صبر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== | == معناشناسی لغوی == | ||
[[صبر]] نقیض [[جزع]]<ref>ترتیب العین، ج ۲، ص ۹۶۶، «صبر».</ref> = "بی‌تابی" و در لغت به سه معنا آمده است: حبس و نگهداری؛ قسمت بالای یک چیز؛ نوعی از سنگ سخت. | |||
به عبارت دیگر: صبر عبارت است از امساک در تنگناها و خویشتن داری به مقتضای [[عقل]] و [[شرع]] یا حبس [[نفس]] از چیزی که [[عقل]] و [[شرع]] حبس [[نفس]] از آن را اقتضا کند<ref>مفردات، ص ۴۷۴، «صبر».</ref>.<ref>فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref> | |||
== روش [[قرآن کریم]] در [[دعوت]] به [[صبر]] == | == روش [[قرآن کریم]] در [[دعوت]] به [[صبر]] == | ||
روش قرآن کریم در دعوت به صبر را، بر اساس [[آیات]] این کتاب [[نورانی]] می‌توان در این چند بند خلاصه نمود: | |||
# [[قرآن کریم]]، نخست [[مردمان]] را امر می‌فرماید که از | # [[قرآن کریم]]، نخست [[مردمان]] را امر می‌فرماید که از صبر [[کمک]] گیرند. در این‌گونه از [[آیات]]، "آنچه بر آن صبر می‌شود" معمولاً حذف شده است، تا بر اساس قواعد زبان [[عرب]]، عمومیّت آن را به اشاره گیرد. از این‌رو می‌توان از صبر [[کمک]] گرفت و به واسطه آن [[یاری]] جست، تا در [[سیر و سلوک]]، در حلّ مشکلات و باز شدن درب‌های [[مقامات]] [[عالی]]، [[آدمی]] فرونمانده به [[سعادت]] دو جهانی نائل شود. به این [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref>. | ||
# زان پس [[وعده]] می‌فرماید که [[خداوند متعال]] با [[صابران]] است، و تأکید می‌نماید که این مسأله باعث می‌شود تا [[عنایت ویژه]] او شامل حال آنان شود. این [[وعده]] در بسیاری از [[آیات]] این کتاب تکرار شده، و برای تحریک جان‌های مشتاقْ به‌سوی تحصیل [[فضیلت]] | # زان پس [[وعده]] می‌فرماید که [[خداوند متعال]] با [[صابران]] است، و تأکید می‌نماید که این مسأله باعث می‌شود تا [[عنایت ویژه]] او شامل حال آنان شود. این [[وعده]] در بسیاری از [[آیات]] این کتاب تکرار شده، و برای تحریک جان‌های مشتاقْ به‌سوی تحصیل [[فضیلت]] صبر و صبرورزی، بسیار [[نافع]] است. | ||
# [[خداوند متعال]] نکته‌ای لطیف را به یادآوری می‌گیرد؛ و آن اینکه آزمایش‌ها و ابتلاهای [[دنیایی]]، از لوازم جدایی‌ناپذیر موجودات این [[دنیا]] و حیات آن است؛ چه کامل شدن هر موجودی وابسته به همین آزمایش‌ها و [[گرفتاری‌ها]] است. [[آدمی]] در این میان با [[اختیار]] خود به این وسیله [[تکامل]] می‌یابد، و دیگر موجودات بدون آنکه از اختیاری برخوردار باشند، به چنین کمالی متناسب با نوع وجود خود دست می‌یابند. به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ}}<ref>«سپس به آسمان رو آورد که (چون) دودی بود و به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید! گفتند: فرمانبردارانه آمدیم» سوره فصلت، آیه ۱۱.</ref>؛ {{متن قرآن|مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«هیچ جنبنده‌ای نیست مگر که او بر هستیش چیرگی دارد؛ به راستی پروردگار من بر راهی راست است» سوره هود، آیه ۵۶.</ref>. [[انسان]]، یگانه موجودی است که در این آزمایش‌ها و [[گرفتاری‌ها]] [[اختیار]] داشته، می‌تواند روش خود را [[انتخاب]] نماید؛ از این‌رو یا در آنها مردود شده به واسطه عدم | # [[خداوند متعال]] نکته‌ای لطیف را به یادآوری می‌گیرد؛ و آن اینکه آزمایش‌ها و ابتلاهای [[دنیایی]]، از لوازم جدایی‌ناپذیر موجودات این [[دنیا]] و حیات آن است؛ چه کامل شدن هر موجودی وابسته به همین آزمایش‌ها و [[گرفتاری‌ها]] است. [[آدمی]] در این میان با [[اختیار]] خود به این وسیله [[تکامل]] می‌یابد، و دیگر موجودات بدون آنکه از اختیاری برخوردار باشند، به چنین کمالی متناسب با نوع وجود خود دست می‌یابند. به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ}}<ref>«سپس به آسمان رو آورد که (چون) دودی بود و به آن و به زمین فرمود: خواه یا ناخواه بیایید! گفتند: فرمانبردارانه آمدیم» سوره فصلت، آیه ۱۱.</ref>؛ {{متن قرآن|مَا مِنْ دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا إِنَّ رَبِّي عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«هیچ جنبنده‌ای نیست مگر که او بر هستیش چیرگی دارد؛ به راستی پروردگار من بر راهی راست است» سوره هود، آیه ۵۶.</ref>. [[انسان]]، یگانه موجودی است که در این آزمایش‌ها و [[گرفتاری‌ها]] [[اختیار]] داشته، می‌تواند روش خود را [[انتخاب]] نماید؛ از این‌رو یا در آنها مردود شده به واسطه عدم صبر کردن بر آنها تنها از گرفتاری بدون اجر و [[ثواب]]، [[رنج]] برَد؛ و یا آنکه در آن امتحان‌ها پیروز شده به درجات بلند و [[مقامات]] رفیع دست یابد. در این صورت این [[بلاها]] او را تصفیه کرده به شفافیت [[روحانی]] می‌رساند، همان‌گونه که سنگ طلا نیز در [[آتش]] نهاده می‌شود، تا [[آتش]] ناخالصی‌های آن را زدوده باعث ارزشمند شدنش گردد: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ * الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! * همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}} (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) * بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵-۱۵۷.</ref>. | ||
# پس از آن، گه گاه اشاره می‌فرماید که به دست آوردن ملکه [[تقوی]]، در گرو | # پس از آن، گه گاه اشاره می‌فرماید که به دست آوردن ملکه [[تقوی]]، در گرو صبر است. از این‌رو هرکس بر [[مصائب]] و [[سختی‌ها]] صبر نورزد، به [[گناهان]] گرفتار می‌شود؛ همان‌گونه که کسی که بر انجام [[طاعات]] [[الهی]] صبر نکند، سرانجام به [[گناهان]] [[مبتلا]] می‌شود؛ پر واضح است که این هر دو در مقابل [[تقوی]] قرار دارد. [[آیه]] زیرین در شمار این [[آیات]] قرار دارد: {{متن قرآن|وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ}}<ref>«و به ویژه شکیبایان در سختی و رنج و در هنگامه کارزار، آنها راستگویند و آنانند که به راستی پرهیزگارند» سوره بقره، آیه ۱۷۷.</ref> | ||
# در مرتبه پنجم نیز، [[راهنمائی]] می‌فرماید که [[صابران]] مورد [[محبّت]] [[الهی]] هستند؛ و می‌دانیم که هرکس مشمول [[محبّت]] [[الهی]] گردد، بدون تردید به خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] دست یافته است: {{متن قرآن|وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ * وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ * فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و بسا پیامبرانی که همراه آنان توده‌های انبوه به نبرد (با دشمنان خداوند) پرداختند و در راه خداوند هر چه به ایشان رسید نه سست و نه ناتوان شدند و نه تن به زبونی سپردند؛ و خداوند شکیبایان را دوست می‌دارد * و گفتارشان جز این نبود که (می) گفتند: پروردگارا! از گناهان ما و گزافکاری‌ها که در کار خویش کرده‌ایم در گذر و گام‌های ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران پیروز گردان * پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۶-۱۴۸.</ref>. در برخی از [[آیات]] همین [[کتاب الهی]]، به ثواب‌های دو جهانی که برای [[صابران]] فراهم شده، اشاره می‌شود. در شمار آیاتی که [[ثواب]] این جهانی آنان را روشن می‌فرماید، می‌توان به این [[آیه]] اشاره کرد: {{متن قرآن|إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«چنین است که هر کس پرهیزگاری ورزد و شکیبایی کند بی‌گمان خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گرداند» سوره یوسف، آیه ۹۰.</ref>. درباره [[ثواب]] [[اخروی]] اینان نیز، می‌توان گفت که هر عملی در [[قیامت]] از ثوابی معیّن و مشخص برخوردار است؛ [[صابران]] اما ثوابی غیر محدود در می‌یابند، که بر خلاف دیگر ثواب‌ها از اندازه‌ای مشخص بهره‌مند نیست: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰ | # در مرتبه پنجم نیز، [[راهنمائی]] می‌فرماید که [[صابران]] مورد [[محبّت]] [[الهی]] هستند؛ و می‌دانیم که هرکس مشمول [[محبّت]] [[الهی]] گردد، بدون تردید به خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] دست یافته است: {{متن قرآن|وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ * وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ * فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و بسا پیامبرانی که همراه آنان توده‌های انبوه به نبرد (با دشمنان خداوند) پرداختند و در راه خداوند هر چه به ایشان رسید نه سست و نه ناتوان شدند و نه تن به زبونی سپردند؛ و خداوند شکیبایان را دوست می‌دارد * و گفتارشان جز این نبود که (می) گفتند: پروردگارا! از گناهان ما و گزافکاری‌ها که در کار خویش کرده‌ایم در گذر و گام‌های ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران پیروز گردان * پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۴۶-۱۴۸.</ref>. در برخی از [[آیات]] همین [[کتاب الهی]]، به ثواب‌های دو جهانی که برای [[صابران]] فراهم شده، اشاره می‌شود. در شمار آیاتی که [[ثواب]] این جهانی آنان را روشن می‌فرماید، می‌توان به این [[آیه]] اشاره کرد: {{متن قرآن|إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«چنین است که هر کس پرهیزگاری ورزد و شکیبایی کند بی‌گمان خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌گرداند» سوره یوسف، آیه ۹۰.</ref>. درباره [[ثواب]] [[اخروی]] اینان نیز، می‌توان گفت که هر عملی در [[قیامت]] از ثوابی معیّن و مشخص برخوردار است؛ [[صابران]] اما ثوابی غیر محدود در می‌یابند، که بر خلاف دیگر ثواب‌ها از اندازه‌ای مشخص بهره‌مند نیست: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref>. | ||
# در مرتبه ششم نیز، اشاره می‌فرماید که [[تهذیب نفس]] متوقّف بر | # در مرتبه ششم نیز، اشاره می‌فرماید که [[تهذیب نفس]] متوقّف بر صبر می‌باشد، و [[پاکیزگی]] [[نفس]] [[انسان]] بدون چنگ انداختن در [[فضیلت]] صبر به دست نخواهد آمد؛ همان‌گونه که [[قلب]] سلیم نیز -که به [[شهادت]] [[کتاب‌های آسمانی]] و [[تصدیق]] [[انبیاء]] {{عم}}، می‌تواند به [[ایمان]] دست یابد و محلّ آن گردد- تنها در سایه صبر به دست می‌آید و بس: {{متن قرآن|وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا جَاءَنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَنْ يُدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِينَ}}<ref>«و هر گاه آنچه را بر پیامبر فرو فرستاده شده است بشنوند، با شناختی که از حق یافته‌اند چشمانشان را می‌بینی که از اشک لبریز می‌شود؛ می‌گویند: پروردگارا! ما ایمان آورده‌ایم ما را با گروه گواهان بنگار! و چرا ما به خداوند و آنچه از حق به ما رسیده است ایمان نیاوریم در حالی که امید می‌بریم که پروردگارمان ما را در میان شایستگان در آورد» سوره مائده، آیه ۸۳-۸۴.</ref>. ورنه [[انسان]] لجوج عنادورز، که [[محبّت]] [[مال]] و [[مقام]] را در [[دل]] داشته به واسطه آنها فریفته شده است، هرگز نمی‌تواند [[حق]] را بپذیرد و آن را در خانه [[قلب]] خود جای دهد: {{متن قرآن|وَإِذْ قَالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که گفتند: بار خداوندا! اگر این (آیات) که از سوی توست راستین است بر ما از آسمان سنگ ببار یا بر (سر) ما عذابی دردناک بیاور» سوره انفال، آیه ۳۲.</ref>. بدین ترتیب آشکار می‌شود، که به واسطه [[تهذیب نفس]] است که برکندن ریشه‌های این درخت آلوده از [[جان]] [[آدمی]]، ممکن می‌شود؛ [[حضرت حق]] با اشاره به اهمیّت صبر در زمینه [[هدایت]] و [[هدایت‌گری]]، می‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ}}<ref>«و به راستی موسی را با نشانه‌های خویش فرستادیم (و گفتیم) که قومت را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون بر و روزهای خداوند را به آنان گوشزد کن، بی‌گمان در آن نشانه‌هایی برای هر شکیبای سپاسگزاری است» سوره ابراهیم، آیه ۵.</ref> | ||
# [[قرآن کریم]] به گونه مکرّر یادآوری می‌فرماید، که | # [[قرآن کریم]] به گونه مکرّر یادآوری می‌فرماید، که صبر تنها سلاحی است که [[پیامبران]] بزرگوار [[الهی]] {{عم}} در مسیر [[هدایت‌گری]] و [[تبلیغ]] [[آیین]]، به کار می‌برده‌اند. از همین رو است که او - جلَّ وعلا! - [[پیامبر خاتم]] {{صل}} را نیز امر می‌فرماید، که با [[پیروی]] از [[پیامبران پیشین]] چنین کند: {{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ}}<ref>«بنابراین شکیبا باش همان‌گونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref>. نیز می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ}}<ref>«و در آنچه بر سرت آید شکیب کن؛ بی‌گمان این از کارهایی است که آهنگ آن میکنند» سوره لقمان، آیه ۱۷.</ref>. | ||
# [[قرآن کریم]] در حکایت داستان [[حضرت موسی]] {{ع}} و [[عبد]] [[صالح]]، [[تبیین]] می‌فرماید که تحصیل [[فضائل]] - و از آن جمله [[علوم]] مربوط به [[معرفت]] [[الله]] - به اموری چند محتاج است. در این شمار است تحمّل سختی‌های خاصّ این مسیر، | # [[قرآن کریم]] در حکایت داستان [[حضرت موسی]] {{ع}} و [[عبد]] [[صالح]]، [[تبیین]] می‌فرماید که تحصیل [[فضائل]] - و از آن جمله [[علوم]] مربوط به [[معرفت]] [[الله]] - به اموری چند محتاج است. در این شمار است تحمّل سختی‌های خاصّ این مسیر، صبر ورزیدن در تحصیل، رسیدن به محضر بنده‌ای [[صالح]] که خود به [[مرتبت]] استادی رسیده باشد، [[تسلیم]] شدن در مقابل او بعد از عبور از مرتبه [[تواضع]]، تقیُّد به [[شرع]] در تمامی زمینه‌های آن حتّی زمینه‌های ظاهریش، [[ثبات]] و [[استقامت]] در تحصیل کمال، [[کمک]] کردن به [[مردم]] در اموری که بر آنان سنگین می‌آید، درخواست [[یاری]] نمودن از [[حضرت حق]] هم به زبان حال و هم به زبان قال؛ همه این امور - و دیگر اموری که از آن یاد نکردیم- سخت [[نیازمند]] صبر است؛ طُرفه آنکه تحصیل [[فضیلت]] صبر نیز، خود [[نیازمند]] به صبر است!. در همین حکایت، لطایف دیگری نهفته است، که بسیاری از مشکلات [[علمی]] - که [[علم]]، خود از حلّ آن [[ناتوان]] است - را، باز می‌گشاید. مسأله [[قضاء و قدر]]، [[جبر و تفویض]]، امر بین الأمرین، مصالحی که در عالم واقع در مورد هر یک از [[احکام شریعت]] نهفته است، منوط بودن [[افعال]] و اراده‌های [[الهی]] به همین [[مصالح]]؛ و دیگر مسائلی که در اینجا در صدد تحقیق آنها نیستیم، به وسیله این داستان مورد تحلیل واقع می‌شود. آنچه با موضوع کتاب ما در پیوند بوده به فصل حاضر مربوط می‌باشد، آن است که تحصیل [[فضائل اخلاقی]] و [[معارف الهی]]، خود در گرو صبر بوده بدان [[نیازمند]] است. در این حکایت، [[عبد]] [[صالح]] به وضوح به [[حضرت موسی]] {{ع}} خطاب می‌نماید که: {{متن قرآن|قَالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْرًا وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا }}<ref>«گفت: بی‌گمان تو هرگز همراه من شکیبایی نمی‌توانی کرد و چگونه در چیزی که به آن آگاهی فراگیر نداری شکیب می‌کنی؟» سوره کهف، آیه ۶۷ -۶۸.</ref>؛ و [[موسی]] {{ع}} در پاسخ او می‌فرماید: {{متن قرآن|قَالَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا وَلَا أَعْصِي لَكَ أَمْرًا}}<ref>«گفت: اگر خداوند بخواهد مرا شکیبا خواهی یافت و از هیچ فرمان تو سرنمی‌پیچم» سوره کهف، آیه ۶۹.</ref>. | ||
# این [[کتاب آسمانی]]، یکی از [[سنّت‌های الهی]] - که در بسیاری از [[آیات]] بدان اشاره فرموده- را، در این زمینه نیز به [[تبیین]] می‌گیرد. آن [[سنّت]] آن است که دست‌یابی به [[هدف]]، تنها پس از تلاش فراوان روی می‌دهد؛ شیرینی همیشه پس از تلخی، و آسانی پس از [[رنج]] و [[سختی]] قرار دارد؛ به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا}}<ref>«به راستی با دشواری، آسانی همراه است * به راستی با دشواری، آسانی همراه است» سوره انشراح، آیه ۵-۶.</ref> | # این [[کتاب آسمانی]]، یکی از [[سنّت‌های الهی]] - که در بسیاری از [[آیات]] بدان اشاره فرموده- را، در این زمینه نیز به [[تبیین]] می‌گیرد. آن [[سنّت]] آن است که دست‌یابی به [[هدف]]، تنها پس از تلاش فراوان روی می‌دهد؛ شیرینی همیشه پس از تلخی، و آسانی پس از [[رنج]] و [[سختی]] قرار دارد؛ به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید: {{متن قرآن|فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا}}<ref>«به راستی با دشواری، آسانی همراه است * به راستی با دشواری، آسانی همراه است» سوره انشراح، آیه ۵-۶.</ref> | ||
# نیز نشان می‌دهد که | # نیز نشان می‌دهد که حضرت [[خلیل]] الرحمن {{ع}}، تنها پس از آنکه مراتبی بی‌نظیر از صبر را گذرانید، به مرتبه [[امامت]]- که [[برترین]] [[مقام]] ممکن در عالم انسانی است- دست یافت: {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref>؛ نیز به وضوح در این زمینه می‌فرماید: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا}}<ref>«و چون شکیب ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی گماردیم که به فرمان ما (مردم را) رهنمایی می‌کردند» سوره سجده، آیه ۲۴.</ref>. | ||
توضیح اجمالی این مطلب آنکه، [[ابراهیم خلیل]] {{ع}} نخست در شمار [[انبیاء]] عظام {{عم}} بود، و زان پس در شمار [[رسولان]] {{عم}} و آنگاه [[رسولان]] [[اولی العزم]] قرار گرفت؛ از این‌رو چون تمامی کره [[زمین]] در حیطه [[بعثت]] او قرار گرفت، خود بر تمامی [[انبیاء]] آن روزگار [[ولایت]] یافت، زان پس امّا به مرتبه [[امامت]] دست یافت: {{متن قرآن|إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ | |||
== ارزش صبر == | == ارزش صبر == | ||
# '''صبر در برابر حوادث و مشکلات خصلتی نیکو، زیبا و ارجمند:''' {{متن قرآن|وَجَاؤُوا عَلَى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ وَاللَّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ}}<ref> و خونی دروغین را بر پیراهن او آوردند؛ (یعقوب) گفت: (نه چنین است که می‌گویید) بلکه (هوای) نفستان کاری را در چشمتان آراست، اکنون (کار من) شکیبی نیکوست و بر آنچه وصف می‌کنید از خداوند باید یاری جست؛ سوره یوسف، آیه۱۸.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنفُسُكُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِيلٌ عَسَى اللَّهُ أَن يَأْتِيَنِي بِهِمْ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ}}<ref> یعقوب) گفت: (نه چنین است) بلکه هوای نفستان کاری را در چشمتان آراست پس (کار من) شکیبی نیکو (خواهد بود)، باشد که خداوند همه آنان را به نزد من باز آورد، اوست که دانای فرزانه است؛ سوره یوسف، آیه۸۳.</ref>. | |||
# '''صبر و شکیبایی مفیدتر و ارزشمندتر از قصاص و مقابله به مثل:''' {{متن قرآن|وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَلَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِّلصَّابِرِينَ}}<ref> و اگر کیفر می‌کنید مانند آنچه خود کیفر شده‌اید کیفر کنید و اگر شکیبایی پیشه کنید همان برای شکیبایان بهتر است؛ سوره نحل، آیه۱۲۶.</ref>، {{متن قرآن|وَلا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ وَمَا يُلَقَّاهَا إِلاَّ الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ}}<ref> نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد. و این را جز به آنان که می‌شکیبند، و جز به آنان که بهره‌ای سترگ دارند فرانیاموزند؛ سوره فصلت، آیه ۳۴ - ۳۵.</ref>، {{متن قرآن|وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولَئِكَ مَا عَلَيْهِم مِّن سَبِيلٍ }}<ref> و کیفر هر بدی بدی‌یی، مانند آن است پس هر که درگذرد و به راه آید پاداش وی بر خداوند است، بی‌گمان او ستمگران را دوست نمی‌دارد. و بر آنانکه پس از ستم دیدن داد ستانند ایرادی نیست؛ سوره شوری، آیه۴۰ - ۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الأُمُورِ }}<ref> و هر آنکه شکیب ورزد و درگذرد بی‌گمان این از کارهایی است که آهنگ آن میکنند؛ سوره شوری، آیه۴۳.</ref>. | |||
# '''صبر از ملاکهای امتیاز و ارزش:''' {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ}}<ref> آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟؛ سوره آل عمران، آیه۱۴۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ}}<ref> و بی‌گمان می‌آزماییمتان تا جهادگران و شکیبایان شما را معلوم داریم و گزارش‌های (کردارهای) شما را بررسی کنیم؛ سوره محمد، آیه۳۱.</ref>. | |||
# '''صبر برای دیدار و ملاقات با [[پیامبر]] {{صل}} امری ارزشمند:''' {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ}}<ref> و اگر آنها شکیبایی می‌ورزیدند تا تو خود به نزد آنان برون آیی برای آنها بهتر می‌بود و خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است؛ سوره حجرات، آیه۵.</ref>.<ref>فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref> | |||
== استعانت از صبر == | == استعانت از صبر == | ||
# '''توصیه خدا به مؤمنان مبنی بر استمداد و استعانت از صبر:''' {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref> از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است؛ سوره بقره، آیه۴۵.</ref><ref>برخی مفسّران گفته‌اند: "اسْتَعِينُواْ" در آیه فوق خطاب به مسلمانان است؛ مجمع البیان، ج ۱ - ۲، ص ۲۱۶.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref> ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است؛ سوره بقره، آیه۱۵۳.</ref>. | |||
# '''استعانت از صبر (برای انجام تکالیف الهی) از توصیه های خدا به اهل کتاب:''' {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref> از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است؛ سوره بقره، آیه۴۵.</ref>.<ref>احتمال دارد به قرینه آیات قبل آیه یاد شده خطاب به اهل کتاب باشد؛ مجمع البیان، ج ۱ - ۲، ص ۲۱۶ - ۲۱۷.</ref> | |||
# '''توجّه و ایمان به حمایت خدا از صابران زمینه ساز استعانت از صبر:''' {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref> ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است؛ سوره بقره، آیه۱۵۳.</ref>. | |||
# '''استمداد از صبر امری دشوار جز برای خاشعان معاد باور:''' {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref> از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است همان کسان که می‌دانند به لقای پروردگارشان خواهند رسید و به سوی او باز می‌گردند؛ سوره بقره، آیه ۴۵ - ۴۶.</ref>.<ref>برداشت بنا بر این احتمال است که مرجع ضمیر "إِنَّهَا" استعانت باشد؛ الکشّاف، ج ۱، ص ۱۳۴.</ref> | |||
# '''استعانت از صبر، دارای اهمّیتی بیشتر نسبت به استعانت از نماز:''' {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref> از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است؛ سوره بقره، آیه۴۵.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref> ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است؛ سوره بقره، آیه۱۵۳.</ref>.<ref>فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref> | |||
== نقش اسوه‌های صبر == | == نقش اسوه‌های صبر == | ||
'''توجّه به اسوه‌های صبر، تقویت کننده روحیه شکیبایی در انسان:''' {{متن قرآن|وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}}<ref> و بسا پیامبرانی که همراه آنان توده‌های انبوه به نبرد (با دشمنان خداوند) پرداختند و در راه خداوند هر چه به ایشان رسید نه سست و نه ناتوان شدند و نه تن به زبونی سپردند؛ و خداوند شکیبایان را دوست می‌دارد. و گفتارشان جز این نبود که (می) گفتند: پروردگارا! از گناهان ما و گزافکاری‌ها که در کار خویش کرده‌ایم در گذر و گام‌های ما را استوار دار و ما را بر گروه کافران پیروز گردان. پس خداوند به آنان پاداش این جهان و پاداش نیک جهان واپسین را بخشید و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد؛ سوره آل عمران، آیه ۱۴۶ - ۱۴۸.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ وَلَقَدْ جَاءَكَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِينَينَ}}<ref> و به یقین پیش از تو (نیز) پیامبرانی دروغگو شمرده شدند پس، هر چه دروغگو شمرده شدند و آزار دیدند شکیبایی ورزیدند تا آنکه یاری ما به ایشان رسید؛ و برای کلمات خداوند هیچ دگرگون‌کننده‌ای نیست و بی‌گمان (برخی) از خبر (های) پیامبران به تو رسیده است؛ سوره انعام، آیه۳۴.</ref>، {{متن قرآن|وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ}}<ref> و ایّوب را (یاد کن) آنگاه که پروردگارش را خواند که به من گزند رسیده است و تو بخشاینده‌ترین بخشایندگانی؛ سوره انبیاء، آیه۸۳.</ref>، {{متن قرآن|وَإِسْمَاعِيلَ وَإِدْرِيسَ وَذَا الْكِفْلِ كُلٌّ مِّنَ الصَّابِرِينَ }}<ref> و اسماعیل و ادریس و ذو الکفل را (یاد کن) که همه از شکیبایان بودند؛ سوره انبیاء، آیه۸۵.</ref>، {{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ}}<ref> بر آنچه می‌گویند، شکیبا باش و از بنده ما داود توانمند یاد کن که اهل بازگشت (و توبه) بود؛ سوره ص، آیه۱۷.</ref>، {{متن قرآن|وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ}}<ref> و از بنده ما ایّوب یاد کن آنگاه که پروردگارش را ندا کرد که شیطان به من رنج و عذاب رسانده است؛ سوره ص، آیه۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَخُذْ بِيَدِكَ ضِغْثًا فَاضْرِب بِّهِ وَلا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ}}<ref> و دسته‌ای گیاه در کف بگیر و با آن (یکبار همسرت را) بزن و سوگند مشکن؛ به راستی ما او را شکیبا یافتیم. نیکو بنده بود که اهل بازگشت (و توبه) بود؛ سوره ص، آیه۴۴.</ref>، {{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلاَّ سَاعَةً مِّن نَّهَارٍ بَلاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلاَّ الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref> بنابراین شکیبا باش همان‌گونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه که آنان روزی که آنچه را وعده‌شان داده‌اند بنگرند، چنانند که گویی جز ساعتی از یک روز (در جهان) درنگ نکرده‌اند، این، پیام‌رسانی است؛ پس آیا جز بزهکاران نابود می‌گردند؟؛ سوره احقاف، آیه۳۵.</ref>.<ref>فرهنگ قرآن، ج۱۸، ص۲۴۶ - ۲۵۹.</ref> | |||
== [[جایگاه]] صبر در [[دعوت پیامبر]] == | |||
# {{متن قرآن|فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَكَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ} | |||
== [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] مامور به صبر از سوی [[خداوند]] == | |||
#{{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.</ref>. | #{{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ * وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است * و شکیبایی ورز که خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره هود، آیه ۱۱۴-۱۱۵.</ref> | #{{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ * وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است * و شکیبایی ورز که خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره هود، آیه ۱۱۴-۱۱۵.</ref> | ||
| خط ۲۰۰: | خط ۲۰۹: | ||
#{{متن قرآن|وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَاصْبِرْ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ}}<ref>«و از آنچه به تو وحی می‌گردد پیروی کن و شکیبایی پیشه ساز تا خداوند داوری فرماید و او بهترین داوران است» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref>. | #{{متن قرآن|وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَاصْبِرْ حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ}}<ref>«و از آنچه به تو وحی می‌گردد پیروی کن و شکیبایی پیشه ساز تا خداوند داوری فرماید و او بهترین داوران است» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ}}<ref>«و شکیبا باش! و شکیب تو جز با (یاری) خداوند نیست» سوره نحل، آیه ۱۲۷.</ref>. | #{{متن قرآن|وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ}}<ref>«و شکیبا باش! و شکیب تو جز با (یاری) خداوند نیست» سوره نحل، آیه ۱۲۷.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ...}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن.».. سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌فرماید درمقابل سخنان غیرمسئولانه | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ...}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن.».. سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌فرماید درمقابل سخنان غیرمسئولانه مخالفان [[دعوت]] که از روی ناراحتی و [[احساس]] بیان میکنند صبرکن؛ زیرا سخنان آنان ازروی [[ضعف]] است و تاثیری در مقابله با گسترش [[دعوت]] [[توحیدی]] ندارد و به زودی [[حقیقت]] و [[حق]] بر [[زندگی]] و [[حیات]] غالب خواهد شد و این صبر یک عامل مثبت است در برابر مخالفان [[دعوت]] که همه شیوه‌های گفتاری و [[رفتاری]] خود را به‌کار می‌گیرند و در نهایت در مقابل [[پیامبر]] و [[دعوت]] [[توحیدی]] او [[تسلیم]] میشوند<ref>تفسیر من وحی القرآن، ج۱۵، ص۱۷۵.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ}}<ref>«پس شکیبا باش که وعده خداوند راستین است و مبادا آنان که اهل یقین نیستند تو را سبکسار گردانند» سوره روم، آیه ۶۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌فرماید در امر [[دعوت]] در برابر همه حوادث، همه آزارها و کارشکنی‌ها و نسبت‌های ناروا، | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ}}<ref>«پس شکیبا باش که وعده خداوند راستین است و مبادا آنان که اهل یقین نیستند تو را سبکسار گردانند» سوره روم، آیه ۶۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[پیامبر]] می‌فرماید در امر [[دعوت]] در برابر همه حوادث، همه آزارها و کارشکنی‌ها و نسبت‌های ناروا، صبر کن و [[اصحاب]] و پیروانت باید [[شکیبا]] باشنند {{متن قرآن|فَاصْبِرْ}}<ref>«پس شکیبا باش» سوره روم، آیه ۶۰.</ref> زیرا نتیجه نهایی در جهت [[پیروزی]] [[توحید]] بر [[شرک]] است {{متن قرآن|إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ}}<ref>«که وعده خداوند راستین است» سوره روم، آیه ۶۰.</ref> کلمه «وعد» در اینجا اشاره به وعده‌های مکرری است که در [[قرآن]] در مورد [[پیروزی]] [[مؤمنان]] داده شده است، از جمله در همین [[سوره]] می‌خوانیم {{متن قرآن|وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و یاری مؤمنان بر ما واجب است» سوره روم، آیه ۴۷.</ref> و در [[سوره غافر]] {{متن قرآن|إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ}}<ref>«ما پیامبران خویش و مؤمنان را در زندگی این جهان و در روزی که گواهان (به گواهی) برخیزند یاری می‌کنیم» سوره غافر، آیه ۵۱.</ref> و در [[سوره مائده]] می‌گوید: {{متن قرآن|فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref> و دومین [[دستور]]، [[دستور]] به [[تسلط]] بر اعصاب و [[حفظ]] متانت و [[آرامش]]، و به اصطلاح از جا در نرفتن در این [[مبارزه]] سخت و پی‌گیر است، می‌فرماید: «هرگز نباید کسانی که [[ایمان]] ندارند تو را [[خشمگین]] و عصبانی کنند و کسانی که [[یقین]] به [[وعده]] [[خدای سبحان]] ندارند، تو را [[سست]] نسازند». و {{متن قرآن|وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ}}<ref>«و مبادا آنان که اهل یقین نیستند تو را سبکسار گردانند» سوره روم، آیه ۶۰.</ref> [[وظیفه]] تو [[بردباری]] و تحمل و حوصله هر چه بیشتر و [[حفظ]] متانتی که شایسته یک [[رهبر]] در برابر این‌گونه افراد است، می‌باشد. {{متن قرآن|وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ}} از ماده «[[خفت]]» به معنی سبکی است، یعنی آن چنان سنگین و پا بر جا باش که این افراد نتوانند تو را سبک بشمرند و از جا تکان دهند، در مسیرت [[استوار]] و محکم بایست، چرا که آنها [[یقین]] ندارند و تو کانون [[یقین]] و ایمانی<ref>تفسیر نمونه، ج۱۶، ص ۴۸۹.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ...}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن.».. سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] [[رسول]] گرامی خود را امر به | #{{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ...}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن.».. سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] [[رسول]] گرامی خود را امر به صبر می‌کند و سفارش می‌فرماید یاوه‌گویی‌های [[کفار]] او را متزلزل نکند، و [[عزم]] او را [[سست]] نسازد. {{متن قرآن|اصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ...}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن.».. سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref> و نیز سرگذشت جمعی از [[بندگان]] اواب [[خدا]] را به یاد آورد که همواره در هنگام هجوم حوادث ناملایم، به [[خدا]] مراجعه می‌کردند. {{متن قرآن|وَاذْكُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَيْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ}}<ref>«بر آنچه می‌گویند، شکیبا باش و از بنده ما داود توانمند یاد کن که اهل بازگشت (و توبه) بود» سوره ص، آیه ۱۷.</ref> و از این عده نام نه نفر از انبیای گرامی خود را ذکر کرده که عبارتند از: ۱. [[داوود]]؛ ۲.[[سلیمان]]؛ ۳. ایوب؛ ۴. [[ابراهیم]]؛ ۵. [[اسحاق]]؛ ۶. [[یعقوب]]؛ ۷. [[اسماعیل]]؛ ۸. [[الیسع]]؛ ۹.[[ذوالکفل]] {{ع}} که ابتدا نام [[داوود]] را آورده و به قسمتی از داستان‌های او اشاره می‌فرماید<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۷، ص ۲۸۸.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ...}}<ref>«پس شکیبا باش که وعده خداوند راستین است» سوره روم، آیه ۶۰.</ref>. | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ...}}<ref>«پس شکیبا باش که وعده خداوند راستین است» سوره روم، آیه ۶۰.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«بنابراین شکیبا باش همان‌گونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه که آنان روزی که آنچه را وعده‌شان داده‌اند بنگرند، چنانند که گویی جز ساعتی از یک روز (در جهان) درنگ نکرده‌اند، این، پیام‌رسانی است؛ پس آیا جز بزهکار» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref>. | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ}}<ref>«بنابراین شکیبا باش همان‌گونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه که آنان روزی که آنچه را وعده‌شان داده‌اند بنگرند، چنانند که گویی جز ساعتی از یک روز (در جهان) درنگ نکرده‌اند، این، پیام‌رسانی است؛ پس آیا جز بزهکار» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}<ref>«پس بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از برآمدن خورشید و پیش از غروب با سپاس به پاکی بستای!» سوره ق، آیه ۳۹.</ref>. | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ}}<ref>«پس بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و پروردگارت را پیش از برآمدن خورشید و پیش از غروب با سپاس به پاکی بستای!» سوره ق، آیه ۳۹.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}}<ref>«و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>. | #{{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}}<ref>«و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا}}<ref>«پس برای فرمان پروردگارت شکیبا باش و از هیچ گناهکار یا ناسپاس آنان فرمان نبر» سوره انسان، آیه ۲۴.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[رسول]] گرامی‌اش می‌فرماید در برابر دشواری‌ها و مشکلاتی که در امر [[تبلیغ]] [[رسالت]] برایت ایجاد میکنند [[شکیبا]] باش و در مقابل کسانی که با [[تهدید]] و یا | #{{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا}}<ref>«پس برای فرمان پروردگارت شکیبا باش و از هیچ گناهکار یا ناسپاس آنان فرمان نبر» سوره انسان، آیه ۲۴.</ref>. '''نکته''': [[خداوند]] به [[رسول]] گرامی‌اش می‌فرماید در برابر دشواری‌ها و مشکلاتی که در امر [[تبلیغ]] [[رسالت]] برایت ایجاد میکنند [[شکیبا]] باش و در مقابل کسانی که با [[تهدید]] و یا تطمیع میخواهند تو را از امر [[رسالت]] [[منحرف]] کنند صبور باش {{متن قرآن|فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ}}<ref>«پس برای فرمان پروردگارت شکیبا باش» سوره انسان، آیه ۲۴.</ref> و [[پیامبر]] را از هر گونه [[سازش]] با [[منحرفان]] بر حذر داشته می‌گوید: «از هیچ گنهکار و کافری از آنها [[اطاعت]] مکن {{متن قرآن|وَلَا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِمًا أَوْ كَفُورًا}}<ref>«و از هیچ گناهکار یا ناسپاس آنان فرمان نبر» سوره انسان، آیه ۲۴.</ref> (در [[حقیقت]] این [[حکم]] دوم تأکیدی است بر [[حکم]] اول چرا که جمعیت [[دشمنان]] تلاش می‌کردند که از طرق مختلف [[پیامبر]] {{صل}} در مسیر [[باطل]] به [[سازش]] بکشانند، چنان که [[نقل]] شده که «[[عتبة بن ربیعه]]» و [[ولید بن مغیره]] به [[پیامبر]] {{صل}} می‌گفتند از [[دعوت]] خود باز گرد، ما آن [[قدر]] [[ثروت]] در [[اختیار]] تو می‌گذاریم که [[راضی]] شوی، و زیباترین [[دختران]] [[عرب]] را به همسری تو در می‌آوریم، و پیشنهادهای دیگری از این قبیل، و [[پیامبر]] {{صل}} به عنوان یک [[رهبر]] بزرگ [[راستین]] باید در برابر این وسوسه‌های [[شیطانی]]، یا تهدیداتی که بعد از بی‌اثر ماندن این تطمیع‌ها عنوان می‌شود، صبر و [[استقامت]] به خرج دهد، نه [[تسلیم]] [[تطمیع]] گردد، و نه [[تهدید]]. درست است که [[پیامبر اسلام]] {{صل}} هرگز [[تسلیم]] نشد، ولی این تأکیدی است بر اهمیت این موضوع در مورد آن حضرت {{صل}} و سرمشقی است [[جاودانی]] برای سایر [[رهبران]] [[راه خدا]]. گرچه بعضی از [[مفسران]] «[[اثم]]» را به «عتبة بن [[ربیعه]]» و «کفور» را به «[[ولید]] بن [[مغیره]]» یا «[[ابو جهل]]» که هر سه از [[مشرکان]] [[عرب]] بودند [[تفسیر]] کرده‌اند، ولی روشن است که «[[اثم]]» ([[گنهکار]]) و «کفور» ([[کافر]] و کفران‌کننده) مفهوم وسیع و گسترده‌ای دارد که همه [[مجرمان]] و [[مشرکان]] را شامل می‌گردد، هر چند این سه نفر از مصداق‌های روشن آن بودند. این نکته نیز قابل توجه است که «[[اثم]]» مفهوم عامی دارد که «کفور» را نیز شامل می‌شود، بنابراین ذکر «کفور» از قبیل ذکر «خاص» بعد از «عام» و برای تأکید است<ref>تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۳۷۷.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ * الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای پیامبر! مؤمنان را به کارزار برانگیز، اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز میشوند زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند * اکنون خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت که در شما ناتوانی هست؛ اگر از شما صد تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما هزار تن باشند بر دو هزار تن به اذن خداوند پیروز میشوند و خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۶۵-۶۶. </ref>. | #{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ * الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای پیامبر! مؤمنان را به کارزار برانگیز، اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز میشوند زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند * اکنون خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت که در شما ناتوانی هست؛ اگر از شما صد تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما هزار تن باشند بر دو هزار تن به اذن خداوند پیروز میشوند و خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۶۵-۶۶. </ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۸ و ۱۲.</ref> | #{{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۸ و ۱۲.</ref> | ||
| خط ۲۱۴: | خط ۲۲۳: | ||
#{{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا کنید! برای کسانی که در این جهان، نیکی ورزند نیکی خواهد بود و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref>. | #{{متن قرآن|قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«بگو: ای بندگان من که ایمان آورده‌اید، از پروردگارتان پروا کنید! برای کسانی که در این جهان، نیکی ورزند نیکی خواهد بود و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref>. | ||
'''نتیجه''': در [[آیات]] فوق این موضوعات در رابطه با [[پیامبر]] و | '''نتیجه''': در [[آیات]] فوق این موضوعات در رابطه با [[پیامبر]] و صبر مطرح گردیده است: | ||
# میسّر بودن [[اطاعت از رسول خدا]] در سایه | # میسّر بودن [[اطاعت از رسول خدا]] در سایه صبر و [[شکیبایی]]: {{متن قرآن|وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و در هم نیفتید که سست شوید و شکوهتان از میان برود و شکیبا باشید که خداوند با شکیبایان است» سوره انفال، آیه ۴۶.</ref>؛ | ||
# | # صبر زمینه‌ساز اقامه کامل فرائض و [[نماز]] و توصیه بر مواظبت بر آن برای [[پیامبر]] و [[اهل بیت]] {{عم}}: {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ}}<ref>«و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است» سوره هود، آیه ۱۱۴.</ref>، {{متن قرآن|وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>«و شکیبایی ورز که خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد» سوره هود، آیه ۱۱۵.</ref>، {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}}<ref>«و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن شکیب کن» سوره طه، آیه ۱۳۲.</ref>. | ||
# [[دعوت]] [[خدا]] از [[پیامبر]] به صبرخالصانه و [[زیبا]]: {{متن قرآن|فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا}}<ref>«پس به نکویی شکیب کن» سوره معارج، آیه ۵.</ref>. | # [[دعوت]] [[خدا]] از [[پیامبر]] به صبرخالصانه و [[زیبا]]: {{متن قرآن|فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا}}<ref>«پس به نکویی شکیب کن» سوره معارج، آیه ۵.</ref>. | ||
# | # صبر برای دیدار و [[ملاقات]] با [[پیامبر]] امری ارزشمند: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَيْهِمْ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ...}}<ref>«و اگر آنها شکیبایی می‌ورزیدند تا تو خود به نزد آنان برون آیی برای آنها بهتر می‌بود» سوره حجرات، آیه ۵.</ref>. | ||
# [[تشویق]] [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] به | # [[تشویق]] [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] به صبر از اهداف بیان سرگذشت [[نوح]] در [[قرآن]]: {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ...}}<ref>«و به یقین نوح را نزد قومش فرستادیم.».. سوره هود، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَذَا فَاصْبِرْ}}<ref>«این از خبرهای غیب است که ما به تو وحی می‌کنیم؛ تو و قومت پیش از این آنها را نمی‌دانستید پس شکیبا باش که سرانجام (نیکو) از آن پرهیزگاران است» سوره هود، آیه ۴۹.</ref>. | ||
# دستورخداوند به [[پیامبر]] {{صل}} به اینکه تنها تابع آن فرامینی باشد که به خود او [[وحی]] می‌شود، {{متن قرآن|وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ}}<ref>«و از آنچه به تو وحی می‌گردد پیروی کن» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref> و در برابر هر [[مصیبت]] و رنجی که در راه این [[تبعیت]] خواهد دید | # دستورخداوند به [[پیامبر]] {{صل}} به اینکه تنها تابع آن فرامینی باشد که به خود او [[وحی]] می‌شود، {{متن قرآن|وَاتَّبِعْ مَا يُوحَى إِلَيْكَ}}<ref>«و از آنچه به تو وحی می‌گردد پیروی کن» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref> و در برابر هر [[مصیبت]] و رنجی که در راه این [[تبعیت]] خواهد دید صبر کند {{متن قرآن|وَاصْبِرْ}}<ref>«شکیبایی پیشه ساز» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref> و [[خدای سبحان]] به زودی بین او و قومش [[حکم]] خواهد کرد، و او [[حکم]] نمی‌کند جز به نحوی که مایه روشنی چشم آن حضرت باشد. {{متن قرآن|حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ}}<ref>«و از آنچه به تو وحی می‌گردد پیروی کن و شکیبایی پیشه ساز تا خداوند داوری فرماید و او بهترین داوران است» سوره یونس، آیه ۱۰۹.</ref>. | ||
# [[خداوند]] پیامبرش را امر به | # [[خداوند]] پیامبرش را امر به صبر و [[شکیبایی]] می‌کند و می‌فرماید این شکیبائی در صورتی اثر قطعی خواهد گذارد که بدون هیچ چشمداشتی انجام پذیرد یعنی فقط به خاطر [[خدا]] باشد، {{متن قرآن|وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ}}<ref>«و شکیبا باش! و شکیب تو جز با (یاری) خداوند نیست» سوره نحل، آیه ۱۲۷.</ref>. ([[علامه طباطبایی]] درباره این [[آیه]] وجه دیگری را مطرح می‌کند و می‌گوید در این جمله [[رسول خدا]] {{صل}} را امر به صبر داده، بشارتش می‌دهد که این نیرو و [[توانایی]] که بر صبر دارد و می‌تواند این همه تلخی‌ها را در [[راه خدا]] بچشد، از [[خدای تعالی]] است، آری هر امری وقتی قابل [[امتثال]] است که [[مأمور]]، [[قدرت]] بر [[امتثال]] آن را داشته باشد، [[خدای تعالی]] بعد از امر به صبرش خاطر نشان می‌سازد که [[قدرت]] بر این صبر داری، چون حول و قوه تو همه از [[پروردگار]] تو است، پس در اینکه فرمود: {{متن قرآن|وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ}}<ref>«و شکیبا باش! و شکیب تو جز با (یاری) خداوند نیست» سوره نحل، آیه ۱۲۷.</ref> اشاره به همین است که [[غم]] مخور، [[خدا]] تو را بر چنین صبری نیرو داده است<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۵۳۸.</ref>. | ||
# [[خداوند]] به [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرماید اکنون که بنا نیست این بدکاران فورا مجازات شوند تو در برابر آنچه آنها می‌گویند [[صابر]] و [[شکیبا]] باش {{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن» سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref> و این [[دستور]] خود را متفرع بر مطالب قبل کرده، گویا فرموده است: وقتی یکی از قضاهای | # [[خداوند]] به [[پیامبر]] {{صل}} می‌فرماید اکنون که بنا نیست این بدکاران فورا مجازات شوند تو در برابر آنچه آنها می‌گویند [[صابر]] و [[شکیبا]] باش {{متن قرآن|فَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ}}<ref>«باری، بر آنچه می‌گویند شکیب کن» سوره طه، آیه ۱۳۰.</ref> و این [[دستور]] خود را متفرع بر مطالب قبل کرده، گویا فرموده است: وقتی یکی از قضاهای رانده شده خدایی باشد که [[عذاب]] [[کفار]] را تاخیر بیندازد، و از آنان در برابر سخنان کفرآمیزی که می‌گویند [[انتقام]] نگیرد، {{متن قرآن|وَلَوْلَا كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِنْ رَبِّكَ لَكَانَ لِزَامًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى}}<ref>«و اگر سخنی از سوی پروردگارت پیشی نگرفته و اجلی معیّن مقرّر نشده بود بی‌گمان (آن عذاب، هم اکنون) لازم می‌شد» سوره طه، آیه ۱۲۹.</ref> دیگر جز صبر راهی برای تو نمی‌ماند، باید به قضای [[خدا]] [[راضی]] شوی، و او را از آنچه در باره‌اش از کلمات [[شرک]] می‌گویند منزه بداری، و در برابر عکس‌العمل‌های بدی که نشان می‌دهند صبر کنی و در ازای آثار قضای او [[حمد]] [[خدا]] گویی، چون آثار قضای او جز اثر جمیل نخواهد بود، پس بر آنچه می‌گویند صبر کن، و به [[حمد]] پروردگارت [[تسبیح]] گوی، باشد که خوشنود گردی<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۲۸.</ref>. | ||
# [[خداوند]] به پیامبرش می‌فرماید: در برابر [[انکار]] این [[کفار]] | # [[خداوند]] به پیامبرش می‌فرماید: در برابر [[انکار]] این [[کفار]] صبر کن و از اینکه به [[معاد]] [[ایمان]] نمی‌آورند حوصله به خرج ده، همان‌طور که [[رسولان]] [[اولوا العزم]] چنین کردند {{متن قرآن|فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ}}<ref>«بنابراین شکیبا باش همان‌گونه که پیامبران اولوا العزم شکیبایی ورزیدند» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref> و در طلب [[عذاب]] برای آنان [[عجله]] مکن {{متن قرآن|وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ}}<ref>«و برای آنان (عذاب را به) شتاب مخواه» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref> که به زودی آن روز را با عذاب‌هایی که دارد دیدار خواهند کرد، چون [[روز قیامت]] خیلی دور نیست، هر چند که اینان آن را دور می‌پندارند. {{متن قرآن|كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ}}<ref>«که آنان روزی که آنچه را وعده‌شان داده‌اند بنگرند، چنانند که گویی جز ساعتی از یک روز (در جهان) درنگ نکرده‌اند» سوره احقاف، آیه ۳۵.</ref>. | ||
# [[خداوند]] به پیامبرش صبری هدفمند با روش - هَجرِ جَمِیل - را میآموزد {{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}}<ref>«و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>. به این معنی که می‌فرماید در مواجهه با اذیت‌های گفتاری، تمسخرها و تهمت‌ها | # [[خداوند]] به پیامبرش صبری هدفمند با روش - هَجرِ جَمِیل - را میآموزد {{متن قرآن|وَاصْبِرْ عَلَى مَا يَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْرًا جَمِيلًا}}<ref>«و بر آنچه می‌گویند شکیبا باش و از آنان به نکویی دوری گزین» سوره مزمل، آیه ۱۰.</ref>. به این معنی که می‌فرماید در مواجهه با اذیت‌های گفتاری، تمسخرها و تهمت‌ها مخالفان [[دعوت]] [[توحیدی]] ازآنها فاصله بگیر و درگیر نشو به گونه‌ای که زمینه [[دعوت]] به [[حق]] ازطرف تو وجود داشته باشد و برای [[مشرکان]] هم زمینه رجوع و نزدیکی برای شنیدن [[دعوت]] وجود داشته باشد و اصولاً خُلق عظیم [[پیامبر]] و نرمی [[اخلاق]] او باعث می‌شود که در مقابل مخالفان همین روش ـ هَجر جَمیل - دوری کردن به روشی [[زیبا]] را داشته باشد. | ||
# تخفیف یافتن [[تکلیف]] [[صابران]] مبنی بر مقابله یک با ده نفر به مقابله یک با دو نفر و [[ضعف]] [[بصیرت]] [[مؤمنان]] [[صابر]] علت تخفیف [[تکلیف]] آنان: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ * الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا...}}<ref>«ای پیامبر! مؤمنان را به کارزار برانگیز، اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز میشوند زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند * اکنون خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت که در شما ناتوانی هست» سوره انفال، آیه ۶۵-۶۶.</ref> | # تخفیف یافتن [[تکلیف]] [[صابران]] مبنی بر مقابله یک با ده نفر به مقابله یک با دو نفر و [[ضعف]] [[بصیرت]] [[مؤمنان]] [[صابر]] علت تخفیف [[تکلیف]] آنان: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ * الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا...}}<ref>«ای پیامبر! مؤمنان را به کارزار برانگیز، اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از کافران پیروز میشوند زیرا آنان گروهی هستند که درنمی‌یابند * اکنون خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت که در شما ناتوانی هست» سوره انفال، آیه ۶۵-۶۶.</ref> | ||
# | # صبر [[اهل بیت پیامبر]] بر [[سختی]] [[گرسنگی]] و [[اطعام]] به [[نیازمندان]] سبب بهره‌مندی آنان از [[بهشت]] و نعمت‌های آن: {{متن قرآن|وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا * وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا}}<ref>«و خوراک را با دوست داشتنش به بینوا و یتیم و اسیر می‌دهند * و به آنان برای شکیبی که ورزیده‌اند بهشت و (پوشاک) پرنیان پاداش می‌دهد» سوره انسان، آیه ۸ و ۱۲. </ref>. | ||
# | # صبر و [[استقامت]] [[مشرکان]] بر [[بت‌ها]] و [[پرستش]] آن به رغم [[دعوت پیامبر]] از آنان به [[توحید]]: {{متن قرآن|إِنْ كَادَ لَيُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَنْ صَبَرْنَا عَلَيْهَا}}<ref>«به راستی نزدیک بود ما را از (پرستش) خدایانمان- اگر بر آن شکیبایی نمی‌ورزیدیم- گمراه گرداند و به زودی هنگامی که عذاب را بنگرند خواهند دانست که چه کس گمراه‌تر است» سوره فرقان، آیه ۴۲.</ref>. | ||
# | # صبر بر [[هجرت]] و ترک وطن مورد [[تشویق]] [[خداوند]]: {{متن قرآن|ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ هَاجَرُوا مِنْ بَعْدِ مَا فُتِنُوا ثُمَّ جَاهَدُوا وَصَبَرُوا...}}<ref>«سپس پروردگارت برای آنان که پس از آزار دیدن هجرت گزیدند آنگاه جهاد کردند و شکیبایی ورزیدند، بی‌گمان پس از آن آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره نحل، آیه ۱۱۰.</ref>، {{متن قرآن|وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«و زمین خداوند پهناور است؛ جز این نیست که پاداش شکیبایان را بی‌شمار، تمام دهند» سوره زمر، آیه ۱۰.</ref>.<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۲۲-۳۶.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||