زکات: تفاوت میان نسخه‌ها

زکات (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۳۷

۲۱٬۴۸۰ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۵ آوریل ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۵۸: / خط ۵۸: @@
 در پایان، [[حضرت]] رعایت این [[آداب]] و [[وظایف]] را مایه بزرگی اجر و [[پاداش]] و سبب رشد و [[هدایت]] می‌دانند<ref>[[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|دانشنامه نهج البلاغه]]، ج۱، ص 443.</ref>.
+== تفاوت معنای [[زکات]] و [[صدقه]] ==
+بیشتر [[اهل لغت]] [[زکات]] را از {{عربی|"زكا الزرع اي نمي"}} گرفته‌اند. در [[لسان العرب]] می‌نویسد: «و زکاء چیزی است که [[خداوند]] از میوه بیرون می‌آورد و [[زمین]] [[زکی]]؛ یعنی [[پاک]] و آماده»<ref>{{عربی|"والزكاء ما أخرجه الله من الثمر و أرض زكية، طيبة، سمينة}}؛ لسان العرب، ج۶، ص۶۴.</ref>؛
+بیشترین کاربرد واژه زکات، برای زکات [[غلات]] چهارگانه و طلا و [[نقره]] است که باعث [[پاکی]] [[مال]] می‌شود. در [[زکات فطره]] نیز از آن جهت به کار می‌رود که فطریه از غلات، قوت و [[خوراک]] غالب [[مردم]] داده می‌شود و در مرحله بعدی به اندازه قیمت آن پرداخت می‌شود.
+زکات در [[قرآن]]، هم به معنای زکات [[واجب]] و هم زکات [[مستحب]]؛ یعنی صدقه که عرفاً مستحب است به کار رفته. یکی از موارد روشن آن، دادن صدقه توسط علی{{ع}} در [[رکوع]] است که تعبیر به {{متن قرآن|يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ}}<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}} «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> شده است.
+می‌توان گفت در مواردی صدقه در صدقه مستحبی به کار رفته است؛ مانند [[آیه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَى}}<ref>«ای مؤمنان! صدقه‌های خود را با منّت نهادن و آزردن تباه نسازید» سوره بقره، آیه ۲۶۴.</ref>.
+با وجود این بیشترین کاربرد آن در تعهدات [[مالی]] واجب است؛ مانند: [[آیه نجوا]] که پرداخت صدقه پیش از [[دیدار]] با [[پیامبر]]{{صل}} واجب بوده است {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً}}<ref> «ای مؤمنان! چون می‌خواهید با پیامبر رازگویی کنید پیش از رازگویی‌تان صدقه‌ای بپردازید، این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است ولی اگر (چیزی) نیابید بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مجادله، آیه ۱۲.</ref> یا [[کفاره]] در [[حج]] و [[عمره]] {{متن قرآن|فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ}} <ref>«از روزه گرفتن یا صدقه دادن یا قربانی کردن» سوره بقره، آیه ۱۹۶.</ref> و یا در [[زکات]] [[واجب]] {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً}} <ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>.
+بیشترین کاربرد واژه [[صدقه]] جدای از صدقه مستحبی در زکات [[حیوان]] و [[صدقات]] الانعام است. در لسان العرب در معنای مصدّق گوید: «کسی که [[حقوق]] [[شرعی]] شتر و گوسفند را می‌گیرد»<ref>{{عربی|"الذي يأخذ الحقوق من الابل و الغنم"}}</ref> و موارد زیادی از کاربرد صدقه و یا مصدِّق درباره حیوانات است.
+در [[احادیث]] نیز بیشترین موارد کاربرد صدقه یا مصدِّق درباره حیوانات است؛ مانند: {{عربی|"صدقة الخيل"}} و {{عربی|"صدقة الرقيق"}}. همه فرمان‌ها که برای دریافت زکات با عنوان صدقه از [[پیامبر]]{{صل}} علی{{ع}} و [[خلفا]] صادر شده مربوط به زکات حیوانات است<ref>{{عربی|باب فرض صدقة الابل}} ر.ک: لسان العرب، ج۷، ص۳۰۹؛ ابی عبید، الاموال، ص۴۴۷.</ref>.
+مرحوم [[کلینی]] در باب بندی [[کافی]] در این باره بسیار دقیق بوده و صدقه را درباره زکات حیوانات به کار برده است: مانند: {{عربی|"باب ما يجب عليه الصدقة من الحيوان و ما لا يجب"}}، {{عربی|"صدقة الابل"}}، {{عربی|"صدقة البقر"}}، {{عربی|"صدقة الغنم"}}<ref>کافی، ج۳، ص۵۳۰، ۵۳۱ و ۵۳۴.</ref>، {{عربی|"باب أدب المصدِّق"}} در این باب، هشت [[روایت]] آمده که شش روایت آن درباره صدقه حیوان و شیوه دریافت زکات انعام سه گانه است و یک مورد هم مربوط به [[خراج]] است<ref>کافی، ج۳، ص۵۳۶ – ۵۴۰.</ref>.
+جالب است بدانیم در آیه‌های [[وجوب]] زکات و [[مصرف زکات]] و آیه‌ای که در [[شأن نزول]] آن، حکایت یکی از متخلفان [[پرداخت زکات]] گوسفند آمده است از واژه صدقه استفاده شده است که عبارتند از:
+#برابر [[روایات]] پس از [[نزول آیه]] [[زکات]]، پیامبر{{صل}} آن را به [[مردم]] [[ابلاغ]] کرد و یک سال بعد زکات را گردآوری نمود: {{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ...}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>. در این [[آیه]] که درباره دستور دریافت [[زکات]] است از واژه [[صدقه]] استفاده شده است.
+#آیه‌ای که مصارف هشت‌گانه زکات را بیان کرده این گونه آغاز می‌شود: {{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ}}<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}} «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref> [[صدقه‌ها]]؛ یعنی زکات‌های [[واجب]] به [[مصرف]] این هشت گروه می‌رسد.
+#آیه مانع الزکات که درباره [[ثعلبه]] نازل شد: {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ * فَلَمَّا آتَاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که با خداوند پیمان بستند که اگر از بخشش خود به ما ارزانی دارد ما بی‌چون و چرا زکات خواهیم داد و بی‌گمان از شایستگان خواهیم بود * و چون (خداوند) از بخشش خود به آنان ارزانی داشت تنگ‌چشمی ورزیدند و با رویگردانی بازگشتند» سوره توبه، آیه ۷۵-۷۶.</ref>.
+این آیه درباره [[ثعلبة بن حاطب انصاری]] نازل شد. زمانی که به [[دعای پیامبر]]{{صل}} از [[فقر]] [[نجات]] یافت، بر اثر کمبود علوفه برای گوسفندان خود از [[مدینه]] خارج شد. هنگامی [[پیامبر]]{{صل}} برای دریافت زکات [[مأمور]] فرستاد، [[بخل]] ورزید و گفت: این همان [[جزیه]] است! پیامبر{{صل}} درباره وی فرمود: «وای بر تو ای ثعلبه! وای بر تو ای ثعلبه!»<ref>بحار الأنوار، ج۲۱، ص۴۱؛ سفینة البحار (۸ جلدی)، ج۱، ص۴۹۷؛ سیوطی، در المنثور، ج۳، ص۲۶۲.</ref>.
+در این آیه نیز [[تصدق]] در زکات واجب گوسفند به کار رفته است که نشان می‌دهد دستور دریافت زکات و مصرف آن با واژه صدقه بیان شده است. این [[آیات]] با توجه به [[روایات]]، نشان می‌دهد که [[حکم]] [[گرفتن زکات]] به تازگی نازل شده است.
+نکته‌ای: در برابر آنچه گذشت، این احتمال وجود دارد که استفاده از واژه [[صدقه]] در این [[آیات]] به جهت غالب بودن [[زکات]] حیوانات سه گانه در آن [[زمان]] بوده است و [[تشریع]] [[زکات]] چه در طلا و چه در [[نقره]]، جو، گندم، خرما، کشمش و حیوانات سه گانه همه در [[سال هشتم هجری]] بوده است؛ زیرا دریافت و [[مصرف]]، شامل همه [[احکام]] زکات می‌شود و از آنجا که بیشتر [[مردم]] [[حجاز]] دام‌دار بودند اعزام‌های [[پیامبر]]{{صل}} برای دریافت زکات بیشتر به آبگاه‌های قبائل بوده که دارای شتر و و گوسفند بودند. به این جهت از واژه صدقه استفاده شده است. در عین این که در مواردی افراد را برای دریافت زکات [[غلات]] اعزام می‌کردند. موارد تخمین که پس از این اشاره می‌شود در این باره است؛ اما از آنجا که [[پرداخت زکات]] طلا و نقره که به آن [[اموال]] باطنه گفته می‌شود مشکل بوده و عده اندکی در آن زمان از آن برخوردار بودند و امکان [[نظارت بر آن]] نبوده، [[قرآن]] مردم را از کنز و [[ذخیره]] طلا و نقره [[نهی]] کرده است و بخیلان را به [[عذاب الهی]] [[وعده]] داده است{{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}} <ref>«(ایشان) و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند و آن را در راه خداوند نمی‌بخشند به عذابی دردناک نوید ده!» سوره توبه، آیه ۳۴</ref>؛ از این رو، [[بخل]] در [[آیه کنز]] به مانع الزکاة [[تفسیر]] شده است<ref>ر.ک: نور الثقلین، ج۲، ص۲۱۳ و ۲۱۴، در سخنی پیامبر{{صل}} فرمود: هر مالی که زکات آن داده شود کنز نیست.</ref>.
+در مانع الزکات‌های [[زمان ابوبکر]] نیز از تعبیر صدقه استفاده شده است؛ زیرا آنها از [[قبایل]] گوناگون بودند که از پرداخت زکات حیوانات خود [[امتناع]] می‌کردند<ref>ر.ک: تاریخ الاسلام، «عهد الخلفاء»، ص۲۷؛ ابوبکر می‌‌گفت: اگر به من شتر یا بزی که به پیامبر{{صل}} می‌دادند ندهند با آنها می‌جنگم.</ref>.
+در بیشتر روایاتی که [[زکات]] بر [[بنی هاشم]] [[حرام]] شده از تعبیر [[صدقه]] استفاده گردیده است<ref>ر.ک: وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۸۵ - ۱۸۷، باب نهم از ابواب المستحقین، در شش روایت از هفت روایت آن، تعبیر صدقه دارد.</ref>. اینها همه نشان می‌دهد که منبع مهم زکات، حیوانات سه گانه به ویژه شتر بوده است و به همین جهت از واژه صدقه استفاده شده است.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج3، ص 173 - 176.</ref>
+==[[فلسفه]] و اهمیت زکات==
+در [[روایات]] بر اهمیت و فلسفه[[زکات]] به گونه‌های مختلف اشاره شده است. در [[وصیت نامه]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} می‌خوانیم که [[پرداخت زکات]] باعث خاموش شدن [[خشم خداوند]] است <ref>وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۰: {{متن حدیث|اللَّهَ اللَّهَ فِي الزَّكَاةِ، فَإِنَّهَا تُطْفِئُ غَضَبَ رَبِّكُمْ}}.</ref>.
+در کتاب [[شریف]] [[نهج البلاغه]] در فلسفه زکات آمده است: «[[خداوند تعالی]] روزی تهیدستان را در مال‌های [[توانگران]] قرار داده است. پس [[فقیر]]، گرسنه نشود جز آنچه توانگر منع نماید و خداوند تعالی توانگران را از این، بازخواست کند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ أَقْوَاتَ الْفُقَرَاءِ فَمَا جَاعَ فَقِيرٌ إِلَّا بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ وَ اللَّهُ تَعَالَى [جَدُّهُ] سَائِلُهُمْ عَنْ ذَلِكَ}}؛ وسائل الشیعه، ج۶، ص۱۵؛ نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت ۳۲۰، ص۱۲۴۲.</ref>؛
+در برخی [[نسخه‌های نهج البلاغه]]<ref>نهج البلاغه، صبحی صالح، ترجمه شهیدی، حکمت ۳۲۸.</ref> و در شرح‌های [[ابن میثم]]<ref>ابن میثم شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۰۵. از معنایی که ذکر شده معلوم می‌شود متن منع بوده؛ ولی در چاپ کتاب متن را از نسخه‌های دیگر گرفته‌اند.</ref> و [[ابن ابی الحدید]]<ref>شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۹، حکمت ۳۳۴.</ref> آمده {{متن حدیث|بِمَا مُتِّعَ بِهِ غَنِيٌّ}}؛ یعنی [[گرسنگی]] فقیر از آن جهت است که توانگر از [[حقّ]] وی استفاده کرده است». در [[الاموال]] [[ابو عبید]] با تفاوتی [[مسند]] از [[ابو جعفر محمد بن علی]]{{ع}} نقل شده است که [[امام علی]]{{ع}} فرمود: «[[خداوند]] در [[اموال]] [[توانگران]] به مقداری [[حق]] [[واجب]] قرار داده که [[نیازمندان]] را کفایت کند. پس اگر گرسنه شدند یا عریان گردیدند یا گرفتار شدت [[فقر]] شدند به جهت امساک توانگران است. و بر [[خداوند تعالی]] است که [[اعمال]] توانگران را [[محاسبه]] و آنان را [[عذاب]] نماید». <ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ عَلَى أَغْنِيَاءِ فِي أَمْوَالِهِمْ مَا یَکْفِی الْفُقَراءَ فَإِنْ جَاعُوا أَوْ عَرُوا أَوْ جَهَدُوا فَبِمَنْعِ الْأَغْنِيَاءِ وَ حَقٌّ عَلَى اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی أَنْ يُحَاسِبَهُمْ وَ یُعَذِّبَهُمْ}}؛ ابوعبید، الاموال، ص۷۰۹؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۲۸ به نقل از دعائم الاسلام.</ref>؛
+مشابه این سخن در [[تاریخ]] [[بغداد]] به نقل از [[محمد حنفیه]] از [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} از [[رسول خدا]]{{صل}} نقل شده است: «خداوند در اموال توانگران به مقدار نیاز [[فقرا]] قرار داده. پس اگر به آنان نپرداختند تا این که گرسنه شدند و عریان گردیدند و یا گرفتار شدت فقر شدند. خداوند تعالی اعمال توانگران را محاسبه شدید می‌نماید و آنان را بسیار سخت عذاب می‌کند»<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ فَرَضَ فِي أَمْوَالِ الْأَغْنِيَاءِ قَدْرَ مَا یَسَعَهُمْ فَإِنْ مَنَعُوهُمْ حَتَّی یَجُوعُوا وَ یَعْرُوا وَ یَجْهَدُوا یُحَاسِبْهُمُ اللهُ حِساباً شَدِيداً عَذِّبْهُمْ عَذَاباً نُكْراً}}؛ مصادر نهج البلاغه، ج۴، ص۲۵۲ به نقل از تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۰۸ و (۱۴جلدی)، ج۲، ص۳۷۸.</ref>؛
+این [[حدیث شریف]] [[تواتر اجمالی]] دارد و [[فلسفه]] [[زکات]] را بیان می‌کند که تأمین نیازهای عمومی فقرا بر عهده [[ثروتمندان]] است که با [[پرداخت زکات]] انجام می‌شود. بنابراین اگر با پرداخت زکات، نیازهای اولیه ایشان برآورده نشود توانگران در برابر آنها [[مسئول]] می‌باشند و باید پاسخ‌گوی حق آنان باشند و گرنه خداوند [[برکت]] و [[نعمت]] خود را از آنان می‌گیرد. از علی{{ع}} نقل شده است که فرمود: «زمانی که [[زکات]] ندهند [[زمین]] برکت خود را در [[زراعت]]، میوه و معدن‌ها منع می‌نماید»<ref>{{متن حدیث|إِذَا مَنَعُوا الزَّكَاةَ، مَنَعَتِ الْأَرْضُ بَرَكَتَهَا مِنَ الزَّرْعِ وَ الثِّمَارِ وَ الْمَعَادِنِ كُلَّهَا}}؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۱۵.</ref>؛
+در وصایای [[پیامبر]]{{صل}} به علی{{ع}} [[منع زکات]] به منزله [[کفر به خدا]] معرفی شده است<ref>بحار الأنوار، ج۹۳، ص۱۳.</ref> که نشانگر اهمیت این [[فریضه الهی]] است. علی{{ع}} مانع الزکات را مشمول [[لعن خدا]] دانسته است:{{متن حدیث|لَعَنَ اللَّهُ مَانِعَ الزَّكَاةِ}}<ref>موسوعة علی بن ابی طالب{{ع}}، ص۲۱۲، به نقل از المصنف ابن ابی شیبه، ج۱، ص۱۳۱.</ref>؛
+در رساله [[محکم و متشابه]] - گرچه در انتساب [[روایات]] آن به حضرت تردیدهایی است اما صاحب وسائل به آن [[اعتماد]] کرده است - حدود و شرایطی برای [[پرداخت زکات]] به نقل از [[امیر المؤمنین]]{{ع}} آورده شده:
+حدود [[زکات]] چهار چیز است:
+#[[شناخت]] زمانی که زکات [[واجب]] می‌شود؛
+#قیمت؛
+#موضعی که در آن است؛
+#عدد و تعداد آن<ref>وسائل الشیعه، ج۶، ص۳۷ - ۳۸.</ref>.<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج3، ص 177 - 179.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
+# [[پرونده: 1100830.jpg|22px]] [[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳ (کتاب)|'''سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین ج۳''']]
 # [[پرونده:13681048.jpg|22px]] [[سید حسین دین‌پرور|دین‌پرور، سید حسین]]، [[دانشنامه نهج البلاغه ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه نهج البلاغه ج۱''']]
 # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']]