ۱۶.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۱.</ref>.
# '''پرهیز از [[هوا و هوس]] و [[آرزوهای دراز]]:''' [[قناعت]]، [[انسان]] را از [[هوا و هوس]] و [[آرزوهای دراز]] - که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] طاهرینش {{عم}} از آن به [[سختی]] بر [[امّت]] [[هراس]] داشتند-، بازخواهد داشت. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در این زمنیه می‌فرمایند: "بر شما از دو چیز می‌ترسم: تبعیّت از هوی و [[هوس]]، و دور و دراز کردن [[آرزو]]. چه تبعیّت از هوسْ [[انسان]] را از [[حق]] باز می‌دارد، و آرزوی دور و دراز نیز [[آخرت]] را به دست [[فراموشی]] می‌سپارد" <ref>{{متن حدیث| إِنَّمَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ اثْنَتَيْنِ اتِّبَاعَ الْهَوَى وَ طُولَ الْأَمَلِ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِي الْآخِرَةَ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۳۲۰.</ref>؛
# '''پرهیز از [[هوا و هوس]] و [[آرزوهای دراز]]:''' [[قناعت]]، [[انسان]] را از [[هوا و هوس]] و [[آرزوهای دراز]] - که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[اهل بیت]] طاهرینش {{عم}} از آن به [[سختی]] بر [[امّت]] [[هراس]] داشتند- بازخواهد داشت. [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} در این زمنیه می‌فرمایند: "بر شما از دو چیز می‌ترسم: تبعیّت از هوی و [[هوس]]، و دور و دراز کردن [[آرزو]]. چه تبعیّت از هوسْ [[انسان]] را از [[حق]] باز می‌دارد، و آرزوی دور و دراز نیز [[آخرت]] را به دست [[فراموشی]] می‌سپارد" <ref>{{متن حدیث| إِنَّمَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ اثْنَتَيْنِ اتِّبَاعَ الْهَوَى وَ طُولَ الْأَمَلِ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِي الْآخِرَةَ}}؛ اصول کافی، ج۲، ص۳۲۰.</ref>؛
# '''[[مبتلا]] نشدن به [[ترس]] و [[اندوه]]:''' قانعان، از [[ترس]] و [[اندوه]] به‌دورند، و این صفت از منظر [[قرآن کریم]] در شمار [[صفات]] [[اولیاء]] [[خدا]] قرار دارد: {{متن قرآن|أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آگاه باشید که دوستان خداوند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌شوند» سوره یونس، آیه ۶۲.</ref>.
# '''[[مبتلا]] نشدن به [[ترس]] و [[اندوه]]:''' قانعان، از [[ترس]] و [[اندوه]] به‌دورند، و این صفت از منظر [[قرآن کریم]] در شمار [[صفات]] [[اولیاء]] [[خدا]] قرار دارد: {{متن قرآن|أَلَا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ}}<ref>«آگاه باشید که دوستان خداوند نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌شوند» سوره یونس، آیه ۶۲.</ref>.
# '''دلگرمی به [[وعده‌های الهی]]:''' قانعان، به [[وعده‌های الهی]] دل‌گرمند، و از وعیدهای [[شیطان]] نیز هراسناک نمی‌شوند؛ این دو صفت نیز در شمار [[صفات]] [[مؤمنین]] است: {{متن قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا}}<ref>«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است» سوره هود، آیه ۶.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۲.</ref>.
# '''دلگرمی به [[وعده‌های الهی]]:''' قانعان، به [[وعده‌های الهی]] دل‌گرمند، و از وعیدهای [[شیطان]] نیز هراسناک نمی‌شوند؛ این دو صفت نیز در شمار [[صفات]] [[مؤمنین]] است: {{متن قرآن|وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا}}<ref>«و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر که روزی‌اش بر خداوند است» سوره هود، آیه ۶.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۲.</ref>.
خط ۳۸: خط ۳۸:
# '''[[وجدان]] و اندیشه‌های [[اخلاقی]]:''' سخنی که در دو مورد گذشته گفتیم، در اینجا نیز بدون هیچ تفاوتی جاری می‌شود<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۴.</ref>.
# '''[[وجدان]] و اندیشه‌های [[اخلاقی]]:''' سخنی که در دو مورد گذشته گفتیم، در اینجا نیز بدون هیچ تفاوتی جاری می‌شود<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۴.</ref>.
# '''[[قانون]]:''' هر چند [[قانون]] از لوازم [[زندگی اجتماعی]] [[انسان]] بوده، [[اسلام]] نیز آن را تأیید فرموده است، امّا کاربرد آن نیز تنها تا هنگامی است، که طوفان‌های [[غرائز]] [[انسان]] را از توجّه به آن غافل ننماید. گذشته از این، [[قانون]] معمولاً به‌دست گروهی خاص وضع می‌شود، و به‌دست گروهی خاص [[تفسیر]] می‌گردد، از این رو کاربرد آن نیز نه دائمی است و نه عمومی.
# '''[[قانون]]:''' هر چند [[قانون]] از لوازم [[زندگی اجتماعی]] [[انسان]] بوده، [[اسلام]] نیز آن را تأیید فرموده است، امّا کاربرد آن نیز تنها تا هنگامی است، که طوفان‌های [[غرائز]] [[انسان]] را از توجّه به آن غافل ننماید. گذشته از این، [[قانون]] معمولاً به‌دست گروهی خاص وضع می‌شود، و به‌دست گروهی خاص [[تفسیر]] می‌گردد، از این رو کاربرد آن نیز نه دائمی است و نه عمومی.
# '''[[تربیت]]:''' [[تربیت]] نیز نقشی این‌گونه دارد، امّا تنها در صورتی مؤثّر است که گذشته از آنکه [[نفس]] در مقابل [[هیجان]] [[غرائز]] قرار نگیرد، امر [[تربیت]] نیز بر عهده [[صالحان]] باشد؛ ورنه اگر آنان که خود [[بنده]] دنیایند به [[تربیت]] دیگران بپردازند- همان‌گونه که در بخش بزرگی از دنیای امروز همین گونه است-، اثری که از آن حاصل می‌شود، بسیار زیان‌بارتز و تلخ‌تر از آن است، که [[انسان]] رها شده و اصلاً به [[تربیت]] او توجّه نشود.
# '''[[تربیت]]:''' [[تربیت]] نیز نقشی این‌گونه دارد، امّا تنها در صورتی مؤثّر است که گذشته از آنکه [[نفس]] در مقابل [[هیجان]] [[غرائز]] قرار نگیرد، امر [[تربیت]] نیز بر عهده [[صالحان]] باشد؛ ورنه اگر آنان که خود [[بنده]] دنیایند به [[تربیت]] دیگران بپردازند- همان‌گونه که در بخش بزرگی از دنیای امروز همین گونه است- اثری که از آن حاصل می‌شود، بسیار زیان‌بارتز و تلخ‌تر از آن است، که [[انسان]] رها شده و اصلاً به [[تربیت]] او توجّه نشود.
# '''نظارت عمومی:''' این نظارت، در [[اسلام]] با تمامی وجوهش مورد تأکید قرار گرفته است؛ [[قرآن کریم]] در اشاره به همین مطلب می‌فرماید: {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref>. ما پس از این، از این مهم سخن خواهیم داشت. در اینجا امّا، تنها اشاره می‌کنیم که نظارت عمومی نیز همچون تربیت بوده، تنها در برخی از حالات نتیجه مثبتی از آن به‌دست خواهد آمد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۵.</ref>.
# '''نظارت عمومی:''' این نظارت، در [[اسلام]] با تمامی وجوهش مورد تأکید قرار گرفته است؛ [[قرآن کریم]] در اشاره به همین مطلب می‌فرماید: {{متن قرآن|كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ}}<ref>«شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.</ref>. ما پس از این، از این مهم سخن خواهیم داشت. در اینجا امّا، تنها اشاره می‌کنیم که نظارت عمومی نیز همچون تربیت بوده، تنها در برخی از حالات نتیجه مثبتی از آن به‌دست خواهد آمد<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۲ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۲، ص ۲۸۵.</ref>.
# '''[[ایمان]]:''' [[ایمان]] از تمامی آنچه گذشت محکم‌تر بوده، [[وظیفه]] سدبودن در مقابل [[غرائز]] لجام گسیخته را، بهتر انجام می‌دهد. [[قرآن کریم]] حتّی [[ایمان]] ناقص و [[گمان]] به [[قیامت]] را نیز در این زمینه [[نافع]] می‌شمارد: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که می‌دانند به لقای پروردگارشان خواهند رسید و به سوی او باز می‌گردند» سوره بقره، آیه ۴۶.</ref>.
# '''[[ایمان]]:''' [[ایمان]] از تمامی آنچه گذشت محکم‌تر بوده، [[وظیفه]] سدبودن در مقابل [[غرائز]] لجام گسیخته را، بهتر انجام می‌دهد. [[قرآن کریم]] حتّی [[ایمان]] ناقص و [[گمان]] به [[قیامت]] را نیز در این زمینه [[نافع]] می‌شمارد: {{متن قرآن|الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلَاقُو رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«همان کسان که می‌دانند به لقای پروردگارشان خواهند رسید و به سوی او باز می‌گردند» سوره بقره، آیه ۴۶.</ref>.
۲۱۸٬۲۱۰

ویرایش