پرش به محتوا

ام‌الکتاب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۵٬۴۷۷ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲ دسامبر ۲۰۱۸
(صفحه‌ای تازه حاوی «==ام الکتاب چیست؟== * این واژه سه‌بار و در سوره‌های {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآ...» ایجاد کرد)
 
خط ۸: خط ۸:
*ام الکتاب بالاتر از کتاب مبین است. کتاب مبین یعنی بیان کننده و روشنگر؛ هرگاه کسی اصل یعنی ام الکتاب را داشته باشد، می‌تواند همه حقایق را به طور تفصیل تبیین کند، هم خود روشن باشد و هم روشنگر. کتاب، یعنی حقیقتی که علوم در آن منقوش است و ام الکتاب یعنی اصل و ریشه همه کتاب‌ها. ام الکتاب از آن جهت که نزد خداست از گزند تغیر، مصون است، چون هر چه نزد خداست از دگرگونی و زوال و تحول محفوظ است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَمَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ}}﴾}} <ref> آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست؛ سوره نحل، آیه: ۹۶.</ref> و خدا قرآن را به دو مرحله عربی بودن و ام الکتاب بودن، محدود کرده که دو سر حلقه جهان هستی است، یکی عالم طبیعت و دیگری دورترین نقطه تجرد، و در مرحله نهایی که هیچ کس واسطه نیست تنها معلم [[پیامبر|رسول اکرم]]{{صل}} خدا خواهد بود؛ دیگر سخن از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} که [[جبرئیل]] باشد نیست، زیرا در مرحله ام الکتاب و تلقی بلاواسطه و لدی اللهی، معلم [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} مستقیماً ذات اقدس‌إله است نه [[جبرئیل]]<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.
*ام الکتاب بالاتر از کتاب مبین است. کتاب مبین یعنی بیان کننده و روشنگر؛ هرگاه کسی اصل یعنی ام الکتاب را داشته باشد، می‌تواند همه حقایق را به طور تفصیل تبیین کند، هم خود روشن باشد و هم روشنگر. کتاب، یعنی حقیقتی که علوم در آن منقوش است و ام الکتاب یعنی اصل و ریشه همه کتاب‌ها. ام الکتاب از آن جهت که نزد خداست از گزند تغیر، مصون است، چون هر چه نزد خداست از دگرگونی و زوال و تحول محفوظ است: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَمَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ}}﴾}} <ref> آنچه نزد شماست پایان می‌یابد و آنچه نزد خداوند است پایاست؛ سوره نحل، آیه: ۹۶.</ref> و خدا قرآن را به دو مرحله عربی بودن و ام الکتاب بودن، محدود کرده که دو سر حلقه جهان هستی است، یکی عالم طبیعت و دیگری دورترین نقطه تجرد، و در مرحله نهایی که هیچ کس واسطه نیست تنها معلم [[پیامبر|رسول اکرم]]{{صل}} خدا خواهد بود؛ دیگر سخن از {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} که [[جبرئیل]] باشد نیست، زیرا در مرحله ام الکتاب و تلقی بلاواسطه و لدی اللهی، معلم [[پیامبر|رسول خدا]]{{صل}} مستقیماً ذات اقدس‌إله است نه [[جبرئیل]]<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.
*گذشته از این، در آن بخش هم که می‌فرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} <ref>آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: 5.</ref> محتمل است که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} خود ذات اقدس اله باشد چون خدا خود را به عنوان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ}}﴾}} <ref>روزی‌بخش توانمند استوار است؛ سوره ذاریات، آیه: ۵۸.</ref> معرفی کرده است<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.
*گذشته از این، در آن بخش هم که می‌فرماید: {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} <ref>آن (فرشته) بسیار توانمند به او آموخته است؛ سوره نجم، آیه: 5.</ref> محتمل است که {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن|شَدِيدُ الْقُوَى}}﴾}} خود ذات اقدس اله باشد چون خدا خود را به عنوان {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ}}﴾}} <ref>روزی‌بخش توانمند استوار است؛ سوره ذاریات، آیه: ۵۸.</ref> معرفی کرده است<ref>[http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?kind=2&lang=fa&id=OTE1-Sh4yl8giaBc%3d تفسیر موضوعی، عبدالله جوادی آملی، ج ۸، ص:۴۷.]</ref>.
==علی رضا فخاری==
==ام الکتاب در قرآن==
عبارت «اُمّ‌الکتاب» به‌صورت یک ترکیب اضافی سه بار در‌ آیات قرآن به‌کار رفته‌ است‌ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| هُوَ الَّذِيَ أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ }}﴾}}<ref> اوست که این کتاب را بر تو فرو فرستاد؛ برخی از آن، آیات استواراند، که بنیاد این کتاب‌اند و برخی دیگر آیات چند رویه‌اند؛ سوره آل عمران، آیه ۷</ref>؛ {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ }}﴾}}<ref> خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ  نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۹.</ref> و {{عربی|اندازه=150%|﴿{{متن قرآن| وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ }}﴾}}<ref> و بی‌گمان آن نزد ما در اصل کتاب، فرازمندی فرزانه است؛ سوره زخرف، آیه ۴.</ref>. ذیل این اصطلاح نظرهایی مختلف از سوی مفسران ارائه‌ شده که با تأمل در آنها می‌توان گفت که اتفاق‌ نظر چشمگیری در میان این آراء دیده نمی‌شود. عده‌ای ضمن‌ یکی‌ انگاری هر سه موردِ مذکور، این اصطلاح را از حیث دلالت مصداقی منطبق بر [[لوح محفوظ]] دانسته‌اند. از فحوای سخنِ برخی نیز چنین برمی‌آید که کاربرد آن در آیه‌ ۷ سوره‌ی آل‌عمران‌ را‌ متفاوت از دو استعمال دیگر دانسته‌اند، لکن خیلی گذرا از آن رد شده و فقط آن را به «اصل کتاب» معنی کرده‌اند. در یک نظر کلی می‌توان گفت عموم مفسران هر یک‌ از‌ این سه کاربرد را به‌ صورت مستقل تفسیر کرده‌اند، بدون آنکه اشاره‌ای به ارتباط‌ داشتن یا نداشتن آنها با یکدیگر داشته باشند. حتی کسانی که با روش قرآن به قرآن به‌ تفسیر‌ روی آورده‌اند نیز از این مسأله مستثنا نبوده‌اند.
با توجه به اینکه استعمال یک واژه یا عبارت در مواضع مختلفِ یک متن، این سؤال را به ذهن متبادر می‌سازد‌ که‌ آیا‌ آن واژه یا عبارت در‌ تمام‌ مواضع‌ به یک معنی آمده است یا اینکه بنا بر جایگاه خود، معانی متفاوت از آن اصطلاح اراده شده است، لازم است‌ امعان‌ نظر‌ ویژه‌ای بر چنین مواردی صورت گیرد. این توجه‌ در‌ متنی وحیانی و مقدس همچون قرآن کریم اهمیت فرا حدی را به خود اختصاص می‌دهد. مثال ساده‌ای که در این‌ باره‌ می‌شود‌ ارایه داد، اصطلاحِ «بزرگ خاندان» است که در محاورات ما‌ کاربرد فراوانی دارد، ولی آنچه در این‌باره غیر قابل انکار است، مصادیق بی‌شماری است که صلاحیت اطلاق این‌ عنوان‌ را‌ بر خود دارند. این درحالی است که هیچ‌ یک از این مصادیق‌، کم‌ترین‌ انطباقی بر هم ندارند. به دیگر سخن، اولین سؤالی که از رویارویی با این عبارت از‌ حیث‌ تطبیق‌ و دلالت بر مصداق خاص، به ذهن خطور می‌کند این است که «بزرگِ‌ کدام‌ خاندان‌» مراد گوینده بوده است. عبارتِ «اُمّ‌القری» نیز مثال دیگری است و به‌طوری که در کلام‌ برخی‌ از‌ لغویان آمده است، می‌تواند بر مصادیق بس بی‌شماری دلالت نماید.
در رابطه با أمّ‌الکتاب‌ نیز‌ این سؤال قابل طرح است که مراد «اُمِّ کدامین کتاب» است. به‌ویژه آنکه‌ آیات‌ قرآنی‌ بیان از آن دارد که واژه‌ کتاب بنا بر جایگاه خود، معانی محتمل و متعددی‌ را‌ برمی‌تابد، لذا لازم است این اصطلاح در هریک از سه موضع خود بررسی‌ شده‌ تا‌ وجود یا نبودِ رابطه و تطابق میان آنها روشن گردد. روشی که در این گفتار به‌ کار‌ رفته‌ است، مبتنی بر تحلیل متنی از آیات قرآنی است که قبل از‌ ورود‌ به‌ آن لازم است اقوال اهل لغت و آرای مفسّران نیز مطالعه شود. در ذیل به پاره‌ای‌ از‌ آنها‌ اشاره می‌گردد.
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس2}}
{{پانویس2}}
۱۱۱٬۹۷۱

ویرایش