مقاصد شرع: تفاوت میان نسخه‌ها
←منابع
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
(←منابع) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
مقاصد ضروری، بنا به استقرار علمای مقاصد، پنج چیز است: [[حفظ دین]]، [[حفظ نفس]]، [[حفظ نسل]]، [[حفظ مال]] و حفظ [[عقل]].<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۲]]، ص ۵۹۵.</ref> | مقاصد ضروری، بنا به استقرار علمای مقاصد، پنج چیز است: [[حفظ دین]]، [[حفظ نفس]]، [[حفظ نسل]]، [[حفظ مال]] و حفظ [[عقل]].<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۲]]، ص ۵۹۵.</ref> | ||
==پیشینه بحث مقاصد== | |||
[[علم]] مقاصد [[شریعت]]، خواه آن را به عنوان بخشی از [[علم اصول فقه]] بدانیم و خواه [[علمی]] مستقل، از دیرباز در میان [[عالمان]] [[مسلمان]] مورد توجه بوده است؛ اگرچه بحث [[تابعیت]] [[احکام]] از مصالح و [[مفاسد]]، و جست‌وجوی علل و [[حکمت‌های احکام]] و [[قوانین]] [[شریعت اسلام]] به‌طور عام، در میان نوشته‌ها و گفته‌های [[امامان]] [[مذاهب اسلامی]] وجود داشته است؛ ولی اشاره صریح به این رویکرد و وضع ضوابط و [[قواعد]] و شرایط برای آن، نخست از سوی امام‌الحرمین جوینی در کتاب [[البرهان]]، تحقق یافت و سپس شاگردش [[امام محمد غزالی]] در دو کتابش «المستصفی» و «[[شفاء]] الغلیل» و [[امام]] عزبن عبدالسلام در کتاب «[[احکام]] الاحکام» و امام [[قرافی]] در کتاب «الأحکام» و [[ابن قیم]] در کتاب «اعلام الموقعین» به این موضوع پرداخته‌اند. | |||
سپس متأخر متقدمان، یعنی امام [[شاطبی]] که او را شیخ [[علم]] مقاصد خوانده‌اند، به صورتی عمیق به این علم پرداخت و با شیوه‌ای اصولی و بی‌سابقه، ارکان این علم را پایه‌ریزی کرد. در [[حقیقت]] می‌توان گفت که آنچه تا پیش از شاطبی درباره علم مقاصد گفته شده، به مثابه مقدمه‌ای بر بحث وی در این موضوع است. | |||
نخستین اثری که با عنوان «مقاصد [[شریعت]]» تدوین و تألیف شد، کتاب الموافقات امام شاطبی است. این کتاب زمانی دراز به بوته [[فراموشی]] سپرده شد تا اینکه در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم، از سوی [[پیشگامان]] [[جنبش]] [[اصلاح]] [[دینی]] در تونس، مانند سالم بوحاجب (۱۹۲۴ – ۱۸۲۷ ه) و محمدالخضر حسین (۱۹۵۸–۱۸۷۴) و محمد طاهر بن عاشور (۱۹۷۳ – ۱۸۷۹ م) [[احیا]] شد؛ اما حادثه‌ای که موجب رواج و [[شهرت]] فزاینده این کتاب و روش مقاصدی نهفته در آن شده، [[دیدار]] [[شیخ محمد عبده]] از تونس در سال ۱۸۸۴ م و آشنایی وی با این کتاب است. کتاب الموافقات شاطبی در همین سال، برای نخستین بار در تونس به چاپ رسیده بود و [[عبده]] پس از بازگشت از تونس به [[مصر]]، در [[ترویج]] و [[تبلیغ]] رویکرد مقاصدی و کتاب شاطبی کوشش‌های فراوان رواداشت؛ گو اینکه وی به این نتیجه رسیده بود که مبناپردازی برای اندیشه‌های جدید دینی؛ همیشه در [[سایه]] [[وفاداری]] محض لفظی به [[نص]] ممکن و میسر نیست و برای برون‌شد از [[بحران]] نظریه‌پردازی، به دایره‌ای وسیع‌تر به نام مقاصد کلی شریعت نیاز است که می‌توان نارسایی‌های موجود در [[اصول فقه]] را به مدد آن برطرف کرد. | |||
اما در تونس [[محمد طاهر بن عاشور]]، از علمای برجسته جامع زیتونه که از احیاگران کتاب [[شاطبی]] است، دستاورد روش [[شناختی]] مستقلی را رقم زد و از مرزهای شاطبی هم فراتر رفت و مقاصد را از حالت مبحثی در [[علم اصول]]، به [[علمی]] مستقل تبدیل کرد. [[ابن عاشور]] کتاب خود را با عنوان «[[مقاصد الشریعة]] الاسلامیة» در سال ۱۹۴۶ م منتشر کرد. | |||
وی [[هدف]] از تألیف این کتاب را چنین ابراز کرده است: «[[نگارش]] مباحثی [[ارزشمند]] از مقاصد [[شریعت اسلامی]] و [[تمثیل]] برای آن و [[استدلال]] برای [[اثبات]] آن است تا [[مرجع]] (حل) [[اختلاف]] نگره‌ها و وسیله کاستن از اختلاف میان فقهای [[ملت]] ها... و [[یاری رساندن]] به [[مسلمانان]] در [[تشریع]] [[مصالح]] مستحدثه‌اشان باشد. | |||
در دوران معاصر، کتاب‌های فراوانی در این موضوع تألیف شده است که از مهم‌ترین آنها چنین یاد کرد: | |||
المقاصد العامة للشریعة الاسلامیة؛ دکتر یوسف [[حامد]] العالم. | |||
مقاصد الشریعة الاسلامیة و مکارمها؛ علال الفاسی. | |||
نظریة المقاصد عند الامام الشاطبی؛ دکتر احمد ریسونی. | |||
نظریة المقاصد عند الامام [[الطاهر]] بن عاشور؛ اسماعیل الحسنی.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۲ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی ج۲]]، ص ۵۹۷.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||