تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان مدخل  = [[تربیت]]

| مداخل مرتبط = [[تربیت در قرآن]] - [[تربیت در حدیث]] - [[تربیت در کلام اسلامی]] - [[تربیت در معارف دعا و زیارات]] - [[تربیت در معارف و سیره سجادی]] - [[تربیت در معارف و سیره نبوی]] - [[تربیت در معارف و سیره فاطمی]] - [[تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = تربیت (پرسش)

=== [[تربیت الهی]] ===

امام گاهی از تربیت الهی به «تربیت [[الوهیت]]» یاد می‌کند و مراد از «تربیت الوهیت» این است که انسان موجودی [[الهی]] شود و خداوند را در هر حال [[احساس]] کند و به [[مقامات]] عالی [[معنوی]] برسد<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۴۳۶.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۸۸.</ref>

تربیت معنوی عبارت است از اینکه انسان به [[سعادت]] این [[دنیا]] اکتفا نکند؛ بلکه به گونه‌ای [[رفتار]] نماید که [[سعادت اخروی]] را نیز تحصیل کند. تربیت معنوی، [[تربیت بشر]] به وحی الهی و به تربیت انبیاء است و تربیت به [[وحی]] و انبیاء این است که انسان در [[زندگی دنیوی]] برنامه‌ای را [[اجرا]] کند و [[اعمال]] و رفتارهایی را انجام دهد که سعادت اخروی وی تأمین گردد<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۹۰ - ۱۸۹.</ref>. امام تربیت معنوی را در برابر [[تربیت اخلاقی]] به‌کار می‌برد و آن را مرتبه بالاتر از تربیت اخلاقی می‌داند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰.</ref>. از کلمات امام به‌دست می‌آید که مراد ایشان از تربیت معنوی و [[روحی]] یک معناست و هر دو در مقابل تربیت [[علمی]] هستند<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۸ - ۴۹۷ و ۵۰۱.</ref>. در این که آیا مراد [[حضرت]] امام از تربیت معنوی معنایی غیر از همان تربیت الهی است؟ به نظر می‌رسد این دو در واقع از نظر ایشان یکی باشند و فقط از نظر تعبیر و نیز نوع توضیحی که برای هریک به کار می‌برند کمی متفاوت است. [[تربیت دینی]] می‌تواند معنایی اعم از این دو تعبیر داشته باشد و شامل این دو نیز بشود.<ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۸۹.</ref>

تربیت دینی هرگاه به [[تنهایی]] به کار رود همان [[تربیت اسلامی]] است<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۸۸.</ref> و شامل [[تربیت معنوی]]، [[روحی]] و [[اخلاقی]] نیز می‌شود. اما اگر در کنار [[تربیت اخلاقی]] به‌کار رود شامل تربیت اخلاقی نمی‌شود و تنها شامل بُعد [[معنوی]] و روحی می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۹۲.</ref>. در کلمات [[امام]] در صورت کاربرد اول در برابر [[تربیت]] غیر [[اسلامی]] به کار رود و در صورت دوم گاهی در برابر تربیت مادی<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۴۶۸.</ref> و گاهی در برابر تربیت [[فاسد]] و تربیت غیر صحیح به‌کار می‌رود<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۸۲.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۸۹.</ref>

در کلمات امام گاهی تعبیر به «تربیت انسانی»<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۶۶.</ref> شده؛ اما منظور از آن همان تربیت اسلامی است<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۳.</ref> و گاهی هم از آن به «تربیت انسانی- اسلامی»<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۹۲.</ref> تعبیر کرده‌اند.<ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۰.</ref>

تربیت اخلاقی<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰؛ ج۸، ص۹۲؛ ج۱۰، ص۳۶؛ ج۱۶، ص۴۹۸.</ref> یکی از ساحت‌های تربیت است که در مرتبه [[پایین‌تر]] از تربیت معنوی قرار دارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰.</ref> و مراد از آن همان [[تهذیب نفس]] و رعایت مسائل اخلاقی [[اسلام]] است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۷ و ۴۹۵؛ ج۱۳، ص۳.</ref> و [[حضرت]] امام گاهی از آن به «تربیت [[نفسانی]]» نیز تعبیر کرده‌اند<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۴۷۶.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۰.</ref>

در کلمات حضرت امام به واژه «تربیت اجتماعی» تصریح نشده است؛ اما در مواردی در کنار تصریح به ساحت‌های تربیت معنوی و اخلاقی به محتوای تربیت اجتماعی اشاره کرده‌اند و مراد ایشان از آن تعامل و [[معاشرت]] صحیح و مطلوب [[انسان]] با دیگران است<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۱؛ ج۳، ص۲۲۰.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۰.</ref>

=== [[تربیت سیاسی]] ===

در کلمات امام به «تربیت سیاسی» تصریح<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۳.</ref> و بر اهمیت آن تأکید شده است و حتی برای [[کودکان]] در [[مدارس]] آن را مورد توجه قرار داده‌اند. مراد ایشان از [[تربیت سیاسی]] آشنایی با مسائل [[سیاسی]] و [[حکومت]] و حضور در صحنه‌های سیاسی است. از نظر ایشان [[سیاست]] [[اسلامی]] عبارت است از [[مملکت‌داری]] به طرز صحیح و عاقلانه و موافق با ضوابط مورد [[تأیید]] [[اسلام]]<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۰.</ref>

تربیت عقلانی<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰؛ ج۴، ص۱۷۵.</ref> عبارت از به فعلیت رساندن [[قوه]] [[عقلی]] در [[انسان]] است<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۱.</ref>

تربیت علمی یا [[تعلیم و تربیت]] علمی<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۴۹۶ - ۴۹۵.</ref> در برابر [[تربیت معنوی]] و [[اخلاقی]] است و مراد از آن [[آموزش]] و بالا بردن معلومات افراد<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۵ - ۴۹۶.</ref> و تقویت جنبه بحث [[آزاد]] و [[نقد]] و بررسی در انسان است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۹۷.</ref> و گاهی حضرت امام از آن به «آموزش علمی»<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۵۰۰.</ref> تعبیر کرده‌اند.<ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۱.</ref>

تربیت مادی در [[سخنان امام]] دو کاربرد دارد که یکی جنبه منفی دارد<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۶۶.</ref> و آن پرورشی است که نتیجه‌اش [[انحراف]] از مسیر درست اسلامی است و گاهی از آن به تربیت [[فاسد]]<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۳۵.</ref>تربیت انگلی<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۳۹۶.</ref>، تربیت [[انحرافی]]<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۳۴.</ref>، تربیت [[شیطانی]]<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۴۹.</ref>، تربیت طاغوتی<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۱۳۷.</ref> یاد می‌شود. کاربرد دیگری که جنبه منفی ندارد مراد از آن جنبه آموزش استفاده صحیح از [[مادیات]] در [[دنیا]] است<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۴۶۸ - ۴۶۷.</ref> و گاهی از آن به تربیت جسمی<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۸۹.</ref>، تربیت طبیعی<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۴۱۲.</ref>، تربیت زمینی<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۴.</ref>، تربیت [[دنیایی]]<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۴.</ref>، تعبیر کرده‌اند.<ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۱.</ref>

حضرت امام به مراحل [[تربیت]] توجه ویژه‌ای نشان داده است و به صورت مشخص آنها را بیان کرده است. از نظر ایشان امر تربیت از قبل از [[تولد]] آغاز و تا پس از [[مرگ]] ادامه دارد و در این فاصله به مراحل و دوره‌هایی چون [[انتخاب همسر]]، انعقاد نطفه، بارداری، [[کودکی]]، [[نوجوانی]]، [[جوانی]]، [[پیری]] و [[کهن‌سالی]]، و دوره [[برزخ]] و پس از آن اشاره و تأکید می‌کند که در [[دین اسلام]] برای همه این دوره‌ها [[احکام]] و دستورالعمل‌های ویژه‌ای وجود دارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۰؛ ج۴، ص۳۱؛ ج۶، ص۲۰۱؛ ج۷، ص۲۸۸، ۴۱۳؛ ج۹، ص۴۵۷.</ref>. در دوره انتخاب همسر تأکید می‌کند که باید هر یک از [[زن]] و شوهر که [[پدر]] و [[مادر]] [[آینده]] هستند شرایطی را داشته باشند. شوهر باید واجد شرایطی چون بداخلاق نبودن، [[فاسق]] نبودن و شراب‌خوار نبودن<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۸.</ref> باشد و مادر نیز از ویژگی‌هایی چون ولد [[زنا]] نبودن، [[عفیف]] بودن، [[عزیز]] بودن در میان [[خانواده]]، [[مهربان]] بودن<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۷.</ref> برخوردار باشد. در هنگام انعقاد نطفه نیز زن و شوهر باید نکاتی را رعایت و از برخی [[رفتارها]] [[پرهیز]] نمایند<ref>تحریر الوسیله، ج۲، ص۲۳۹.</ref>.

حضرت امام در مقطع بعد از تولد بر «[[مرحله کودکی]]» تأکید بیشتری دارند و معتقدند [[انسان]] از همان بدو کودکی باید تحت تربیت مربی قرار گیرد<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref> و در هر زمانی موافق با شرایط و اقتضائات آن [[زمان]] تربیت شود<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۱۹۹.</ref>. نوزادان که به [[دنیا]] می‌آیند قابلیت کسب [[ملکات]] صالحه و [[رذیله]] را دارند و به تدریج این ملکات در آنان تحقق می‌یابد<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۹۹.</ref>. [[کودکان]] ظرفیت ویژه‌ای برای پرورش صحیح دارند، آنان جدیدالعهد به [[ملکوت]] هستند و از کدورت‌ها و آلودگی‌های [[طبیعت]] به دورند<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۸۷.</ref>. از وقتی وارد محیط [[تعلیم]] می‌شوند [[نفوس]] [[ساده]]، [[بی‌آلایش]] داشته و آماده برای قبول هر [[تربیتی]] هستند<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۳۲.</ref>. آنان موجوداتی نورانی‌اند و می‌باید [[نورانیت]] آنها شکوفا گردد<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۲۴.</ref>. حضرت امام از [[تهذیب نفس]] نونهالان سخن به میان می‌آورد و بر نقش مشترک [[والدین]] و معلمان در مهذب ساختن [[کودکان]] تأکید کرده، توصیه می‌کند که والدین باید نونهالان مهذب تحویل معلمان دهند و معلمان آنان را بیشتر [[تهذیب]] نمایند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۱۶۲.</ref>. همچنین ایشان بر [[تربیت سیاسی]] کودکان در کنار [[تربیت]] [[علمی]] آنان تأکید و معلمان را به [[تعلیم]] مسائل [[سیاسی]] به کودکان [[ترغیب]] می‌کنند<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۳.</ref>.

از نظر حضرت امام دوره [[نوجوانی]] که دوره مدرسه به حساب می‌آید مهم‌تر از دوره [[دانشگاه]] است؛ چراکه [[رشد عقلی]] آنان در این دوره شکل می‌گیرد<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۸۹.</ref>.

[[دوره جوانی]] بسیار مورد توجه حضرت امام قرار گرفته و به ویژه بر تهذیب نفس در این دوره تأکید ورزیده و معتقدند دوره جوانی دوره تهذیب نفس است و اگر [[انسان]] در این دوره مهذب نشد، مهذب شدن در دوره [[پیری]] و [[کهن‌سالی]] بسیار مشکل است<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۴۰.</ref>. وی برای روشن‌تر کردن این موضوع در کلمات متعدد به مقایسه دوره جوانی و پیری می‌پردازد و ویژگی‌های انسان در این دوره را بر می‌شمارد. درباره ویژگی‌های [[جوانی]] معتقدند: [[قوای فکری]] و [[روحی]]، [[قدرت]] بر [[عبادت]] و حال و [[آمادگی]] برای عبادت در جوانی قوت دارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۹.</ref>. [[جوان‌ها]] به [[ملکوت]] نزدیک‌تر هستند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۵۹؛ ج۱۴، ص۱۵۳؛ ج۲۱، ص۴۵؛ آداب الصلوة، ص۳۵.</ref>. [[نفوس]] آنان صیقلی است و چندان [[آلودگی]] پیدا نکرده است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۵۹؛ ج۱۳، ص۵۰۸.</ref>. [[جوان]] [[روح]] انعطاف‌پذیر و لطیفی دارد و ریشه‌های [[فساد]] در او [[ضعیف]] است<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۲۲؛ ج۸، ص۳۰۰؛ ج۱۶، ص۲۲۲.</ref> و برای آنان [[توبه]] آسان‌تر و [[اصلاح]] نفس و تربیت [[باطن]] سریع‌تر است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۲.</ref>. ایشان در توصیف [[پیران]] و دوره پیری معتقداند: در این دوره انسان [[قادر]] به عبادت نیست، نمی‌تواند به [[راحتی]] تحصیل کند و مطالب علمی را [[درک]] کند و [[افکار]] [[قوی]] و مستقیمی ندارد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref>. در این دوره [[ضعف]] و نقاهت بر [[انسان]] [[غلبه]] می‌کند و مانع انجام فعالیت مؤثر در انسان می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۰۰.</ref>. ریشه‌های [[اخلاق]] [[فاسد]] در انسان قوی‌تر می‌شود. در این سن افراد از [[ملکوت]] [[اعلی]] دورتر و اذهان‌شان کدرتر<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref>، [[هواهای نفسانی]] و [[جاه‌طلبی]] و [[مال‌دوستی]] و خود بزرگ‌بینی افزون‌تر<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۲.</ref> و [[اراده‌ها]] ضعیف‌تر<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۴۰؛ ج۱۸، ص۱۴.</ref> و [[نسیان]] و [[فراموشی]] در آنان بیشتر می‌گردد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref>؛ از این رو، حضرت امام [[جوانان]] را [[ترغیب]] می‌کنند که [[دوره جوانی]] را [[غنیمت]] بشمارند و برای جامعه‌شان مؤثر باشند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۴۲۴.</ref>، [[تهذیب نفس]] کنند<ref>صحیفه امام، ج۶ ص۲۸۶.</ref>، تمام قوای خود را صرف [[شهوات]] نکنند<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۳۲.</ref> و [[قدر نعمت]] [[جوانی]] را بدانند و آن را هدر ندهند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۷.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۲.</ref>

[[خداوند متعال]]، اولین [[معلم]] و مربی [[انسان]] است و او را از ظلمت‌ها بیرون می‌برد و به [[نور]] رهنمون می‌سازد<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۹۱.</ref>. در [[قرآن]] {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ}}<ref>«بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید» سوره علق، آیه ۱.</ref> آمده و نه {{عربی|اقْرَأْ بِاسْمِ اللَّهِ}} و یا {{عربی| اقْرَأْ بِاسْمِ الناس}} بلکه فرمود: {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ}} یعنی [[رب]] [[رسول]] و آنکه رسول را تربیت کرده است. خداوندی که مربی به تمام معنا در عالم [[طبیعت]] و عالم ماورای طبیعت است<ref>صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۲ – ۴۲۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۵.</ref>

انبیاء آمده‌اند تا انسان را به همه ابعادش تربیت کنند. انبیاء هم جنبه [[دنیایی]] انسان را تربیت می‌کنند و هم جنبه‌های [[معنوی]] و [[اخروی]] وی را و این [[مسئولیت]] از غیر انبیاء برنمی‌آید<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۳۲ – ۳۱.</ref>؛ زیرا غیر انبیاء (علمای طبیعت) به هر مرتبه‌ای که بر سند ادراکاتشان در حد خصوصیات طبیعت است و [[قادر]] به تربیت بعد مافوق طبیعی انسان نیستند و خداوند انبیاء را فرستاد تا قابلیت انسان برای دستیابی به مراتب فوق طبیعت را فعلیت بخشد و انسان را به [[تربیت الهی]] نائل گردانند<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۶ – ۱۷۵.</ref>. در [[حقیقت]] انبیاء آمده‌اند تا بعد معنوی انسان را تربیت کنند و انسان [[تربیت معنوی]] شود<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۱۸۹.</ref>. خداوند متعال انبیاء را [[تعلیم و تربیت]] کرده و آنها را برای تربیت و [[تعلیم]] [[عامه]] [[مردم]] فرستاد<ref>صحیفه امام، ج۱۳، ص۵۰۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۵.</ref>

قرآن، کتاب [[انسان‌سازی]] است<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱ - ۲۴۰؛ ج۶، ص۲۸۷.</ref> و به همه مراتبی که برای انسان است نظر دارد<ref>صحیفه امام، ج۶۳، ص۲۱۸.</ref>. قرآن آمده است تا انسان را که بالقوه همه مراتب را دارد، انسان کند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۳۰.</ref>. انسان را به تمام ابعاد تربیت کند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۵۳۲.</ref>. قرآن کتاب [[طب]]، [[فقه]]، [[فلسفه]] یا [[علوم]] دیگر نیست بلکه کتاب آدم‌سازی است. حتی اگر از سایر علوم بحث کند نظر به جنبه [[الوهیت]] آن دارد<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۴۳۸.</ref>. از طریق [[قرآن]] می‌توان [[حرکت معنوی]] داشت و به [[تربیت]] [[انسانی]] رسید<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۳۰.</ref>. قرآن غنی‌ترین کتاب عالم در [[تعلیم و تربیت]]<ref>صحیفه امام، ج۱۵، ص۴۱۵.</ref>، و کتاب [[اصلاح جامعه]] است<ref>صحیفه امام، ج۱۵، ص۵۰۴.</ref>. کتاب [[معرفت]] و [[نامه]] [[محبوب]] است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۱.</ref> و برای قرائت کننده آن آثار دلپذیری دارد و [[تدبر]] در آن [[انسان]] را به [[مقامات]] بالاتر و والاتر [[هدایت]] می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۴۶.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۶.</ref>

ایام الله، انسان‌ساز است و قضایایی که در ایام الله رخ داده است برای انسان آموزنده و بیدار کننده است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۴۸۵.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۶.</ref>

[[پدر]] و [[مادر]]، الگوی فرزند در خوبی و [[بدی]] بوده و [[رفتار]] و گفتار آنان در مرئای فرزند است، اگر پدر و مادر [[فرد صالح]] باشند فرزندان نیز [[صالح]] می‌شوند و اگر آنان غیر صالح و [[دروغ‌گو]] باشند فرزندان نیز غیر صالح و دروغ‌گو می‌شوند<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۸۶ - ۲۸۵.</ref>. [[اخلاق]] خوب پدر و مادر با یکدیگر و تفاهم آنها در کودک تأثیرگذار است، کودک وقتی دید پدر و مادر کارهای اسلامی می‌کنند با هم اخلاق خوبی دارند و با هم [[سازش]] و تفاهم دارند، خوب بار می‌آید<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۶۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۷.</ref>

از ابعاد مهم تأثیرگذاری [[مادر]] در [[کودک]] تأمین نیازهای [[عاطفی]] او است. کودک نیاز به [[عاطفه]] [[مادری]] دارد و غیر مادر نمی‌تواند این نیاز مهم را تأمین کند. از این رو، جدایی کودک از مادر پیامد‌های [[تربیتی]] منفی به دنبال دارد، حضرت امام در این زمینه [[معتقد]] است بچه لطیف و ظریف محتاج به [[محبت]] مادر است، اگر تحت [[تربیت]] مادر نباشد و به [[اجنبی]] سپرده شود و محبت مادر را نچشد [[عقده]] پیدا خواهد کرد و این عقده‌ها، منشأ همه [[مفاسد]] است؛ دزدی‌ها، آدم‌کشی‌ها و خیانت‌ها از این عقده‌ها پیدا می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۴۵؛ ج۹، ص۱۳۶ و ۲۹۳؛ ج۸، ص۹۱ و ۳۵۵.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۷.</ref>

یکی از عوامل مهم تربیتی، معلم است<ref>الطلب و الاراده، ص۸۲.</ref>، معلمی [[مقام]] والایی است که بالاتر از آن نیست و [[خداوند متعال]] از آن [[تعظیم]] کرده است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۱۶۲.</ref>. [[شغل]] معلمی شریف‌ترین شغل‌هاست؛ چراکه شغل [[انسان‌سازی]] است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۲۷؛ ج۸، ص۹۲.</ref>. نقش معلم در [[جامعه]] نقش [[انبیاء]] یعنی تربیت است<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۲۹۱.</ref>. [[وظیفه]] مهم [[تربیت کودکان]] و [[جوان‌ها]] بر عهده معلمین است و [[نجات]] [[کشور]] در [[آینده]] در گرو تربیت صحیح این جوان‌هاست<ref>صحیفه امام، ج۱۱، ص۴۰۱.</ref>. بنابراین کلید [[سعادت]] یک مملکت به دست معلم است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۲۵۴.</ref>. معلم نقش برجسته‌ای در تربیت صحیح یا ناصحیح [[جوان]] دارد، معلم است که می‌تواند [[انسان‌ها]] را مهذب و [[متعهد]] بار آورد و یا آنان را انگل و وابسته پرورش دهد. همه [[سعادت‌ها]] و شقاوت‌ها انگیزه‌اش از مدرسه‌هاست و کلیدش دست معلمین است<ref>صحیفه امام، ج۷، ص۴۲۹.</ref>. کودکانی که در [[اختیار]] معلمین هستند لایق این هستند که یک [[انسان کامل]] و یا یک [[شیطان]] بشوند و در پرتو تربیت معلمین است که کودک می‌تواند ره به [[انسانیت]] ببرد یا ره به حیوانیت<ref>صحیفه امام، ج۴، ص۳۸.</ref>. [[رسالت]] معلم در [[تربیت دینی]] این است که [[کودکان]] را از ابتدا خداخواه و متوجه به [[خداوند]] بار آورد، [[عبودیت]] و پیوند با [[خداوند]] را در آنان تزریق و [[تربیت الهی]] را در آنان ایجاد کند<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۴۰.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۳۹۹.</ref>

[[دوست]] عامل تأثیرگذار [[تربیتی]] است<ref>الطلب و الاراده، ص۸۲.</ref> و تأثیر [[معاشرت]] با دوستان در [[صلاح]] یا [[فساد]] [[انسان]] اجتناب‌ناپذیر است. مجالس [[گناه]] انسان را از [[یاد خدا]] [[غافل]] می‌کند و موجب سلب [[توفیق]] از انسان می‌گردد. [[امام]] به فرزندش [[سید]] احمد توصیه می‌کند که دوستان خود را از اشخاص [[وارسته]] و [[متعهد]] و متوجه به [[معنویات]] و کسانی که به حسب [[دنیا]] و زخارف آن [[گرایش]] ندارند و مجال‌شان [[آلوده]] به گناه نیست و از [[اخلاق کریمه]] برخوردارند، [[انتخاب]] کند<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۲ - ۲۱۱.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۰.</ref>

از جمله عوامل مهم و شناخته شده در [[تربیت]] وراثت است. در اینکه آیا وراثت صرفاً در حوزه صفات ظاهری و [[جسمانی]] است و یا فراتر از آن صفات [[باطنی]] و [[اخلاقی]] را نیز شامل می‌شود، میان صاحب‌نظران [[اختلاف]] دیدگاه وجود دارد. از نظر [[حضرت]] امام صفات و کرائم اخلاقی نیز به [[ارث]] برده می‌شود و از همین رو در هنگام [[ازدواج]] فرزندشان سید احمد با خانم طباطبایی، عروس خود را به برخورداری از کرائم اخلاقی موروثه از [[پدر]] و اجداد پدری و [[مادر]] و اجداد [[مادری]] ایشان، توصیف می‌کنند<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۲۴۹.</ref>. امام همچنین [[معتقد]] به وراثت [[روحانی]] یا باطنی هستند و مصداق این وراثت را وراثت [[علماء]] از [[انبیاء]] معرفی می‌کنند و [[حدیث شریف]] {{متن حدیث|الْعُلَمَاء وَرَثَةُ الْأَنْبِيَاءِ}} را دلیل واضح و صریح بر این وراثت می‌دانند<ref>شرح چهل حدیث، ص۴۲۱ – ۴۲۰.</ref>. امام نه تنها [[صفات اخلاقی]] بلکه به گونه‌ای [[اعمال]] و [[رفتارها]] را نیز مشمول وراثت می‌داند و معتقد است چنانکه یکی از پدر و مادر، اخلاقش [[فاسد]] و اعمالش غیر [[انسانی]] باشد؛ این شرایط به واسطه وراثتی که هست در فرزند آنان نیز اثرگذار خواهد بود<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۲۰۰.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۰.</ref>

=== [[معارف]] و [[علوم]] ===

مطالعه علوم مختلف و ممارست با کتب و آراء دخالت تمام و عظیمی در اختلاف [[ارواح]] دارد<ref>انوار الهدایة، ج۱، ص۸۴؛ الطلب و الاراده، ص۸۱ – ۸۰.</ref>. [[معارف الهی]] یکی از عوامل مؤثر در [[تربیت]] [[انسان]] است و [[فلسفه وجودی]] آنها تبدیل انسان ناقص به [[انسان کامل]] است<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۲۱۸.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۱.</ref>

فرهنگ مبدأ همه خوشبختی‌ها و بدبختی‌های یک [[ملت]] است و کسانی که با فرهنگ [[ناصالح]] تربیت شوند موجب [[فساد]] در [[آینده]] می‌شوند<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۳۰۶.</ref>. [[امام]] از فرهنگ [[استعماری]] و غربی به فرهنگ [[انگلیسی]] یادی کند و [[معتقد]] است فرهنگ انگلیسی، جوان‌های ما را انگل بار می‌آورد<ref>صحیفه امام، ج۳، ص۳۰۶.</ref> و به جای تربیت صحیح تربیت انگلیسی می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۶، ص۳۹۶.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۱.</ref>

مدرسه عامل تربیت است و بر [[کودکان]] تأثیر تام دارد<ref>امام خمینی، آداب الصلوة، ص۱۵۶.</ref>. [[مدارس]] باید تربیت‌کننده باشند و خروجی آنها افرادی مستقل و غیر وابسته، متکی به نفس، معتقد به مبانی [[اخلاقی]] و [[اسلامی]] باشند<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۶۴.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۱.</ref>

=== [[دانشگاه]] ===

نقش دانشگاه در هر کشوری ساختن انسان‌هاست<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۹۳.</ref>. دانشگاه مرکز تربیت و ساختن انسان<ref>صحیفه امام، ج۱۳، ص۴۱۷؛ ج۱۲، ص۲۸.</ref> و مبدأ همه تحولات و منشأ [[سعادت]] یا [[شقاوت]] یک [[جامعه]] است<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۶۴.</ref>. از دانشگاه [[سرنوشت]] یک ملت تعیین می‌شود، دانشگاه خوب یک ملت را [[سعادتمند]] می‌کند و دانشگاه بد و غیر اسلامی آن را به عقب می‌زند<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۶۱.</ref>. از دانشگاه‌ها باید انسان‌هایی مستقل، [[مقاوم]]، متکی به نفس، و معتقد به مبانی اخلاقی و اسلامی بیرون بیاید<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۶۴.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۱.</ref>

=== [[تغذیه]] ===

تغذیه عاملی است که بر [[انسان]] تأثیرگذار است<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۵۵.</ref> و این تأثیر در نطفه آشکار می‌شود؛ زیرا غذاها از نظر [[لطافت]] و کیفی و نیز صفابخشی و کدورت‌بخشی متفاوت‌اند و این تفاوت در نطفه مشخص می‌گردد و زمینه‌ساز [[سعادت]] یا [[شقاوت انسان]] می‌گردد<ref>امام خمینی، الطلب و الاراده، ص۸۱ – ۸۰.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۳.</ref>

=== [[حب نفس]]، [[خودبینی]] و [[خودخواهی]] ===

خودخواهی و منیت نوعی [[بیماری]]<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۷۲.</ref> و منشأ همه ظلمت‌ها<ref>صحیفه امام، ج۱۱، ص۳۸۰.</ref> و ارث شیطان<ref>صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۵۵.</ref> است. انانیت و منیت انسان عامل حجاب او است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۹ - ۲۰۸.</ref> و اگر این انانیت و منیت از میان برداشته شود همه نگرانی‌هایش تمام می‌شود<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۲۱۱.</ref>. بنابراین، [[حب مذموم]] خود انسان است و همه مخالفت‌ها با [[خدا]] و همه معصیت‌ها و خیانت‌ها و جنایت‌ها از [[حب]] «خود» است که این حب منشأ [[حب دنیا]] و زخارف آن، [[مقام]] و [[جاه]] و [[مال]] آن است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۴.</ref>. [[وابستگی]] به خود منشأ همه وابستگی‌های انسان است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۴.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۳.</ref>

«حب دنیا» اساس [[شقاوت‌ها]]، [[بدبختی‌ها]]، [[هلاکت‌ها]] و رأس همه خطاها است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۳.</ref>. باید از آن دوری کرد، حتی اگر حلالش باشد؛ زیرا به ناچار انسان را به دنبال [[حرام]] می‌کشاند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۵۲۰.</ref>. البته باید توجه داشت مراد از دنیای [[مذموم]] [[دنیایی]] است که در [[درون انسان]] است<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۴.</ref> و در [[حقیقت]] وابستگی و تعلق انسان به آن مذموم است<ref>صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۱.</ref>؛ زیرا دنیا به معنای عالم [[طبیعت]] و [[ملک]] نه تنها مورد [[نکوهش]] نیست بلکه [[مظهر]] [[حق]] و مقام [[ربوبیت]] او و مهبط [[ملائکه]] و جایگاه [[تربیت]] [[انبیاء]] و [[اولیاء]] {{عم}} است و [[حب]] آن اگر ناشی از حب به [[خداوند]] باشد مطلوب و موجب کمال اوست<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۴.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۴.</ref>

=== [[نفس اماره]] ===

نفس اماره به عنوان عامل [[شیطان]]<ref>صحیفه امام، ج۲۰، ص۱۶۴.</ref>[[انسان]] را به [[بدی]] فرا می‌خواند و او را به [[انکار]] [[مقامات معنوی]] و [[سلوک إلی الله]] و به تبع آن [[دشمنی]] و ضدیت با خداوند می‌کشاند<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۰۹.</ref>. نفس [[اماره]] انسان را مورد [[خدعه]] قرار می‌دهد و چه بسا به [[اسم خداوند]] و [[خدمت]] به [[خلق]] [[خدا]]، او را از خداوند باز دارد و به سوی خود و [[آمال]] خود سوق دهد<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۱.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۴.</ref>

شیطان از طرق زیادی انسان را [[مغرور]] می‌کند<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۶۳؛ صحیفه امام، ج۱۸، ص۱۴۸.</ref>. [[وسوسه]]، [[شک و تردید]] را در [[قلب]] انسان می‌اندازد<ref>صحیفه امام، ص۳۹۹.</ref>، انسان را به [[یأس]] می‌کشاند<ref>صحیفه امام، ج۹، ص۱۸۱.</ref>، [[فریب]] می‌دهد و چه بسا به اسم خداوند و به اسم خدمت به خلق خدا، وی را از خدا باز داشته به سوی خواسته‌های خود سوق دهد، [[پیران]] را به بهانه پیر شدن و [[فرصت]] از دست رفتن و [[مأیوس]] کردن فریب می‌دهد و [[جوانان]] را با [[گناه]] کردن و [[اعتماد]] به فرصت کافی برای [[توبه]] داشتن و [[ارحم الراحمین]] بودن خداوند می‌فریبد<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۱؛ ج۱۸، ص۱۴.</ref>. انسان را به انکار مقامات معنوی وامی‌دارد و [[روح]] [[شوق]] دستیابی به [[کمالات انسانی]] و مقامات معنوی را در او می‌میراند<ref>شرح چهل حدیث، ص۵۰۷.</ref>. [[ایمان]] را از انسان می‌گیرد<ref>صحیفه امام، ج۲، ص۲۳.</ref> و او را از [[فطرت توحیدی]] [[منحرف]] می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۱۷، ص۵۳۱.</ref> و [[خودبینی]] را در انسان به [[ارث]] می‌گذارد<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۳۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۵.</ref>

=== [[هم‌نشینی]] با [[اهل معصیت]] ===

هم‌نشینی با اهل معصیت و شرکت در مجالس آنها سبب می‌شود انسان تحت تأثیر منفی حالات و [[اعمال]] آنها قرار گیرد و همانند آنها گردد<ref>شرح چهل حدیث، ص۳۷۶.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۵.</ref>

[[حاکمیت رژیم طاغوت]] یکی از موانع بیرونی تربیت است که نمونه‌ای از آن قبل از [[انقلاب اسلامی]] بر [[جامعه اسلامی]] ما [[حکومت]] می‌کرد. [[رژیم طاغوتی]]، جوان‌های [[جامعه]] و بلکه همه [[ملت]] اعم از [[زن]] و مرد را به [[فساد]] و [[تباهی]] کشانید<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۲۶۸ و ۵۳۱.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۶.</ref>

=== [[وابستگی فکری]] ===

وابستگی فکری سرآغاز وابستگی در عرصه‌های [[اقتصادی]]، [[فرهنگی]] و وابستگی در همه چیز است؛ از این رو می‌بایست مغزهای [[جوانان]] را از وابستگی فکری [[پاک]] و مغز [[اسلامی]] [[انسانی]] را جایگزین آنها نمود<ref>صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۳.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۶.</ref>

چنانچه علم غیر الهی و با [[انگیزه]] [[انحرافی]] حاصل گردد، نه تنها [[انسان]] را به [[سعادت]] رهنمون نمی‌سازد؛ بلکه خود، مانعی برای [[تربیت]] و [[هدایت]] انسان و دور کننده وی از [[صراط مستقیم]] است<ref>صحیفه امام، ج۸، ص۳۲۸.</ref>. بلکه [[علم توحید]] و [[عرفان]] هم چنانچه برای انباشت اصطلاحات باشد و خودش موضوعیت یابد؛ سالک را از مقصد دور می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۴۴.</ref> و نه تنها از حجاب‌های او نمی‌کاهد که حجاب‌های کوچک او را به حجاب‌های بزرگ‌تر تبدیل می‌کند<ref>صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۵۰.</ref> و هرچه این [[علوم]] بیشتر شوند حجاب‌ها غلیظ‌تر و افزون‌تر می‌گردد<ref>صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۱۹.</ref><ref>[[علی همت‌بناری|همت‌بناری، علی]]، [[نظام تربیتی اسلام - همت بناری (مقاله)| مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۰۶.</ref>

==[[مبانی تربیت]]==

منظور از مبانی، سلسله [[معارف]] نظری است که جنبه‌های مختلفی از یک موضوع [[انسانی]]، از جمله جنبه‌های وجودشناختی، [[انسان‌شناختی]] و [[معرفت‌شناختی]] را دربر دارند. این معارف، با بینش‌ها و [[باورها]] و [[احکام]] ناظر به هست و نیست‌ها سر و کار دارند. در یک تقسیم‌بندی مبانی بر چهار دسته اساسی تقسیم می‌شوند: ۱. مبانی [[هستی‌شناختی]] ۲. مبانی انسان‌شناختی ۳. مبانی معرفت‌شناختی ۴. مبانی ارزش‌شناختی

این مبانی به موضوع [[فلسفه]]، [[مکتب]] و یا قلمرو خاصی اختصاص ندارند و هر مکتبی با توجه به نوع نگرش خود این مبانی را ترسیم می‌کند<ref>لطفی، مرتضی، پایان‌نامه، ص۴۷.</ref>.

===مبانی هستی‌شناختی===

[[هستی‌شناسی]] یا وجودشناسی (Ontology) شاخه‌ای است از فلسفه که به مطالعه بودن، هستی با وجود می‌پردازد. [[دانش]] هستی‌شناسی در پی تشخیص و شرح رده‌های بنیادین و [[ارتباطات]] آنها در هستی یا عالم وجود بر می‌آید، تا بدین وسیله به تعریف موجودات و انواع آنها در آن چارچوب [[قادر]] گردد. هستی‌شناسی (Ontology) مطالعه [[فلسفی]] [[سرشت]] بودن، وجود یا [[واقعیت]] به طورکلی و نیز مقوله‌های عمده بودن و [[روابط]] آنهاست. به صورت سنتی بخشی از شاخه عمده فلسفه متافیزیک به حساب می‌آید که با پرسش‌های مربوط به چیستی موجودات، انواع، مقوله‌بندی، سلسه مراتب و زیرشاخه‌ها، تفاوت‌ها و شباهت‌های موجودات سروکار دارد. [[تربیت اسلامی]] می‌کوشد که میان [[انسان]] و [[خدا]] رابطه‌ای که به نام [[عبودیت]] می‌باشد و هستی‌شناسی از آن جهت در تربیت اسلامی اهمیت دارد که این رابطه را برای انسان معرفی می‌کند. [[مقام معظم رهبری]] هستی را دارای [[هدف]]، مبدأ، [[معاد]]، [[نظام]] اکمل و جلوه ظهور [[حق‌تعالی]] می‌داند. در نگاه [[توحیدی]] ایشان [[غایت]] القصوای هستی، [[یگانه‌پرستی]] و [[تسلیم]] در برابر [[ذات اقدس اله]] است. کسی که خود را [[بنده]] خدا می‌داند دیگر حاضر نمی‌شود [[بندگی]] و [[بردگی]] کس دیگری را بپذیرد؛ چراکه خواسته یا ناخواسته در دام [[شرک]] افتاده است؛ لذا انسان را ملزم به دانستن هستی‌شناسی [[تربیتی]] خود می‌داند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات، ۱۰/۳/۱۳۶۹.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۳۸.</ref>

====[[وحدت]] [[جهان هستی]]====

جهان هستی به‌سان پیکره [[واحدی]] است که تمامی عناصر و اجزاء آن با یکدیگر [[ارتباط]] ذاتی، ساختاری و وجودی دارند و [[هماهنگی]] و [[پیوستگی]] و [[همبستگی]] پدیده‌های [[نظام هستی]] مجموعه واحدی را نشان می‌دهد که از یک ارگانیسم متقن، مستحکم، زنده، باشعور و هدف‌مند و نظام‌مند حکایت دارد.

====فقر وجودی موجودات====

جهان هستی عین نیاز و تعلق و وابستگی به خداوند است و این [[فقر ذاتی]] و این نیاز، ساختاری و وجودی است و در هیچ [[زمان]] و مکانی و در هیچ شریطی گسسته نمی‌شود. حال با توجه به اینکه انسان خود نیازمند است و جهانی که در آن [[زندگی]] می‌کند نیازمند پدیده‌هایی که با آنها مواجه است، قطعاً باید این [[فقر]] گسترده انسان و [[جهان]] مبنای [[تربیت]] قرار گیرد و تمامی برنامه‌های تربیت و اهداف و اصول آن بر این پایه [[استوار]] باشند و [[مربیان]] و متربیان [[باور]] کنند که همه وجود از خداست و ماسوی‌الله عدم‌های هستی‌نما هستند و همه برنامه‌های [[تربیتی]]، متربیان را در برابر [[آفریدگار هستی]] [[متواضع]] سازد. [[مقام معظم رهبری]] بر این [[باور]] است که وقتی [[انسان]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref>«و سپاهیان آسمان‌ها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانه‌ای است» سوره فتح، آیه ۷.</ref> را باورکند و بدان [[معتقد]] شود در وجود انسان نیرو و قوتی [[الهی]] پدیدار می‌شود که جز به [[خدای متعال]] به هیچ مبدأی نگاه نخواهد کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی، ۱۰/۹/۱۳۸۹.</ref> و آن بدین جهت است که تمام موجودات [[آفریده]] شده در [[آسمان]] و [[زمین]] مخلوق و معلول [[خداوند]] هستند و هیچ معلولی نمی‌تواند موجودیت خود را در پیدایش و یا بقاء بدون [[خالق]] و علت خود ادامه دهد؛ لذا تمام موجودات از جمله انسان در اصل وجود خود [[فقر ذاتی]] دارند و این [[فقر]] را مادام که معلول هستند با خود یدک می‌کشند و از ناحیه علت خود احتیاج به [[فیض]] دارند. با توجه به اینکه انسان خود را نسبت به [[خداوند تبارک و تعالی]] [[فقیر]] محض می‌بیند و هیچ پناهگاهی به جز او در [[ذهن]] وی جایی ندارد، به او تکیه می‌کند و تنها [[امید]] خویش را به او معطوف می‌دارد.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۰.</ref>

====[[هدایت]] تمام موجودات [[جهان هستی]]====

از دیدگاه [[رهبر انقلاب]]، [[هدایت تکوینی]] از سنت‌های تغییرناپذیر خداوند و از ویژگی‌های [[جهان آفرینش]] می‌باشد و معنا و مفهوم [[هدایت تکوینی]] این است که [[خداوند متعال]] هر موجودی را با [[برنامه‌ریزی]] و اندازه‌گیری و تقدیر خاص [[آفریده]]، و متناسب با او ویژگی‌های ساختاری به او عطا کرده و شیوه بهره‌گیری از توانمندی‌ها را به او آموخته و مقصد هر موجودی را به [[درستی]] تعیین کرده و او را در مسیر خاص خویش [[هدایت]] کرده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، ۱۴/۳/۱۳۸۳.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۱.</ref>

===مبانی [[انسان‌شناختی]]===

====ترکیب انسان از دو ساحت [[جسمانی]] و [[روحانی]]====

[[رهبر معظم انقلاب]] همانند سایر متفکران [[مسلمان]]، [[اعتقاد]] به دو بعدی بودن وجود انسان دارد. [[خداوند]]، انسان را از ترکیب [[جسم]] و [[روح]] آفریده است. در [[اسلام]] مسأله جسم و روح توأم‌اند و از هم قابل تفکیک نیستند و لذا انسان باید جسم و روح را با هم پرورش دهد. وی پرورش جسم را مقدمه‌ای برای پرورش روح می‌داند و بیان می‌دارد که این مقدمه بودن به معنای تقدم زمانی نیست، بلکه [[تربیت جسمانی]] و [[معنوی]] هر دو با هم و در کنار هم و به موازات هم هستند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مصاحبه با مجله ورزش، ۲۱/۵/۱۳۶۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۱.</ref>

توضیح اینکه [[خداوند متعال]] نوع خلقت و [[سرشت آدمی]] را به گونه‌ای آفریده که نسبت به برخی امور [[ادراک]] و [[بینش]] و [[آگاهی]] خاصی که غیر اکتسابی است، دارد و سپس به آنها میل و [[گرایش]] ویژه‌ای در خود احساس می‌کند. مثلاً طبق [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا}} و برخی [[روایات شریفه]] به [[صراحت]] از وجود نوعی [[فطرت الهی]] در انسان خبر می‌دهد، یعنی انسان با نوعی از جبلت و سرشت و طبیعت آفریده شده که برای پذیرش دین آمادگی دارد و [[انبیاء]] در [[دعوت]] انسان‌ها به [[توحید]] و [[پرستش]] [[خداوند]] با موجوداتی بی‌تفاوت رو به رو نبوده‌اند؛ بلکه در ذات و سرشت همه انسان‌ها، یک نوع شناخت و بینش نسبت به [[خدا]] و پرستش آن و توحید بوده که یک [[تمایل]] و کشش خاص [[قلبی]] را به سوی خدا و توحید و [[دین]] به همراه داشته است. [[امام صادق]]{{ع}} در توضیح این جمله [[پیامبر]]{{صل}} که فرمود: {{متن حدیث|كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ}}؛ هر نوزادی بر فطرت توحید زاده می‌شود. فرمود: مقصود پیامبر{{صل}} آن است که هر نوزادی با این فطرت و آگاهی که خداوند [[خالق]] و آفریننده اوست متولد می‌شود<ref>http://www.andisheqom. com</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۲.</ref>

====[[انسان]] موجودی مختار و انتخاب‌گر====

====وجود [[روحیه]] [[کمال‌جویی]] در [[فطرت انسان]]====

[[حقیقت]] این است که [[زندگی]] انسان وقتی معنا پیدا می‌کند که در [[راه کمال]] صرف شود. کسی که [[هدف]] کمال را دنبال نکند و [[سرمایه]] [[ارزشمند]] [[حیات]] و [[عمر]] را در همین مدتی که در [[اختیار]] دارد صرف [[خوشگذرانی]] کند، زندگی را ضایع کرده است. رهبر انقلاب در این‌باره نظر به این دارد که اساس [[اندیشه]] [[اسلامی]] در یک [[جامعه اسلامی]] برای انسان، کامل شدن وی می‌باشد. این، بزرگ‌ترین [[نعمت الهی]] برای انسان است که او را برای [[رسیدن به کمال]] آماده می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت گروه کثیری از بازاریان، اصناف و روستاییان کشور، سال ۱۳۶۸، ص۱۳۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۵.</ref>

====وجود [[عزم]] و [[اراده]] [[قوی]] در انسان====

گرچه بعضی از مکاتب برای اراده و نقش آن در [[تربیت]] انسان، چندان اهمیتی قائل نیستند و نقش اصلی را به عامل [[وراثت]] و محیط می‌دهند، ولی [[رهبر انقلاب]] بر این [[باور]] است که نقش اصلی در [[تربیت]] به [[اراده]] و [[تصمیم]] خود [[انسان]] وابسته است و اگر [[ایمان]] به اراده [[انسانی]]، در کنار [[اعتقاد]] و ایمان و [[اطمینان]] به [[کمک الهی]] واقع شود بزرگ‌ترین [[مشکلات]] به آسانی حل می‌شود و در این‌باره می‌فرمایند که من، به نقش انسان و اراده و [[قدرت]] انسانی، ایمان زیادی دارم<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت وزیر کشور و معاونان و استانداران، ۱۹/۳/۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۵.</ref>

====وجود ویژگی [[ضعف]] در انسان====

به این ترتیب [[اسلام]] با [[واقعیت]] [[هماهنگی]] حاصل می‌نماید و به امیال و خواسته‌های ضعف موجود در انسان [[احترام]] می‌گذارد و از انسان نمی‌خواهد که این [[ضعف‌ها]] را از بین ببرد و یا دچار [[جمود]] سازد بلکه این زمینه را برای انسان فراهم می‌سازد که به [[درستی]] با آن به تعامل بپردازد و [[روحیه]] [[تعادل]] را در خود بپروراند.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۶.</ref>

====تأثیرپذیری و تأثیر‌گذاری====

یکی از ویژگی‌های انسان، [[تربیت‌پذیری]] اوست؛ چراکه انسان بر خلاف سایر موجودات به دلیل برخورداری از [[اراده]] و [[اختیار]]، توان آن را دارد که [[تربیت]] شود و در واقع اساس تربیت انبیاء تربیت انسان بوده است؛ پس باید این قابلیت در انسان وجود داشته باشد تا [[خداوند]]، انبیاء را برای پرورش او [[مبعوث]] نماید. یکی از اصولی که به [[تبعیت]] از انبیاء مورد توجه رهبر انقلاب بوده و از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخورداراست، اصل تربیت‌پذیری انسان می‌باشد و ایشان این امر را هرگز مقوله‌ای در عرض دیگر نیازهای انسان به شمار نمی‌آورد. ایشان [[اعتقاد]] دارد که [[نظام تربیتی اسلام]] بر حقایقی از این قبیل [[استوار]] است که [[انسان]] احتیاج مبرم به [[رشد]] و پرورش دارد و دوران رشد و پرورش را منحصر در یک دوره خاص از [[زندگی]] انسان نمی‌داند بلکه همه دوران زندگی را شامل رشد و [[تربیت]] می‌شمارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، مصاحبه با مجله آینده‌سازان، ۲۱/۷/۱۳۶۵.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۷.</ref>

====تأکید خاص بر [[تزکیه]]====

در مرحله اول، [[انبیاء الهی]] برای تزکیه و [[خودسازی]] [[مبعوث]] شده‌اند و در مرحله دوم امر به [[تعلیم]] دادن داشته‌اند. آنها آمده‌اند تا افراد را بسازند و تربیت کنند و بعد [[آموزش]] بدهند و اگر یک [[جامعه]] بخواهد رشد کند و [[اخلاق]] صحیح [[اسلامی]] را در خود به وجود آورد، محتاج تأکید خاص بر امر تزکیه است. [[رهبر انقلاب]] مراد در چند [[آیه قرآن]] که {{متن قرآن|يُزَكِّيهِم}} پس از {{متن قرآن|يُعَلِّمُهُم}}<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> یا قبل از آن<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref> بیان شده است را [[پاک]] کردن و طاهر کردن و پیراسته کردن انسان می‌داند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نماز جمعه تهران، سال ۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۸.</ref>

====[[کرامت]] و [[عزت]] [[نفس انسانی]]====

[[خدای متعال]] به [[آدمیان]] نعمت‌های ویژه‌ای عطا فرموده که با داشتن این [[نعمت‌ها]] از توان و ظرفیت‌های چشمگیر و بالایی برخوردار شده‌اند و به گونه‌ای [[احساس]] [[کرامت]] و [[عزت]] در [[انسان‌ها]] قرار داده است که باورشان شود که دست‌یازیدن به کارهای [[پست]] به منزله [[آلوده]] کردن گوهر [[انسانیت]] است و [[پیروی]] کردن از [[خواسته‌های نفسانی]] چیزی جز برده ساختن و [[زبون]] کردن [[عقل]] و [[روح]] [[ملکوتی]] و [[الهی]] در [[انسان]] نیست. [[آموزش و پرورش]] الهی با تکیه بر این اصل باید تأمین کننده کرامت و عزت فراگیران و بازکننده راه [[گزینش]] درست برای آنان باشد. به‌کارگیری این اصل فراگیران را از به هدر رفتن، نادیده انگاشته شدن و به [[بیراهه]] افتادن بازمی‌دارد. این اصل فراگیران را از درون و [[مربیان]] را از بیرون برمی‌انگیزد که حرکتی پر شتاب‌تر و در جهت [[هدف آفرینش]] داشته باشند. هیچ مکتبی به قدر [[اسلام]]، [[ارزش]] و [[کرامت انسان]] را والا نمی‌داند. از این رو [[رهبر انقلاب]] یکی از [[اصول اسلامی]] که همیشه در تعریف و معرفی [[تربیت]] اسلام مطرح شده است، اصل «[[تکریم]] انسان» می‌دانند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار گروهی از زنان، به مناسبت فرخنده میلاد حضرت زهرا{{س}} و «روز زن»، ص۱۲۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۹.</ref>

===مبانی [[معرفت‌شناختی]]===

[[معرفت]] به معنای [[شناخت]] و [[آگاهی]] است. مباحث [[معرفت‌شناسی]]، به [[پرسش]] از نسبتِ معرفت و [[علم]] با معروف و معلوم و چگونگی حکایت علم از عالم خارج و همچنین به محدوده، [[میزان]] و توان [[دانش بشری]] و مسائلی از این قبیل می‌پردازد. این سلسله مباحث، از دیرباز در متن و یا حاشیه مباحث [[فلسفی]]، مطرح می‌شده است<ref>کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمه: غلامعلی حدادعادل، ۱۳۶۷، ص۱۷۵.</ref>. [[رهبر معظم انقلاب]] در پرتو مباحث معرفت‌شناسی [[اسلامی]] بر این [[باور]] است که [[ابزار معرفت]] و شناخت [[حس]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سخنرانی در مراسم بیعت جهادگران جهاد سازندگی سراسر کشور، سال ۱۳۶۸.</ref>، [[وهم]] و [[خیال]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۸۲.</ref>، عقل و [[قلب]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با علما و روحانیون در آستانه ماه مبارک رمضان، سال ۱۳۷۶.</ref> و [[وحی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت نمایندگان عشایر سراسر کشور، ۹/۴/۱۳۶۸.</ref> است.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۴۴۹.</ref>

# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']]