←اقسام بیت المال در کلام علی{{ع}}
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
== اقسام [[بیت المال]] در [[کلام]] علی{{ع}} == | == اقسام [[بیت المال]] در [[کلام]] علی{{ع}} == | ||
{{ | == اقسام [[بیت المال]] در [[کلام]] علی{{ع}} == | ||
از نظر [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}، اموال عمومی و آنچه مربوط به [[حاکم اسلامی]] است به سه دسته تقسیم می‌شود: | |||
=== بیت المال [[صدقه]] و [[زکات]] === | |||
مقصود جایی است که اموال زکات در آن جمع می‌شود و به مصرفی که در [[قرآن]] ذکر شده می‌رسد. در گذشته گفتیم علی{{ع}} گروهی را برای گرد آوری زکات به مناطق گوناگون اعزام می‌کرد. [[شیخ طوسی]] از این قسم به «[[بیت]] [[مال]] الصدقه» تعبیر نموده است<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج۱، ص۲۵۶.</ref>. | |||
[[مرحوم مجلسی]] در [[بحار الانوار]] یکی از اشکالات بر [[خلیفه سوم]] را استفاده از بیت المال صدقه<ref>بحار الأنوار، ج۳۱، ص۲۳۰.</ref> برای جنگجویان دانسته است. البته اگر مراد از [[سبیل الله]] در [[آیه زکات]] را [[جهاد]] بدانیم، تنها [[حق]] داشته به آنان که به جبهه می‌رفتند زکات بدهد؛ [[علامه امینی]] نقل می‌کند که [[عثمان]] [[زکات]] قضاعه را به افراد ویژه‌ای بخشیده که بر خلاف دستور قرآن و احادیث نبوی است<ref>الغدیر، ج۶، ص۲۵۶.</ref>. | |||
=== بیت المال مسلمین === | |||
فیء به معنای [[غنیمت]] نیست، بلکه اموال عمومی است که باید در [[مصالح مسلمانان]] صرف شود که برابر دیدگاه فقهای شیعه دارای سه بخش است: | |||
# درآمد و [[خراج]] [[اراضی]] [[مفتوحة العنوه]]: [[ابن ادریس]] در [[مصرف]] آن می‌نویسد: این اموال در مصالح مسلمانان به کار می‌رود؛ مانند مرزبانی، تجهیز [[سپاه]]، ساختن پل و مانند آن...<ref>سرائر، ج۱، ص۴۷۶.</ref>. [[محقق اردبیلی]] می‌گوید وقتی گفته می‌شود [[زمین]] از آن [[مسلمانان]] است؛ یعنی: «آن [[زمین]] آماده شده برای صرف در [[کارهای نیک]] عموم؛ مانند ساختن پل‌ها، [[مسجدها]]، هزینه‌های؛ [[رهبران]]، قاضیان، دبیران و هزینه جنگجویان و جز آن از امور شایسته عمومی؛ مانند: بیت المال مسلمین، بلکه ظاهر نمی‌شود مجاز بودن [[مصرف]] درآمد آن در مخارج یک [[فقیر]] به تنهایی جز این که از [[مصالح]] [عموم] قرار گیرد؛ مانند پناه دادن به [[یتیمان]] و به [[ازدواج]] در آوردن بیوگان»<ref>{{عربی|کونها معده لمصالحهم العامه مثل بناء القناطر و المساجد و نفقة الائمه و القضاه و الکتاب و مؤنه الغزاه و غیرها من المصالح العامة مثل بیت مال المسلمین. بل لا یظهر جواز صرف حاصلها فی نفقة فقیر واحد بخصوصه إلا أن یجعل من المصالح کایواء الایتام و تزویج الأرامل...}}؛ مجمع الفائده و البرهان، ج۷، ص۴۷۶.</ref>؛ بنابراین آنچه عنوان [[بیت المال]] [[مسلمانان]] را دارد، در مصالح ایشان به کار می‌رود؛ مصالحی که به نفع همه [[جامعه]] یا بیشتر آنها باشد. | |||
# سهم [[سبیل الله]] از [[زکات]]: شماری از فقهای شیعه، [[سبیل الله]] را مساوی با [[مصالح مسلمانان]] دانسته‌اند. در این صورت، این بخش از زکات جزو بیت المال مسلمانان قرار می‌گیرد. به این نکته [[شیخ طوسی]] و [[محقق کرکی]] تصریح کرده<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج۲، ص۷۵؛ جامع المقاصد، ج۱، ص۴۰۲.</ref> و فقهای شیعه در رساله‌های عملیّه خود به آن پرداخته‌اند. | |||
# [[جزیه]]: گروهی از فقهای شیعه، مصرف جزیه را در امور سپاه اسلام و [[مجاهدان]] دانسته‌اند<ref>خلاف، ج۲، ص۱۲؛ تذکره الفقهاء، ج۱، ص۴۴۱؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۹۷۳.</ref>؛ اما برخی دیگر گفته‌اند: چون در دوران غیبت، [[جهاد ابتدایی]] نیست. مصرف آن همان مصالح مسلمانان است<ref>مجمع الفائده و البرهان، ج۷، ص۵۱۹.</ref>. | |||
=== بیت المال [[امام]] === | |||
از نظر فقه شیعه، [[خمس]] از آن [[پیامبر]] و سپس امام مسلمانان است و باید تحت [[اختیار]] وی به مصرف سادات فقیر، [[مسکین]] و [[یتیم]] برسد؛ بنابر این [[مالکیت]] خمس، عمومی نیست؛ از این رو فقهای شیعه آن را [[ملک]] شخصی امام می‌دانستند و از آن به «[[بیت]] [[مال]] الامام» تعبیر می‌نمودند. [[انفال]] نیز مانند [[خمس]] است. این که گفته می‌شود ملک شخصی امام است؛ یعنی در اختیار اوست؛ از این رو به [[ورثه]] او منتقل نمی‌شود و از امامی به [[امام]] دیگر منتقل می‌گردد. در این تقسیم، [[امام علی]]{{ع}} سه قسم مهم منابع [[بیت المال]] را یاد کرده است. | |||
فقهای اهل سنت، [[اموال]] بی‌وارث را قسم چهارم بیت المال قرار داده‌اند<ref>سرخسی، المبسوط، ج۳، ص۱۷.</ref> که از نظر روایات اهل بیت، این نوع جزو [[انفال]] است<ref>[[علی اکبر ذاکری|ذاکری، علی اکبر]]، [[سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین (کتاب)|سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب امیرالمؤمنین]]، ج۳، ص ۵۷۸ - ۵۸۲.</ref>. | |||
== شیوه تقسیم بیت المال == | == شیوه تقسیم بیت المال == | ||