جنگ احد در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

پیامبر [[فرمان]] [[بسیج عمومی]] داد و [[مردم مدینه]] ساز و برگ را آماده کردند و اقدامات احتیاطی برای [[حفاظت]] از [[جان]] [[پیامبر]] {{صل}} و اماکن مهم آغاز شد و برای سرتاسر [[شهر]] و معابر گشت‌های [[پاسداری]] گذاردند. پیامبر [[اخبار]] را برای افسران و بزرگان شهر بیان نمود و [[اختیار]] [[جنگ]] را بر عهده شورای [[مجاهدان]] [[مدینه]] گذارد ولی آنها از ارائه یک [[استراتژی]] دقیق عاجز ماندند. دسته‌ای [[راهبرد]] محافظه‌کارانه جنگ حصار را پیشنهاد کردند. این شیوه همان رسم سنتی و بومی مدینه در جنگ اطم بود، اطم عبارت از ساختمان محکم [[دژ]] مانندی است که هر قبیله‌ای برای خود داشت و به [[راحتی]] قابل [[دفاع]] بود. در آن [[تاریخ]]، مدینه در حدود هشتاد اطم داشته است. [[عبدالله]] ابن ابی از سران [[خزرج]] در این گروه بود. دسته دیگر که غالباً [[جوانان]] بودند جنگ صحرایی را در میدان باز خواستند، مانند [[سعد بن معاذ]] [[رهبر]] [[اوس]]. دسته دوم در [[اکثریت]] قرار گرفت و لاجرم [[حضرت]] پیشنهاد دسته دوم را پسندید و [[زره]] پوشید و آماده [[نبرد]] شد<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، ص۱۵.</ref>، ولی بین دو [[قبیله]] [[اوس و خزرج]] [[اختلاف]] افتاد و [[قبیله خزرج]] در جنگ شرکت نکردند؛ لذا آن حضرت با نیروی کمی به حدود هفتصد نفر به [[جبهه]] [[احد]] عازم شدند<ref>علی ابن ابراهیم القمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۱۱.</ref>.

اردوگاه دشمن در مدخل شمالی [[مدینه]] (سبخه) در نزدیکی دره‌ای در حوالی [[کوه]] [[احد]] بود. به [[دستور پیامبر]] نخست نیروها در [[شیخین]] جمع شدند. در اینجا دسته [[منافقان]] به [[رهبری]] [[عبدالله]] ابن ابی با سیصد نفر جدا شدند. بقیه [[مجاهدان]] که هفتصد نفر بودند شبانه از [[بیراهه]] به سمت احد حرکت نمودند. [[لشکر]] از راهی که قبلاً هیچ سابقه‌ای نداشت پیشروی نمود<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، ص۱۵.</ref> و خود را به دره اصلی احد رسانید و [[پیامبر]] در دهانه کمانی‌شکل کوه، اردوگاه و سنگر اصلی را برپا نمود<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، ص۱۷.</ref>، بعدها همین دهانه موجب [[نجات]] دسته‌جمعی گردید. [[رسول خدا]] {{صل}} یک گردان از نیروهای خود به تعداد ۵۰ نفر را به [[فرماندهی]] [[عبدالله بن جبیر انصاری]] در درّه عینین (دربرابر سواره‌نظام [[خالد]]) مستقر کرد و [[دستور]] داد دره را به طور کامل [[حفاظت]] نموده و از [[نفوذ]] دشمن جلوگیری کنید، حتی اگر دیدید که همه ما کشته شدیم و دشمن تا مدینه ما را تعقیب نمود، [[دفاع]] از تنگه را رها نکنید و اگر هم دشمن را [[شکست]] داده و تا [[مکه]] به تعقیب آنان پرداختیم، این تنگه را ترک نکنید<ref>علی ابن ابراهیم القمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۱۱.</ref>.

هنگامی که [[جنگ]] شروع شد [[پرچم‌دار]] [[سپاه قریش]] به نام [[طلحة بن ابی طلحه]] العودی از [[اولاد]] عبدالدار به میدان رزم آمده و در برابر [[سپاه اسلام]] جولان داده و [[مرد]] [[جنگی]] را به مبارزه‌طلبید. تنها کسی که ندای او را پاسخ داد [[حضرت علی]] {{ع}} بود<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، ص۲۵.</ref>. آن [[حضرت]] [[طلحة]] و چند نفر از پسرانش و نیز دیگر پرچم‌داران [[قریش]] را به [[هلاکت]] رساند<ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ج۴، ص۱۴.</ref>.

براساس تاکتیک نظامی [[پیامبر]]، گردان رزمی [[عبدالله بن جبیر]] [[مسئولیت]] [[حفاظت]] از دره‌های عینین را به عهده داشت که تنها راه [[نفوذ]] [[دشمن]] بود. هنگامی که دشمن [[شکست]] خورد و عقب‌نشینی کرد [[مسلمانان]] به جمع‌آوری غنایم پرداختند. بخشی از نیروهای مستقر در دره‌های عینین که از بلندی [[پیروزی]] سپاهیان اسلام را نظاره می‌کردند به [[طمع]] جمع‌آوری غنایم، با [[تخلف از دستور پیامبر]]، گلوگاه را ترک کردند. نیروی سواره [[خالد بن ولید]] براساس اطلاعاتی که از منطقه استقرار آنان داشت، [[حمله]] را آغاز کرد. عده کمی چون عبدالله بن جبیر - که در محل مستقر بودند - به [[دفاع]] پرداختند، لکن نتوانستند در برابر این نیروی [[قوی]] و کارآزموده [[مقاومت]] کنند. پس از آن، این نیروها از پشت به [[سپاه اسلام]] حمله نموده و آنان را محاصره کردند و با [[قدرت]] بسیار به سپاهیان اسلام حمله‌ور شدند<ref>احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۴۷.</ref>. در اثر این [[یورش]]، [[سپاه]] فراری [[قریش]] نیز به میدان برگشت و این در حالی بود که [[نظام]] [[لشکر]] مسلمانان از هم گسیخته بود و از دو سو مورد [[هجوم]] غافلگیرانه قرار گرفتند. در این حالت سپاه اسلام تقریباً به سه دسته مجزا تقسیم شدند:

== مقدمات [[جنگ احد]] ==

قریش [[منافع]] سرشار کاروان تجارتی خویش را که از [[شام]] بار گرفته بود و هزار شتر کالا داشت و در حدود پنجاه هزار دینار [[سرمایه]] آن را برآورد می‌کردند به [[جنگ]] تازه‌ای بر [[ضد]] مسلمین اختصاص دادند؛ لذا [[آیه]] تند و سخت [[توبیخ]] آمیز زیر درباره ایشان فرود آمد: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنْفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ}}<ref>«بی‌گمان کافران دارایی‌های خود را برای بازداشتن (مردم) از راه خدا می‌بخشند؛ به زودی (همه) آن را خواهند بخشید آنگاه برای آنان مایه دریغ خواهد بود سپس مغلوب می‌گردند و کافران به سوی دوزخ گرد آورده می‌شوند» سوره انفال، آیه ۳۶.</ref><ref>نقش عایشه در تاریخ اسلام، ج۳، ص۱۸.</ref>.

[[مشرکان قریش]] صفوف خود را [[منظم]] کردند و به همان آرایشی که از مکه خارج شده بودند، باقی ماندند؛ یعنی خالد بن ولید، [[فرماندهی]] جناح راست، [[عکرمه بن ابی جهل]]، فرماندهی [[جناح چپ]] و [[عبدالعزی طلحه بن طلحه]]، پرچمداری سپاه را بر عهده داشتند. سپس [[مشرکان]] به سمت دشتی که در کنار تپه قرار داشت، پیشروی کردند و سپاه [[قدرتمند]] آنها با سواران یکه تاز و کسانی که به یاری‌شان شتافتند بودند و نیز همراه برده‌های‌شان در آنجا مستقر شدند. [[عکرمه]] با گردان تحت [[فرمان]] خود [[جنگ]] را آغاز کرد و می‌خواست با یک [[حمله]] برق آسا جناح مقابل خود از [[سپاه اسلام]] را از کار بیاندازد؛ اما با سیلی از [[باران]] تیر مواجه شد و از پیشروی باز ماند.

با این [[پیروزی]] صدای [[تکبیر]] [[مسلمانان]] در فضا طنین‌انداز شد و نخستین کسی که تکبیر گفت، [[رسول خدا]] بود. علی {{ع}} پس از کشتن طلحه در میدان باقی ماند و [[منتظر]] حریف شد تا اینکه [[اجل]]، [[عثمان بن ابی]] طلحه را به جنگ وی فرستاد؛ اما او نیز اقبالی بهتر از برادرش نداشت و بلافاصله به دست علی {{ع}} کشته شد. با کشته شدن طلحه و عثمان، برادرشان سعد برای گرفتن [[انتقام]] [[خون]] آنها وارد میدان شد. آنها دو ضربه را رد و بدل کردند. ضربه سعد کلاهخود علی {{ع}} را شکافت؛ اما به وی آسیبی نرساند، لکن ضربه علی {{ع}} بی‌درنگ سعد را بر زمین انداخت. حاضران با [[تعجب]] دیدند که آن [[حضرت]] بدون آنکه وی را به [[قتل]] برساند، از آنجا دور شد و چون [[دوستان امام]] علت را از ایشان جویا شدند، فرمود: او با عورت مکشوف خود به سوی من آمد و دانستم که [[خداوند]] او را کشته است.