تربیت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۲' به 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱'
جز (جایگزینی متن - 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، '''منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۲'''' به 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، '''منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱'''') برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۲' به 'لطفی و شعبانی، مقاله «نظام تربیتی اسلام»، منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱') |
||
خط ۱۳۶: | خط ۱۳۶: | ||
===مبانی هستیشناختی=== | ===مبانی هستیشناختی=== | ||
[[هستیشناسی]] یا وجودشناسی (Ontology) شاخهای است از فلسفه که به مطالعه بودن، هستی با وجود میپردازد. [[دانش]] هستیشناسی در پی تشخیص و شرح ردههای بنیادین و [[ارتباطات]] آنها در هستی یا عالم وجود بر میآید، تا بدین وسیله به تعریف موجودات و انواع آنها در آن چارچوب [[قادر]] گردد. هستیشناسی (Ontology) مطالعه [[فلسفی]] [[سرشت]] بودن، وجود یا [[واقعیت]] به طورکلی و نیز مقولههای عمده بودن و [[روابط]] آنهاست. به صورت سنتی بخشی از شاخه عمده فلسفه متافیزیک به حساب میآید که با پرسشهای مربوط به چیستی موجودات، انواع، مقولهبندی، سلسه مراتب و زیرشاخهها، تفاوتها و شباهتهای موجودات سروکار دارد. [[تربیت اسلامی]] میکوشد که میان [[انسان]] و [[خدا]] رابطهای که به نام [[عبودیت]] میباشد و هستیشناسی از آن جهت در تربیت اسلامی اهمیت دارد که این رابطه را برای انسان معرفی میکند. [[مقام معظم رهبری]] هستی را دارای [[هدف]]، مبدأ، [[معاد]]، [[نظام]] اکمل و جلوه ظهور [[حقتعالی]] میداند. در نگاه [[توحیدی]] ایشان [[غایت]] القصوای هستی، [[یگانهپرستی]] و [[تسلیم]] در برابر [[ذات اقدس اله]] است. کسی که خود را [[بنده]] خدا میداند دیگر حاضر نمیشود [[بندگی]] و [[بردگی]] کس دیگری را بپذیرد؛ چراکه خواسته یا ناخواسته در دام [[شرک]] افتاده است؛ لذا انسان را ملزم به دانستن هستیشناسی [[تربیتی]] خود میداند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات، ۱۰/۳/۱۳۶۹.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | [[هستیشناسی]] یا وجودشناسی (Ontology) شاخهای است از فلسفه که به مطالعه بودن، هستی با وجود میپردازد. [[دانش]] هستیشناسی در پی تشخیص و شرح ردههای بنیادین و [[ارتباطات]] آنها در هستی یا عالم وجود بر میآید، تا بدین وسیله به تعریف موجودات و انواع آنها در آن چارچوب [[قادر]] گردد. هستیشناسی (Ontology) مطالعه [[فلسفی]] [[سرشت]] بودن، وجود یا [[واقعیت]] به طورکلی و نیز مقولههای عمده بودن و [[روابط]] آنهاست. به صورت سنتی بخشی از شاخه عمده فلسفه متافیزیک به حساب میآید که با پرسشهای مربوط به چیستی موجودات، انواع، مقولهبندی، سلسه مراتب و زیرشاخهها، تفاوتها و شباهتهای موجودات سروکار دارد. [[تربیت اسلامی]] میکوشد که میان [[انسان]] و [[خدا]] رابطهای که به نام [[عبودیت]] میباشد و هستیشناسی از آن جهت در تربیت اسلامی اهمیت دارد که این رابطه را برای انسان معرفی میکند. [[مقام معظم رهبری]] هستی را دارای [[هدف]]، مبدأ، [[معاد]]، [[نظام]] اکمل و جلوه ظهور [[حقتعالی]] میداند. در نگاه [[توحیدی]] ایشان [[غایت]] القصوای هستی، [[یگانهپرستی]] و [[تسلیم]] در برابر [[ذات اقدس اله]] است. کسی که خود را [[بنده]] خدا میداند دیگر حاضر نمیشود [[بندگی]] و [[بردگی]] کس دیگری را بپذیرد؛ چراکه خواسته یا ناخواسته در دام [[شرک]] افتاده است؛ لذا انسان را ملزم به دانستن هستیشناسی [[تربیتی]] خود میداند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات، ۱۰/۳/۱۳۶۹.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۳۸.</ref> | ||
====[[وحدت]] [[جهان هستی]]==== | ====[[وحدت]] [[جهان هستی]]==== | ||
جهان هستی بهسان پیکره [[واحدی]] است که تمامی عناصر و اجزاء آن با یکدیگر [[ارتباط]] ذاتی، ساختاری و وجودی دارند و [[هماهنگی]] و [[پیوستگی]] و [[همبستگی]] پدیدههای [[نظام هستی]] مجموعه واحدی را نشان میدهد که از یک ارگانیسم متقن، مستحکم، زنده، باشعور و هدفمند و نظاممند حکایت دارد. | جهان هستی بهسان پیکره [[واحدی]] است که تمامی عناصر و اجزاء آن با یکدیگر [[ارتباط]] ذاتی، ساختاری و وجودی دارند و [[هماهنگی]] و [[پیوستگی]] و [[همبستگی]] پدیدههای [[نظام هستی]] مجموعه واحدی را نشان میدهد که از یک ارگانیسم متقن، مستحکم، زنده، باشعور و هدفمند و نظاممند حکایت دارد. | ||
از نگاه [[مقام معظم رهبری]] تمامی پدیدههای [[جهان هستی]] به دلیل نیاز ذاتی و [[فقر وجودی]]، [[وابستگی]] تام به [[خداوند]] دارند و آغاز و فرجام و مبدأ و [[غایت]] و تمام [[هویت]] و [[حقیقت]] آنها وابسته به اوست و خداوند احاطه قیومیه بر همه پدیدهها و مصنوعات و [[مخلوقات]] دارد و همگی [[آیات]] او به شمار میآیند و به عبارت دیگر همه هستی با دو ویژگی ذاتی و ساختاری از اوئی و به سوی اوئی سامان یافته و سرشته شدهاند. | از نگاه [[مقام معظم رهبری]] تمامی پدیدههای [[جهان هستی]] به دلیل نیاز ذاتی و [[فقر وجودی]]، [[وابستگی]] تام به [[خداوند]] دارند و آغاز و فرجام و مبدأ و [[غایت]] و تمام [[هویت]] و [[حقیقت]] آنها وابسته به اوست و خداوند احاطه قیومیه بر همه پدیدهها و مصنوعات و [[مخلوقات]] دارد و همگی [[آیات]] او به شمار میآیند و به عبارت دیگر همه هستی با دو ویژگی ذاتی و ساختاری از اوئی و به سوی اوئی سامان یافته و سرشته شدهاند. | ||
بیتردید [[تربیتی]] که بر مبنای [[وحدت]] جهان هستی سترگ شده باشد، زمینه تعالی و [[عروج]] [[انسان]] را از حضیض دنیای [[حس]] و ماده به عالم [[قدس]] و [[ملکوت]] فراهم میآورد؛ زیرا [[آیات شریفه]] [[جهانشناسی]] [[قرآن کریم]] علاوه بر اینکه انسان را با [[عظمت]] و بزرگی [[آفرینش]] آشنا میسازد و خداوند را بدو نشان میدهد، [[فطرت خداشناسی]] و [[خداجویی]] و [[خدایابی]] او را شکوفا میسازد و زمینه [[حقشناسی]] و سپاسگذاری او را فراهم میآورد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی، ۱۰/۹/۱۳۸۹.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | بیتردید [[تربیتی]] که بر مبنای [[وحدت]] جهان هستی سترگ شده باشد، زمینه تعالی و [[عروج]] [[انسان]] را از حضیض دنیای [[حس]] و ماده به عالم [[قدس]] و [[ملکوت]] فراهم میآورد؛ زیرا [[آیات شریفه]] [[جهانشناسی]] [[قرآن کریم]] علاوه بر اینکه انسان را با [[عظمت]] و بزرگی [[آفرینش]] آشنا میسازد و خداوند را بدو نشان میدهد، [[فطرت خداشناسی]] و [[خداجویی]] و [[خدایابی]] او را شکوفا میسازد و زمینه [[حقشناسی]] و سپاسگذاری او را فراهم میآورد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی، ۱۰/۹/۱۳۸۹.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۳۹.</ref> | ||
====فقر وجودی موجودات==== | ====فقر وجودی موجودات==== | ||
جهان هستی عین نیاز و تعلق و وابستگی به خداوند است و این [[فقر ذاتی]] و این نیاز، ساختاری و وجودی است و در هیچ [[زمان]] و مکانی و در هیچ شریطی گسسته نمیشود. حال با توجه به اینکه انسان خود نیازمند است و جهانی که در آن [[زندگی]] میکند نیازمند پدیدههایی که با آنها مواجه است، قطعاً باید این [[فقر]] گسترده انسان و [[جهان]] مبنای [[تربیت]] قرار گیرد و تمامی برنامههای تربیت و اهداف و اصول آن بر این پایه [[استوار]] باشند و [[مربیان]] و متربیان [[باور]] کنند که همه وجود از خداست و ماسویالله عدمهای هستینما هستند و همه برنامههای [[تربیتی]]، متربیان را در برابر [[آفریدگار هستی]] [[متواضع]] سازد. [[مقام معظم رهبری]] بر این [[باور]] است که وقتی [[انسان]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref>«و سپاهیان آسمانها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانهای است» سوره فتح، آیه ۷.</ref> را باورکند و بدان [[معتقد]] شود در وجود انسان نیرو و قوتی [[الهی]] پدیدار میشود که جز به [[خدای متعال]] به هیچ مبدأی نگاه نخواهد کرد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی، ۱۰/۹/۱۳۸۹.</ref> و آن بدین جهت است که تمام موجودات [[آفریده]] شده در [[آسمان]] و [[زمین]] مخلوق و معلول [[خداوند]] هستند و هیچ معلولی نمیتواند موجودیت خود را در پیدایش و یا بقاء بدون [[خالق]] و علت خود ادامه دهد؛ لذا تمام موجودات از جمله انسان در اصل وجود خود [[فقر ذاتی]] دارند و این [[فقر]] را مادام که معلول هستند با خود یدک میکشند و از ناحیه علت خود احتیاج به [[فیض]] دارند. با توجه به اینکه انسان خود را نسبت به [[خداوند تبارک و تعالی]] [[فقیر]] محض میبیند و هیچ پناهگاهی به جز او در [[ذهن]] وی جایی ندارد، به او تکیه میکند و تنها [[امید]] خویش را به او معطوف میدارد.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | جهان هستی عین نیاز و تعلق و وابستگی به خداوند است و این [[فقر ذاتی]] و این نیاز، ساختاری و وجودی است و در هیچ [[زمان]] و مکانی و در هیچ شریطی گسسته نمیشود. حال با توجه به اینکه انسان خود نیازمند است و جهانی که در آن [[زندگی]] میکند نیازمند پدیدههایی که با آنها مواجه است، قطعاً باید این [[فقر]] گسترده انسان و [[جهان]] مبنای [[تربیت]] قرار گیرد و تمامی برنامههای تربیت و اهداف و اصول آن بر این پایه [[استوار]] باشند و [[مربیان]] و متربیان [[باور]] کنند که همه وجود از خداست و ماسویالله عدمهای هستینما هستند و همه برنامههای [[تربیتی]]، متربیان را در برابر [[آفریدگار هستی]] [[متواضع]] سازد. [[مقام معظم رهبری]] بر این [[باور]] است که وقتی [[انسان]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا}}<ref>«و سپاهیان آسمانها و زمین از آن خداوند است و خداوند، پیروزمند فرزانهای است» سوره فتح، آیه ۷.</ref> را باورکند و بدان [[معتقد]] شود در وجود انسان نیرو و قوتی [[الهی]] پدیدار میشود که جز به [[خدای متعال]] به هیچ مبدأی نگاه نخواهد کرد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نخستین نشست اندیشههای راهبردی، ۱۰/۹/۱۳۸۹.</ref> و آن بدین جهت است که تمام موجودات [[آفریده]] شده در [[آسمان]] و [[زمین]] مخلوق و معلول [[خداوند]] هستند و هیچ معلولی نمیتواند موجودیت خود را در پیدایش و یا بقاء بدون [[خالق]] و علت خود ادامه دهد؛ لذا تمام موجودات از جمله انسان در اصل وجود خود [[فقر ذاتی]] دارند و این [[فقر]] را مادام که معلول هستند با خود یدک میکشند و از ناحیه علت خود احتیاج به [[فیض]] دارند. با توجه به اینکه انسان خود را نسبت به [[خداوند تبارک و تعالی]] [[فقیر]] محض میبیند و هیچ پناهگاهی به جز او در [[ذهن]] وی جایی ندارد، به او تکیه میکند و تنها [[امید]] خویش را به او معطوف میدارد.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۰.</ref> | ||
====[[هدایت]] تمام موجودات [[جهان هستی]]==== | ====[[هدایت]] تمام موجودات [[جهان هستی]]==== | ||
تمام موجودات جهان هستی از کوچکترین ذره تا بزرگترین کهکشان، و از موجود جامد و بیجان گرفته تا نباتات و حیوانات و انسان و... همه از [[هدایت الهی]] برخورداند، یعنی [[خداوند متعال]] به گونهای ساختار وجودی آنها را سامان داده که به صورت طبیعی، غریزی و [[فطری]] به سوی مقصد از پیش تعیین شده کشیده میشوند؛ زیرا خداوند [[فیاض]] [[علی الاطلاق]] است و هر یک از موجودات مورد [[عنایت]] و [[لطف]] ویژه او هستند و به هریک آنچه بایسته و [[شایسته]] آنها است داده شده است. | تمام موجودات جهان هستی از کوچکترین ذره تا بزرگترین کهکشان، و از موجود جامد و بیجان گرفته تا نباتات و حیوانات و انسان و... همه از [[هدایت الهی]] برخورداند، یعنی [[خداوند متعال]] به گونهای ساختار وجودی آنها را سامان داده که به صورت طبیعی، غریزی و [[فطری]] به سوی مقصد از پیش تعیین شده کشیده میشوند؛ زیرا خداوند [[فیاض]] [[علی الاطلاق]] است و هر یک از موجودات مورد [[عنایت]] و [[لطف]] ویژه او هستند و به هریک آنچه بایسته و [[شایسته]] آنها است داده شده است. | ||
از دیدگاه [[رهبر انقلاب]]، [[هدایت تکوینی]] از سنتهای تغییرناپذیر خداوند و از ویژگیهای [[جهان آفرینش]] میباشد و معنا و مفهوم [[هدایت تکوینی]] این است که [[خداوند متعال]] هر موجودی را با [[برنامهریزی]] و اندازهگیری و تقدیر خاص [[آفریده]]، و متناسب با او ویژگیهای ساختاری به او عطا کرده و شیوه بهرهگیری از توانمندیها را به او آموخته و مقصد هر موجودی را به [[درستی]] تعیین کرده و او را در مسیر خاص خویش [[هدایت]] کرده است<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، ۱۴/۳/۱۳۸۳.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | از دیدگاه [[رهبر انقلاب]]، [[هدایت تکوینی]] از سنتهای تغییرناپذیر خداوند و از ویژگیهای [[جهان آفرینش]] میباشد و معنا و مفهوم [[هدایت تکوینی]] این است که [[خداوند متعال]] هر موجودی را با [[برنامهریزی]] و اندازهگیری و تقدیر خاص [[آفریده]]، و متناسب با او ویژگیهای ساختاری به او عطا کرده و شیوه بهرهگیری از توانمندیها را به او آموخته و مقصد هر موجودی را به [[درستی]] تعیین کرده و او را در مسیر خاص خویش [[هدایت]] کرده است<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی (ره)، ۱۴/۳/۱۳۸۳.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۱.</ref> | ||
===مبانی [[انسانشناختی]]=== | ===مبانی [[انسانشناختی]]=== | ||
خط ۱۵۴: | خط ۱۵۴: | ||
====ترکیب انسان از دو ساحت [[جسمانی]] و [[روحانی]]==== | ====ترکیب انسان از دو ساحت [[جسمانی]] و [[روحانی]]==== | ||
[[رهبر معظم انقلاب]] همانند سایر متفکران [[مسلمان]]، [[اعتقاد]] به دو بعدی بودن وجود انسان دارد. [[خداوند]]، انسان را از ترکیب [[جسم]] و [[روح]] آفریده است. در [[اسلام]] مسأله جسم و روح توأماند و از هم قابل تفکیک نیستند و لذا انسان باید جسم و روح را با هم پرورش دهد. وی پرورش جسم را مقدمهای برای پرورش روح میداند و بیان میدارد که این مقدمه بودن به معنای تقدم زمانی نیست، بلکه [[تربیت جسمانی]] و [[معنوی]] هر دو با هم و در کنار هم و به موازات هم هستند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، مصاحبه با مجله ورزش، ۲۱/۵/۱۳۶۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | [[رهبر معظم انقلاب]] همانند سایر متفکران [[مسلمان]]، [[اعتقاد]] به دو بعدی بودن وجود انسان دارد. [[خداوند]]، انسان را از ترکیب [[جسم]] و [[روح]] آفریده است. در [[اسلام]] مسأله جسم و روح توأماند و از هم قابل تفکیک نیستند و لذا انسان باید جسم و روح را با هم پرورش دهد. وی پرورش جسم را مقدمهای برای پرورش روح میداند و بیان میدارد که این مقدمه بودن به معنای تقدم زمانی نیست، بلکه [[تربیت جسمانی]] و [[معنوی]] هر دو با هم و در کنار هم و به موازات هم هستند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، مصاحبه با مجله ورزش، ۲۱/۵/۱۳۶۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۱.</ref> | ||
====برخورداری انسان از فطرتی [[خداجو]]==== | ====برخورداری انسان از فطرتی [[خداجو]]==== | ||
خط ۱۶۴: | خط ۱۶۴: | ||
حکماء و [[علماء]] و [[مفسرین]]، معانی مختلفی برای فطرت گفتهاند، اما شاید بهترین و [[جامعترین]] تعاریف این باشد که فطرت عبارت است از نوعی [[هدایت تکوینی]] انسان در دو حوزه [[شناخت]] و [[احساس]]. | حکماء و [[علماء]] و [[مفسرین]]، معانی مختلفی برای فطرت گفتهاند، اما شاید بهترین و [[جامعترین]] تعاریف این باشد که فطرت عبارت است از نوعی [[هدایت تکوینی]] انسان در دو حوزه [[شناخت]] و [[احساس]]. | ||
توضیح اینکه [[خداوند متعال]] نوع خلقت و [[سرشت آدمی]] را به گونهای آفریده که نسبت به برخی امور [[ادراک]] و [[بینش]] و [[آگاهی]] خاصی که غیر اکتسابی است، دارد و سپس به آنها میل و [[گرایش]] ویژهای در خود احساس میکند. مثلاً طبق [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا}} و برخی [[روایات شریفه]] به [[صراحت]] از وجود نوعی [[فطرت الهی]] در انسان خبر میدهد، یعنی انسان با نوعی از جبلت و سرشت و طبیعت آفریده شده که برای پذیرش دین آمادگی دارد و [[انبیاء]] در [[دعوت]] انسانها به [[توحید]] و [[پرستش]] [[خداوند]] با موجوداتی بیتفاوت رو به رو نبودهاند؛ بلکه در ذات و سرشت همه انسانها، یک نوع شناخت و بینش نسبت به [[خدا]] و پرستش آن و توحید بوده که یک [[تمایل]] و کشش خاص [[قلبی]] را به سوی خدا و توحید و [[دین]] به همراه داشته است. [[امام صادق]]{{ع}} در توضیح این جمله [[پیامبر]]{{صل}} که فرمود: {{متن حدیث|كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ}}؛ هر نوزادی بر فطرت توحید زاده میشود. فرمود: مقصود پیامبر{{صل}} آن است که هر نوزادی با این فطرت و آگاهی که خداوند [[خالق]] و آفریننده اوست متولد میشود<ref>http://www.andisheqom. com</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | توضیح اینکه [[خداوند متعال]] نوع خلقت و [[سرشت آدمی]] را به گونهای آفریده که نسبت به برخی امور [[ادراک]] و [[بینش]] و [[آگاهی]] خاصی که غیر اکتسابی است، دارد و سپس به آنها میل و [[گرایش]] ویژهای در خود احساس میکند. مثلاً طبق [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا}} و برخی [[روایات شریفه]] به [[صراحت]] از وجود نوعی [[فطرت الهی]] در انسان خبر میدهد، یعنی انسان با نوعی از جبلت و سرشت و طبیعت آفریده شده که برای پذیرش دین آمادگی دارد و [[انبیاء]] در [[دعوت]] انسانها به [[توحید]] و [[پرستش]] [[خداوند]] با موجوداتی بیتفاوت رو به رو نبودهاند؛ بلکه در ذات و سرشت همه انسانها، یک نوع شناخت و بینش نسبت به [[خدا]] و پرستش آن و توحید بوده که یک [[تمایل]] و کشش خاص [[قلبی]] را به سوی خدا و توحید و [[دین]] به همراه داشته است. [[امام صادق]]{{ع}} در توضیح این جمله [[پیامبر]]{{صل}} که فرمود: {{متن حدیث|كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ}}؛ هر نوزادی بر فطرت توحید زاده میشود. فرمود: مقصود پیامبر{{صل}} آن است که هر نوزادی با این فطرت و آگاهی که خداوند [[خالق]] و آفریننده اوست متولد میشود<ref>http://www.andisheqom. com</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۲.</ref> | ||
====[[انسان]] موجودی مختار و انتخابگر==== | ====[[انسان]] موجودی مختار و انتخابگر==== | ||
یکی از مسائل مهم [[انسانشناسی]]، بحث [[اختیار انسان]] میباشد. [[اختیار]] به معنای [[تصمیمگیری]] پس از سنجش میباشد و از زیر بناهای اصلی [[انسانشناختی]] توجه به نقش چشمگیر «[[گزینش]] [[آزاد]]» در فرایند [[رشد]] و حرکت تکاملی انسان است. شکلگیری هرگونه رشد و مهارتی در انسان باید آزادانه و آگاهانه و از روی اختیار باشد. [[رهبر انقلاب]] [[خدای متعال]] را گستراننده سفره [[طبیعت]] برای افراد انسان میداند که [[خداوند]] این [[مائده]] طبیعی را بالفعل، آماده و به صورت رنگین در اختیار افراد [[بشر]] قرار داده است که از آن بهره ببرند؛ لکن یک حدود و ضوابط و قواعدی را بر این [[حاکم]] میداند؛ که انسان اختیار دارد از این سفره [[عظیم]] [[الهی]] به صورت درست یا نادرست استفاده کند و صورت درست آن این است که انسان این سفره طبیعی الهی، این [[موهبت الهی]] را آنچنانی که ضوابط و [[قواعد]] الهی دستور داده است، بر طبق او [[رفتار]] کند، از حدود و ضوابط تخطی نکند، در مناطق ممنوعه قدم نگذارد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در خطبههای نماز جمعه تهران در روز هجدهم رمضان، ۱۴۲۹ – ۳۰/ ۶/۱۳۸۷.</ref>. | یکی از مسائل مهم [[انسانشناسی]]، بحث [[اختیار انسان]] میباشد. [[اختیار]] به معنای [[تصمیمگیری]] پس از سنجش میباشد و از زیر بناهای اصلی [[انسانشناختی]] توجه به نقش چشمگیر «[[گزینش]] [[آزاد]]» در فرایند [[رشد]] و حرکت تکاملی انسان است. شکلگیری هرگونه رشد و مهارتی در انسان باید آزادانه و آگاهانه و از روی اختیار باشد. [[رهبر انقلاب]] [[خدای متعال]] را گستراننده سفره [[طبیعت]] برای افراد انسان میداند که [[خداوند]] این [[مائده]] طبیعی را بالفعل، آماده و به صورت رنگین در اختیار افراد [[بشر]] قرار داده است که از آن بهره ببرند؛ لکن یک حدود و ضوابط و قواعدی را بر این [[حاکم]] میداند؛ که انسان اختیار دارد از این سفره [[عظیم]] [[الهی]] به صورت درست یا نادرست استفاده کند و صورت درست آن این است که انسان این سفره طبیعی الهی، این [[موهبت الهی]] را آنچنانی که ضوابط و [[قواعد]] الهی دستور داده است، بر طبق او [[رفتار]] کند، از حدود و ضوابط تخطی نکند، در مناطق ممنوعه قدم نگذارد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در خطبههای نماز جمعه تهران در روز هجدهم رمضان، ۱۴۲۹ – ۳۰/ ۶/۱۳۸۷.</ref>. | ||
در [[قرآن کریم]] [[آیات]] فراوانی دلالت بر مختار بودن انسان دارد؛ مانند آیهای که خداوند میفرمایند: بگو [[حق]] ([[قرآن]]) از سوی خداوند تو است؛ پس هرکس میخواهد [[ایمان]] آورد و هرکس میخواهد [[کافر]] شود<ref>{{متن قرآن|وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مَالًا وَوَلَدًا}} «و چرا هنگامی که به باغستان خویش درآمدی نگفتی: «ما شاء الله لا قوّة الّا باللّه» [- آنچه خداوند بخواهد (همان است) هیچ توانی جز از سوی خداوند نیست؛ اگر مرا در مال و فرزند کمتر از خود مییابی» سوره کهف، آیه ۳۹.</ref>. آیاتی که دلالت بر مورد [[امتحان]] و [[ابتلا]] قرار گرفتن انسان دارد گویای انتخابگری [[آدمی]] است؛ مانند آیهای که میفرماید: [[راستی]] که ما آنچه که بر روی [[زمین]] است را [[آرایش]] زمین قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام یک [[نیکوترین]] میباشند<ref>{{متن قرآن|إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا}} «ما هر چه را بر زمین است، (در کار) آرایش آن کردهایم تا آنان را بیازماییم که کدام نیکوکردارترند» سوره کهف، آیه ۷.</ref>. | در [[قرآن کریم]] [[آیات]] فراوانی دلالت بر مختار بودن انسان دارد؛ مانند آیهای که خداوند میفرمایند: بگو [[حق]] ([[قرآن]]) از سوی خداوند تو است؛ پس هرکس میخواهد [[ایمان]] آورد و هرکس میخواهد [[کافر]] شود<ref>{{متن قرآن|وَلَوْلَا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مَالًا وَوَلَدًا}} «و چرا هنگامی که به باغستان خویش درآمدی نگفتی: «ما شاء الله لا قوّة الّا باللّه» [- آنچه خداوند بخواهد (همان است) هیچ توانی جز از سوی خداوند نیست؛ اگر مرا در مال و فرزند کمتر از خود مییابی» سوره کهف، آیه ۳۹.</ref>. آیاتی که دلالت بر مورد [[امتحان]] و [[ابتلا]] قرار گرفتن انسان دارد گویای انتخابگری [[آدمی]] است؛ مانند آیهای که میفرماید: [[راستی]] که ما آنچه که بر روی [[زمین]] است را [[آرایش]] زمین قرار دادیم تا آنان را بیازماییم که کدام یک [[نیکوترین]] میباشند<ref>{{متن قرآن|إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا}} «ما هر چه را بر زمین است، (در کار) آرایش آن کردهایم تا آنان را بیازماییم که کدام نیکوکردارترند» سوره کهف، آیه ۷.</ref>. | ||
آیاتی که دربردارنده [[انذار]]، وعد، [[وعید]] و [[مدح]] و [[نکوهش]] هستند نیز تنها زمانی معنا خواهند داشت که [[انسان]] مختار باشد. [[رهبر انقلاب]] در اینباره [[اعتقاد]] بر این دارد که در وجود انسان سرچشمه همه [[شرارتها]] وجود دارد، که همان نفس ماست. از همه [[بتها]] خطرناکتر، [[بت]] نفس و [[خودخواهی]] انسان است و از طرفی سرچشمه همه [[خیرات]] و زیباییها و [[کمالات]] نیز همین نفس است. اگر انسان [[همت]] کند و [[انتخاب]] صحیح کند میتواند خود را از چنگال [[نفس اماره]] به [[سوء]] و [[شهوات نفسانی]] [[نجات]] دهد و سرچشمه همه خیرات را به روی خود باز کند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با گروهی از خانواده شهدا و جانبازان و اقشار مختلف مردم، ۱/۸/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | آیاتی که دربردارنده [[انذار]]، وعد، [[وعید]] و [[مدح]] و [[نکوهش]] هستند نیز تنها زمانی معنا خواهند داشت که [[انسان]] مختار باشد. [[رهبر انقلاب]] در اینباره [[اعتقاد]] بر این دارد که در وجود انسان سرچشمه همه [[شرارتها]] وجود دارد، که همان نفس ماست. از همه [[بتها]] خطرناکتر، [[بت]] نفس و [[خودخواهی]] انسان است و از طرفی سرچشمه همه [[خیرات]] و زیباییها و [[کمالات]] نیز همین نفس است. اگر انسان [[همت]] کند و [[انتخاب]] صحیح کند میتواند خود را از چنگال [[نفس اماره]] به [[سوء]] و [[شهوات نفسانی]] [[نجات]] دهد و سرچشمه همه خیرات را به روی خود باز کند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با گروهی از خانواده شهدا و جانبازان و اقشار مختلف مردم، ۱/۸/۱۳۷۰.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۴.</ref> | ||
====وجود [[روحیه]] [[کمالجویی]] در [[فطرت انسان]]==== | ====وجود [[روحیه]] [[کمالجویی]] در [[فطرت انسان]]==== | ||
[[حقیقت]] این است که [[زندگی]] انسان وقتی معنا پیدا میکند که در [[راه کمال]] صرف شود. کسی که [[هدف]] کمال را دنبال نکند و [[سرمایه]] [[ارزشمند]] [[حیات]] و [[عمر]] را در همین مدتی که در [[اختیار]] دارد صرف [[خوشگذرانی]] کند، زندگی را ضایع کرده است. رهبر انقلاب در اینباره نظر به این دارد که اساس [[اندیشه]] [[اسلامی]] در یک [[جامعه اسلامی]] برای انسان، کامل شدن وی میباشد. این، بزرگترین [[نعمت الهی]] برای انسان است که او را برای [[رسیدن به کمال]] آماده میکند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت گروه کثیری از بازاریان، اصناف و روستاییان کشور، سال ۱۳۶۸، ص۱۳۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | [[حقیقت]] این است که [[زندگی]] انسان وقتی معنا پیدا میکند که در [[راه کمال]] صرف شود. کسی که [[هدف]] کمال را دنبال نکند و [[سرمایه]] [[ارزشمند]] [[حیات]] و [[عمر]] را در همین مدتی که در [[اختیار]] دارد صرف [[خوشگذرانی]] کند، زندگی را ضایع کرده است. رهبر انقلاب در اینباره نظر به این دارد که اساس [[اندیشه]] [[اسلامی]] در یک [[جامعه اسلامی]] برای انسان، کامل شدن وی میباشد. این، بزرگترین [[نعمت الهی]] برای انسان است که او را برای [[رسیدن به کمال]] آماده میکند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت گروه کثیری از بازاریان، اصناف و روستاییان کشور، سال ۱۳۶۸، ص۱۳۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۵.</ref> | ||
====وجود [[عزم]] و [[اراده]] [[قوی]] در انسان==== | ====وجود [[عزم]] و [[اراده]] [[قوی]] در انسان==== | ||
گرچه بعضی از مکاتب برای اراده و نقش آن در [[تربیت]] انسان، چندان اهمیتی قائل نیستند و نقش اصلی را به عامل [[وراثت]] و محیط میدهند، ولی [[رهبر انقلاب]] بر این [[باور]] است که نقش اصلی در [[تربیت]] به [[اراده]] و [[تصمیم]] خود [[انسان]] وابسته است و اگر [[ایمان]] به اراده [[انسانی]]، در کنار [[اعتقاد]] و ایمان و [[اطمینان]] به [[کمک الهی]] واقع شود بزرگترین [[مشکلات]] به آسانی حل میشود و در اینباره میفرمایند که من، به نقش انسان و اراده و [[قدرت]] انسانی، ایمان زیادی دارم<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت وزیر کشور و معاونان و استانداران، ۱۹/۳/۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | گرچه بعضی از مکاتب برای اراده و نقش آن در [[تربیت]] انسان، چندان اهمیتی قائل نیستند و نقش اصلی را به عامل [[وراثت]] و محیط میدهند، ولی [[رهبر انقلاب]] بر این [[باور]] است که نقش اصلی در [[تربیت]] به [[اراده]] و [[تصمیم]] خود [[انسان]] وابسته است و اگر [[ایمان]] به اراده [[انسانی]]، در کنار [[اعتقاد]] و ایمان و [[اطمینان]] به [[کمک الهی]] واقع شود بزرگترین [[مشکلات]] به آسانی حل میشود و در اینباره میفرمایند که من، به نقش انسان و اراده و [[قدرت]] انسانی، ایمان زیادی دارم<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت وزیر کشور و معاونان و استانداران، ۱۹/۳/۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۵.</ref> | ||
====وجود ویژگی [[ضعف]] در انسان==== | ====وجود ویژگی [[ضعف]] در انسان==== | ||
خط ۱۸۱: | خط ۱۸۱: | ||
[[قرآن کریم]] [[بشر]] بودن انسان را مورد بررسی قرار داده است هم در حالاتی که [[اعتدال]] دارد و هم در حالاتی که گرفتار [[انحراف]] است. از این رو در بیانات خود هم به نقطه ضعف او میپردازد که از بشر بودن او ناشی میشوند و هم از قابلیت و [[استعداد]] انسان سخن به میان آورده است. از این رو [[آزادی]] [[انتخاب]] و [[آزمایش]] را برای گرد آوردن انگیزههای قدرت و عوامل، از او نمیگیرد. همان عواملی که برای [[بشریت]]، این امکان را فراهم میآورند که با بهرهبرداری از آن به سوی [[رشد]] و [[تکامل]] حرکت نماید؛ زیرا انسان همانگونه که قابلیت ضعیف شدن را دارد قابلیت [[قوی]] شدن را هم دارد. بلکه هر کدام برای خود عوامل مؤثر و محرکهای [[هدایت]] و [[گمراهی]] را دارد. از این رو تلاش مینماید که با تکیه بر نقاط قوت از جمله [[ایمان به خدا]] و نمایاندن سیمای [[نورانی]] از [[انسان]] قوی که بر ضعفهایش فائق آمده است، [[احساس]] [[ضرورت]] [[غلبه]] کردن بر نقاط [[ضعف]] را در او برانگیزد. این در برابر سیمای تاریک و سیاهی قرار دارد که در آن انسان در برابر [[تمایلات]] [[نفس اماره]]، دچار [[فروپاشی]] میشود. [[قرآن کریم]] با [[قوانین]] خود سعی کرده است که با بستن بعضی روزنهها از یک سو و گشودن بعضی روزنههای دیگر این [[تمایل]] را مورد درمان قرار دهد. [[قرآن]] میفرماید انسان در برابر [[امیال]] خود [[ضعیف]] [[آفریده]] شده است. از این رو او را در چنگال خواهشها و فشار [[شهوتها]] رها نمیکند بلکه در فرایند [[نظم]] دادن به نیاز و [[وظیفه]]، برای امیال و شهوتهای او چارچوب خاصی قرار میدهد<ref>{{متن قرآن|يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَيَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ * وَاللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيمًا * يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفً}} «خداوند میخواهد (احکام خود را) برای شما روشن گرداند و شما را به روشهای (نیکوی) پیشینیانتان، رهنمون گردد و توبه شما را بپذیرد و خداوند دانایی فرزانه است * و خداوند میخواهد توبه شما را بپذیرد و آنان که از شهوتها پیروی دارند میخواهند که شما به کجروی سترگی بیفتید * خداوند بر آن است تا بر شما آسان گیرد و آدمی را ناتوان آفریدهاند» سوره نساء، آیه ۲۶-۲۸.</ref>. | [[قرآن کریم]] [[بشر]] بودن انسان را مورد بررسی قرار داده است هم در حالاتی که [[اعتدال]] دارد و هم در حالاتی که گرفتار [[انحراف]] است. از این رو در بیانات خود هم به نقطه ضعف او میپردازد که از بشر بودن او ناشی میشوند و هم از قابلیت و [[استعداد]] انسان سخن به میان آورده است. از این رو [[آزادی]] [[انتخاب]] و [[آزمایش]] را برای گرد آوردن انگیزههای قدرت و عوامل، از او نمیگیرد. همان عواملی که برای [[بشریت]]، این امکان را فراهم میآورند که با بهرهبرداری از آن به سوی [[رشد]] و [[تکامل]] حرکت نماید؛ زیرا انسان همانگونه که قابلیت ضعیف شدن را دارد قابلیت [[قوی]] شدن را هم دارد. بلکه هر کدام برای خود عوامل مؤثر و محرکهای [[هدایت]] و [[گمراهی]] را دارد. از این رو تلاش مینماید که با تکیه بر نقاط قوت از جمله [[ایمان به خدا]] و نمایاندن سیمای [[نورانی]] از [[انسان]] قوی که بر ضعفهایش فائق آمده است، [[احساس]] [[ضرورت]] [[غلبه]] کردن بر نقاط [[ضعف]] را در او برانگیزد. این در برابر سیمای تاریک و سیاهی قرار دارد که در آن انسان در برابر [[تمایلات]] [[نفس اماره]]، دچار [[فروپاشی]] میشود. [[قرآن کریم]] با [[قوانین]] خود سعی کرده است که با بستن بعضی روزنهها از یک سو و گشودن بعضی روزنههای دیگر این [[تمایل]] را مورد درمان قرار دهد. [[قرآن]] میفرماید انسان در برابر [[امیال]] خود [[ضعیف]] [[آفریده]] شده است. از این رو او را در چنگال خواهشها و فشار [[شهوتها]] رها نمیکند بلکه در فرایند [[نظم]] دادن به نیاز و [[وظیفه]]، برای امیال و شهوتهای او چارچوب خاصی قرار میدهد<ref>{{متن قرآن|يُرِيدُ اللَّهُ لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَيَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ * وَاللَّهُ يُرِيدُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْكُمْ وَيُرِيدُ الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَنْ تَمِيلُوا مَيْلًا عَظِيمًا * يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُخَفِّفَ عَنْكُمْ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفً}} «خداوند میخواهد (احکام خود را) برای شما روشن گرداند و شما را به روشهای (نیکوی) پیشینیانتان، رهنمون گردد و توبه شما را بپذیرد و خداوند دانایی فرزانه است * و خداوند میخواهد توبه شما را بپذیرد و آنان که از شهوتها پیروی دارند میخواهند که شما به کجروی سترگی بیفتید * خداوند بر آن است تا بر شما آسان گیرد و آدمی را ناتوان آفریدهاند» سوره نساء، آیه ۲۶-۲۸.</ref>. | ||
به این ترتیب [[اسلام]] با [[واقعیت]] [[هماهنگی]] حاصل مینماید و به امیال و خواستههای ضعف موجود در انسان [[احترام]] میگذارد و از انسان نمیخواهد که این [[ضعفها]] را از بین ببرد و یا دچار [[جمود]] سازد بلکه این زمینه را برای انسان فراهم میسازد که به [[درستی]] با آن به تعامل بپردازد و [[روحیه]] [[تعادل]] را در خود بپروراند.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | به این ترتیب [[اسلام]] با [[واقعیت]] [[هماهنگی]] حاصل مینماید و به امیال و خواستههای ضعف موجود در انسان [[احترام]] میگذارد و از انسان نمیخواهد که این [[ضعفها]] را از بین ببرد و یا دچار [[جمود]] سازد بلکه این زمینه را برای انسان فراهم میسازد که به [[درستی]] با آن به تعامل بپردازد و [[روحیه]] [[تعادل]] را در خود بپروراند.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۶.</ref> | ||
====تأثیرپذیری و تأثیرگذاری==== | ====تأثیرپذیری و تأثیرگذاری==== | ||
خط ۱۸۷: | خط ۱۸۷: | ||
یکی از رسالتهای [[انبیاء]] نیز این بوده است که زمینههای تغییرآفرینی را در افراد و در سطوح [[جامعه]] ایجاد نمایند؛ [[رهبر انقلاب]] نیز بدین [[باور]] است که دگرگونی هر پدیدهای در عالم، به دست انسان است و همه تحولها با [[اراده انسان]]، انجام میگیرد. انسان اگر بخواهد در وضعیت جامعه خود، [[کشور]] خود و زندگی خود، [[تحول]] ایجاد کند، باید این تحول را از خود آغاز کند. تحولی که مشتمل بر تحول [[اخلاقی]]، تحول درونی، رفتن به سوی [[صفا]] و [[انسانیت]]، [[عبودیت]] [[پروردگار]] و [[تسلیم]] در مقابل [[اراده خداوند]] عالم و آفریننده هستی میباشد، باید از خود آغاز کند که چنین تحولی [[سعادت]] [[انسانها]] را متضمن میشود<ref>حضرت آیتالله خامنهای، پیام به ملت شریف ایران، به مناسبت حلول سال نو، ۱/۱/۱۳۷۰.</ref>. | یکی از رسالتهای [[انبیاء]] نیز این بوده است که زمینههای تغییرآفرینی را در افراد و در سطوح [[جامعه]] ایجاد نمایند؛ [[رهبر انقلاب]] نیز بدین [[باور]] است که دگرگونی هر پدیدهای در عالم، به دست انسان است و همه تحولها با [[اراده انسان]]، انجام میگیرد. انسان اگر بخواهد در وضعیت جامعه خود، [[کشور]] خود و زندگی خود، [[تحول]] ایجاد کند، باید این تحول را از خود آغاز کند. تحولی که مشتمل بر تحول [[اخلاقی]]، تحول درونی، رفتن به سوی [[صفا]] و [[انسانیت]]، [[عبودیت]] [[پروردگار]] و [[تسلیم]] در مقابل [[اراده خداوند]] عالم و آفریننده هستی میباشد، باید از خود آغاز کند که چنین تحولی [[سعادت]] [[انسانها]] را متضمن میشود<ref>حضرت آیتالله خامنهای، پیام به ملت شریف ایران، به مناسبت حلول سال نو، ۱/۱/۱۳۷۰.</ref>. | ||
یکی از ویژگیهای انسان، [[تربیتپذیری]] اوست؛ چراکه انسان بر خلاف سایر موجودات به دلیل برخورداری از [[اراده]] و [[اختیار]]، توان آن را دارد که [[تربیت]] شود و در واقع اساس تربیت انبیاء تربیت انسان بوده است؛ پس باید این قابلیت در انسان وجود داشته باشد تا [[خداوند]]، انبیاء را برای پرورش او [[مبعوث]] نماید. یکی از اصولی که به [[تبعیت]] از انبیاء مورد توجه رهبر انقلاب بوده و از اهمیت فوقالعادهای برخورداراست، اصل تربیتپذیری انسان میباشد و ایشان این امر را هرگز مقولهای در عرض دیگر نیازهای انسان به شمار نمیآورد. ایشان [[اعتقاد]] دارد که [[نظام تربیتی اسلام]] بر حقایقی از این قبیل [[استوار]] است که [[انسان]] احتیاج مبرم به [[رشد]] و پرورش دارد و دوران رشد و پرورش را منحصر در یک دوره خاص از [[زندگی]] انسان نمیداند بلکه همه دوران زندگی را شامل رشد و [[تربیت]] میشمارد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، مصاحبه با مجله آیندهسازان، ۲۱/۷/۱۳۶۵.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | یکی از ویژگیهای انسان، [[تربیتپذیری]] اوست؛ چراکه انسان بر خلاف سایر موجودات به دلیل برخورداری از [[اراده]] و [[اختیار]]، توان آن را دارد که [[تربیت]] شود و در واقع اساس تربیت انبیاء تربیت انسان بوده است؛ پس باید این قابلیت در انسان وجود داشته باشد تا [[خداوند]]، انبیاء را برای پرورش او [[مبعوث]] نماید. یکی از اصولی که به [[تبعیت]] از انبیاء مورد توجه رهبر انقلاب بوده و از اهمیت فوقالعادهای برخورداراست، اصل تربیتپذیری انسان میباشد و ایشان این امر را هرگز مقولهای در عرض دیگر نیازهای انسان به شمار نمیآورد. ایشان [[اعتقاد]] دارد که [[نظام تربیتی اسلام]] بر حقایقی از این قبیل [[استوار]] است که [[انسان]] احتیاج مبرم به [[رشد]] و پرورش دارد و دوران رشد و پرورش را منحصر در یک دوره خاص از [[زندگی]] انسان نمیداند بلکه همه دوران زندگی را شامل رشد و [[تربیت]] میشمارد<ref>حضرت آیتالله خامنهای، مصاحبه با مجله آیندهسازان، ۲۱/۷/۱۳۶۵.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۷.</ref> | ||
====تأکید خاص بر [[تزکیه]]==== | ====تأکید خاص بر [[تزکیه]]==== | ||
در مرحله اول، [[انبیاء الهی]] برای تزکیه و [[خودسازی]] [[مبعوث]] شدهاند و در مرحله دوم امر به [[تعلیم]] دادن داشتهاند. آنها آمدهاند تا افراد را بسازند و تربیت کنند و بعد [[آموزش]] بدهند و اگر یک [[جامعه]] بخواهد رشد کند و [[اخلاق]] صحیح [[اسلامی]] را در خود به وجود آورد، محتاج تأکید خاص بر امر تزکیه است. [[رهبر انقلاب]] مراد در چند [[آیه قرآن]] که {{متن قرآن|يُزَكِّيهِم}} پس از {{متن قرآن|يُعَلِّمُهُم}}<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیههایت را برای آنها میخواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی میآموزد و به آنها پاکیزگی میبخشد، برانگیز! بیگمان تویی که پیروزمند فرزانهای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> یا قبل از آن<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «بیگمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستادهای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان میخواند و آنها را پاکیزه میگرداند و به آنها کتاب و فرزانگی میآموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref> بیان شده است را [[پاک]] کردن و طاهر کردن و پیراسته کردن انسان میداند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نماز جمعه تهران، سال ۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | در مرحله اول، [[انبیاء الهی]] برای تزکیه و [[خودسازی]] [[مبعوث]] شدهاند و در مرحله دوم امر به [[تعلیم]] دادن داشتهاند. آنها آمدهاند تا افراد را بسازند و تربیت کنند و بعد [[آموزش]] بدهند و اگر یک [[جامعه]] بخواهد رشد کند و [[اخلاق]] صحیح [[اسلامی]] را در خود به وجود آورد، محتاج تأکید خاص بر امر تزکیه است. [[رهبر انقلاب]] مراد در چند [[آیه قرآن]] که {{متن قرآن|يُزَكِّيهِم}} پس از {{متن قرآن|يُعَلِّمُهُم}}<ref>{{متن قرآن|رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}} «پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیههایت را برای آنها میخواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی میآموزد و به آنها پاکیزگی میبخشد، برانگیز! بیگمان تویی که پیروزمند فرزانهای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref> یا قبل از آن<ref>{{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}} «بیگمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستادهای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان میخواند و آنها را پاکیزه میگرداند و به آنها کتاب و فرزانگی میآموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref> بیان شده است را [[پاک]] کردن و طاهر کردن و پیراسته کردن انسان میداند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در نماز جمعه تهران، سال ۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۸.</ref> | ||
====[[کرامت]] و [[عزت]] [[نفس انسانی]]==== | ====[[کرامت]] و [[عزت]] [[نفس انسانی]]==== | ||
[[خدای متعال]] به [[آدمیان]] نعمتهای ویژهای عطا فرموده که با داشتن این [[نعمتها]] از توان و ظرفیتهای چشمگیر و بالایی برخوردار شدهاند و به گونهای [[احساس]] [[کرامت]] و [[عزت]] در [[انسانها]] قرار داده است که باورشان شود که دستیازیدن به کارهای [[پست]] به منزله [[آلوده]] کردن گوهر [[انسانیت]] است و [[پیروی]] کردن از [[خواستههای نفسانی]] چیزی جز برده ساختن و [[زبون]] کردن [[عقل]] و [[روح]] [[ملکوتی]] و [[الهی]] در [[انسان]] نیست. [[آموزش و پرورش]] الهی با تکیه بر این اصل باید تأمین کننده کرامت و عزت فراگیران و بازکننده راه [[گزینش]] درست برای آنان باشد. بهکارگیری این اصل فراگیران را از به هدر رفتن، نادیده انگاشته شدن و به [[بیراهه]] افتادن بازمیدارد. این اصل فراگیران را از درون و [[مربیان]] را از بیرون برمیانگیزد که حرکتی پر شتابتر و در جهت [[هدف آفرینش]] داشته باشند. هیچ مکتبی به قدر [[اسلام]]، [[ارزش]] و [[کرامت انسان]] را والا نمیداند. از این رو [[رهبر انقلاب]] یکی از [[اصول اسلامی]] که همیشه در تعریف و معرفی [[تربیت]] اسلام مطرح شده است، اصل «[[تکریم]] انسان» میدانند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار گروهی از زنان، به مناسبت فرخنده میلاد حضرت زهرا{{س}} و «روز زن»، ص۱۲۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | [[خدای متعال]] به [[آدمیان]] نعمتهای ویژهای عطا فرموده که با داشتن این [[نعمتها]] از توان و ظرفیتهای چشمگیر و بالایی برخوردار شدهاند و به گونهای [[احساس]] [[کرامت]] و [[عزت]] در [[انسانها]] قرار داده است که باورشان شود که دستیازیدن به کارهای [[پست]] به منزله [[آلوده]] کردن گوهر [[انسانیت]] است و [[پیروی]] کردن از [[خواستههای نفسانی]] چیزی جز برده ساختن و [[زبون]] کردن [[عقل]] و [[روح]] [[ملکوتی]] و [[الهی]] در [[انسان]] نیست. [[آموزش و پرورش]] الهی با تکیه بر این اصل باید تأمین کننده کرامت و عزت فراگیران و بازکننده راه [[گزینش]] درست برای آنان باشد. بهکارگیری این اصل فراگیران را از به هدر رفتن، نادیده انگاشته شدن و به [[بیراهه]] افتادن بازمیدارد. این اصل فراگیران را از درون و [[مربیان]] را از بیرون برمیانگیزد که حرکتی پر شتابتر و در جهت [[هدف آفرینش]] داشته باشند. هیچ مکتبی به قدر [[اسلام]]، [[ارزش]] و [[کرامت انسان]] را والا نمیداند. از این رو [[رهبر انقلاب]] یکی از [[اصول اسلامی]] که همیشه در تعریف و معرفی [[تربیت]] اسلام مطرح شده است، اصل «[[تکریم]] انسان» میدانند<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار گروهی از زنان، به مناسبت فرخنده میلاد حضرت زهرا{{س}} و «روز زن»، ص۱۲۶.</ref>.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۹.</ref> | ||
===مبانی [[معرفتشناختی]]=== | ===مبانی [[معرفتشناختی]]=== | ||
[[معرفت]] به معنای [[شناخت]] و [[آگاهی]] است. مباحث [[معرفتشناسی]]، به [[پرسش]] از نسبتِ معرفت و [[علم]] با معروف و معلوم و چگونگی حکایت علم از عالم خارج و همچنین به محدوده، [[میزان]] و توان [[دانش بشری]] و مسائلی از این قبیل میپردازد. این سلسله مباحث، از دیرباز در متن و یا حاشیه مباحث [[فلسفی]]، مطرح میشده است<ref>کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمه: غلامعلی حدادعادل، ۱۳۶۷، ص۱۷۵.</ref>. [[رهبر معظم انقلاب]] در پرتو مباحث معرفتشناسی [[اسلامی]] بر این [[باور]] است که [[ابزار معرفت]] و شناخت [[حس]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، سخنرانی در مراسم بیعت جهادگران جهاد سازندگی سراسر کشور، سال ۱۳۶۸.</ref>، [[وهم]] و [[خیال]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۸۲.</ref>، عقل و [[قلب]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با علما و روحانیون در آستانه ماه مبارک رمضان، سال ۱۳۷۶.</ref> و [[وحی]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت نمایندگان عشایر سراسر کشور، ۹/۴/۱۳۶۸.</ref> است.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای | [[معرفت]] به معنای [[شناخت]] و [[آگاهی]] است. مباحث [[معرفتشناسی]]، به [[پرسش]] از نسبتِ معرفت و [[علم]] با معروف و معلوم و چگونگی حکایت علم از عالم خارج و همچنین به محدوده، [[میزان]] و توان [[دانش بشری]] و مسائلی از این قبیل میپردازد. این سلسله مباحث، از دیرباز در متن و یا حاشیه مباحث [[فلسفی]]، مطرح میشده است<ref>کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمه: غلامعلی حدادعادل، ۱۳۶۷، ص۱۷۵.</ref>. [[رهبر معظم انقلاب]] در پرتو مباحث معرفتشناسی [[اسلامی]] بر این [[باور]] است که [[ابزار معرفت]] و شناخت [[حس]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، سخنرانی در مراسم بیعت جهادگران جهاد سازندگی سراسر کشور، سال ۱۳۶۸.</ref>، [[وهم]] و [[خیال]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۸۲.</ref>، عقل و [[قلب]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در دیدار با علما و روحانیون در آستانه ماه مبارک رمضان، سال ۱۳۷۶.</ref> و [[وحی]]<ref>حضرت آیتالله خامنهای، بیانات در مراسم بیعت نمایندگان عشایر سراسر کشور، ۹/۴/۱۳۶۸.</ref> است.<ref>[[مرتضی لطفی|لطفی]] و [[محمد شعبانی|شعبانی]]، [[نظام تربیتی اسلام - لطفی و شعبانی (مقاله)|مقاله «نظام تربیتی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیتالله العظمی خامنهای ج۱]] ص ۴۴۹.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == |