غزوه ذات‌الرقاع: تفاوت میان نسخه‌ها
تغییرمسیر به ذات الرقاع حذف شد
(تغییرمسیر به ذات الرقاع) برچسب: تغییر مسیر جدید |
(تغییرمسیر به ذات الرقاع حذف شد) برچسب‌ها: تغییرمسیر حذف شد پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
# | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = غزوه ذات‌الرقاع | |||
| عنوان مدخل = غزوه ذات‌الرقاع | |||
| مداخل مرتبط = [[غزوه ذات‌الرقاع در قرآن]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== علت نامگذاری ذات الرقاع == | |||
وقوع [[جنگ]] در کنار کوهی دارای قله‌های سرخ، سیاه و سفید<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۱۸ ـ ۴۱۹.</ref>، رقعه رقعه بودن پرچم‌های [[مسلمانان]] در این [[نبرد]]<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۴</ref>، وجود درختی به همین نام در محل جنگ<ref> السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۴.</ref> یا به گزارشی از [[ابوموسی اشعری]]، پانسمان کف پای مجروح مسلمانان با تکه‌های پارچه در مسیر رفت<ref> صحیح البخاری، ج۵، ص۵۲؛ صحیح مسلم، ج۵، ص۲۰۰.</ref>، [[ادله]] نامگذاری این جنگ به [[ذات‌الرقاع]] شمرده شده‌اند. | |||
== علت وقوع جنگ == | |||
پس از [[غزوه بنی نضیر]]<ref> السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۳؛ المحبر، ص۱۱۳؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۵.</ref> یا [[سریه]] [[عبدالله بن عتیک]]<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۴۸۲.</ref>، مسلمانان با گزارش تاجری که به [[مدینه]] آمده بود، مطلع شدند<ref>الطبقات، ج۲، ص۴۶ ـ ۴۷.</ref> که دو تیره از [[قبیله غطفان]] به نام‌های [[بنی‌ثَعلبَه]] و [[بنی‌مُحارِب]]<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۳؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۵.</ref> (یا بنی اَنمار)<ref>الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۴۱۹.</ref> در حال [[تدارک]] جنگ بر ضد آنان هستند<ref>الطبقات، ج۲، ص۴۷.</ref> و بنابر برخی گزارش‌ها، [[پیامبر]] {{صل}} پس از [[آگاهی]]، [[ابوذر غفاری]]<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۳؛ عیون الاثر، ج۲، ص۷۶.</ref> یا [[عثمان بن عفان]]<ref>المغازی، ج۱، ص۸؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۳؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷.</ref> یا [[ابن ام مکتوم]]<ref>تاریخ خلیفه، ص۴۸؛ الاستیعاب، ج۳، ص۱۱۹۸.</ref> را بر مدینه گمارد و شب شنبه، دهم [[محرّم]] [[چهل]] و هفتمین ماه [[هجرت]]<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۶ ـ ۴۷.</ref> یا [[محرم]] سال پنجم<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۴۱۸ ـ ۴۱۹، ۴۸۲.</ref> و به گزارشی در اواخر [[ربیع‌الثانی]] و اوایل [[جمادی الاولی]] در سال چهارم<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۳؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۵.</ref> به همراه ۴۰۰، ۷۰۰ یا ۸۰۰<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ التنبیه و الاشراف، ص۲۱۴.</ref> تن از [[مدینه]] بیرون آمدند. [[بخاری]] به استناد حضور [[ابوموسی اشعری]] و گزارش وی از این [[غزوه]] و حضور او در مدینه پس از [[نبرد خیبر]]، [[زمان]] [[غزوه ذات‌الرقاع]] را سال هفتم دانسته<ref>صحیح البخاری، ج۵، ص۵۱ ـ ۵۲.</ref>، اما این مطلب به لحاظ تناقض با تمامی منابع متقدم پذیرفتنی نیست. | |||
[[لشکر اسلام]] با گذر از روستای "مضیق" و توقف یک [[روزه]] در وادی "شُقْرَه" در ۶۷ کیلومتری شمال شرقی مدینه امروزی<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۶؛ دلائل النبوه، ج۳، ص۳۷۱؛ المعالم الاثیره، ص۱۵۱ـ۱۵۲.</ref> و پس از کسب اطلاعات<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۶؛ المعالم الاثیره، ص۱۵۱ ـ ۱۵۲.</ref>، به سکونتگاه آنان در منطقه "نَخل"<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۶ ـ ۵۵۸.</ref> یا "نُخیل"<ref> الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ التنبیه و الاشراف، ص۲۱۴.</ref> رسید؛ اما [[مشرکان]] با وجود فراوانی نیرو، به بالای کوه‌ها گریخته<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۴.</ref> و در نقاط بسیار مناسبی موضع گرفته بودند<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۶.</ref>. | |||
[[مسلمانان]] به جهت نزدیکی مشرکان و اشرافشان به مواضع [[سپاه]] [[پیامبر]] {{صل}}، نگران [[حمله]] غافلگیرانه آنان شدند، از این رو پیامبر {{صل}} [[نماز جماعت]] را برای نخستین بار به گونه [[نماز]] [[خوف]] گزارد<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۶؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۵۵۶.</ref>. | |||
برخی منابع، [[نزول آیه]] {{متن قرآن|وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِينًا}}<ref>«و چون به سفر می‌روید اگر می‌هراسید کافران شما را بیازارند گناهی بر شما نیست که از نماز بکاهید؛ بی‌گمان کافران برای شما دشمنی آشکارند» سوره نساء، آیه ۱۰۱.</ref> را مربوط به [[تشریع]] نماز خوف در [[ذات‌الرقاع]] دانسته‌اند<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۴؛ روح البیان، ج۲، ص۲۷۴؛ التحریر و التنویر، ج۴، ص۲۴۱.</ref>. این غزوه، بی‌درگیری به پایان رسید<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۴.</ref>. | |||
از آنجا که این غزوه در رویارویی با تیره‌هایی از [[قبیله غطفان]] شکل گرفته است، بایستی همان [[غزوه غطفان]] باشد؛ اما منابع با ذکر جداگانه غزوه غطفان، بین [[غزوه ذات‌الرقاع]] و آن فرق گذاشته‌اند: آنان در بیان غزوه‌های [[پیامبر]] {{صل}} در [[سال سوم هجری]]، غزوه غطفان و "ذی أمَرّ" را یک [[غزوه]]، متفاوت از [[ذات‌الرقاع]]؛ ولی شبیه آن بیان می‌کنند<ref>المغازی، ج۱، ص۳ ـ ۴؛ ۱۹۳ـ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۴۶، ۶۰۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۷۵ ـ ۳۷۷.</ref>. در یکسان بودن دو غزوه "غطفان" و "ذی أمَرّ" شکی نیست، چرا که "ذی أمَرّ" مکانی در نجد و همان‌جاست که پیامبر {{صل}} برای رویارویی با [[غطفان]] به سوی آن حرکت کرد<ref>معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۹۲ ـ ۱۹۳؛ الروض المعطار، ص۳۱.</ref>. درباره غزوه غطفان و [[ذات الرقاع]] نیز با وجود فراوانی و قدمت منابع مبنی بر جدا بودن این دو غزوه از یکدیگر، شباهت بیش از حد جزئیات و رویدادها مانند نام قبیله‌ها و محل [[جنگ]] بیانگر یکی بودن دو [[پیکار]] است. | |||
== حوادث این غزوه == | |||
در گزارشی، یکی از جنگجویان تیره [[بنی مُحارِب]] به نام "غورث" یا "[[دعثور بن حارث]]" قصد داشت با بهره‌گیری از اصل غافل‌گیری، پیامبر {{صل}} را به [[قتل]] برساند؛ اما این حادثه با [[غلبه]] پیامبر {{صل}}، [[پشیمانی]] مهاجم و [[عفو]] او از سوی [[رسول خدا]] {{صل}} پایان پذیرفت<ref>المغازی، ج۱، ص۱۹۵ـ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۵؛ الطبقات، ج۲، ص۲۶، ۴۷.</ref>. | |||
بر پایه روایتی در برخی منابع [[تفسیری]]<ref>جامع البیان، ج۶، ص۹۴؛ التبیان، ج۳، ص۴۶۴؛ اسباب النزول، ص۱۹.</ref> و [[تاریخی]]<ref> المغازی، ج۱، ص۱۹۵ ـ ۱۹۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۵.</ref> [[شأن نزول]] [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَنْ يَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ فَكَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ}}<ref>«ای مؤمنان از نعمت خداوند بر خود یاد کنید، آنگاه که گروهی بر آن بودند تا بر شما دست‌درازی کنند و خداوند دستشان را از شما کوتاه کرد، و از خداوند پروا کنید و مؤمنان باید تنها بر خداوند توکل کنند» سوره مائده، آیه ۱۱.</ref> همین حادثه است. به هر روی، این آیه، [[مسلمانان]] را متوجه خطرهای پیوسته نابودگرِ گذشته کرده و به آنها هشدار می‌دهد که به پاس این [[نعمت‌ها]]، [[متقی]] و بر [[خدا]] اتکا داشته باشند و بدانند با [[پرهیزگاری]]، خدا همیشه [[حافظ]]، [[یار]] و حامی ایشان خواهد بود. | |||
در راه بازگشت، رویدادهایی به [[روایت]] [[جابر بن عبداللّه انصاری]] گزارش شده‌اند؛ برخی از این رویدادها مانند راهوار کردن مرکب جابر و [[پناه]] آوردن حیوانات به [[پیامبر]] {{صل}}، [[کرامت]] [[رسول خدا]] {{صل}} و برخی دیگر همچون [[فداکاری]] و [[نماز]] خالصانه، گویای [[ایمان]] صادقانه [[مسلمانان]] است<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۷ ـ ۴۰۲؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۶ ـ ۲۰۸؛ الاختصاص، ص۲۹۹ ـ ۳۰۰.</ref>. پیامبر {{صل}} پس از یک [[غیبت]] ۱۵ [[روزه]] در [[مدینه]]<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷.</ref>، در حالی که از پیش پیک [[سلامتی]] خویش، "[[جعال بن سراقه]]" را به مدینه فرستاده بود<ref>الطبقات، ج۲، ص۴۷؛ المحبر، ص۲۸۷.</ref>، ۵ [[روز]] از [[محرم]]<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷.</ref> یا [[جمادی الاولی]]<ref>المحبر، ص۱۱۳؛ نک: السیرة النبویه، ج۲، ص۲۰۹.</ref> باقی مانده، به چاهی قدیمی در سه میلی مدینه به نام «صِرار»<ref>المعالم الاثیره، ص۱۵۸.</ref> رسیده و سپس به مدینه بازگشت<ref>المغازی، ج۱، ص۳۹۵؛ الطبقات، ج۲، ص۴۷.</ref>.<ref>[[مهدی نورمحمدی|نورمحمدی، مهدی]]، [[ذات الرقاع (مقاله)|مقاله «ذات الرقاع»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:000064.jpg|22px]] [[مهدی نورمحمدی|نورمحمدی، مهدی]]، [[ذات الرقاع (مقاله)|مقاله «ذات الرقاع»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
{{غزوه‌ها}} | |||
[[رده:غزوه‌ها]] | |||