آب در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' آنکه ' به ' آنکه '
جز (جایگزینی متن - 'ابن شهر آشوب' به 'ابن‌شهرآشوب') |
جز (جایگزینی متن - ' آنکه ' به ' آنکه ') |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
امام رضا {{ع}} درباره انواع آب‌های مصرفی و آثار بهداشتی و درمانی آنها، مقدار و [[موارد مصرف]] آنها توصیه‌هایی دارد. آن [[حضرت]] {{ع}} به نقل از پدرانش از [[پیامبر]] {{صل}}، [[بهترین]] نوشیدنی [[دنیا]] و [[آخرت]] را آب معرفی کرده است: {{متن حدیث|سَيِّدُ شَرَابِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ الْمَاءُ}}<ref>صحیفة الإمام الرضا {{ع}}، ص۵۲.</ref> درباره تأثیر آب سالم بر [[سلامت]] [[انسان‌ها]]، به نقل از [[پدر]] بزرگوارش از [[امام سجاد]] {{ع}} انار و آب نیم‌گرم را مایه سلامت معرفی کرده است<ref>بحار الأنوار، ج۶۳، ص۱۵۶.</ref>. در الرسالة الذهبیة منسوب به آن حضرت انواع آب‌ها و آثار بهداشتی هر یک چنین آمده است: آب چشمه‌ای که سبک، شفاف و زلال باشد، [[بهترین]] آب مصرفی است و [[برتر]] از آن چشمه‌ای است که سرچشمه آن به سمت [[شرق]]، یا [[غرب]] باشد. [[برترین]]، گواراترین و سالم‌ترین آب‌ها، آبی است که علاوه بر ویژگی‌های فوق از [[دل]] کوه‌های خاکی و ماسه‌ای بگذرد<ref>بحار الأنوار، ج۵۹، ص۳۵۳.</ref>. شاید به این دلیل باشد که [[خاک]] یکی از بهترین [[تصفیه]] کننده‌های آب است. [[حضرت]] در ادامه می‌فرماید: [[نوشیدن]] این نوع آب‌ها موجب لینت شکم و برای مزاج‌های گرم نیز سودمند است، اما آب‌های [[شور]] و سنگین موجب یبوست شکم می‌شود و نیز آب‌هایی که از برف یا یخ یا تگرگ به دست می‌آید با [[بدن]] ناسازگار است و [[مصرف]] مداوم آن ضررهای زیادی به [[بدن انسان]] وارد می‌سازد. در ادامه آن حضرت آب‌های [[چاه]] را سبک، گوارا، صاف و زلال توصیف کرده و آن را در صورتی که زیاد در چاه نمانده باشد برای بدن سودمند معرفی کرده است. اما آب مرداب‌ها و آب‌هایی که در دره‌ها جمع شده باشد، به علت رکود و نیز تابش طولانی اشعه [[خورشید]] گرم و غلیظ‌اند و مصرف طولانی آنها موجب تشدید صفرا و بزرگی طحال می‌شود<ref>بحار الأنوار، ج۵۹، ص۳۵۳.</ref>. این سخنان از اهمیت مصرف آب بهداشتی و سالم و تأثیر آن بر [[سلامت]] [[انسان]] حکایت دارد. | امام رضا {{ع}} درباره انواع آب‌های مصرفی و آثار بهداشتی و درمانی آنها، مقدار و [[موارد مصرف]] آنها توصیه‌هایی دارد. آن [[حضرت]] {{ع}} به نقل از پدرانش از [[پیامبر]] {{صل}}، [[بهترین]] نوشیدنی [[دنیا]] و [[آخرت]] را آب معرفی کرده است: {{متن حدیث|سَيِّدُ شَرَابِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ الْمَاءُ}}<ref>صحیفة الإمام الرضا {{ع}}، ص۵۲.</ref> درباره تأثیر آب سالم بر [[سلامت]] [[انسان‌ها]]، به نقل از [[پدر]] بزرگوارش از [[امام سجاد]] {{ع}} انار و آب نیم‌گرم را مایه سلامت معرفی کرده است<ref>بحار الأنوار، ج۶۳، ص۱۵۶.</ref>. در الرسالة الذهبیة منسوب به آن حضرت انواع آب‌ها و آثار بهداشتی هر یک چنین آمده است: آب چشمه‌ای که سبک، شفاف و زلال باشد، [[بهترین]] آب مصرفی است و [[برتر]] از آن چشمه‌ای است که سرچشمه آن به سمت [[شرق]]، یا [[غرب]] باشد. [[برترین]]، گواراترین و سالم‌ترین آب‌ها، آبی است که علاوه بر ویژگی‌های فوق از [[دل]] کوه‌های خاکی و ماسه‌ای بگذرد<ref>بحار الأنوار، ج۵۹، ص۳۵۳.</ref>. شاید به این دلیل باشد که [[خاک]] یکی از بهترین [[تصفیه]] کننده‌های آب است. [[حضرت]] در ادامه می‌فرماید: [[نوشیدن]] این نوع آب‌ها موجب لینت شکم و برای مزاج‌های گرم نیز سودمند است، اما آب‌های [[شور]] و سنگین موجب یبوست شکم می‌شود و نیز آب‌هایی که از برف یا یخ یا تگرگ به دست می‌آید با [[بدن]] ناسازگار است و [[مصرف]] مداوم آن ضررهای زیادی به [[بدن انسان]] وارد می‌سازد. در ادامه آن حضرت آب‌های [[چاه]] را سبک، گوارا، صاف و زلال توصیف کرده و آن را در صورتی که زیاد در چاه نمانده باشد برای بدن سودمند معرفی کرده است. اما آب مرداب‌ها و آب‌هایی که در دره‌ها جمع شده باشد، به علت رکود و نیز تابش طولانی اشعه [[خورشید]] گرم و غلیظ‌اند و مصرف طولانی آنها موجب تشدید صفرا و بزرگی طحال می‌شود<ref>بحار الأنوار، ج۵۹، ص۳۵۳.</ref>. این سخنان از اهمیت مصرف آب بهداشتی و سالم و تأثیر آن بر [[سلامت]] [[انسان]] حکایت دارد. | ||
آن حضرت به [[تعادل]] در خوردن [[غذا]] و [[نوشیدن آب]] توصیه کرده است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۳۵۷.</ref> و در [[حدیثی]] [[دستور]] می‌دهد که کم آب بنوشید: {{متن حدیث|وَ أَقِلَ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ...}}<ref>مکارم الأخلاق، ص۱۸۱.</ref> شاید مراد حضرت همان تعادل در نوشیدن آب باشد و یا در شرایط زمانی و مکانی خاصی این دستور را فرموده است. [[امام رضا]] {{ع}} درباره [[موارد مصرف]] آب نیز توصیه‌هایی دارد. به فرموده آن حضرت نوشیدن آب سرد بعد از خوردن ماهی تازه باعث بروز فلج و [[سستی]] اندام است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. نیز [[نوشیدن آب]] سرد پس از غذای گرم و بعد از خوردن شیرینی را موجب فاسدشدن دندان‌ها دانسته است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. [[حضرت]] در توصیه دیگری فرمود: کسی که می‌خواهد به [[آزار]] شکم [[مبتلا]] نشود در بین طعام آب نیاشامد، زیرا [[آشامیدن]] آب میان [[غذا]] [[بدن]] را مرطوب و معده را [[ضعیف]] می‌گرداند، در نتیجه عروق خاصیت غذا را نمی‌گیرد؛ ریختن آب روی طعام، معده را دچار اختلال می‌کند<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. ایشان [[دستور]] دیگری درباره [[مصرف]] آب در [[مسافرت]] دارد و برای [[حفظ]] [[سلامت]] در [[سفر]] سفارش کرده است پیش از | آن حضرت به [[تعادل]] در خوردن [[غذا]] و [[نوشیدن آب]] توصیه کرده است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۳۵۷.</ref> و در [[حدیثی]] [[دستور]] می‌دهد که کم آب بنوشید: {{متن حدیث|وَ أَقِلَ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ...}}<ref>مکارم الأخلاق، ص۱۸۱.</ref> شاید مراد حضرت همان تعادل در نوشیدن آب باشد و یا در شرایط زمانی و مکانی خاصی این دستور را فرموده است. [[امام رضا]] {{ع}} درباره [[موارد مصرف]] آب نیز توصیه‌هایی دارد. به فرموده آن حضرت نوشیدن آب سرد بعد از خوردن ماهی تازه باعث بروز فلج و [[سستی]] اندام است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. نیز [[نوشیدن آب]] سرد پس از غذای گرم و بعد از خوردن شیرینی را موجب فاسدشدن دندان‌ها دانسته است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. [[حضرت]] در توصیه دیگری فرمود: کسی که می‌خواهد به [[آزار]] شکم [[مبتلا]] نشود در بین طعام آب نیاشامد، زیرا [[آشامیدن]] آب میان [[غذا]] [[بدن]] را مرطوب و معده را [[ضعیف]] می‌گرداند، در نتیجه عروق خاصیت غذا را نمی‌گیرد؛ ریختن آب روی طعام، معده را دچار اختلال می‌کند<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۲۶- ۲۷.</ref>. ایشان [[دستور]] دیگری درباره [[مصرف]] آب در [[مسافرت]] دارد و برای [[حفظ]] [[سلامت]] در [[سفر]] سفارش کرده است پیش از آنکه از آب منزلگاهی بیاشامند آن را با آب [[منزل]] سابق مخلوط کنند بایسته است که مسافر مقداری از [[خاک]] [[شهر]] خود و سرزمینی را که در آن [[تربیت یافته]] بردارد و به هر شهری که وارد می‌شود خاک را در ظرف آب [[آشامیدنی]] خود بریزد و خوب آن را به هم آمیخته، به کناری بگذارد تا گل آن کاملاً رسوب کند و آب صاف را بیاشامد. این کار باعث می‌شود آب همانند آبی گردد که بدنش به آن [[عادت]] دارد<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۶۷.</ref>. حضرت برای دفع بادهای سرد، ماساژ با آب گرم را سفارش کرده است<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۶۷.</ref>. و نیز برای کم کردن درد فصد سفارش کرده که محل فصد با آب گرم ماساژ داده شود<ref>طب الإمام الرضا {{ع}}، ص۶۷.</ref><ref>[[یعقوب علی برجی|برجی، یعقوب علی]]، [[آب - برجی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۳.</ref> | ||
== [[آب حیات]] == | == [[آب حیات]] == | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
این حدیث را [[کلینی]] در [[الکافی]]<ref>الکافی، ج۳، ص۵.</ref> و [[شیخ طوسی]] در التهذیب و الاستبصار<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲۳۴؛ الاستبصار، ج۱، ص۳۳.</ref> نقل کرده‌اند و [[فقیهان]] نیز از آغاز [[اجتهاد]] درباره [[سند]] و دلالت آن بحث کرده‌اند و برخی آن را “صحیح” دانسته‌اند که نشان از [[اعتماد]] به صحت [[روایت]] است<ref>مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸؛ کنز الفوائد، اعرج، ج۱، ص۳۱؛ جواهر الکلام، ج۱، ص۷۴، ۱۹۴.</ref>. مشهور میان فقیهان متقدم آن است که آب چاه [[حکم]] آب قلیل را دارد<ref>تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۲۵؛ مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸.</ref> و به محض محض تماس با نجاسات، متنجس می‌شود و راه [[پاک]] شدنش نَزْح است، یعنی تعداد دلوهای معینی از آب چاه را کشیده، بیرون بریزند، مقدار نزح به تفاوت نجاسات متفاوت می‌شود. در کتاب‌های [[فقهی]] یک باب با عنوان “مَنزوحات بئر” به توضیح و تفصیل آن اختصاص یافته است. بعضی از این [[فقیهان]]، مکاتبه بودن [[حدیث]]<ref>کشف الرموز، ج۱، ص۵۰.</ref> و بعضی دیگر معارض داشتن آن<ref>المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۵۶.</ref> را دلیل عمل نکردن به حدیث ذکر کرده‌اند و بعضی نیز حدیث را توجیه کرده و در دلالت آن بر مدعا خدشه وارد ساخته‌اند<ref>ذکری الشیعة، ج۱، ص۸۸.</ref>. | این حدیث را [[کلینی]] در [[الکافی]]<ref>الکافی، ج۳، ص۵.</ref> و [[شیخ طوسی]] در التهذیب و الاستبصار<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۲۳۴؛ الاستبصار، ج۱، ص۳۳.</ref> نقل کرده‌اند و [[فقیهان]] نیز از آغاز [[اجتهاد]] درباره [[سند]] و دلالت آن بحث کرده‌اند و برخی آن را “صحیح” دانسته‌اند که نشان از [[اعتماد]] به صحت [[روایت]] است<ref>مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸؛ کنز الفوائد، اعرج، ج۱، ص۳۱؛ جواهر الکلام، ج۱، ص۷۴، ۱۹۴.</ref>. مشهور میان فقیهان متقدم آن است که آب چاه [[حکم]] آب قلیل را دارد<ref>تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۲۵؛ مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸.</ref> و به محض محض تماس با نجاسات، متنجس می‌شود و راه [[پاک]] شدنش نَزْح است، یعنی تعداد دلوهای معینی از آب چاه را کشیده، بیرون بریزند، مقدار نزح به تفاوت نجاسات متفاوت می‌شود. در کتاب‌های [[فقهی]] یک باب با عنوان “مَنزوحات بئر” به توضیح و تفصیل آن اختصاص یافته است. بعضی از این [[فقیهان]]، مکاتبه بودن [[حدیث]]<ref>کشف الرموز، ج۱، ص۵۰.</ref> و بعضی دیگر معارض داشتن آن<ref>المعتبر فی شرح المختصر، ج۱، ص۵۶.</ref> را دلیل عمل نکردن به حدیث ذکر کرده‌اند و بعضی نیز حدیث را توجیه کرده و در دلالت آن بر مدعا خدشه وارد ساخته‌اند<ref>ذکری الشیعة، ج۱، ص۸۸.</ref>. | ||
اما فقیهان از [[علامه حلی]] تاکنون به حدیث [[امام رضا]] {{ع}} عمل کرده‌اند و بر این نظرند که حدیث دلالت دارد که آب [[چاه]] همانند آب کر است و با تماس با نجاسات، متنجس نمی‌شود، مگر رنگ، بو یا طعم آن عوض شود. [[محقق حلی]]<ref>الرسائل التسع، ص۲۲۴.</ref> و نیز علامه حلی در کتاب‌های<ref>تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۲۵؛ مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸؛ منتهی المطلب، ج۱، ص۵۹؛ نهایة الإحکام، ج۱، ص۲۳۵.</ref> مختلفش و همچنین فخرالمحققین<ref>إیضاح الفوائد، ج۱، ص۱۸.</ref>، [[شهید ثانی]]<ref>رسائل الشهید الثانی، ج۱، ص۸۵؛ روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، ص۱۴۴.</ref>، [[محقق اردبیلی]]<ref>مجمع الفائدة و البرهان، ج۱، ص۲۶۷.</ref>، [[صاحب جواهر]]<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۹۴.</ref>، [[شیخ انصاری]]<ref>کتاب الطهارة، انصاری، ج۱، ص۷۴.</ref>، [[امام خمینی]]<ref>کتاب الطهارة، خمینی، ج۱، ص۱۲۵.</ref> و خویی<ref>التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۲، ص۱۴.</ref>، با استناد به این [[روایت]] آب چاه را همانند آب جاری و کر تلقی کرده‌اند. شهید ثانی این حدیث را قوی‌ترین دلیل این نظریه شمرده است و گفته است که در حدیث علت [[نجس]] نشدن آب چاه، جوشش آب ذکر شده و در اصول [[ثابت]] شده است که علت منصوصه به موارد مشابه سرایت می‌کند. لذا می‌توان نتیجه گرفت هر آبی که جوشش دارد همین [[حکم]] را دارد و به محض [[ملاقات]] با نجس، نجس نمی‌شود. به [[عقیده]] ایشان، این حدیث می‌تواند دلیل قول مشهور فقیهان بر نجس نشدن آب جاری کمتر از کر باشد<ref>روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، ص۳۸۷.</ref>. صاحب جواهر [[معتقد]] است که با توجه به تأکیدهای متعددی که در حدیث وجود دارد، هیچ مناقشه‌ای در [[دلالت حدیث]] نمی‌توان کرد<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۹۴.</ref>. شیخ انصاری در تعلیل ذیل [[حدیث]] دو احتمال آورده است: یکی | اما فقیهان از [[علامه حلی]] تاکنون به حدیث [[امام رضا]] {{ع}} عمل کرده‌اند و بر این نظرند که حدیث دلالت دارد که آب [[چاه]] همانند آب کر است و با تماس با نجاسات، متنجس نمی‌شود، مگر رنگ، بو یا طعم آن عوض شود. [[محقق حلی]]<ref>الرسائل التسع، ص۲۲۴.</ref> و نیز علامه حلی در کتاب‌های<ref>تذکرة الفقهاء، ج۱، ص۲۵؛ مختلف الشیعة، ج۱، ص۱۸۸؛ منتهی المطلب، ج۱، ص۵۹؛ نهایة الإحکام، ج۱، ص۲۳۵.</ref> مختلفش و همچنین فخرالمحققین<ref>إیضاح الفوائد، ج۱، ص۱۸.</ref>، [[شهید ثانی]]<ref>رسائل الشهید الثانی، ج۱، ص۸۵؛ روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، ص۱۴۴.</ref>، [[محقق اردبیلی]]<ref>مجمع الفائدة و البرهان، ج۱، ص۲۶۷.</ref>، [[صاحب جواهر]]<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۹۴.</ref>، [[شیخ انصاری]]<ref>کتاب الطهارة، انصاری، ج۱، ص۷۴.</ref>، [[امام خمینی]]<ref>کتاب الطهارة، خمینی، ج۱، ص۱۲۵.</ref> و خویی<ref>التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ج۲، ص۱۴.</ref>، با استناد به این [[روایت]] آب چاه را همانند آب جاری و کر تلقی کرده‌اند. شهید ثانی این حدیث را قوی‌ترین دلیل این نظریه شمرده است و گفته است که در حدیث علت [[نجس]] نشدن آب چاه، جوشش آب ذکر شده و در اصول [[ثابت]] شده است که علت منصوصه به موارد مشابه سرایت می‌کند. لذا می‌توان نتیجه گرفت هر آبی که جوشش دارد همین [[حکم]] را دارد و به محض [[ملاقات]] با نجس، نجس نمی‌شود. به [[عقیده]] ایشان، این حدیث می‌تواند دلیل قول مشهور فقیهان بر نجس نشدن آب جاری کمتر از کر باشد<ref>روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، ص۳۸۷.</ref>. صاحب جواهر [[معتقد]] است که با توجه به تأکیدهای متعددی که در حدیث وجود دارد، هیچ مناقشه‌ای در [[دلالت حدیث]] نمی‌توان کرد<ref>جواهر الکلام، ج۱، ص۱۹۴.</ref>. شیخ انصاری در تعلیل ذیل [[حدیث]] دو احتمال آورده است: یکی آنکه جمله {{متن حدیث|لِأَنَّ لَهُ مَادَّةً}} دلیل عدم تنجس آب [[چاه]] است و [[اثبات]] می‌کند که [[نجس]] نشدنش به صرف [[ملاقات]] نجس به سبب داشتن جوشش است. دیگر اینکه این جمله دلیل [[پاک]] شدن، بعد از برطرف شدن [[تغییر]] است و اثبات می‌کند که پاک شدن آب به دلیل همان جوشش است. | ||
مسأله دیگری که در [[احکام فقهی]] آب‌ها مطرح است، مسأله آب حمام است. در این مسأله دو حدیث از [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده است. حدیث اول را [[عوالی]] اللئالی از امام رضا {{ع}} نقل کرده است که فرمود: {{متن حدیث|مَاءُ الْحَمَّامِ لَا يَنْخَبِثُ}}<ref>عوالی اللئالی، ج۳، ص۱۲.</ref>. حدیث دیگر از [[فقه]] [[الرضا]] {{ع}} منسوب به آن [[حضرت]] نقل شده است: {{متن حدیث|مَاءُ الْحَمَّامِ سَبِيلُهُ سَبِيلُ الْمَاءِ الْجَارِي إِذَا كَانَتْ لَهُ مَادَّةٌ}}<ref>بحار الأنوار، ج۲۳، ص۷۵.</ref>؛ “آب حمام اگر منبعی دارد در [[حکم]] آب روان است”. اگرچه فتوای مشهور [[فقیهان]] مطابق با دو حدیث فوق است<ref>شرائع الإسلام، ج۱، ص۸.</ref>، لکن هیچ کدام از فقیهان به [[صراحت]] به حدیث اول استناد نکرده‌اند، اما برخی از فقیهان به حدیث فقه الرضا {{ع}} به عنوان مؤید توجه کرده‌اند<ref>مستند الشیعة، ج۱، ص۳۲؛ مصباح الفقیه، ج۱، ص۶۱.</ref>. | مسأله دیگری که در [[احکام فقهی]] آب‌ها مطرح است، مسأله آب حمام است. در این مسأله دو حدیث از [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده است. حدیث اول را [[عوالی]] اللئالی از امام رضا {{ع}} نقل کرده است که فرمود: {{متن حدیث|مَاءُ الْحَمَّامِ لَا يَنْخَبِثُ}}<ref>عوالی اللئالی، ج۳، ص۱۲.</ref>. حدیث دیگر از [[فقه]] [[الرضا]] {{ع}} منسوب به آن [[حضرت]] نقل شده است: {{متن حدیث|مَاءُ الْحَمَّامِ سَبِيلُهُ سَبِيلُ الْمَاءِ الْجَارِي إِذَا كَانَتْ لَهُ مَادَّةٌ}}<ref>بحار الأنوار، ج۲۳، ص۷۵.</ref>؛ “آب حمام اگر منبعی دارد در [[حکم]] آب روان است”. اگرچه فتوای مشهور [[فقیهان]] مطابق با دو حدیث فوق است<ref>شرائع الإسلام، ج۱، ص۸.</ref>، لکن هیچ کدام از فقیهان به [[صراحت]] به حدیث اول استناد نکرده‌اند، اما برخی از فقیهان به حدیث فقه الرضا {{ع}} به عنوان مؤید توجه کرده‌اند<ref>مستند الشیعة، ج۱، ص۳۲؛ مصباح الفقیه، ج۱، ص۶۱.</ref>. | ||
در فقه الرضا {{ع}} چند [[حکم فقهی]] دیگر در مورد آب‌ها ذکر شده است. از جمله | در فقه الرضا {{ع}} چند [[حکم فقهی]] دیگر در مورد آب‌ها ذکر شده است. از جمله آنکه آب جاری با تماس با نجس، متنجس نمی‌شود، آب [[باران]] و آب راکد در صورتی که به مقدار کر باشند، پاک و پاک کننده هستند و با تماس با نجس، متنجس نمی‌شوند، مگر آنکه او صاف سه‌گانه آنها تغییر پیدا کند و آب قلیل با تماس با نجس متنجس می‌شود<ref>فقه الرضا {{ع}}، ص۹۵.</ref>. فتوای مشهور میان فقیهان درباره آب جاری و آب راکد کر و کمتر از کر، مطابق با احکامی است که در فقه الرضا {{ع}} آمده است<ref>مختلف الشیعة، ج۱، ص۲۱؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۳۴.</ref><ref>منابع: قرآن کریم؛ الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۳۹۰ق؛ إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، محمد بن حسن حلی معروف به فخرالمحققین (۷۷۱ق)، تحقیق: سید حسین موسوی کرمانی - علی پناه اشتهاردی - عبدالرحیم بروجردی، قم، اسماعیلیان، اول، ۱۳۸۷ق؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علی، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ التحریر والتنویر، محمد طاهر بن محمد معروف به ابن عاشور، تونس، الدار التونسیة، ۱۳۶۳ق؛ تذکرة الفقهاء، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علب لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۴ق، التمهید فی علوم القرآن، محمدهادی بن علی معرفت (۱۴۲۷ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۱۱ق، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، سیدابوالقاسم بن علی اکبر موسوی خویی (۱۴۱۳ق)، تقریر: علی غروی تبریزی، قم، مؤسسة احیاء آثار امام خویی، ۱۴۳۰ق، التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدهاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۳۹۸ق؛ تهذیب الأحکام، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، جامع الأسرار، محمدتقی بن محمدباقر معروف به آقانجفی اصفهانی (۱۳۳۲ق)، چاپ سنگی؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محمدحسن بن باقر نجفی معروف به صاحب جواهر (۱۲۶۶ق)، تحقیق: جمعی از محققان، تهران، دار الکتب الإسلامیة، هفتم، ۱۴۰۴ق؛ ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، محمد بن جمال الدین عاملی معروف به شهید اول (۷۸۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت قال لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۹ق؛ الرسائل التسع، جعفر بن حسن معروف به محقق حلی (۶۷۶ق)، تحقیق: رضا استادی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۳ق؛ رسائل الشهید الثانی، زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی (۹۶۵ق)، تحقیق: رضا مختاری، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، اول، ۱۴۲۲ق؛ روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، زین الدین بن علی عاملی معروف به شهید ثانی (۹۶۵ق)، قم، مؤسسة آل البیت علی لإحیاء التراث، بی تا، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جعفر بن حسن معروف به محقق حلی (۶۷۶ق)، تحقیق: عبدالحسین محمد علی بقال، قم، اسماعیلیان، دوم، ۱۴۰۸ق؛ شرح فصوص الحکم، داوود بن محمود قیصری (۷۵۱ق)، تهران، دار الفنون، ۱۲۶۹ق، صحیفة الإمام الرضاع، تحقیق و تصحیح: محمدمهدی نجف، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا علی، اول، ۱۴۰۶ق؛ طب الإمام الرضا، منسوب به امام رضا (۲۰۳ق)، تحقیق: محسن عقیل، قم، ذوی القربی، دوم، ۱۴۲۶ق، العروة الوثقی، سید محمد کاظم بن عبدالعزیز طباطبایی یزدی (۱۳۳۷ق)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۴۲۳ق؛ عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محمد بن علی معروف به ابن ابی جمهور احسانی (۸۸۰ق)، تحقیق:آقامجتبی عراقی، قم، مؤسسة سید الشهداء، اول، ۱۴۰۴ق؛ عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق؛ الفقه، منسوب به امام رضا (۲۰۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق؛ الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق، کتاب الطهارة، سیدروح الله بن مصطفی مصطفوی خمینی (۱۴۰۹ق)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش؛ کتاب الطهارة، مرتضی بن محمد امین معروف به شیخ انصاری (۱۲۸۱ق)، قم، کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، اول، ۱۴۱۵ق؛ کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، حسن بن ابی طالب یوسفی معروف به فاضل آبی (۶۹۰ق)، تحقیق: علی پناه اشتهاردی - حسین یزدی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، سوم، ۱۴۱۷ق؛ کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، سیدعبدالمطلب بن محمد اعرج (۷۵۴ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول، ۱۴۱۶ق؛ مجمع الفائدة و البرهان، احمد بن محمد معروف به مقدس اردبیلی (۹۹۳ق)، تصحیح و تعلیق: مجتبی عراقی - علی پناه اشتهاردی - حسین یزدی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ مختلف الشیعة، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، اول، ۱۴۱۳ق؛ مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، احمد بن محمد مهدی نراقی (۱۲۴۵ق)، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت له لإحیاء التراث، قم، اول، ۱۴۱۷ق؛ مصباح الفقیه، رضا بن محمدهادی همدانی (۱۳۲۲ق)، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث، اول، ۱۴۱۶ق، المعتبر فی شرح المختصر، جعفر بن حسن معروف به محقق حلی (۶۷۶ق)، تحقیق زیر نظر: ناصر مکارم شیرازی، قم، مؤسسة سید الشهداء، اول، ۱۴۰۷ق؛ مکارم الأخلاق، حسن بن فضل طبرسی (قرن ۶ق)، قم، منشورات الرضی، چهارم، ۱۴۱۲ق؛ منابع و مسائل آب در ایران، پرویز کردوانی، تهران، دانشگاه تهران، نهم، ۱۳۸۷ش؛ مناقب آل أبی طالب، محمد بن علی مازندرانی معروف به ابن‌شهرآشوب (۵۸۸ق)، قم، نشر علامه، اول، ۱۳۷۹ق؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: بخش فقه مجمع پژوهش‌های اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، اول، ۱۴۱۲ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین بن محمد طباطبایی (۱۴۰۲ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۷ق؛ نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، حسن بن یوسف معروف به علامه حلی (۷۲۶ق)، تحقیق: سیدمهدی رجایی، قم، اسماعیلیان، دوم، ۱۴۱۰ق.</ref><ref>[[یعقوب علی برجی|برجی، یعقوب علی]]، [[آب - برجی (مقاله)|مقاله «آب»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۴.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||