امامت در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[امامت]]و موضوعات و مسائل حول آن از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که در هر [[عصر]] و زمانی از اعصار [[حیات]] [[اهل بیت]]{{عم}} مورد تاکید آن حضرات بوده و [[معصومین]] با بیان‌های مختلف، به تبیین مفهوم [[امامت]]، جایگاه آن، [[ضرورت امامت]] و اموری همچون [[شرایط امام]]، [[حقوق امام]]، [[وظایف امام]] و... پرداخته‌اند. [[عصر امام سجاد]]{{ع}} نیز از این مسأله استثنا نبوده و فرمایشات آن [[حضرت]] پیرامون [[امامت]] با توجه به [[خفقان]] [[سیاسی]] موجود در آن [[عصر]] غالباً در قالب [[ادعیه]] برجای مانده از ایشان قابل [[مشاهده]] است. در این راستا [[امام]]{{ع}} در سخت‌‌ترین و خطرناک‌‌ترین دوران [[حکومت اموی]]، برای شناساندن [[مقام]] و [[جایگاه اهل‌بیت]]{{عم}} به عنوان [[امامان]] [[امت]] و ادامه‌دهندگان راه [[رسالت]]، از [[راهبردی]] خلاقانه مدد گرفته است و آن عبارت است از [[ذکر]] صلوات‌های مکرّر بر [[محمد]] و [[آل]] طاهرینش به انواع گوناگون در خلال [[دعاهای صحیفه]]. [[حضرت]] در متن صلوات‌ها با به‌کارگیری واژگان و تعابیری کوتاه و پرمحتوا، به ویژگی‌ها و [[مقامات]] والا و منحصربه‌فرد [[امام]] همچون [[عصمت]]، [[برتری]] [[علمی]]، [[برگزیدگی]]، [[تقرب]] و [[رفعت]] [[مقام]]... و نیز [[وظایف]] متقابل [[امام]] و [[مردم]] اشاره می‌کند.

[[ضرورت وجود امام]] و تداوم این رشته [[مبارک]] و حلقه وصل بین [[خالق]] و مخلوق برای راهبری بسوی [[کمال]] و [[شکوفایی]] [[ دین]]، [[بدیهی]] است. [[ضرورت امامت]] جهاتی دیگر نیز دارد، که از دسترس [[فهم]] [[بشر]] دور بوده و نیاز به بیان [[وحیانی]] دارد. فرازی که در پی آمده، بیانگر این ضرورت‌ها است.

[[حکمت]] خداوندی بر [[لزوم]] تداوم [[امام]] چه از منظر [[تکوین]] و چه از منظر [[ضرورت اجتماعی]]، برای همه دوران‌ها و نسل‌ها تأکید دارد. تا که؛ از سویی رشته اتصال [[خالق]] و مخلوق و وسیله [[نزول]] [[فیض]] از فیّاض مطلق باشد؛ {{متن حدیث|أَنْ وَصَلْتَ حَبْلَهُ بِحَبْلِکَ}} و از سویی [[هدایت]] و راهبری [[مردمان]] را در راه [[سعادت]] و [[کمال]] [[دینی]] و [[دنیایی]]، [[سرپرستی]] و راهبری نماید.؛ چراکه [[امام]] [[شایسته]] {{متن حدیث|کَهْفُ الْمُؤْمِنِینَ وَ عُرْوَةُ الْمُتَمَسِّکِینَ، وَ بَهَاءُ الْعَالَمِینَ}} بودن است.<ref>مقاله امامت در صحیفه سجادیه، ناصر باقری بیدهندی، نشریه مطالعات اهل بیت شناسی، شماره2، بهار و تابستان 94.</ref>.

{{متن حدیث|رَبِّ صَلِّ عَلَى أَطَایِبِ أَهْلِ بَیْتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِکَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِکَ، وَ حَفَظَةَ دِینِکَ، وَ خُلَفَاءَکَ فِی أَرْضِکَ، وَ حُجَجَکَ عَلَى عِبَادِکَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرَادَتِکَ، وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَةَ إِلَیْکَ، وَ الْمَسْلَکَ إِلَى جَنَّتِکَ}}<ref>صحیفه سجادیه، دعای 47، فراز56.</ref>؛ اى [[پروردگار]] من، بر [[اهل‌بیت]] طیّبین او که آنان را براى [[قیام]] به امر خود برگزیده‏‌اى و [[خازنان علم]] خود و [[حافظان]][[ دین]] خود و خلفاى خود بر روى [[زمین]] و حجتهاى خود بر [[بندگان]] قرار داده‏‌اى و آنان را به خواست خود از هر [[ناپاک]] [[پاک]] گردانیده‏‌اى و طریق رسیدن به [[مقام قرب]] خود و وصول به [[بهشت]] ساخته‏‌اى، تحیّت و [[درود]] بفرست.‏»  

یکی از [[شرایط امام]] وجود [[نصّ]] بر [[امامت]] اوست. [[امام سجاد]] {{ع}} از ویژگی برجسته [[اهل‌بیت]] {{عم}} که همان [[برگزیدگی]] [[الهی]] است چنین یاد می‌کند: {{متن حدیث|الَّذِينَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِكَ}}<ref>دعای ۴۷.</ref> مقصود از [[اختیار]] و [[برگزیدن]] اهل‌بیت این است که [[خداوند]] هم از نظر [[تکوین]] و [[خلقت]] و هم از نظر [[تشریع]] آنان را [[برگزیده]] است. بنابراین دیگران در [[انتخاب امام]] اختیاری ندارند و امامت امری [[منصوص]] می‌باشد. همچنین [[حضرت]] با عطف “عترت” بر “محمد”<ref>نیایش سی‌و‌چهارم.</ref> به [[برتری]] و برگزیدگی [[خاندان]] [[عترت]] بر سایر آفریده‌ها تأکید نموده است.

{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا الْمَقَامَ لِخُلَفَائِکَ وَ أَصْفِیَائِکَ وَ مَوَاضِعَ أُمَنَائِکَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِهَا....}}<ref>صحیفه سجادیه، دعای 48، فراز 9.</ref>.؛ بار خدایا، این جایگاه، جاى خلفاى تو و [[برگزیدگان]] توست. و‏جایگاه رفیع امینان تو که آنان را بدان اختصاص داده‌‏اى».  

یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های هر [[امام]] [[شیعه]] عصمت است که با استفاده از [[قاعده لطف]] و [[حکمت الهی]] [[اثبات]] می‌گردد. از آنجا که امام {{ع}} تمام [[مسئولیت‌ها]] و [[وظایف]] [[پیامبر]] {{صل}} را به جز دریافت و [[ابلاغ وحی]] به عهده دارد، بنابراین باید همچون پیامبر {{صل}} عصمتی همه جانبه داشته باشد. [[امام سجاد]] {{ع}} با بیان {{متن حدیث|أَطَايِبِ‏ أَهْلِ‏ بَيْتِهِ‏}}<ref>دعای ۴۷.</ref> به ویژگی انحصاری [[اهل]] بیتی که منزه از نقائص و دور از تمام [[زشتی‌ها]] و متصف به تمام [[صفات کمالیه]] و [[معصوم]] می‌باشد، اشاره می‌کند؛ و همچنین با تأکید بر [[تطهیر]] و [[پاکی]] آنان از [[رجس]] و [[پلیدی]] به خواست [[خداوند]]، {{متن حدیث|وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِيراً بِإِرَادَتِكَ}}<ref>دعای ۴۷.</ref> به نحو دیگری به [[عصمت ائمه]] اشاره می‌نماید. بنابراین یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های [[اهل‌بیت]] برای [[منصب]] والای [[امامت]] پاکی و عصمت ایشان است. [[حضرت]] با آوردن این سخنان، به مضمون [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}}<ref>جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.</ref> اشاره می‌نماید و در [[حقیقت]] مصداق واقعی [[اهل بیت]] را همانا [[معصومین]] {{عم}} معرفی می‌کند. امام سجاد {{ع}} تنها به تطهیر اهل‌بیت اشاره ننموده بلکه می‌فرماید: {{متن حدیث|تَطْهِيراً بِإِرَادَتِكَ}} تا [[اراده الهی]] را در این تطهیر بیشتر نمودار سازد و به [[مردم]] اعلام کند که [[جانشین پیامبر]] با [[اراده خداوند]] این [[مقامات]] را کسب نموده و [[شایسته]] امامت شده است؛ لذا هر کسی شایسته این [[مقام]] نیست. این [[کلام]] حضرت خود اعتراضی است به کسانی که بعد از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} خودسرانه، [[اراده]] بی‌تدبیرانه خودشان را بر اراده الهی ترجیح دادند و [[حق]] [[ائمه]] {{عم}} را نادیده گرفتند و بر این [[خاندان]] [[مطهر]] [[ستم‌ها]] روا داشتند. امام سجاد {{ع}} در جای جای [[صحیفه]] برای [[دفاع]] از [[مقام امامت]]، با صلوات‌های مکرر از ائمه {{ع}} با تعابیری همچون “طیّبین، طاهرین، انجبین، [[ابرار]]، [[اخیار]]، صفوه” یاد می‌کند<ref>دعاهای ۲، ۶، ۱۷، ۲۴، ۳۴،۴۳.</ref>. این ویژگی‌ها علاوه بر خاص نمودن [[مقام]] این بزرگواران، تأکیدی بر [[مقام عصمت]] و [[پاکی]] ایشان است.<ref>[[ام‌البنین خالقیان|خالقیان، ام‌البنین]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «امامت»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۸۷.</ref>.

بیان [[دین]] و [[پاسخگویی]] و راهبری [[مردمان]] در راه [[سعادت]] و [[کمال]] [[دنیوی]] و [[اخروی]]، نیاز به دانشی متصل به [[علم]] بی‌نهایت [[الهی]] دارد، که [[امامان]] دارای این [[مقام علمی]] هستند.

اختصاص ایشان به اقامه امور [[الهی]]  

پس از [[شناخت]] [[امامان برحق]] نخستین [[وظیفه]] ما [[تصدیق]] آنان و اعتراف به [[حقانیت]] ایشان است: بار خدایا، مرا از کسانی قرار ده که تو را به یکتایی می‌پرستند و به تو ایمان آورده‌اند و پیامبرت را تصدیق کرده‌اند و امامان را به [[پیشوایی]] پذیرفته‌اند<ref>صحیفه سجادیه، دعای 48</ref>. همچنین امام سجاد {{ع}} کسانی را که به [[امامت ائمه]] {{عم}} معترف و پیرو [[راه]] ایشانند می‌ستاید و برایشان درخواست [[رحمت الهی]] می‌کند<ref>صحیفه سجادیه، دعای 48</ref>. امام سجاد {{ع}} [[اطاعت از امام]] را [[وظیفه الهی]] مردم می‌داند و می‌فرماید: «[[فرمان]] داده‌ای که به هرچه امام امر می‌کند اطاعت کنند و از هرچه [[نهی]] می‌کند باز ایستند و کس بر او پیشی نگیرد و کس از او واپس نماند»<ref>صحیفه سجادیه، دعای 48</ref> و برای موفق شدن در انجام این [[وظیفه]] چنین [[دعا]] می‌کند: «ما را از نیوشندگان و [[فرمانبرداران]] [[امر]] او قرار ده و چنان کن که در [[راه]] رضای او [[سعی]] کنیم و یاریش نماییم و مدافع او در برابر دشمنش باشیم»<ref>صحیفه سجادیه، دعای 47</ref>.

{{متن حدیث|اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنِی مِنْ أَهْلِ التَّوْحِیدِ وَ الْإِیمَانِ بِکَ، وَ التَّصْدِیقِ بِرَسُولِکَ، وَ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ حَتَمْتَ طَاعَتَهُمْ مِمَّنْ یَجْرِی ذَلِکَ بِهِ وَ عَلَى یَدَیْهِ، آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ}}<ref>صحیفه سجادیه، دعای 48، فراز 12.</ref>؛ «بار خدایا، مرا از کسانى قرار ده که تو را به یکتایى مى‏‌پرستند و به تو [[ایمان]] آورده‌‏اند و پیامبرت را [[تصدیق]] کرده‌‏اند و [[امامان]] را به پیشوایى پذیرفته‏‌اند امامانى که اطاعتشان را [[فریضه]] ساخته‌‏اى و [[ایمان]] به تو و [[تصدیق]] به [[رسول]] تو به دست ایشان [[اجرا]] مى‏‌شود. آمین [[رب العالمین]]».

و این [[تصدیق]] به [[جایگاه الهی]] [[امامان]] و [[اطاعت]] از ایشان به [[امر خداوند]]، [[جامعه]] را به منزل‌گاهی می‌رساند که در راه [[اطاعت]] و [[استماع]] [[امام]] از [[خدا]] نیز [[یاری]] بطلبند.

در بیان [[دعاهای صحیفه]]، به گونه ضمنی، ارزش‌های [[رهبری]] در [[مدیریت]] [[نیروی انسانی]] و [[جامعه اسلامی]] [[یادآوری]] شده و [[تلاش]] در جهت جلب [[رضایت]] [[امامان بر حق]] و [[دفاع]] از [[حریم]] ایشان را [[وظیفه]] [[جامعه دینی]] و مایه [[تقرب الهی]] و از مصادیق بارز [[یاری امام]] برشمرده است؛

[[دعا]] در [[حق امام]] و یا [[امامان]]، دارای آثار [[دنیوی]] و [[اخروی]] است و در [[سعادت]] نقش‌آفرین است، هما‌نطور که [[امام]] در فرازهایی از دیگر دعاهایشان به آن پرداخته‌اند؛

از دیگر [[وظایف]] [[جامعه]] در برابر [[امام]]؛[[ زیارت]] ایشان در [[زمان]] [[حیات]] که بیانی دیگر از [[مرجعیت]] ایشان است، می‌باشد. در دوره بعد از [[حیات]] نیز [[زیارت قبور]] ایشان، دارای آثار و موهبات [[دنیوی]] و [[اخروی]] است که در [[عالم آخرت]] می‌توان بدان بهره‌مند گردید؛

از شیوه‌های [[تبلیغی]] و [[مبارزاتی]] [[امام سجاد]]{{ع}} [[تبیین معارف]] [[اسلام]] در قالب [[دعا]] است. یکی از مضامین مهم [[سیاسی]] ـ [[دینی]] [[صحیفه]]، طرح مسئله [[امامت]] است.  

 

مفهوم [[امامت]] به صورت یک مفهوم [[شیعی]]، علاوه بر جنبه احقّیت برای [[خلافت]] و [[رهبری]]، جنبه‌های [[الهی]] [[عصمت]] و بهره‌گیری از [[علوم الهی]] و [[انبیاء]] را در حدی والا نشان می‌دهد. بازکاوری مفهوم [[امامت]] در [[صحیفه سجادیه]] از دو سو حائز اهمیت است از یک سو [[معرفت حقیقی]] به [[امام]] جز از راه [[امام]] ممکن نمی‌باشد و از سویی دیگر نیاز هر چه بیشتر ما به [[شناخت]] [[جایگاه امامت]] [[امام]] است. [[ضرورت]] وجود و تداوم [[امام]]، در برقراری [[ارتباط]] [[فیض]] بین [[خداوند]] و [[خلق]] و برای تبیین و صیانت [[دین]]، در [[کلام]] [[صحیفه]] بیان شده است.  

ویژگی‌های [[یاران امام]] نیز در [[انتظار]] و [[اطاعت]] و [[پیروی]] و اعتراف به [[مقام]] ایشان و تمامی آن‌چه [[گذشت]]، در طول این مقاله با نگاهی تحلیلی- توصیفی و از میان بیانات [[سید]] ساجدین{{ع}} استخراج و دسته‌بندی گردید.