توسعه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

توسعه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۸ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۴۵

۳۵٬۲۰۷ بایت اضافه‌شده ، ‏۸ آوریل ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۹۰

ویرایش

@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 برخی دیگر از محققان توسعه را مجموعه‌ای از فعالیت‌ها برای [[هدایت]] در جهت ایجاد شرایط مطلوب [[زندگی]] بر اساس [[نظام ارزشی]] مورد پذیرش [[جامعه]] می‌دانند و برخی نیز توسعه را در مفهوم عام گذر از [[سنت]] به تجدد بیان کرده‌اند. این امر ناظر بر کشورهایی است که هم اکنون توسعه یافته‌اند<ref>حسین، قاضیان، «درباره تعریف توسعه»، اطلاعات سیاسی - اقتصادی ش۶۳ و ۶۴، ص۱۲۱.</ref>. در این دیدگاه، توسعه واقعیتی مادی و [[ذهنی]] است که در ابعاد مختلف زندگی، اعم از [[اقتصادی]]، [[اجتماعی]]، [[فرهنگی]] و [[سیاسی]]، آثار مشخصی بر جای می‌گذارد<ref>حسین، قاضیان، «درباره تعریف توسعه»، اطلاعات سیاسی - اقتصادی ش۶۳ و ۶۴، ص۱۲۱.</ref>.
 بی‌تردید تعاریف مرتبط با توسعه تحت تأثیر [[نظام فکری]] و ارزشی [[حاکم]] بر ذهنیت افراد نظریه پرداز است که هر یک بر مبنای چارچوب [[فکری]] خود توسعه را تعریف کرده‌اند. به رغم تعاریف متعدد از توسعه، همه آنها در این محور مشترک‌اند که [[جوامع]] برای رسیدن به مطلوبیت [[زندگی اجتماعی]] به ایجاد شرایط و امکانات مناسب در ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیاز دارند. بر اساس توسعه افزون بر بهبود در [[میزان]] [[تولید]] و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساخت‌های نهادی، اجتماعی، [[اداری]] و همچنین نگرش‌های عمومی [[مردم]] است. این امر تا آنجا پیش می‌رود که حتی توسعه در بسیاری موارد عادات و [[رسوم]] و [[عقاید]] مردم را نیز در بر می‌گیرد<ref>جواد منصوری، فرهنگ، استقلال و توسعه، ص۱۵۱-۱۵۲.</ref>.<ref>[[امیر سیاه‌پوش|سیاه‌پوش، امیر]]، [[پیشرفت اسلامی - سیاه‌پوش (مقاله)|مقاله «پیشرفت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۱۲۵۰.</ref>
+== مفهوم‌شناسی ==
+[[توسعه]] به معنای وسعت‌دادن، گسترش و [[ترقی]] آمده است.<ref>‌انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۳/۱۹۶۹</ref> ریشه لاتین این واژه (Development) نیز معانی [[رشد]]، پرورش، [[تکوین]]، گسترش و [[آبادانی]] را دربردارد.<ref>‌حق‌شناس و دیگران، فرهنگ معاصر، ۱/۳۹۷</ref> توسعه در اصطلاح به بهبود، [[رشد]] و گسترش همه شرایط مادی و [[معنوی]] [[زندگی اجتماعی]]، همچنین گسترش [[نظام اجتماعی]] برای برآوردن نیازهای محسوس یک [[جامعه]] مانند [[امنیت ملی]]، [[آزادی]] فردی، مشارکت و [[برابری]] [[سیاسی]]، [[رشد اقتصادی]]، [[صلح]] و [[حفظ]] [[محیط زیست]] گفته می‌شود.<ref>‌آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۱۷۹</ref> [[امام خمینی]] افزون بر کاربرد اصطلاح توسعه از واژه‌هایی چون رشد، [[پیشرفت]]، آبادانی، نوسازی و مانند آن استفاده می‌کرد. پیشرفت به معنای حرکت رو به جلو، مرحله‌ای از رشد کمی و کیفی و ترقی‌ کردن آمده است.<ref>‌انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۲/۱۵۱۲–۱۵۱۳</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+== پیشینه ==
+مفهوم کنونی توسعه برای نخستین بار در کتاب [[ثروت]] [[ملل]] آدام اسمیت مطرح شد.<ref>‌حسنی، نوسازی جامعه، ۶۰</ref> در آن [[زمان]] مراد از توسعه تنها «رشد اقتصادی» بود<ref>‌فنی، خاستگاه جغرافیایی، ۱۴</ref> و بیشتر [[دولت‌مردان]] جهانِ سوم نوسازی جامعه را پدیده‌ای می‌دانستند که با [[تقلید]] از غرب محقق می‌شود<ref>‌همتی، مشکلات اقتصادی جهان سوم، ۳۹–۴۰</ref>؛ اما در میانه دهه ۱۹۶۰م به دنبال ناکامی این‌گونه کشورها در دستیابی به توسعه، [[ضعف]] نظریات تک‌بعدیِ توسعه به‌تدریج آشکار شد.<ref>‌فنی، خاستگاه جغرافیایی، ۱۵</ref> امروزه ثابت شده است که توسعه افزون بر مفهوم رشد اقتصادی و زیادشدن ثروت جامعه، بر [[تغییر]] کیفی نظام اجتماعی، [[اقتصادی]] و [[فرهنگی]] نیز تأکید می‌کند.<ref>‌ازکیا، جامعه‌شناسی توسعه، ۶–۸</ref>
+در [[جهان اسلام]] رویکرد به توسعه نخست حالت غرب‌ستیزانه داشت؛ اما به‌تدریج [[زمامداران]] این کشورها با اقتباس از شیوه‌های نظامی غرب و ایجاد [[اصلاحات]] [[اداری]] و [[آموزشی]] و واردات [[صنعت]] و فرآورده‌های صنعتی از اروپا و به‌ویژه با تشکیل و [[تربیت]] طبقه‌ای جدید متشکل از تحصیل‌کردگان [[غربی]]، توسعه‌ای غرب‌گرایانه را در دستور کار خود قرار دادند.<ref>‌نقوی، جامعه‌شناسی غرب‌گرایی، ۲۵</ref>
+در [[ایران]] [[گرایش]] [[جامعه]] به سمت نوسازی به شیوه [[غربی]]، عمدتاً به آثار مکتوب گروهی از [[روشنفکران]] [[ایرانی]] بازمی‌گردد که موضع کلی آنان دربارهٔ این پدیده، موضعی کاملاً مثبت و پذیرا بود.<ref>‌حسنی، نوسازی جامعه، ۲۴</ref> این دسته از روشنفکران و تحصیل‌کردگان غربی در صدد بودند برای نوسازی و [[توسعه]]، جامعه را در شعاع [[تمدن]] غربی قرار دهند و [[تجربه]] غرب را از روی [[تقلید]]، تکرار کنند.<ref>‌طباطبایی، بار دیگر دربارهٔ تجدد، ۵۱</ref> آنان تمام مظاهر سنتی و [[دینی]] را مانع [[تکامل]] و [[ترقی]] می‌دیدند؛ از این‌رو می‌بایست این مظاهر کنار زده می‌شدند یا به گونه‌ای غیر مؤثر، به صورت خصوصی و شخصی درمی‌آمدند؛ همان‌گونه که غرب با به‌حاشیه‌راندن و خصوصی‌کردن [[دین]] و [[مذهب]]، به سوی [[پیشرفت]] و [[شکوفایی]] حرکت کرد.<ref>‌امیری، روشنفکری و سیاست، ۲۴</ref>
+توسعه در [[زمان]] رضاشاه پهلوی مبتنی بر تمرکزگرایی،<ref>‌ملک‌محمدی، از توسعه لرزان، ۲۰۷</ref> [[بروکراسی]] نوظهور <ref>‌کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۱۵۲–۱۵۳</ref> و استفاده از [[ارتش]]<ref>‌عباسی، دولت پهلوی، ۱۲۵–۱۲۷</ref> بود. پهلوی نوسازی جامعه را با غربی‌کردن آن یکسان می‌دانست و در این راه، با [[علما]] به [[مبارزه]] برخاست؛ زیرا [[اقتدار]] مذهبی آنان را نوعی [[گذشته‌گرایی]] می‌شمرد.<ref>‌آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۱۸۵</ref> روند توسعه در دوران [[محمدرضا پهلوی]] خاصیت تک‌بعدی پیدا کرد و محدود به حوزه [[اقتصادی]] و [[فرهنگی]] شد؛ اما حوزه [[سیاسی]] را در برنگرفت.<ref>‌آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۵۲۴</ref> وی از دهه ۱۳۴۰ تا دوران [[انقلاب اسلامی]]، به کمک افزایش قیمت نفت، [[رشد اقتصادی]] سریع را آغاز کرد که پیامدهایی نظیر افزایش واردات و [[مصرف‌گرایی]] شدید در جامعه را به دنبال داشت.<ref>‌کاتوزیان، اقتصاد سیاسی ایران، ۲۷۸–۲۸۵</ref> بزرگ‌ترین ویژگی این [[دوران حضور]] [[دولت]] مطلق در ایران بود که باعث جلوگیری از توسعه در [[کشور]] شد که مهم‌ترین مؤلفه‌های آن عبارت بودند از: [[احزاب]] دولتی، ارتش، بروکراسی و منابع نفتی.<ref>‌بشیریه، موانع توسعه سیاسی، ۸۷–۹۶</ref> توسعه را می‌توان در ابعاد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و [[انسانی]] بررسی کرد.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+== [[توسعه فرهنگی]] ==
+از دیدگاه [[توسعه]]، [[فرهنگ]] مجموعه‌ای از پندارها، [[باورها]] و تلقی‌هاست<ref>‌عظیمی، توسعه و فرهنگ، ۱۲</ref> و حرکت به سمت توسعه فرهنگی، نیازمند[[تغییر]] و [[تحول]] در برخی عوامل [[ذهنی]]، [[روانی]] و [[رفتاری]] اعضای یک [[جامعه]] است<ref>‌قوام، توسعه و فرهنگ، ۱۵</ref>. مقصود از توسعه فرهنگی، ایجاد شرایط و امکانات مادی و [[معنوی]] مناسب برای افراد جامعه به منظور [[شناخت]] جایگاه آنان و [[رشد]] و [[افزایش علم]] و [[دانش]] و [[معرفت]] [[انسان‌ها]] و [[آمادگی]] برای تحول و [[پیشرفت]] در پذیرش اصول کلی توسعه است؛ اصولی چون قانون‌پذیری، [[نظم و انضباط]]، بهبود [[روابط اجتماعی]] و انسانی و افزایش توانایی‌های [[علمی]] و [[اخلاقی]] و معنوی برای همه افراد جامعه.<ref>‌ژیرار، توسعه فرهنگی، ۲۲۵</ref>
+[[امام خمینی]] با استناد به [[آموزه‌های اسلام]] و بر اساس [[اندیشه]] [[دینی]]، اساس جامعه را در فرهنگ دانسته و ضمن پذیرش [[نیازهای مادی]] به عنوان یکی از [[ابعاد وجودی انسان]]، نقش فرهنگ را تعیین‌کننده و امور دیگر را [[تابعی]] از آن برشمرده است.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۰۶ و ۸/۷۷</ref> ایشان [[اسلام]] را مکتبی دارای [[نظام]] خاص [[اجتماعی]]، [[اقتصادی]] و [[فرهنگی]] و دارای برنامه و [[قانون]] برای تمامی [[شئون زندگی فردی]] و اجتماعی می‌داند<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۸۹</ref> و [[معتقد]] است اسلام به تمامی آنچه در [[پیشرفت مادی]] و معنوی [[جوامع]] دخیل است، توجه دارد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۲–۴۰۳</ref> و از همین‌جا در برابر دیدگاه برخی نویسندگان که علت [[عقب‌ماندگی]] [[مسلمانان]] را [[دینداری]] آنان می‌دانستند و رویگردانی از [[شعائر]] و مظاهر دینی را مایه رسیدن به پیشرفت و [[تمدن]] معرفی می‌کردند، به مقابله برخاست.<ref>‌امام خمینی، کشف اسرار، ۵–۶</ref> امام خمینی بر این [[باور]] بود که در دوران [[حکومت پهلوی]]، فرنگی‌مآبی و [[تأسی]] به شرق و غرب در نام‌گذاری مکان‌ها و اشخاص و استفاده از واژه‌ها و نام‌های [[بیگانه]]، نشانه رسیدن به [[پیشرفت]] شمرده می‌شد و [[گرایش]] به [[فرهنگ]] خودی و ملی، علامت [[عقب‌ماندگی]] به حساب می‌آمد.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۸۴–۸۵ و ۲۱/۴۱۵–۴۱۶</ref> ایشان [[معتقد]] بود [[توسعه]] و پیشرفت غرب تنها در بُعد صنعتی بوده و این [[تمدن]] در بُعد [[فرهنگی]]، [[رشد]] و توسعه‌ای نداشته است و از این جهت، فرهنگ شرق بسیار غنی‌تر از فرهنگ غرب است.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۶</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[استقلال]] ===
+یکی از مهم‌ترین عوامل دستیابی به [[توسعه فرهنگی]]، استقلال و وابسته‌ نبودن به دیگران است. [[امام خمینی]] «[[استقلال فکری]]» را جزو محوری‌ترین اصول توسعه و «[[وابستگی]]» و «[[سلطه]] فرهنگی» را اساسی‌ترین علت عقب‌ماندگی کشورها برمی‌شمرد و در این خصوص، بارها به ملت‌های در بند هشدار می‌داد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۷۹ و ۱۲/۴</ref>.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[آموزش]] و [[تربیت اسلامی]] ===
+دومین عامل در توسعه فرهنگی، آموزش و تربیت اسلامی [[جوانان]] و [[نیروی انسانی]] است<ref>‌عزتی، جایگاه فرهنگ، ۱۶۶</ref>؛ از این‌رو امام خمینی تربیت اسلامی دو قشر [[روحانی]] و دانشجو را مایه پیشرفت [[کشور]] و دستیابی به [[ترقی]] و توسعه معرفی می‌کرد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۹/۳</ref> و برای توسعه کشور، فعالیت و [[هدایتگری]] این دو قشر را که مغز متفکر [[جامعه]] به‌شمار می‌آیند، لازم و ضروری می‌دانست.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۰۹</ref> ایشان توسعه کشور را وابسته به فعالیت جوانان می‌دانست و از آنان می‌خواست که برای پیشرفت و توسعه مملکت، به دو [[سلاح علم]] و [[ادب]] مجهز گردند<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۸۰</ref>. ایشان [[نفوذ]] فرهنگ [[استعماری]] و وابسته در دانشگاه‌ها را مانع [[رشد]] و ترقی جوانان و استعدادهای [[ایرانی]] در دوران [[حکومت پهلوی]] معرفی می‌کرد.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۵۲–۵۳ و ۱۲/۲۴۹</ref> در مسیر نوسازی و نیز بازسازی کشور در دوران پس از [[جنگ]] تحمیلی [[عراق]] علیه [[ایران]]، [[امام خمینی]] چند عامل، ازجمله دو عامل «[[توسعه]] مراکز [[علمی]] و تحقیقاتی» و «[[حمایت]] از مخترعان و مکتشفان و نیروهای [[متعهد]] غیر وابسته به شرق و غرب» را متذکر شده است.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[وجدان کاری]] ===
+از دیگر عوامل [[فرهنگی]] مؤثر بر توسعه، وجدان کاری است. منظور از این عنصر، وجود حالتی درونی در افراد است که آنان را وادار می‌سازد [[کارها]] را به بهترین شکل ممکن انجام دهند.<ref>‌عزتی، جایگاه فرهنگ، ۱۷۴</ref> از نگاه امام خمینی برای [[آبادانی]] و [[پیشرفت]] [[کشور]] لازم است که همگان کار خود را با [[جدیت]] و به‌خوبی انجام دهند و در این راه، [[سستی]] و کوتاهی به خود راه ندهند.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۶–۱۰۷ و ۱۰/۳۹۳</ref> ایشان [[توسعه‌یافتگی]] را نتیجه عواملی مانند تکیه بر [[خداوند]] و [[پیروی]] از [[اسلام]]، [[بیداری]]، [[اعتماد به نفس]]، به‌کارانداختن [[فکر]] خودی، وابستگی‌نداشتن به دیگران، [[اراده]]، عمل و [[تحمل سختی‌ها]] می‌دانست<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳۵–۵۳۷؛ ۱۹/۹۸ و ۲۱/۴۱۷</ref> و [[معتقد]] بود غرب و شرق، کشورهای تحت [[سلطه]] را عقب‌مانده و مصرفی نگه داشته‌اند و با [[ترساندن]] آنان از پیشرفت‌ها و قدرت‌های خودشان [[قوه]] [[ابتکار]]، [[خلاقیت]] و [[نوآوری]] را در [[ملت‌ها]] می‌رانده‌اند<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۱۵</ref> و در ایران نیز به اسم [[اداره امور]]، مملکت را از رسیدن به پیشرفت و [[ترقی]] بازداشته‌اند.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۸۵</ref>.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+== [[توسعه اقتصادی]] ==
+توسعه اقتصادی با افزایش [[تولید]] همراه با بهبود کیفی روش‌ها، وسایل تولید، [[رفع اختلاف]] درآمدها و [[مالکیت]] و [[کنترل اجتماعی]] همه دارایی‌های تولیدی<ref>‌آقابخشی و افشاری‌راد، فرهنگ علوم سیاسی، ۲۰۵</ref> و از طریق افزایش [[سرمایه‌گذاری]] و [[تغییر]] و [[تحول]] در مبانی علمی فنیِ تولید<ref>‌عظیمی، مدارهای توسعه، ۴۳</ref> حاصل می‌شود.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== سازوکارهای ارتقای سطح [[معیشت]] ===
+[[امام خمینی]] [[توسعه اقتصادی]] را به عنوان مجموعه شیوه‌ها، روش‌ها و سازوکارهای عقلایی برای ارتقای سطح معیشت [[جامعه]] می‌پذیرد<ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۷۲</ref>؛ چنان‌که پیش و پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]]، ایشان به [[رشد]] و توسعه اقتصادی [[کشور]] توجه داشت.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۶۸ و ۱۷/۳۳</ref> ایشان بیش از آنکه به مسائل [[توسعه]] در حوزه [[علم]] [[اقتصاد]] بپردازد، به اهداف غایی [[اقتصادی]] نظیر [[عدالت اجتماعی]] و [[ابعاد معنوی]] [[زندگی]] توجه کرده است.<ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۷۲</ref>.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== دستیابی جامعه به [[سعادت]] ===
+از سوی دیگر، امام خمینی [[هدف]] نهایی توسعه را دستیابی جامعه به سعادت و [[تعالی معنوی]] می‌دانست و توسعه به معنای افزایش [[تولید]] سرانه و صنعتی‌شدن به شیوه [[غربی]] را از ویژگی‌های توسعه غیر [[اسلامی]] برمی‌شمرد<ref>‌میرمعزی، مفهوم توسعه و راهبردهای آن، ۲۱۸–۲۱۹</ref>. ایشان این نوع توسعه را عامل تبدیل [[جامعه بشری]] به کارخانه بزرگ صنعتی معرفی می‌کرد و آن را مغایر با ابعاد معنوی و [[عرفانی]] [[انسان]] می‌دانست<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۱۰</ref> و مدرنیزه‌ کردن در دوران [[حکومت پهلوی]] را عامل وابسته‌تر شدن [[ایران]] و انهدام و [[تخریب]] اقتصاد، [[صنعت]] و [[کشاورزی]] کشور می‌خواند<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۳</ref> و برای این موضوع، به شواهدی چون تاراج نفت، واردات بی‌رویه [[سلاح]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۳</ref> تأسیس کارخانجات صنعتی مونتاژ به کمک سرمایه‌های خارجی،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۳/۳۷۰ و ۵/۲۳۰</ref> نابودی کشاورزی کشور و واردات بی‌اندازه مواد غذایی<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۲۳۱</ref> و بازداشت و [[حبس]] تحصیل‌کردگان جامعه و وارد کردن [[نیروی انسانی]] متخصص از خارج<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۲۳۱</ref> اشاره می‌کرد.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+===[[رشد]] و [[توسعه]] بخش [[کشاورزی]] ===
+[[امام خمینی]] نوسازی [[کشور]] و رسیدگی به امور [[مستمندان]] و [[مستضعفان]] را از اولویت‌های [[نظام]] به‌شمار می‌آورد.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۷/۲۶–۲۷</ref> از نگاه ایشان [[رشد]] و توسعه بخش‌های مختلف [[اقتصادی]] به‌خصوص بخش کشاورزی [[ضرورت]] دارد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۹–۱۳۰</ref> و با توسعه این بخش، [[ایران]] نه تنها نیازی به واردات محصولات غذایی و کشاورزی نخواهد داشت، بلکه خود می‌تواند صادرکننده این محصولات باشد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۸۴</ref>. ایشان با تأکید بر استفاده از [[موهبت‌های الهی]] در مسیر رسیدن به توسعه، [[معتقد]] بود ایران ذخایر طبیعی بزرگ و بااهمیتی دارد که می‌توان [[منافع]] حاصل از فروش آنها را در این مسیر [[مصرف]] کرد.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۷، ۳۳۳ و ۴۱۲</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== رویگردانی از صنایع مونتاژ ===
+ایشان در بخش [[صنعت]] نیز خواستار رویگردانی از صنایع مونتاژ و حرکت به سمت ایجاد صنایع مادر بود.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۲۹۴–۲۹۵</ref> در نگاه ایشان توسعه و نوسازی مطلوب، نوسازی [[واقعی]] مبتنی بر تأمین نیازهای اساسی [[توده]] [[مردم]] ([[اکثریت]] [[فقیر]] [[جامعه]]) بود<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۱۵۶–۱۵۷ و ۳۳۳</ref>؛ از این‌رو پس از پایان [[جنگ]] تحمیلی و در راستای بازسازی و نوسازی کشور، بر مواردی چون [[تأمین رفاه]] همگانی مبتنی بر [[ارزش‌های اسلامی]]، مقابله با [[مصرف‌گرایی]]، [[تشویق]] به مصرف تولیدات داخلی، توسعه صادرات و متکی‌ نبودن بر فروش نفت تأکید کرده است <ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۵۸–۱۵۹</ref>.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+== [[توسعه سیاسی]] ==
+توسعه سیاسی به افزایش ظرفیت و [[کارایی]] یک [[نظام سیاسی]] در حل و فصل تضادهای منافع فردی و جمعی می‌گویند که با رشد [[دموکراسی]] همراه است.<ref>‌علی‌بابایی، فرهنگ روابط بین‌الملل، ۹۲</ref> بر اساس تعریفی دیگر، توسعه سیاسی گذر از وضعیت توسعه‌نیافتگی به [[توسعه‌یافتگی]] [[سیاسی]] است که آن را فرایند «دموکراتیزاسیون» می‌نامند و نخستین شاخص سنجش آن نیز [[میزان]] مشارکت [[مردم]] در [[تعیین سرنوشت]] خویش است.<ref>‌حجاریان، تاوان اصلاحات، ۱۵۲</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[نقش مردم]] در [[سرنوشت]] سیاسی ===
+[[امام خمینی]] به [[دموکراسی]] و [[توسعه سیاسی]] به معنای پذیرش نقش فعال و مؤثر مردم در تعیین سرنوشت سیاسی‌اجتماعیِ خود [[معتقد]] بود<ref>‌ثواقب، نسبت جمهوری اسلامی، ۲۰۱</ref> و در این زمینه می‌توان ازجمله به توجه ایشان به موضوع [[آزادی احزاب]]<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۳؛ ۵/۴۸۲ و ۱۰/۹۳–۹۴</ref> و [[حقوق اقلیت‌های دینی]] و مذهبی<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۳ و ۶/۱۹۲، ۲۵۸</ref> و به‌کارگیری سازوکارهای جدیدی چون [[انتخابات]]<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۴</ref>، مجلس [[قانون‌گذاری]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۵۰</ref> [[انتخاب رئیس]] [[قوه مجریه]]<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۱۲</ref> و [[استقلال قوا]]<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲</ref> اشاره کرد که نقش مشارکت، [[نظارت]] و دخالت مردم را در امور [[کشور]] به‌روشنی نشان می‌دهد. امام خمینی [[حق تعیین سرنوشت]] را برای مردم مفروض و مسلّم می‌دانست و بر آن بود که هر ملتی باید سرنوشت خود را در دست بگیرد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۶/۱۱–۱۲</ref>؛ از این‌رو از [[نظام سلطنتی]] که مردم نقشی در آن ندارند، [[انتقاد]] می‌کرد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۸–۴۴۹</ref> و تعیین شکل و نوع [[حکومت]] را جزو [[حقوق]] نخستین هر ملتی به‌شمار می‌آورد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۶۷</ref> و بر «جمهوری‌بودن» نوع حکومت تأکید می‌کرد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۴۴</ref>.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[وظایف حاکم]] ===
+از نظر امام خمینی، [[دولت]] به مفهوم عام که در رأس آن فقیهِ عالمِ عادلِ [[مدبر]] و [[شجاع]] قرار دارد، برای رسیدن به توسعه‌ای [[پایدار]]، عادلانه و [[انسانی]]، وظایفی بر عهده دارد<ref>‌جهانیان، نقش دولت در توسعه، ۲۶۴</ref>؛ مانند تأسیس بنیادهای قانونی ازجمله [[قانون اساسی]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۹/۹۰</ref> برقراری [[آرامش]] و [[امنیت]]، <ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۳۱</ref> ایجاد [[وحدت ملی]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۰۶</ref> [[برنامه‌ریزی]] برای [[توسعه]] مطلوب،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۲۱</ref> دخالت مسئولانه در بازار<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۶/۷۵، ۴۶۲ و ۸/۱۰۷</ref> و تأمین [[عدالت اجتماعی]].<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۸ و ۲۱/۴۴۵</ref> چنان‌که امنیت نیز یکی از شاخصه‌های [[توسعه سیاسی]] [[کشور]] است و نبود آن اساس [[جامعه]] را [[متزلزل]] می‌کند و فرصت‌های لازم برای [[آبادانی]] و [[اصلاح جامعه]] را از میان می‌برد.<ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۶۴</ref> [[امام خمینی]] [[معتقد]] بود در کشور در حال [[سازندگی]]، [[مردم]] باید [[احساس امنیت]] و آرامش کنند<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۲</ref>؛ زیرا در کشورِ ناآرام امکان انجام کارهای اصلاحی وجود ندارد<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۷۸</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+=== [[نهادسازی]] ===
+شاخص دیگر توسعه سیاسی «نهادسازی» است که امام خمینی در آستانه [[پیروزی انقلاب اسلامی]] آن را انجام داد و دستور تأسیس شورای [[انقلاب]]، [[مجلس خبرگان]] برای تدوین [[قانون اساسی]]، [[مجلس شورای اسلامی]] و [[دولت]] را صادر کرد.<ref>‌حجاریان، تاوان اصلاحات، ۱۶۵</ref> ایشان ارکان، نهادها و برخی اجزا و مؤلفه‌های اجرای توسعه سیاسی در دوران [[حکومت پهلوی]] را [[نقد]] می‌کرد<ref>‌قلی‌پور، مواضع امام خمینی، ۴۷</ref> و در این زمینه به مواردی مانند قانونی‌ نبودن و مشروعیت‌ نداشتن [[سلطنت]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۶/۳ و ۱۰–۱۲</ref> دربار، [[سازمان‌ها]] و بخش‌های تابع آن، <ref>‌امام خمینی، ولایت فقیه، ۳۶</ref> آزادی‌نداشتن مردم در [[انتخاب]] [[نمایندگان مجلس]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۷۲</ref> غیر مردمی‌ بودن سلطنت و غیر قانونی‌ بودن [[نهادهای سیاسی]] [[رژیم پهلوی]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۷–۲۸۸</ref> [[حفظ]] و تثبیت [[نظام سلطنتی]] با [[نیروهای نظامی]] و [[امنیتی]]،<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۴۹</ref> تأسیس [[احزاب]] دولتی و فرمایشی به منظور ایجاد [[مشروعیت]] ساختگی<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱/۳۸۴–۳۸۵؛ ۳/۷۲ و ۴/۲۳۴–۲۳۵</ref> اشاره می‌کرد.<ref>سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق، توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»، دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
+== [[توسعه انسانی]] ==
+[[توسعه انسانی]] عبارت است از گسترش انتخاب‌های [[بشر]] با گسترش ظرفیت‌های [[ذهنی]] [[انسان]]. [[توسعه انسانی]] این [[توانایی]] را به [[انسان‌ها]] می‌دهد که انتخاب‌های مؤثری در حوزه [[زندگی]] بهتر پیدا کنند و در زمینه قابلیت‌های خود گام بردارند.<ref>‌اخترشهر، اسلام و توسعه، ۱۰۳–۱۰۴</ref> از دیدگاه [[امام خمینی]] اساساً محور [[توسعه]] انسان است. نگاه ایشان به توسعه دیدگاهی انسان‌شناسانه و در قلمرو [[معرفت دینی]] است که [[هدف غایی]] توسعه را [[تربیت]] [[انسان کامل]] در [[جامعه]] می‌داند<ref>‌ثواقب، جلوه‌هایی از، ۱۵۳</ref>.
+امام خمینی [[اسلام]] را [[دین]] [[ترقی]] و [[پیشرفت]] می‌دانست و [[معتقد]] بود [[رشد]] و [[شکوفایی]] و ترقی [[انسان در قرآن]] است<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۵۹</ref> و [[تربیت اسلامی]] و [[انسانی]] سبب رشد و شکوفایی کشورها می‌شود.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۳</ref> ایشان با مقایسه پیشرفت [[غربی]] و [[اسلامی]]، پیشرفت غربی را ضد انسانی معرفی می‌کرد که ملت‌های [[ضعیف]] را [[اسیر]] خود کرده است و معتقد بود مشخصه‌های پیشرفت ضد انسانیِ غرب آدمخواری و [[جنگ]] و [[جدال]] است. ایشان در مقابل، [[پیشرفت اسلامی]] را انسان‌ساز می‌دانست که در [[خدمت]] [[معنویات]] است.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۸/۱۰۸</ref> ایشان معتقد بود اسلام [[دینی]] است که هم به جنبه‌های مادی زندگی انسان و هم به جنبه‌های [[معنوی]] آن اهمیت می‌دهد؛ اما برای رشد انسان‌ها، باید [[مادیات]] در خدمت [[معنویت]] قرار بگیرند.<ref>‌امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۸۸–۲۸۹ و ۱۱/۲۱۹</ref>.<ref>[[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۳، ص۵۷۹–۵۸۴.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
+# [[پرونده:IM009800.jpg|22px]] [[سید محمد صادق حسینی عسکرانی|حسینی عسکرانی، سید محمد صادق]]، [[توسعه و پیشرفت (مقاله)|مقاله «توسعه و پیشرفت»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۳''']]
 # [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[امیر سیاه‌پوش|سیاه‌پوش، امیر]]، [[پیشرفت اسلامی - سیاه‌پوش (مقاله)|مقاله «پیشرفت اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']]
 {{پایان منابع}}