پرش به محتوا

گستره عصمت امام در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۸۱: خط ۸۱:
# اشتباه یادشده، در عالم واقع، [[قبیح]] نیست؛ مانند اشتباه در نماز و به طور کلی در [[واجبات]] [[دینی]]؛
# اشتباه یادشده، در عالم واقع، [[قبیح]] نیست؛ مانند اشتباه در نماز و به طور کلی در [[واجبات]] [[دینی]]؛
# اشتباه مزبور، در عالم واقع، قبیح است؛ مانند شراب‌خواری در پی اشتباه در تشخیص موضوع یا [[حکم]].<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۳۱۵.</ref>
# اشتباه مزبور، در عالم واقع، قبیح است؛ مانند شراب‌خواری در پی اشتباه در تشخیص موضوع یا [[حکم]].<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۳۱۵.</ref>
=== [[عصمت از اشتباه]] در نظریات غیردینی ===
همان‌گونه که پیش از این نیز بیان شد، [[روایات]] رسیده از [[امامان]] [[پاک]] {{عم}}، نشان آن است که حضرات، در مباحث غیردینی نیز اظهار نظر کرده‌اند. اکنون [[پرسش]] این است: آیا می‌توان گفت که امام {{ع}} در نظریات [[علمی]] خود [[معصوم]] است؟
اگرچه مرحوم سید مرتضی به وضوح به این مسئله نپرداخته است، شاید بتوان با توجه به آرای وی در بحث [[قلمرو علم امام]]، به نظریه‌ای در این باره دست یافت.
مرحوم سید در برخی از آثار [[ارزشمند]] خود به طور کلی و مطلق، امام را از هر گونه اشتباهی مصون و معصوم می‌داند، و ظاهر عبارت نیز - با توجه به کاربرد واژه «غیر جائز» - به گونه‌ای است که این نظریه را به اقتضای [[حکم عقل]] دانسته است. برای نمونه به این عبارت توجه کنید: {{عربی|السهو... غير جائز عندنا عليهم في كل شيء}}<ref>سید مرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامه، ج۱، ص۱۳۸.</ref>.
با وجود این، به نظر می‌رسد رسیدن به نظریه مرحوم [[سید]] در این باره، نیازمند یافتن [[اندیشه]] وی در باب [[علم امام]] است.
می‌توان نظریات مرحوم سید را درباره [[علوم]] غیردینی [[امام]]، پس از [[تصدی منصب امامت]] این گونه بیان کرد:
١. امام {{ع}} باید به علوم مربوط به [[سیاست]] [[آگاه]] باشد<ref>{{عربی|و ان من صفاته ان يكون اعلم الامة باحكام الشريعة و بوجوه السياسة و التدبير... و مما يجب ان يلحق بذلك علمه بوجوه السياسة واجب عقلا}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق سیداحمد حسینی، ص۴۳۰).</ref>.
به نظر می‌رسد نظریه مرحوم سید بر پایه این دیدگاه است که امام دست‌کم در [[جامعه]] دو [[وظیفه]] دارد: [[ارشاد]] [[مردم]] در [[احکام دین]] و [[خلافت]] [[سیاسی]].
حال، بر اساس [[قبح]] تقدم [[مفضول]] بر [[فاضل]]، مرحوم سید، امام را [[عالم‌ترین]] مردم به [[احکام شریعت]] و مسائل مربوط به سیاست می‌داند؛
٢. امام {{ع}}، لازم نیست به همه علوم غیردینی عالم باشد.
در اندیشه مرحوم [[سید مرتضی]]، آنچه برای امام لازم است، [[علم به احکام شریعت]] و سیاست است، و بیش از آن عقلاً لازم نیست. به دیگر بیان، امام، [[رئیس جامعه]] است، و باید هر آنچه برای [[ریاست]] یک [[رئیس]] نیاز است، داشته باشد، و [[عالم بودن]] امام به علومی غیر از [[علم شریعت]] و سیاست، از شرایط لازم برای امام به شمار نمی‌آید<ref>{{عربی|و ليس يلزم على ما اوجبناه من علمه باحكام الشرائع ان يكون عالما بالصنائع و المهن و تركيب الادوية و عقد الحلوى لان ذلك كله مما لا تعلق له بما كان رئيسا فیه و لا يوجب رياسته العلم به}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق سیداحمد حسینی، ص۴۳۰؛ همو، الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۶۳-۱۶۴).</ref>.
ایشان بر این [[باور]] است که اساساً هیچ یک از افراد [[امت اسلامی]]، چه امام و چه [[مأموم]]، تکلیفی وجوبی یا استحبابی برای [[آموختن]] این علوم ندارند: {{عربی|فأين هذا من العلم بالحرف و المهن و القيم و الأروش و كل ذلك مما لا تعلق له بالشريعة و لا كلف أحد من الأمة إماما كان أو مأموما العلم به لا على سبيل الندب و لا الايجاب؟}}<ref>سید مرتضی علم الهدی، الشافی فی الإمامة، ج۳، ص۱۶۵؛ همو، الرسائل، ج۱، ص۱۰۴-۱۰۷.</ref>.
مرحوم [[سید]] بر این [[باور]] است که [[امام]] باید در این گونه [[علوم]] به متخصص [[رجوع]] کند<ref>{{عربی|و إنما تكليفهم المتعلق بالشريعة في ذلك أن يرجعوا إلى أهل القيم و المعرفة بالصناعات، لا أن يقوموا ذلك بأنفسهم}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۳، ص۱۶۵).</ref>. با وجود این، وی تصریح می‌کند که [[خداوند متعال]]، می‌تواند علوم دیگری بیش از [[علم شریعت]] را نیز از باب فضل و [[لطف]] به متصدی [[منصب امامت]] عطا کند، که [[روایت]] {{متن حدیث|سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي‌}} بیانگر بهره‌مندی [[امام علی]] {{ع}} از علومی فراتر از [[علوم لازم]] برای [[تصدی منصب امامت]] است<ref>سید مرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۵. متن کامل عبارت چنین است: {{عربی|إعلم أن قول أمير المؤمنين {{ع}} قال: سلوني قبل أن تفقدوني فإن بين جنبي علما جما لو وجدت له حملة يدل على اشتماله على علوم الدين دقيقها و جليلها و على كل ما يجوز ان يسأل عنه سائل و يسترشد اليه جاهل... و تأويل هذا الخبر الذي يرفع الشبهة فيه أن الإمام في كل زمان إنما يجب بحكم إمامته أن يكون عالما بجميع علوم الدين، حتى لا يشذ منه شاذ و ليس يجب بحكم الإمامة أن يكون عالما بالغائبات و الكائنات من ماضيات و مستقبلات و إذا خص الله تعالى الإمام بشيء من هذه العلوم، فعلى سبيل الكرامة و التفصيل و التعظيم}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۳۹۴).</ref>؛
٣. امام {{ع}}، ضرورتاً به [[باطن]] امور [[آگاه]] نیست<ref>سید مرتضی علم الهدی، الشافی فی الامامة، ج۲، ص۳۱ و ۴۰.</ref>. به بیان مرحوم سید، لازم نیست امام {{ع}} [[غیب]] داشته باشد. وی درباره [[علم غیب امام]] {{ع}} بر این باور است که [[شرط امامت]]، اِخبار از [[امور غیبی]] نیست؛ اما خداوند متعال بر اساس فضل خود، آنان را از [[امور غیبی]] نیز مطلع کرده است<ref>{{عربی|ليس من شرط الإمامة الإخبار عن الشيء قبل كونه، لأن ذلك معجز و قد يجوز إظهار المعجزات على أيدي الأئمة {{عم}} و قد يجوز ألا يظهر على أيديهم إلا أنا قد علمنا بالأخبار الشائعة أنهم {{عم}} أخبروا بالغائبات فعلمنا أن الله تعالى قد أطلعهم على ذلك}}؛ (سید مرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۲۸۲، ۳۹۱-۳۹۵؛ ج۳، ص۱۳۰).</ref>.
البته روشن است که مقصود مرحوم [[سید]] این نیست که [[خداوند]]، [[امامان]] را از همه پنهانی‌ها [[آگاه]] کرده است، و اساساً [[علم غیب]]، لزوماً به معنای دانستن غیر [[احکام شریعت]] نیز نیست. به دیگر بیان، [[عالم غیب]]، از راه‌های غیر بشری آن را کسب کرده است. از این‌رو، حتی [[علم به احکام شرعی]] نیز برای [[امام]] علم غیب محسوب می‌شود.
بر اساس این نظریات مرحوم سید، می‌توان در بحث [[عصمت امام]] از [[اشتباه]] در امور [[علمی]]، مدعی شد از آنجا که امام {{ع}} پس از [[تصدی منصب امامت]]، لزوماً به همه امور علمی آگاه نیست و بخشی از [[علوم]] خود را از منبع بشری - یعنی متخصصان هر فن- دریافت می‌کند، امکان و احتمال اشتباه در نظریات علمی‌ای که از ایشان به ما می‌رسد، وجود دارد. البته در اینجا یادکرد دو نکته ضروری است: نخست آنکه چون مرحوم سید، دیدگاهی را ارائه نکرده است، نمی‌توان نظریه‌ای را به او، نسبت داد؛ دوم آنکه گاهی ما از لوازم و مقتضیات [[منصب امامت]] سخن به میان می‌آوریم و گاهی نیز با توجه به دلیل‌های [[نقلی]]، در صدد [[شناخت]] [[مقام]] امامان [[پاک]] {{عم}} با عنوان‌ها و نام‌های مشخص آنان هستیم. به بیان دیگر، ممکن است اندیشمندی بر این [[باور]] باشد که لازمه منصب امامت، [[عصمت]] صاحب آن از اشتباه در بیانات غیردینی نیست؛ ولی امامان پاک {{عم}} را اثباتاً و با توجه به دیگر قراین غیرعقلی، از چنین اشتباهی مصون و [[معصوم]] بداند. آنچه در کلمات مرحوم سید آشکار است، توجه و دقت صرف ایشان به مقتضیات [[منصب امامت]] است؛ اما ممکن است مرحوم [[سید]] بر اساس [[دلایل نقلی]]، دیدگاهی دیگر داشته باشد؛ چنان که تصریح می‌کند [[خداوند]]، [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} را به امور پنهانی [[آگاه]] کرده است<ref>سید مرتضی علم الهدی، الرسائل، ج۱، ص۲۸۲.</ref>. حتی به لحاظ [[عقلی]] نیز ممکن است مرحوم سید مدعی شود که خداوند [[فیاض]] و متعالی، می‌تواند [[امام]] را از [[حقایق]] آگاه کند و مانع از [[اشتباه]] او شود.
در پایان می‌توان نظریات مرحوم سید را در مبحث [[قلمرو عصمت]] چنین خلاصه کرد:
# امام {{ع}}، ضرورتاً پیش و پس از [[تصدی منصب امامت]] از [[گناهان کبیره]] و [[صغیره]] [[معصوم]] است؛
# امام {{ع}}، ضرورتاً از اشتباه و [[فراموشی]] در عمل به [[دین]]، مانند اشتباه در رکعات [[نماز]] یا بدون [[طهارت]] [[نماز خواندن]] معصوم است؛
# امام {{ع}}، ضرورتاً از [[گناهان]] سهوی‌ای که به [[تنفر]] [[مردم]] از وی نینجامد، معصوم نیست؛
# امام {{ع}}، ضرورتاً از ترک [[مستحبات]] معصوم نیست؛
# امام {{ع}}، ضرورتاً از [[سهو]] و [[نسیان]] در امور عادی [[زندگی]] معصوم نیست؛
# امام {{ع}}، ضرورتاً از هرگونه اشتباه در [[بیان احکام شریعت]] معصوم است.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص ۳۲۲.</ref>


== دیدگاه [[ابوالصلاح حلبی]] درباره گستره [[عصمت امام]] ==
== دیدگاه [[ابوالصلاح حلبی]] درباره گستره [[عصمت امام]] ==
۱۱٬۱۹۲

ویرایش