زحر بن قیس جعفی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==  

"زحر" فرزند قیس بن مالک [[جعفی]] از سوارکاران نامی عصر خود در [[کوفه]]<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.</ref> و از [[اصحاب امیرمؤمنان]] [[علی]]{{ع}} به شمار رفته است<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۶۵.</ref>. زحر در [[زمان]] [[خلافت]] [[خلیفه سوم]] به همراه [[جریر بن عبدالله بجلی]] از [[کارگزاران]] [[عثمان]] در سرزمین‌های [[جبل]] بود<ref>ابوحنیفه احمد بن داوود الدینوری، الاخبار الطوال، ص۱۵۶.</ref>. پس از [[قتل عثمان]]، به [[خدمت]] امیرالمؤمنین علی{{ع}} درآمد و ایشان را در جنگ‌های [[جمل]] و [[صفین]] [[یاری]] داد<ref>ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۷؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۴۸ و ۱۲۷؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۰۷.</ref>. او [[پس از شهادت امام علی]]{{ع}}، به [[معاویه]] پیوست و در جریان [[قیام امام حسین]]{{ع}}، از [[نزدیکان]] و سرداران [[عبید الله بن زیاد]] گردید. عبیدالله، زَحْر بن قَیس جُعفی را [[مأمور]] [[حفاظت]] از کوچه‌های [[شهر]] قرار داد و پس از [[شهادت]] [[اباعبدالله الحسین]]{{ع}}، او را مأمور حمل سرهای [[شهدای کربلا]] به [[دمشق]] کرد. پس از مرگ [[یزید]]، [[زحر بن قیس]] با [[عبدالله بن زبیر]] همراه شد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۸۹؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۸؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۳۱؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۱۷.</ref>. با آغاز [[قیام مختار]]، زحر بن قیس همانند بسیاری از [[اشراف کوفه]]، از [[مخالفان]] سرسخت مختار و قیامش گردید. تا اینکه با [[پیروزی]] قیام مختار، به [[بصره]] گریخت و به [[مصعب بن زبیر]] پیوست<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref>. در [[جنگ]] مصعب بن زبیر علیه مختار، او از [[فرماندهان]] تحت امر مصعب بود<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۴۶۸.</ref>. اما همراهی‌اش با مصعب چندان به درازا نینجامید؛ چراکه با [[حمله]] [[عبدالملک بن مروان]] به [[عراق]]، با [[وعده]] [[امارت]] [[اصفهان]] به مصعب پشت کرد و به [[سپاه]] مروایان پیوست<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۵۶؛ ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، ج۲، صص۲۳۴-۲۳۵. </ref>. [[زحر]] به [[خدمت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی]] درآمد و او را در دفع [[شورش‌های خوارج]] در [[عراق]] و برخی دیگر از مناطق [[اسلامی]] از جمله [[ایران]]، [[یاری]] نمود و بدین جهت مورد تفقد و تقدیر فراوان [[حجاج]] قرار گرفت<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۴۳؛ ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، ج۲، ص۲۸۵؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، صص۴۰۸-۴۰۹.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

[[زحر بن قیس]] بن مالک بن معاویة بن سعنة بن بدّاء [[جعفی]] از [[خاندان]] [[جعفی بن سعد العشیره]] از شاخه‌های [[قبیله]] [[بنی مذحج]] است<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۰۹. علاوه بر نسبت جعفی، در برخی منابع، نسبت او را کندی، مذحجی، و نخعی نیز گفته‌اند.</ref>. نام او در برخی منابع "زجر"<ref>ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۲۶، ج۶، ص۲۹۵؛ شیخ مفید، الجمل، ص۲۱۳.</ref> و "[[زفر]]"<ref>ابن قتیبه، الامامه و السیاسیه، ج۱، ص۱۱۰؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۴، ص۵۴۲؛ ابن جوزی، المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. البته به نظر می‌‌رسد از آنجا که این منابع در مواضع دیگر نام او را غالباً "زحر" عنوان کرده‌اند، این مورد یا موارد معدود دیگر ناشی از اشتباه مستنسخین در نسخه برداری باشد.</ref> نیز آمده است. [[ابن حجر]] وی را در قسم سوم از کتاب خود ([[مخضرمین]]) ذکر کرده، او را از [[ادراک]] کنندگان دوران [[پیامبر]]{{صل}} برشمرده است<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰. برخی به اشتباه او را از درک کنندگان محضر رسول خدا{{صل}} برشمردند که این مطلب نادرست است. استفاده ابن حجر از عبارت «له إدراک» لزوماً به معنای دیدار آن فرد با پیامبر{{صل}} نیست بلکه به معنای درک زمان حضرت است. کسانی که با ادبیات کتاب الاصابه آشنایی دارند، به خوبی از منظور ابن حجر از به کار‌گیری این عبارت واقفند.</ref>. [[زحر]] دارای فرزندانی به نام‌های [[جهم]]، [[جبله]]، [[فرات]] و جمّال ([[حمال]])<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷-۳۰۸؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.</ref> بود. فرات در جریان [[شورش]] اشراف [[کوفه]] علیه مختار کشته شد و جبله در دیر الجماجم در حالی که [[فرماندهی]] قرّاء [[سپاه]] ابن [[اشعث]] را بر عهده داشت، هلاک شد. جهم نیز [[والی]] [[جرجان]] در دوره [[بنی امیه]] بود و [[قاتل]] قتیبة بن مسلم [[باهلی]]<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷-۳۰۸؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۰۹.</ref>، جمّال را نیز از [[شجاعان]] [[روزگار]] خود گفته‌اند<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۸.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

از شرح حال و چگونگی زندگانی وی در دوران [[رسول خدا]]{{صل}} و نیز روزگار خلافت خلفای ثلات خبر چندانی در دست نیست. جز آنکه گفته شده او در [[زمان]] خلافت [[خلیفه سوم]] به همراه [[جریر بن عبدالله بجلی]] کارگزار [[عثمان]] در سرزمین‌های [[جبل]] بود و در [[اداره امور]] آنجا به او کمک می‌کرد<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۱۵۶.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

پس از قتل [[عثمان]]، زحر به [[خدمت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} درآمد. و همراه با ایشان در جنگ‌های [[جمل]] و [[صفین]] حضور یافت. در جمل، اشعاری در [[مدح]] امیرالمؤمنین{{ع}} از او نقل شده که متضمن [[ولایت علی]]{{ع}} و جانشینی بلافصل آن حضرت است<ref>أضربکم حتى تقروا لعلی [[خیر]] [[قریش]] کلها بعد النبی

  کما الغوی تابع [[أمر]] الغوی ([[ابن ابی الحدید معتزلی]]، [[شرح نهج البلاغه]]، ج۱، ص۱۴۷)</ref>. با پایان گرفتن [[جنگ جمل]]، حضرت، او را همراه با نامه‌ای به [[شهر کوفه]] فرستادند. امیرالمؤمنین{{ع}} در این [[نامه]] ضمن توضیحاتی در باب علت وقوع این حادثه، از [[مردم کوفه]] خواستند تا اگر سؤالی درباره این [[جنگ]] دارند از [[زحر بن قیس]] بپرسند<ref>شیخ مفید، الجمل، ص۲۱۳؛ نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۱۵-۱۶.</ref>. حضرت همچنین، پس از مدت کوتاهی از وقوع [[جنگ جمل]]، او را همراه با نامه‌ای به سوی [[جریر بن عبدالله بجلی]] ـ عامل [[عثمان]] در [[ری]] و [[همدان]] ـ فرستاد تا از [[مردم]] آن مناطق برای حضرت [[بیعت]] بگیرند<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۱۵-۱۶؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۲، ص۵۰۰-۵۰۱.</ref>. [[نصر بن مزاحم منقری]] در توضیح این واقعه می‌‌نویسد: چون [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} پس از [[فراغت]] از جنگ جمل به [[کوفه]] وارد شد، با [[کارگزاران]] و عاملان خود مکاتبه کرد و آنها را برای جنگ با [[معاویه]] و [[اطاعت]] از خود فرا خواند، از جمله نامه‌ای برای جریر بن عبدالله بجلی که از زمان عثمان عامل همدان<ref>همدان در این جا از شهرهای ایران است.</ref> بود، نوشت و در آن [[نامه]] [[پیمان شکنی]] [[طلحه]] و [[زبیر]] و [[لشکرکشی]] آن دو به [[بصره]] و ظلم‌هایی که بر [[عثمان بن حنیف]] و [[مردمان]] بی‌گناه روا داشتند، [[شکست]] سپاه [[جمل]] و بازگشت حضرتش به کوفه را در آن نامه یادآور شد و نامه را توسط [[زحر بن قیس جعفی]] برای او ارسال کرد. چون نامه امیرالمؤمنین{{ع}} به دست [[جریر]] رسید، از آن بسیار تجلیل کرد و [[پیام]] [[امام]]{{ع}} را برای مردم خواند و آنان را به اطاعت از آن حضرت [[دعوت]] نمود، سپس زحر بن قیس که گویا با [[سستی]] مردم در لبیک به دعوت امام مواجه شده بود، برخاست و [[خطبه]] مفصل و [[زیبایی]] در فضل [[امیر مؤمنان]]{{ع}} ایراد کرد که بخشی از آن خطبه چنین بود: «ای مردم، [[حضرت علی]]{{ع}} برای شما نامه‌ای نوشته است که هر سخن و [[کلامی]] را مسدود کرده و هر چه بعد از او گفته شود [[بیهوده]] خواهد بود، اما با این حال بایستی شما نامه او را پاسخ دهید و بدانید که [[مردم]] [[مدینه]] ([[مهاجر]] و [[انصار]]) بدون هیچ پروایی با او [[بیعت]] کردند و این بیعت از روی [[دوستی]] و رفاقت نبوده، بلکه به خاطر [[علم]] بسیار او به [[کتاب خدا]] و [[سنت]] و [[سیره]] [[پیامبر اسلام]] بوده است و [[طلحه]] و [[زبیر]] هم بیعت کرده بودند اما بدون هیچ دلیل و علتی بیعت خود شکستند و [[مردم]] را علیه او به [[شورش]] و [[جنگ]] [[دعوت]] نمودند و به هیچ چیز [[راضی]] نشدند مگر اینکه [[جنگی]] را بر او [[تحمیل]] کردند و آنها [[ام المؤمنین]] [[عایشه]] را وادار به خروج کردند و [[عاقبت]]، [[امیرمؤمنان]]{{ع}} به ناچار با آنان مواجه گردید. حضرت در این مواجهه آنان را [[پند]] داد و دعوت به ترک قتال نمود، همان طور که با بقیه نیروهای طلحه و زبیر [[رفتاری]] [[نیکو]] و [[پسندیده]] داشت و مردم را به هر آنچه [[نیک]] است و در آن صلاحی است [[هدایت]] کرد. این مطالبی که گفتم اصل و خلاصه ماجراست که ظاهرا شما از جزئیات آن بی‌خبر مانده‌اید و اگر توضیح بیشتری می‌‌خواهید، به طور حتم به شما خواهیم گفت لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ»<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۱۷-۱۸. نیز ر.ک: ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۲، ص۵۰۲.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ص۵۵۷-۵۵۸.</ref>

[[زحر]] در [[صفین]] نیز حضور داشت. در این جنگ، [[امام علی]]{{ع}} او را با عده‌ای از سواران به قطقطانه فرستاد تا از رسیدن آذوقه و تدارکات به سپاه [[معاویه]] جلوگیری کند. حضرت پیش از رفتن زحر به او سفارش کردند حتی‌المقدور خونی نریزد و [[شمشیر]] را تنها در جایی که لازم است به کار بندد. او به سوی قطقطانه حرکت کرد، [[معاویه]] پس از اطلاع از این امر، یکی از [[یاران]] خود به نام [[ضحاک بن قیس]] را به مقابله با او گسیل داشت. با رو در رو شدن دو [[سپاه]] درگیری آغاز شد. در این جنگ [[زحر بن قیس]] و یارانش موفق شدند [[ضحاک]] و یارانش را به عقب برانند و به [[پیروزی]] [[دست]] یابند<ref>ابن قتیبه الدینوری، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۲۷.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[قاتلان امام حسین ـ حسینی ایمنی (مقاله)|قاتلان امام حسین]].</ref> [[زحر]] در میدان [[صفین]] نیز حضور یافت و از خود رشادت‌های بسیار نشان داد، چندان که ایمن بن خریم بن فاتک<ref>«ایمن بن خریم» از اهالی شام و مردی عابد و زاهد بود و از همکاری با معاویه کناره گرفت و علاقه‌مند بود که عراقیان امیر و حاکم بر شام باشند و معاویه حتی برای جذب او خواست او را به امارت فلسطین بگمارد، تا وی را برای جنگ با علی{{ع}} همراهی نماید، اما او نپذیرفت. و اشعاری در مذمت معاویه و تجلیل از امیرالمؤمنین علی{{ع}} سرود و برای معاویه فرستاد. نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۵۰۳. در ضمن نام پدر او در کتاب وقعة صفین، «خریم» و در شرح ابن ابی الحدید «حزیم» و در بعضی نسخ نیز «خزیم» ضبط شده است.</ref> ضمن شعری به این دلاوری‌ها اشاره کرده است. در ابیاتی از این [[شعر]] آمده: «ای [[شامیان]]، [[سوگند]] به خدایی که [[کوه]] [[ثبیر]] را در جایش [[استوار]] نمود و [[قرآن]] را در [[شب قدر]] نازل کرد، اگر [[سپاه عراق]] به شما بتازد، فقط [[خدا]] می‌داند که [[عاقبت]] کار چه خواهد شد. پیشاپیش آن، [[دلیر]] مردی چون [[عدی بن حاتم]] بر شما خواهد تاخت و در سپیده [[صبح]] [[مالک اشتر]] سپاهی گران بر سرتان می‌ریزد. و [[شریح بن هانی]] و [[زحر بن قیس]] با نیزه‌های سبز رنگ خود، سینه‌هایتان را می‌شکافند»<ref>«اما والذي أرسى ثبيرا مكانه * وأنزل ذا الفرقان في ليلة القدر لئن عطفت خيل العراق عليكم * ولله لا للناس عاقبة الأمر تقحمها قدما عدي بن حاتم * والأشتر يهدي الخيل في وضح الفجر وطاعنكم فيها شريح بن هانئ * وزحر بن قيس بالمثقفة السمر» نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۵۰۳.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام علی ج۱ (کتاب)|اصحاب امام علی]]، ص۵۵۹-۵۶۰.</ref> اما [[زحر بن قیس]] فردی [[جاه‌طلب]] بود و تلاش‌های او همان گونه که [[عتبة بن ابی‌سفیان]] نیز در سخنانش بدان اشاره کرده بود در راستای کسب [[منافع]] مادی‌اش بود. عتبة بن ابی‌سفیان در سخنان خود با [[قیس بن اشعث]] در [[جنگ صفین]] به این امر تصریح کرده و گفته بود: «او فردی است که جز منافع شخصی‌اش به چیز دیگری نمی‌اندیشد»<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۴۰۸؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۳۷؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۳، ص۱۶۵.</ref>؛ همین مصلحت‌اندیشی‌ها و توجه به [[منافع مادی]] باعث شده بود تا زحر بن قیس از کسانی باشد که موضوع [[صلح با معاویه]] را به شدت دنبال کند و به برقراری این [[صلح]] تأکید بورزد<ref>ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۴۸؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۴، ص۲۰۷.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>

پس از [[شهادت علی]]{{ع}}، [[زحر]] به [[معاویه]] و کارگزارانش پیوست تا آنجا که حاضر شد برای خوش خدمتی به آنان به [[دروغ]] به [[بیعت‌شکنی]] و خروج [[حجر بن عدی]] از [[بیعت]] معاویه، [[شهادت]] داده، به همراه گروهی دیگر از اشراف کوفه گواهی‌ای را که [[زیاد بن ابیه]] ـ عامل معاویه در [[کوفه]] و [[بصره]] ـ به همین منظور تهیه دیده بود امضاء نماید، گواهی‌ای که مقدمات شهادت حجر بن عدی را فراهم آورد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۲۵۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۲۷۰. </ref>.<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[قاتلان امام حسین ـ حسینی ایمنی (مقاله)|قاتلان امام حسین]].</ref>

[[عبیدالله بن زیاد]] پس از [[شکست]] [[نهضت مسلم بن عقیل]]، ـ زمانی که [[کوفیان]] گروه گروه به جنگ [[امام حسین]]{{ع}} و یارانش اعزام می‌‌شدند ـ زَحر بن قَیس جُعفی را [[رئیس]] پاسبانان کوفه قرار داد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۷۹.</ref>. پس از [[شهادت سیدالشهداء]]{{ع}} و یارانش، وی از سوی ابن‌زیاد، [[مسئول]] انتقال [[سرهای شهدا]] و [[اسراء]] به [[شام]] گردید<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۶۰.</ref>. نقل شده که چون زحر بن قيس بر [[یزید]] وارد شد يزيد به او گفت: «هان چه خبر آورد‌ه‌ای؟» گفت: «اى امير [[مؤمنان]] مژده [[پیروزی]] و يارى [[خداوند]]! همانا حسین‌{{ع}} با هجده کس از [[خاندان]] و شصت کس از شیعیانش سوی ما آمد که به مقابله آنان رفتیم و خواستیم که [[تسلیم]] شوند و به [[حکم]] [[امیر]] [[عبیدالله بن زیاد]] گردن نهند یا برای [[جنگ]] آماده باشند. [[جنگ]] را بر تسلیم برگزیدند. با [[طلوع]] [[آفتاب]] بر آنان تاختیم و از همه سوی در میانشان گرفتیم و چون شمشیرهایمان آنان را فرو گرفت به این سو و آن سو گریختند و پناهگاهی نیافتند. گویی کبوترانی بودند که از شاهین بگریزند و به اندازه کشتن یک پرواری یا [[خواب]] نیم‌روزی وقت گرفت که همه را از پای درآوریم. هم اکنون بدن‌های ایشان برهنه و جامه‌هاشان خونین و چهره‌هاشان خاک‌آلوده است که [[خورشید]] بر آنان می‌تابد و باد بر آنها می‌وزد. کرکس‌ها و پرندگان لاشخور به دیدارشان می‌آیند<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، خامسه۱، ص۴۸۵؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۵۹؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۲۷؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳.</ref>. یزید در ظاهر گفت بدون قتل حسین نیز از شما [[راضی]] بودم. خداوند [[ابن مرجانه]] را [[لعنت]] کند. یزید حتی به زحر جایزه‌ای نداد<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۶۰؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۴.</ref>.

پس از مرگ [[یزید]]، [[زحر بن قیس]] با [[عبدالله بن زبیر]] همراه شد و به همراه با [[کارگزار]] او ـ ابن‌مطیع ـ کوشید تا از [[قیام مختار]] جلوگیری کند. نقل شده که ابن‌مطیع او را به همراه عده‌ای به سوی محله کِنده فرستاد تا مانع پیشروی مختار و یارانش و در نتیجه مانع شکل‌گیری قیامش شود، اما زحر نیز به مانند دیگر اشراف [[کوفی]] [[هوادار]] [[ابن‌زبیر]]، کاری از پیش [[نبرد]] تا اینکه سرانجام قیام مختار به [[پیروزی]] رسید<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۸۹؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۸؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۶، ص۲۳۱؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۱۷.</ref>. بنا به [[نقلی]] [[زحر بن قیس]] در هنگام [[قیام مختار ثقفی]] به او پیوست و مختار او را بر جوخی گماشت<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۹۲. "جوخا" نام رودخانه و منطقه آبادی در ناحیه شرقی بغداد است. ر.ک: یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۱۷۹.</ref>. اما آنچه مسلم است اینکه زحر بن قیس همانند بسیاری از اشراف کوفه، از مخالفان سرسخت مختار و قیامش به حساب می‌آمد. آنان همواره مترصد فرصتی برای در هم شکستن این [[قیام]] بودند تا اینکه پس از خروج [[ابراهیم بن مالک اشتر]] از [[کوفه]]، [[فرصت]] را مغتنم شمردند و علیه مختار سر به [[شورش]] برداشتند. او در این شورش، [[مسئول]] [[جنگ]] در محله کنده بود اما این شورش دیری نپایید که به [[شکست]] انجامید و زحر بن قیس مانند بسیاری از اشراف کوفه به [[بصره]] گریخت و به [[مصعب بن زبیر]] پیوست<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۹۸؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، صص۴۵-۵۲.</ref>. در [[جنگ]] مصعب بن زبیر علیه مختار، او از هواداران و [[فرماندهان]] تحت امر [[مصعب]] بود و مصعب او را با هزار سپاهی به کمک ابن معمر فرستاد تا اسباب شکست مختار را فراهم آورند<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۴۶۸.</ref>. در آخرین نبردِ مصعب علیه مختار، [[مأموریت]] یافت که عناصر مخالف مختار را در [[شهر کوفه]] [[شناسایی]] و آنان را به [[لشکر]] مصعب ملحق نماید<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف (چاپ محمود فردوس العظم، دمشق)، ج۳، ص۳۸۷.</ref>.

وی پس از شکست [[سپاه]] مختار در [[حروراء]] از سوی مصعب بن زبیر [[مأمور]] [[تصرف]] محله [بنی]مراد کوفه شد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۳۹؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۰۵.</ref>. پس از [[قتل]] مختار، [[زحر]] همواره از فرماندهان سپاه مصعب بود چندان که در [[جنگ]] [[سپاه]] [[زبیری]] با [[خوارج]]، سالار [[قبایل]] [[مذحج]] و [[اسد]] در سپاه وی بود<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۹۷.</ref>.<ref>[[مرضیه محمدزاده|محمدزاده، مرضیه]]، [[دوزخیان جاوید (کتاب)|دوزخیان جاوید]]، ص۲۸۴-۲۸۶.</ref> او در جنگ [[مصعب بن زبیر]] با [[عبدالملک بن مروان]] نیز در شمار [[فرماندهان]] مصعب بود و در کنار مصعب بن زبیر تا آستانه جنگ با [[عبدالملک]] پیش رفت اما عبدالملک با [[وعده]] [[امارت]] [[اصفهان]] او و بسیاری از سران سپاه مصعب را جدا کرد و سپاه مصعب را به [[شکست]] کشاند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۵۶؛ ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، ج۲، صص۲۳۴-۲۳۵. </ref>. پس از مستحکم شدن پایه‌های [[حکومت]] عبدالملک در سرتاسر [[بلاد اسلامی]]، [[زحر بن قیس]] به [[خدمت]] [[حجاج بن یوسف ثقفی]] درآمد. در جریان شورش‌های خوارج در [[عراق]] و برخی دیگر از مناطق [[اسلامی]] از جمله [[ایران]]، به دستور [[حجاج]] به همراه سپاهی هزار و هشتصد نفره، به جنگ شبیب بن یزید شیبانی رفت اما شکست خورد. در این جنگ زحر از خود [[مقاومت]] شجاعانه‌ای نشان داد. او را در حالی که به شدت زخمی شده بود و زخم‌های متعددی برداشته بود به [[کوفه]] انتقال دادند. حجاج بن یوسف از او استقبال کرد و او را مورد [[اکرام]] و تقدیر فراوان خود قرار داد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۴۳؛ ابوعلی مسکویه، تجارب الامم، ج۲، ص۲۸۵؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، صص۴۰۸-۴۰۹.</ref> و گفت: {{عربی|من احب آن ینظر الی الشهید الحیّ فلینظر الی زحر بن قیس}}؛ هر که [[دوست]] دارد [[شهید]] زنده‌ای را ببیند به زحر بن قیس بنگرد<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳. و با اختلاف عبارات ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۴۳؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، صص۴۰۸-۴۰۹.</ref>. برخی از منابع هم، از حضور او در کنار مهلب بن ابی‌صفره در [[جنگ]] با [[خوارج]] حکایت دارند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۱۹۷-۱۹۸؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۶۶-۳۶۷.</ref>.<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[قاتلان امام حسین ـ حسینی ایمنی (مقاله)|قاتلان امام حسین]].</ref> از [[زمان]] و چگونگی [[مرگ]] [[زحر بن قیس جعفی]] اطلاع [[درستی]] در دست نیست<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>.

زحر بن قیس جعفی را فردی [[شجاع]]<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۷؛ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.</ref> و خطیبی [[بلیغ]]<ref>الصفدی؛ الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷.</ref> گفته‌اند. منابع [[اهل سنت]] او را در شمار [[تابعین]]<ref>العجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۳۶۹؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۱۸، ص۴۴۳. </ref> بلکه از کبار<ref>العجلی، معرفة الثقات، ج۱، ص۳۶۹.</ref> و [[ثقات]]<ref>ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۲۷۱.</ref> آنان دانسته و از [[شعبی]] به عنوان تنها [[راوی]] وی نام برده‌اند<ref>ابن ابی حاتم رازی، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۶۱۹؛ ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۲۷۱.</ref>. در منابع [[شیعی]] از او در شمار [[اصحاب]]<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۶۵؛ ابن داود حلی، رجال، ص۹۶؛ تفرشی، نقد الرجال، ج۲، ص۲۵۳.</ref> و [[راویان]]<ref>شیخ طوسی، رجال، ص۶۵.</ref> [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} یاد شده است. هر چند برخی منابع شیعی ماجرای [[زندگی]] او را [[سوء]] عاقبتی [[زحر بن قیس]] عنوان کرده‌اند<ref>نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۳، ص۴۲۱.</ref>، اما واقع امر این است که او همان گونه که [[عتبة بن ابی‌سفیان]] در سخنان خود با [[قیس بن اشعث]] در [[جنگ صفین]] به این امر تصریح کرده که «او فردی است که جز [[منافع]] شخصی‌اش به چیز دیگری نمی‌اندیشد»<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ص۴۰۸؛ ابن قتیبه، الامامه و السیاسه، ج۱، ص۱۳۷؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج۳، ص۱۶۵.</ref>. زحر شخصیتی داشته ملوّن و [[جاه طلب]] و به اصطلاح امروز "نان به نرخ [[روز]] خور". تمام تلاش‌های این جاه‌طلب در راستای کسب [[منافع]] مادی‌اش بود، از این رو با هر [[حکومتی]] دمساز بوده و با آن به راحتی کار کرده است. از این رو زمانی با [[حکومت علی]]{{ع}} بود و مدتی بعد با حکومت معاویه، گاه زبیری بود و چون منافعش در [[حکومت]] [[مروانی]] بر منافعش در حکومت زبیری چربید، به [[سپاه]] زبیری پشت کرد و به [[مروانیان]] پیوست. اما اینکه [[روایت]] مشهور {{عربی|من سره أن ینظر إلی الشهید الحی، فلینظر إلی هذا}}؛ هر که شاد می‌‌شود از این که [[شهید]] زنده‌ای را ببیند به این [[مرد]] ([[زحر بن قیس]]) بنگرد» را که [[ابن حجر]] بیان آن را به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نسبت داده است<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۵۲۰.</ref>، گفته‌ای است که جز او کسی قائل آن نشده است. تقریباً همه مورخین با عبارت‌های مختلف این سخن را به [[حجاج بن یوسف ثقفی]] و پس از بازگشت زحر بن قیس از [[جنگ]] سیلحین نسبت داده‌اند<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۸، ص۲۳؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۴۳؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>