هابیل و قابیل: تفاوت میان نسخه‌ها

هابیل و قابیل نام دو فرزند از پسران [[حضرت آدم]] {{ع}} که مادرشان "[[حوا]]" بود. [[هابیل]] به چوپانی پرداخت و [[قابیل]] به [[کشاورزی]]<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۰۷.</ref>. مطابق [[روایات]] [[اهل بیت]]، زمانی که [[قابیل]] دید که حضرت آدم برادرش هابیل را جانشین خود قرار داده است، به وی [[حسادت]] برد تا آنجا که درصدد قتل او برآمد. در [[حدیثی]] که [[مجلسی]] در بحار از [[معاویة بن عمار]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده، آن حضرت داستان را این‌گونه بیان فرمود: «[[خداوند]] به [[آدم]] [[وحی]] کرد: [[اسم اعظم]] من و [[میراث نبوت]] و أسمایی را که به تو [[تعلیم]] کرده‌ام و هر آنچه [[مردم]] بدان احتیاج دارند همه را به هابیل بسپار. آدم نیز چنین کرد و چون قابیل مطّلع شد خشمناک گشته، نزد آدم آمد و گفت: پدر [[جان]] مگر من از وی بزرگ‌تر و بدین [[منصب]] شایسته‌تر نیستم؟ آدم فرمود: ای فرزند! این کار به دست خداست و او هر که را بخواهد به این منصب می‌رساند و خداوند او را مخصوص این منصب قرار داد اگر چه تو از وی بزرگ‌تر هستی. اگر می‌خواهید [[صدق]] گفتار مرا بدانید هر کدام یک [[قربانی]] به درگاه خداوند ببرید و قربانی هر یک قبول شد، او شایسته‌تر از آن دیگری است. نشانه پذیرفته شدن (قبول قربانی) در آن وقت، آن بود که آتشی می‌آمد و قربانی را می‌خورد.

 

قابیل و هابیل به درگاه [[خدا]] قربانی آوردند، به این ترتیب که چون قابیل دارای [[زراعت]] بود، برای قربانی خویش مقداری از گندم‌های بی‌ارزش و نامرغوب خود را جدا کرد و به درگاه خداوند برد، ولی هابیل که گوسفنددار بود، یکی از بهترین قوچ‌ها و گوسفندان چاق و فربه خود را جدا کرد و برای قربانی برد. در این هنگام [[آتش]] بیامد و قربانی هابیل را خورد و قربانی قابیل را فرا نگرفت. [[شیطان]] نزد [[قابیل]] آمد و به وی گفت: این پیش آمد در حال حاضر برای تو اهمیت ندارد، چون تو و [[هابیل]] [[برادر]] هستید، اما بعدها که از شما دو نفر [[فرزندان]] و نسلی به وجود آید، فرزندان هابیل به فرزندان تو [[فخر فروشی]] کرده و به آنها خواهند گفت که ما فرزندان کسی هستیم که [[قربانی]] قبول شد، ولی قربانی پدر شما قبول نشد. اگر تو هابیل را بکشی، پدرت ناچار خواهد شد تا [[منصب]] او را به تو واگذار کند. بدین ترتیب قابیل را وادار کرد تا برادرش هابیل را به [[قتل]] برساند»<ref>بحارالانوار، ج۱۱، ص۲۲۷ و ۲۲۸.</ref>.

 

[[قابیل]] [[تصمیم]] بر کشتن [[برادر]] گرفت و نیروی [[عقل]] و [[خرد]]، [[عواطف]] [[برادری]]، [[ترس از خدا]] و رعایت [[حقوق]] پدر و مادر، هیچ کدام نتوانست جلوی توفان خشمی را که کانونش همان صفت [[نکوهیده]] و [[زشت]] [[حسد]] بود، بگیرد. سرانجام در صدد برآمد تا هر چه زودتر تصمیم خود را عملی سازد. به همین منظور در پی فرصتی می‌گشت تا اینکه وقتی [[هابیل]] سرگرم کار ـ یا به گفته [[طبری]] ـ برای چرای گوسفندان خود در کوهی به [[خواب]] رفته بود، سنگی را بر سر او کوفت و بدین ترتیب او را کشت.

 

بدین ترتیب قابیل اولین [[خون]] به ناحق را در روی [[زمین]] ریخت و چندان طولی هم نکشید که پشیمان گردید و با این کار خشمش فرو نشست و [[انتقام]] خود را از [[برادر]] گرفت، اما نمی‌دانست چگونه [[جسد]] بی‌جان برادر را بپوشاند و از انظار ناپدید کند. چندی آن را به دوش کشید و به این طرف و آن طرف برد. [[خستگی]] جسمی از یک طرف و شکنجه‌های وجدانی از سوی دیگر او را تحت فشار قرار داد و به [[سختی]] از کرده خویش پشیمان شد، اما خدای تعالی به خاطر رعایت [[احترام]] آن بدن [[پاک]]، و [[تعلیم]] [[نسل]] [[آدمیان]]، کلاغی را معلمش ساخت؛ به این صورت که خدای تعالی دو زاغ را فرستاد و آنها در پیش روی قابیل به [[نزاع]] برخاسته و یکی، دیگری را کشت و سپس با چنگال و پاهای خود گودالی حفر کرد و لاشه آن را در آن گودال انداخته و روی آن خاک ریخت و پنهانش کرد. در این جا بود که [[قابیل]] فریاد زد: «وای بر من که از این زاغ ناتوان‌تر هستم!»<ref>{{متن قرآن|فَبَعَثَ اللَّهُ غُرَابًا يَبْحَثُ فِي الْأَرْضِ لِيُرِيَهُ كَيْفَ يُوَارِي سَوْءَةَ أَخِيهِ قَالَ يَا وَيْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِيَ سَوْءَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ}}، «خداوند کلاغی را برانگیخت که زمین را می‌کاوید تا بدو نشان دهد چگونه کالبد برادرش را در خاک کند؛ گفت: وای بر من! آیا ناتوان بودم که چون این کلاغ باشم تا کالبد برادرم را در خاک کنم؟ و از پشیمانان شد» سوره مائده، آیه ۳۱.</ref> و به دنبال آن کشته [[برادر]] را [[دفن]] کرد و به سوی پدر بازگشت. [[حضرت آدم]] که دید [[هابیل]] با وی نیست، پرسید: هابیل چه شد؟ وی در پاسخ پدر گفت: مگر مرا به [[نگهبانی]] او گماشته بودی که اکنون سراغش را از من می‌گیری؟ [[آدم]]{{ع}} روی سابقه عداوتی که قابیل به هابیل داشت، [[احساس]] کرد که اتفاقی افتاده و پس از جست و جو و اطلاع از قبولی [[قربانی]] هابیل، به [[یقین]] دانست که قابیل او را کشته است<ref>[[سید هاشم رسولی محلاتی|رسولی محلاتی، سید هاشم]]، [[تاریخ انبیاء (کتاب)|تاریخ انبیاء]] ص ۴۶.</ref>.

نخستین اختلافی که در [[جامعه بشر]] رخ داد، بر سر "[[فرمان‌روایی]]" و "[[ولایت‌امری]]" بوده است؛ در ماجرای هابیل و قابیل، [[روایات]] صحیحه‌ای وجود دارد که بیان می‌کند [[اختلاف]] اصلی بر سر [[ولایت امر]] بوده است<ref>در روایت، امام صادق {{ع}} از کسانی که گفته‌اند نزاع فرزندان آدم {{ع}} در مورد ازدواج و انتخاب همسر بوده به شدت برآشفته شده و به راوی فرموده است: {{متن حدیث|أَمَا تَسْتَحْيِي أَنْ تَرْوِيَ هَذَا عَلَى نَبِيِّ اللَّهِ آدَمَ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ فَفِيمَ قَتَلَ قَابِيلُ هَابِيلَ فَقَالَ: فِي الْوَصِيَّةِ ثُمَّ قَالَ لِي: يَا سُلَيْمَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى آدَمَ أَنْ يَدْفَعَ الْوَصِيَّةَ وَ اِسْمَ اللَّهِ الْأَعْظَمَ إِلَى هَابِيلَ، وَ كَانَ قَابِيلُ أَكْبَرَ مِنْهُ، فَبَلَغَ ذَلِكَ قَابِيلَ فَغَضِبَ فَقَالَ: أَنَا أَوْلَى بِالْكَرَامَةِ وَ الْوَصِيَّةِ فَأَمَرَهُمَا أَنْ يُقَرِّبَا قُرْبَاناً بِوَحْيٍ مِنَ اللَّهِ إِلَيْهِ فَفَعَلاَ، فَقَبِلَ اللَّهُ قُرْبَانَ هَابِيلَ فَحَسَدَهُ قَابِيلُ فَقَتَلَهُ}}، «آيا شرم نمی‌کنی كه چنين چيزى را به پیامبر خدا آدم نسبت می‌دهى؟»، گفتم: «پس، از روی چه قابیل، هابیل را کشت؟» فرمود: «به‌سبب وصیّت». آنگاه فرمود: «ای سلیمان! همانا خداوند تبارک‌وتعالی به آدم {{ع}} وحی فرمود تا وصیّت و اسم اعظم الهی را به هابیل دهد؛ حال آنکه قابیل بزرگ‌تر بود». این سخن به قابیل رسید و خشمگین گشت و گفت: من به کرامت و وصیّت سزاوارترم. پس آدم به فرمان خداوند ایشان را امر کرد تا قربانی پیشکش کنند و چنین کردند و خدا قربانی هابیل را پذیرفت و قابیل نیز رشک ورزید و او را کشت». عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج۱، ص۳۱۲؛ فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، الصافی، ج۲، ص۲۸.</ref>.

 

[[قابیل]] با [[آگاهی]] از اینکه [[حضرت آدم]] {{ع}} از سوی [[خدای متعال]] [[مأمور]] شده [[هابیل]] را "[[ولی امر]]" بعد از خود کند، به او [[حسد]] ورزید و او را کشت. بعضی گفته‌اند [[نزاع]] هابیل و قابیل بر سرِ دختر بوده است؛ به این صورت که یک دختر جنیه و یک دختر [[انسیه]] وجود داشته و پس از قرعه مشخص شد دختر [[زیبا]] رو به نام [[هابیل]] در آمد. آنگاه [[قابیل]] [[حسادت]] ورزید و برادرش را کشت<ref>احتمال می‌رود منشأ این تحلیل‌های نادرست، برخی روایات معتبر یا نامعتبر باشد؛ از جمله: {{متن حدیث|عَنْ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَنْزَلَ عَلَى آدَمَ حَوْرَاءَ مِنَ الْجَنَّةِ فَزَوَّجَهَا أَحَدَ اِبْنَيْهِ وَ تَزَوَّجَ الْآخَرُ اِبْنَةَ الْجَانِّ}}، «از برید بن معاویۀ عجلی روایت کرده که امام باقر {{ع}} فرمود: خداوند تبارک و تعالی حوریّه‌ای از بهشت فرو فرستاد و آدم او را بیکی از پسران خود تزویج کرد، و فرزند دیگرش را دختری از بنی جانّ تزویج نمود». ابن‌بابویه (صدوق)، محمد بن علی، من لا يحضره الفقيه، ج۳، ص۳۸۲. در روایتی دیگر نیز آمده است: {{متن حدیث|فَلَمَّا أَدْرَكَ قَابِيلُ مَا يُدْرِكُ الرَّجُلُ أَظْهَرَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ جِنِّيَّةً مِنْ وُلْدِ الْجَانِّ يُقَالُ لَهَا جُهَانَةُ فِي صُورَةِ إِنْسِيَّةٍ فَلَمَّا رَآهَا قَابِيلُ وَمِقَهَا فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى آدَمَ أَنْ زَوِّجْ جُهَانَةَ مِنْ قَابِيلَ فَزَوَّجَهَا مِنْ قَابِيلَ ثُمَّ وُلِدَ لآِدَمَ هَابِيلُ فَلَمَّا أَدْرَكَ هَابِيلُ مَا يُدْرِكُ الرَّجُلُ أَهْبَطَ اللَّهُ إِلَى آدَمَ حَوْرَاءَ وَاِسْمُهَا تُرْكُ الْحَوْرَاءِ فَلَمَّا رَآهَا هَابِيلُ وَمِقَهَا فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى آدَمَ أَنْ زَوِّجْ تُرْكاً مِنْ هَابِيلَ}}، «چون قابیل به سنّ بلوغ و تشخیص رسید، خداوند عزّوجلّ، دختری از فرزندان جنّیان را که جهانه نام داشت، به شکل یک انسان ظاهر و آشکار کرد؛ به محض آنکه نگاه قابیل به او افتاد، مهر او نیز به دلش افتاد، پس خداوند به آدم {{ع}} وحی فرستاد که جهانه را به عقد قابیل در آور و آدم چنین کرد. پس از آن، هابیل به دنیا آمد و چون به سنّ بلوغ و تشخیص رسید، خداوند عزّوجلّ، حوری بهشتی را که ترک نام داشت، به‌سوی آدم و به زمین فرستاد؛ به‌محض آنکه نگاه هابیل به او افتاد، مهر و او به دلش افتاد، پس خداوند به آدم وحی فرستاد که ترک را به عقد هابیل در آور». مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۱۱، ص۲۲۶.</ref>. این توجیهات، اعتباری ندارد<ref>مقصود این است که نزاع هابیل و قابیل بر سر دختر نبوده، بلکه بر سر ولایت الله بعد از آدم بوده، اما اینکه هابیل یا قابیل با چه کسی و چگونه ازدواج کرده‌اند سخنی دیگر است که موضوع بحث ما در اینجا نیست.</ref>، بلکه [[جنگ]] و [[نزاع]] بر [[ولایت‌امری]] بعد از [[حضرت آدم]] بوده است.

 

بی‌شک، تا مسأله [[ولایت]] حل نشود هیچ مسأله‌ای در [[اسلام]] حل نخواهد شد؛ نه‌تنها از نظر عملی و در صحنۀ میدانی [[مشکلات]] حل نخواهد شد، بلکه در صحنۀ نظر و [[اعتقاد]] نیز اگر مسئلۀ [[ولایت امر]] و [[صاحبان امر]] در [[جامعه اسلامی]] مشخص نشود، هیچ مسأله‌ای حل نخواهد شد و [[آتش]] [[اختلاف]] و [[تفرقه]] دامنگیر همه چیز خواهد بود.

 

[[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|ثُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ}}<ref>«سپس تو را بر شریعتی از امر برگماشتیم» سوره جاثیه، آیه ۱۸.</ref>. تمام [[اسلام]] "شریعة الامر" است و چیزی غیر از این نیست. این شریعة الأمر صاحب الامرش همان [[ولیّ الأمر]] است؛ بدین رو اگر در تشخیص [[ولی امر]] اشتباهی صورت بگیرد، نتیجه‌اش خطای نظری در تشخیص [[اسلام]] است و به دنبال آن، این خطای راهبردی به حیطۀ عمل خواهد رسید<ref>[[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [https://www.aparat.com/v/FYjv0?playlist=376197 درس اول «امامت در اندیشه اسلامی»]</ref>.