عمرو بن حجاج زبیدی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بنا به نقل [[ا‌بن اسحاق]] او در [[زمان]] [[پیامبر]] {{صل}} [[اسلام]] آورد<ref>اسد الغابه فی معرفةالصحابه، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، چاپ عادل احمد رفاهی، بیروت: ۱۴۱۷ قمری / ۱۹۶۶ میلادی، ج۳، ص۷۱۰؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ۱۳۲۸ قمری، ج۵، ص۱۱۱. </ref> و معروف به [[عمرو بن فحیل]] شد<ref>اسد الغابه فی معرفةالصحابه، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، چاپ عادل احمد رفاهی، بیروت: ۱۴۱۷ قمری / ۱۹۶۶ میلادی، ج۳، ص۷۱۰. </ref> و در [[جنگ یرموک]] نیز شرکت داشت.<ref>اسد الغابه فی معرفةالصحابه، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، چاپ عادل احمد رفاهی، بیروت: ۱۴۱۷ قمری / ۱۹۶۶ میلادی، ج۳، ص۷۱۰؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی، به کوشش علیمحمد بجاوی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ۱۳۲۸ قمری، ج۵، ص۱۱۱. </ref> اما به نظر می‌آید که [[عمرو]] بن فحیل و [[عمرو بن حجاج]] دو نفر هستند.<ref>الاصابه فی تمییز الصحابه، ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین احمد بن علی، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ۱۳۲۸ قمری، ج۴، ص۵۵۵. </ref> زمانی که زیاد بر [[ضد]] [[حجر بن عدی|حُجر بن عَدی]]، از سران [[قریش]] [[شهادت]] گرفت، عمرو بن حجاج نیز در زمره شهادت دهندگان بود.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۵، ص۲۵۵-۲۵۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۲۷۰.</ref>

عمرو بن حجاج زبیدی نقش مستقیم در دستگیری هانی بن عروه را داشت. عبیدالله بن زیاد از رؤسای [[قبایل]] خواست که به دیدارش بیایند، اما هانی بن عروه به [[دیدار]] او نرفت و خود را به [[بیماری]] زد. عبیدالله بن زیاد از راه [[مکر]] و [[حیله]] وارد شد تا بتواند به طریقی او را به [[دار الاماره]] بکشاند و بین او و [[مسلم بن عقیل]] جدایی اندازد. عمرو بن حجاج زبیدی [[پدر]] [[روعه همسر هانی]]<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۳۶۴؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵ میلادی، ج۵، ص۴۵؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، عزّالدین علی بن احمد بن ابی الکرم، تحقیق مکتبه التراث، بیروت: ۱۳۸۵-۱۳۸۶ قمری، ج۴، ص۲۸؛ اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، تحقیق سیدمحمد مهدی و سیدحسن خرسان، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۳۸ قمری، ج۱، ص۴۴۰.</ref> را به همراه [[محمد بن اشعث]]، [[دوست]] [[هانی]] و [[اسماء بن خارجه]] (برادرزاده هانی)<ref> الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۳۶.</ref> که هر سه از [[اقوام]] و [[دوستان]] هانی بودند و به دربار عبیدالله بن زیاد رفت و آمد داشتند، خواست تا هانی را وادار کنند که به نزدش بیاید. هر سه آنان به نزد هانی رفتند. اگر چه هانی مایل نبود به نزد [[عبیدالله بن زیاد]] برود، اما علیرغم میل خود و به تحریک آن سه تن به [[دارالاماره]] رفت<ref>ر. ک: الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۳۶؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۳۴۹</ref> و همین امر باعث شد تا عبیدالله بن زیاد بتواند بین او و مسلم جدایی اندازد که این جدایی در [[شکست]] [[نهضت]] مسلم، تأثیر بسیاری داشت.

[[شیخ مفید]] می‌نویسد: چون [[عمرو بن حجاج زبیدی]] دید که با دامادش هانی بن عروه چنان [[رفتار]] ناپسندی کردند، ناراحت شد و [[طایفه]] [[مذحج]] را خبر کرد.<ref>الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری، ج۲، ص۴۷؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر دمشقی، عمادالدین اسماعیل بن عمر، قاهره: ۱۹۳۲ میلادی، ج۸، ص۱۵۴.</ref> گروهی از [[قبیله مذحج]] با دریافت خبر [[قتل]] هانی بر در دارالاماره [[اجتماع]] کردند و گرد قصر او را گرفتند.<ref>الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۳۸</ref> اما با [[گواهی]] [[شریح قاضی]] که به [[مردم]] گفت هانی زنده است‌، متفرق شدند.<ref>الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۳۸؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۳۶۷.</ref> [[عمرو بن حجاج زبیدی]] نیز در متفرق کردن آنان نقش مهمی داشت. بنا به نقل دینوری عمرو بن حجاج زبیدی گفت: اگر [[هانی]] زنده است، برای [[فتنه‌انگیزی]] و [[خونریزی]] [[شتاب]] مکنید و برگردید. آنان نیز برگشتند.<ref>الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۳۸.</ref> پس از آن نه تنها [[مردم]] [[قبیله مذحج]] [[هانی بن عروه|هانی]] را [[یاری]] نکردند، بلکه تن به [[خواری]] و [[سستی]] دادند تا اینکه [[هانی بن عروه]] در [[روز]] نهم ماه ذی‌الحجه سال ۶۰ به [[شهادت]] رسید.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۳۷۹.</ref>

روز هفتم [[محرم]] [[عمر بن سعد]] به [[دستور]] [[عبیدالله بن زیاد]] از دسترسی [[امام]] به آب و [[شریعه]] [[فرات]] جلوگیری کرد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۲، ص۴۸۱</ref> او به عمرو بن حجاج زبیدی دستور داد تا به همراه پانصد سوار در کنار فرات موضع بگیرد و میان [[سپاه]] امام و فرات حائل گردد.

[[مشاهده]] استقرار قوای پانصد نفری عمر بن سعد در مقابل شریعه فرات امام را به [[اندیشه]] انداخت تا بی‌درنگ برای [[ذخیره]] آب [[اقدام]] کند. این [[مأموریت]] به [[عباس بن علی]] {{ع}} و [[نافع بن هلال]] واگذار شد. به [[روایت]] [[ابومخنف]] از [[حمید بن مسلم]]، عباس بن علی {{ع}} و نافع بن هلال با سی سوار و بیست پیاده روانه شدند و چون با [[مقاومت]] نیروهای عمرو بن حجاج زبیدی روبه‌رو گشتند، بر آنان [[یورش]] برده و با عقب نشاندن آنان، مشک‌های خویش را پُر از آب کرده و به حضور امام بازگشتند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۲، ص۴۸۱</ref> در آن [[ساعت]] گفت‌وگویی بین [[نافع بن هلال]]، [[یار]] [[دلاور]] [[امام حسین]] {{ع}} و [[عمرو بن حجاج زبیدی]] رخ داد که [[عزم]] [[استوار]] [[اصحاب]] [[امام]] را نشان می‌دهد. [[نافع]] در حالی‌که [[عَلَم]] را به‌دست گرفته بود، جلو افتاد. عمرو بن حجاج زبیدی که [[موکل]] [[شریعه]] بود، صدا زد کیستی؟

نافع به پیادگان گفت مشک‌ها را پُر کنید. عمرو بن حجاج زبیدی و یارانش بر آنان [[حمله]] کردند اما آنان [[دشمن]] را متفرق کردند.<ref>الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۲۵۵</ref>

[[عمر بن سعد]] [[شب جمعه]] نهم [[محرم]] ۶۱ با یارانش به سوی امام پیش رفت و فریاد زد: «ای [[لشکر]] [[خداوند]] سوار شوید که شما را [[بشارت]] به [[بهشت]] می‌دهم‌»<ref>{{عربی|"یا خَیْلَ اللّهِ ارْكَبژ وَ بِالْجَنَّةِ اَبْشِری"}}؛ وقعة الطف، ص۱۹۳؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری، ج۲، ص۲۲۰. </ref>. این سخن‌، یاران عمر بن سعد را تحت تأثیر قرار داد. [[آفتاب]] تازه داشت غروب می‌‌کرد که [[هجوم]] به طرف خیام آغاز شد. [[دشمنان]] بدون اطلاع قبلی حمله‌ور شدند.<ref>الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، بیروت: ۱۴۱۴ قمری، همانجا. </ref> امام حسین {{ع}} برادرش [[حضرت عباس]] {{ع}} را برای [[گفتگو]] با دشمنان فرستاد. گفتند: آمده‌ایم [[فرمان]] [[امیر]] را به شما [[ابلاغ]] کنیم یا [[تسلیم]] شوید و یا با شما خواهیم جنگید. [[عباس]] {{ع}} جواب [[سپاه]] را به اطلاع [[امام‌]] رساند. [[امام]] برای تأخیر [[جنگ]] تا صبح مهلت خواست. ایشان فرمود: به آنان بگو اگر موافقت می‌کنند امشب را به ما [[فرصت]] دهند، باشد که برای خدای خود [[نماز]] بگزاریم و با او [[راز و نیاز]] کرده و به درگاهش [[استغفار]] نماییم‌. [[خدا]] می‌داند که من تا چه اندازه‌، نمازگزاردن‌، [[قرآن‌]] خواندن‌، [[نیایش]] و استغفار را [[دوست]] می‌دارم. [[عباس]] [[پیام]] امام را رساند و توانست یک شب را مهلت بگیرد.<ref>وقعة الطف، ص۱۹۵-۱۹۶؛ الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، همانجا؛ تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲ – ۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۴۱۸-۴۱۹</ref> [[عمر بن سعد]] نظر [[شمر بن ذی الجوشن]] را پرسید. [[شمر]] گفت: سالار تویی و [[رأی]]، رأی تو است. آنگاه رو به کسان دیگر کرد و رأی آنان را پرسید. [[عمرو بن حجاج زبیدی]] گفت: سبحان‌الله! به خدا اگر [[دیلمیان]] بودند و این را از تو می‌‌خواستند، می‌پذیرفتی؛<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمد بن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۳، ص۳۹۱-۳۹۲</ref> و آنان یک شب به امام مهلت دادند.

[[امام حسین]] {{ع}} فرمود: وای بر تو ای پسر [[حجاج]]! [[مردم]] را علیه من تحریک می‌کنی؟ ما از دین برگشته‌ایم و شما [[استوار]] مانده‌اید؟ به خدا قسم اگر جانتان را بگیرند و بر [[اعمال]] خویش بمیرید، خواهی دانست که کدام یک از ما از [[دین]] برگشته و کداممان در خور این است که به [[آتش]] بسوزد.<ref>تاریخ الطبری، تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمدبن جریر، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: ۱۳۸۲ – ۱۳۸۷ قمری / ۱۹۶۲–۱۹۶۷ میلادی، ج۵، ص۴۳۵</ref> یک بار دیگر هنگامی که [[امام حسین]] {{ع}} [[تشنه]] به سوی [[فرات]] حرکت کرد، به [[امام]] [[جسارت]] کرد و گفت: ای [[حسین]]! فرات را می‌بینی که سگ و خوک از آن آب می‌آشامند؟ تو هرگز جرعه‌ای از آن را نخواهی آشامید مگر اینکه از حمیم [[جهنم]] بیاشامی.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۳، ص۳۹۰. </ref>

[[عمرو بن حجاج زبیدی]] با عده‌ای از [[سربازان]] به‌طور ناگهانی بر [[میمنه]] [[سپاه امام]] [[حمله]] آورد و چون نزدیک رسیدند، [[اصحاب]] امام روی زانو نشسته‌، نیزه‌های خود را به سوی اسبان گرفتند و اسبها از پیش‌روی مانده سر به عقب برداشتند. [[اصحاب امام]] از این [[فرصت]] استفاده کرده و آنان را [[هدف]] تیرها قرار دادند که در نتیجه جمعی کشته و مجروح شدند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۳، ص۱۹۰ </ref>

پس از [[شهادت امام حسین]] {{ع}}، او جزء کسانی بود که [[سرهای شهدا]] را به [[کوفه]] نزد [[عبیدالله بن زیاد]] بردند و از او جایزه ناچیزی گرفتند.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶– ۲۰۰۰ میلادی، ج۳، ص۴۲۱ </ref>

از میان [[جمعیت]] [[عبدالله بن عفیف ازدی]] برخاست و بر عبیدالله بن زیاد بانگ زد و [[اهل کوفه]] را علیه او برانگیخت و گفت: ای پسر مرجانه‌! دروغ‌گوی پسر دروغ‌گو تو و پدرت هستید و آن‌‌کس که تو را [[امیر]] کرده است و پدرش. ای پسر مرجانه! [[پسران پیامبر]] {{صل}} را می‌‌کشید و سخنی همچون سخن صدیقان می‌گویید؟<ref>اللهوف فی قتلی الطفوف (مقتل الحسین)، ابن طاووس، علی بن موسی بن محمد، نجف: الحیدریه، ۱۳۸۵ قمری، ص۱۹۶.</ref> ا‌بن‌زیاد که سخت سراسیمه شده بود، از [[ترس]] [[شورش]] مردم فریاد زد او را بگیرید! اما عمرو بن حجاج گفت فعلاً [[صلاح]] نیست زیرا ازدیان در [[مسجد]] فراوانند؛ و [[دستگیری]] او به شب محول شد.<ref>انساب الاشراف، بلاذری، احمدبن یحیی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق: ۱۹۹۶ – ۲۰۰۰ میلادی، ج۳، ص۴۱۳؛ الفتوح، ابن اعثم کوفی، احمد، حیدر آباد دکن: ۱۳۹۵ قمری/ ۱۹۷۵میلادی، ج۵، ص۱۲۵. </ref>

بنا به نقل [[دینوری]] [[عمرو بن حجاج زبیدی]] به قصد [[بصره]] گریخت اما از [[سرزنش]] [[اهل]] بصر‌ه ترسید و کنار آبی به نام سَراف رفت. [[مردم]] آنجا به او گفتند: ما از مختار در [[امان]] نیستیم، از پیش ما برو. او حرکت کرد و رفت، اما گروهی از مردم آنجا پشیمان شدند و سوار بر اسب به تعقیب او رفتند، تا او را برگردانند. عمرو بن حجاج زبیدی همین‌که آنان را از دور دید، پنداشت [[لشکریان]] مختار هستند که به تعقیب او آمده‌اند. در شدت گرمای تابستان در منطقه‌ای به نام «بُییضِه» که میان سرزمین‌های [[قبایل]] کلب و طی بود، به صحرای شن‌زاری رفت و در گرمای نیمروزی خود و همراهانش از تشنگی مردند.<ref>الاخبار الطوال، دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود، چاپ عبدالمنعم عامر، قاهره: ۱۹۶۰ میلادی، ص۳۰۲-۳۰۳. </ref> او که بیش از همه در ریختن [[خون]] [[مقدس]] [[امام حسین]] {{ع}} پای می‌فشرد، این چنین در [[دنیا]] [[مجازات]] شد.<ref>[[مرضیه محمدزاده|محمدزاده، مرضیه]]، [[دوزخیان جاوید (کتاب)|دوزخیان جاوید]]، ص۱۵۴-۱۶۱.</ref>