قیس بن مسهر صیداوی در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

«قیس» فرزند مُسَهّرٍ بن خالد بن جندب اسدی صیداوی و صیدا تیره‌ای از [[قبیله بنی اسد]] است. وی از شیعیان راستین [[خاندان پیامبر]] {{صل}} و مردی [[دلاور]] و [[شجاع]] و از [[یاران]] با وفای [[حضرت اباعبدالله الحسین]] {{ع}} به شمار می‌‌آید<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص ۵۴۹-۵۵۰.</ref>.

[[ابومخنف]] و دیگران نقل می‌‌کنند: هنگامی که خبر مرگ [[معاویه]] و نیز [[مخالفت]] [[اباعبدالله الحسین]] {{ع}} با [[حکومت یزید بن معاویه]] و [[هجرت]] ایشان از [[مدینه]] به [[مکه]]، به [[مردم کوفه]] رسید. بزرگان [[کوفه]] تصمیم گرفتند که از آن حضرت برای [[رهبری]] [[مردم]] و [[شیعیان کوفه]] دعوت به عمل آورند؛ به همین منظور در [[منزل]] [[سلیمان بن صرد خزاعی]]<ref>سلیمان بن صرد خزاعی از بزرگان شیعه در کوفه بود. او که به دلیل خفقان و جاسوسان ابن زیاد نتوانست امام {{ع}} را در کربلا زیارت کند اما پس از واقعه عاشورا گروه توابین را تشکیل داد و خود یکی از فرماندهان نهضت توابین بود که در «عین الوردة» به دست نیروهای ابن زیاد در سال ۶۵ه‍.ق به شهادت رسید.</ref> [[اجتماع]] کردند و نامه‌ای را با امضای جمعی از [[شیعیان]] و بزرگان کوفه، توسط [[عبدالله بن مسمع همدانی]] و [[عبدالله بن وال]] به مکه فرستادند و دو [[روز]] بعد، مجدداً نامه‌های زیادی توسط [[قیس بن مسهر صیداوی]] و [[عبدالرحمن بن عبدالله ارحبی]] و [[عمارة بن عبدالله سلولی]] و پس از دو روز دیگر نامه‌های بسیاری دیگر به وسیله [[هانی بن هانی سبیعی]] و [[سعید بن عبدالله حنفی]] برای حضرت فرستادند. متن همه [[نامه‌ها]] [[اعلام برائت]] از [[حکومت بنی امیه]] و دعوت از حضرت برای آمدن به کوفه، برای رهبری امت اسلامی بود. تعداد نامه‌ها در سه نوبت به دوازده هزار امضا و [[نامه]] رسید. از جمله افراد سرشناس و امضا کنندگان این نامه‌ها: [[حبیب بن مظاهر]]، [[مسلم بن عوسجه]]، [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، [[رفاعة بن شداد]]، [[شبث بن ربعی]]، [[حجار بن أبجر]]، [[یزید بن حارث]]، [[یزید بن رویم]]، [[عروة بن قیس]]، [[عمرو بن حجاج]] و [[محمد بن عمیر]] را می‌‌توان نام برد<ref>بسیاری از دعوت کنندگان از امام {{ع}}، مع الاسف در واقعه کربلا داخل سپاه عمرسعد شدند، مثل شبث بن ربعی و عمرو بن حجاج و... و چه ظلم‌ها به حسین {{ع}} و یارانش وارد کردند.</ref>. این [[نامه‌ها]] از دهم [[ماه مبارک رمضان]] [[سال]] ۶۰ه‍.ق تا چند [[روز]] بعد در [[مکه]] به دست [[امام]] {{ع}} رسید<ref>ر.ک: ارشاد مفید، ج۲، ص۳۶؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۵۲؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۳۳؛ البدایة و النهایة ابن کثیر، ج۸، ص۱۵۴، بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۳۳؛ الفصول المهمة ابن صباغ مالکی، ص۱۸۲ و ابصارالعین، ص۱۰۴.</ref>.

همان طوری که اشاره شد از جمله کسانی که نامه‌های [[شیعیان]] و بزرگان [[کوفه]] را به مکه برای امام {{ع}} آورد [[قیس بن مسهر صیداوی]] بود که دلیل بر [[شخصیت]] و اعتماد [[مردم کوفه]] به ایشان است. نامه‌های آنها را نوشت و آمادگی خود را برای حرکت به سوی کوفه اعلام کرد<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص ۵۵۰-۵۵۱.</ref>.

پس از آنکه نامه‌های [[شیعیان کوفه]] به دست امام {{ع}} در مکه رسید. برای حضرت ثابت شد که شیعیان کوفه با هم همراه و همدل هستند و آماده [[بیعت]] با آن حضرت در [[دفاع]] از کیان اسلام و مقابله با حکومت [[یزید]] و اعوانش می‌‌باشند؛ لذا حضرت پاسخ نامه‌های آنها را نوشت و آمادگی خود را برای حرکت به سوی کوفه اعلام کرد. و امام {{ع}} این [[نامه]] را به [[مسلم بن عقیل]] سپرد و او را به عنوان [[سفیر]] و نماینده خود به کوفه اعزام کرد تا پس از بررسی اوضاع و آمادگی مردم، حضرت به جانب آنان حرکت نماید. به دستور امام {{ع}} قیس بن مسهر صیداوی و [[عبدالرحمان ارحبی]]، حضرت مسلم را تا کوفه همراهی کردند.

حضرت مسلم {{ع}} و همراهانش در پانزدهم [[رمضان]] سال ۶۰ه‍.ق وارد کوفه شدند. مسلم ابتدا به [[خانه]] [[مختار بن ابی عبیده ثقفی]] که از شیعیان [[مخلص]] [[اهل بیت]] {{ع}} بود وارد شد<ref>در ذیل نام مسلم بن عقیل، شرح تفصیلی حرکت مسلم از مکه و ورود او را به کوفه ملاحظه نمایید.</ref> و [[مردم]] برای [[زیارت]] حضرت و اعلام [[وفاداری]] نسبت به ایشان و [[امام]] {{ع}} در آنجا رفت و آمد می‌‌نمودند<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص ۵۵۱.</ref>.

[[مسلم بن عقیل]] پس از آنکه در کوفه مورد استقبال [[شیعیان]] قرار گرفت و تشریف فرمایی امام {{ع}} برای [[رهبری]] مردم را مناسب دید، در نامه‌ای [[صداقت]] و وفاداری [[مردم کوفه]] را در [[دعوت]] از آن حضرت مورد [[تأیید]] قرار داد. مضمون نامه چنین بود: پس از [[سلام]] و [[دعا]] نوشته بود: اینک هجده هزار نفر از مردم کوفه با من [[بیعت]] کرده‌اند و همه آماده [[پذیرایی]] از شما هستند و به محض وصول نامه به جانب کوفه حرکت نمایید؛ زیرا مردم خواهان شما هستند و از [[خاندان]] [[اموی]] گریزانند<ref>ر.ک: بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۳۶؛ البدایة و النهایة، ج۸، ص۱۶۳.</ref>.

حضرت مسلم نامه را توسط [[قیس بن مسهر صیداوی]] و [[عابس بن ابی شبیب شاکری]] و [[شوذب مولی شاکر]]، به مکه برای امام {{ع}} فرستاد. امام {{ع}} پس از [[اطمینان]] از آمادگی مردم کوفه، در هشتم [[ذیحجه]]<ref>حرکت امام {{ع}} از مکه، روز هشتم ذیحجة، یا نهم و... بوده به ترجمه مسلم بن عقیل در همین اثر مراجعه نمایید.</ref>، درست همان روزی که مسلم بن عقیل در [[شهر کوفه]] به [[شهادت]] رسید، از در مکه [[روز]] خارج هشتم شد ذیحجه و رهسپار از مکه کوفه گردید<ref>الملهوف، ص۱۲۴.</ref>.

امام {{ع}} با همراهانش در روز هشتم ذیحجه از مکه بیرون آمدند. و به سوی کوفه راه افتادند و راه مکه تا کوفه را [[منزل]] به منزل طی می‌‌کردند و به کوفه نزدیک می‌‌شدند، اما از اوضاع [[اجتماعی]] و [[امنیتی]] و نیز از [[سرنوشت]] حضرت مسلم نماینده و [[سفیر]] خود و نیز [[شیعیان کوفه]] اطلاعی در دست نداشتند تا پس از هفت روز طی مسیر در پانزدهم ذیحجه به منزل «[[حاجر]]» از «بطن الترمة» رسیدند. در این [[منزل]]، [[امام]] {{ع}} نامه‌ای برای حضرت مسلم و [[شیعیان کوفه]] نوشت تا [[مردم]] از حرکت کاروان حضرت به جانب آنان [[آگاه]] شوند. [[نامه]] امام {{ع}} را [[قیس بن مسهر صیداوی]]<ref>در بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۸۲، به نقل از مناقب ابن شهرآشوب بنابر قولی قیس بن مسهر صیداوی تا کربلا همراه امام حسین {{ع}} بود و از آنجا برای مردم کوفه نامه برد و به شهادت رسید، ولی به نظر می‌‌رسد این قول مبنای تاریخی ندارد.</ref>، با خود به [[کوفه]] برد<ref>ارشاد مفید، ج۲، ص۷۰؛ البدایة و النهایة ابن کثیر، ج۸، ص۱۷۰؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۶۹؛ نفس المهموم، ص۱۷۳؛ ابصارالعین، ص۱۰۴؛ تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۴۹ در ذیل نام عبدالله بن یقطر در همین اثر آوردیم که این نمایندگی توسط عبدالله بن یقطر برادر رضاعی امام حسین {{ع}} هم انجام شده است.</ref>.

عبیدالله غضبناک شد و گفت: هرگز از من جدا نمی‌شوی تا اسامی افرادی که [[حسین]] برای آنها [[نامه]] فرستاده است به من بدهی و یا آنکه بر فراز [[منبر]] (در برخی [[تواریخ]] مثل [[تاریخ]] [[طبری]] آمده که گفت: بالای [[قصر]] [[دار الاماره]]) بروی و حسین را [[کذاب]] فرزند کذاب معرفی کنی، در غیر این صورت تو را با [[شمشیر]] قطعه قطعه خواهم کرد؛ اما [[قیس]] در برابر خواست [[ابن زیاد]] گفت: اسامی آنها را نمی‌دانم [و اگر هم بدانم به تو نخواهم گفت]، ولی پیشنهاد دیگر تو را که بالای منبر (قصر [[دارالاماره]]) می‌‌روم و [[لعن]] و [[نفرین]] خواهم کرد.

ابن زیاد [[گمان]] کرد او از [[مرگ]] هراسیده و حاضر است بر حسین {{ع}} و بر امیرالمؤمنین علی {{ع}} و برادرش [[امام مجتبی]] {{ع}} [[سب]] و لعن کند؛ لذا [[دستور]] داد، [[مردم کوفه]] در [[مسجد]] اعظم [[شهر]] (یا دور قصر دارالاماره) [[اجتماع]] کنند و سخنان قیس؛ فرستاده [[حسین بن علی]] را بشنوند.

پس از اجتماع [[مردم]]، قیس در بالای منبر (قصر دارالاماره) رفت و پس از [[حمد]] و ثنای [[الهی]] با صدای بلند فریاد برآورد: هان ای مردم! همانا، این حسین بن علی [[بهترین]] [[خلق]] [[خدا]] و [[فرزند فاطمه]] [[دختر رسول خدا]] {{صل}} است و من فرستاده او به سوی شما هستم. من از [[منزل]] «[[حاجر]]» از او جدا شده و نزد شما آمدم تا [[پیام]] او را به شما برسانم و به ندای او لبیک بگویید!

سپس این [[دلاور]] مرد با [[ایمان]] بر عبیدالله و پدرش زیاد، لعن و نفرین فرستاد و برای [[حضرت علی]] {{ع}} ضمن [[درود]] و [[سلام]] طلب غفران و [[رحمت الهی]] نمود!<ref>ر.ک: تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۴؛ مقتل ابومخنف، ص۸۸؛ کامل ابن اثیر، ج۲، ص۵۴۸، با کمی تفاوت در عبارت ارشاد مفید، ج۲، ص۷۰.</ref>.

طبق نقل [[سید ابن طاوس]]، قیس بن مسهر پس از [[حمد]] و [[ثنای الهی]] و [[درود]] و [[سلام]] و صلوات بر پیامبر اسلام {{صل}} و توجه و ترحم نسبت به [[امیرمؤمنان]] و فرزندش [[ابا عبدالله]] الحسین ـ سلام [[الله]] علیهما ـ [[لعن]] و [[نفرین]] بر عبیدالله و پدرش زیاد و افراد [[سرکش]] [[بنی امیه]] کرد و سپس [[مردم]] را مخاطب قرار داد و گفت: من فرستاده [[حسین بن علی]] {{ع}} به سوی شما هستم و او در بین راه است و به سوی شما تشریف می‌آورد و من در فلان [[منزل]] از او جدا شدم، پس او را [[اجابت]] کنید.<ref>{{عربی|"أَيُّهَا اَلنَّاسُ! أَنَا رَسُولُ‏ الْحُسَيْنِ‏ إِلَيْكُمْ‏ وَ قَدْ خَلَّفْتُهُ بِمَوْضِعِ كَذَا فَأَجِيبُوهُ"}}اللهوف، ص۱۳۵ و نفس المهموم، ص۱۷۴.</ref>؛

مأموران چون این خبر را به [[ابن زیاد]] گزارش دادند، دستور داد او را از بالای [[قصر]] [[دارالاماره]] به روی [[زمین]] پرتاب کنند، جیره خواران بنی امیه با کمال بی‌رحمی قیس بن مسهر صیداوی این [[یار]] با وفای [[امام حسین]] {{ع}} را از بالای دارالاماره به روی زمین انداختند و استخوان‌هایش [[درهم]] [[شکست]] و در دم [[جان]] سپرد و به خیل [[شهیدان]] راه [[خدا]] پیوست<ref>اللهوف، ص۱۳۵ و نفس المهموم، ص۱۷۴.</ref> و به قولی یکی از جیره خواران دربار بنی امیه به نام عبدالملک بن عمیر لخمی سر [[مبارک]] قیس را از بدن جدا کرد و سپس به او [[اعتراض]] شد که چرا این کار را کردی؟ گفت: می‌خواستم او راحت شود!!<ref>نفس المهموم، ص۱۷۴.</ref>.

همان طوری که در [[زیارت ناحیه مقدسه]] بر او سلام داده است، [[سلام]] خدا و [[انبیا]] و [[فرشتگان الهی]] هم بر او باد: {{متن حدیث|اَلسَّلاَمُ عَلَى قَيْسِ بْنِ مُسْهِرٍ اَلصَّيْدَاوِيِّ}}<ref>زیارت ناحیه مقدسه، بحارالأنوار، ج۴۵، ص۷۱.</ref>.<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص ۵۵۲-۵۵۵.</ref>

[[شیخ مفید]] از [[عبدالله بن سلیمان]] و [[منذر بن مشعل]] که هر دو از [[قبیله بنی اسد]] بودند، نقل می‌کند، که ما پس از [[مناسک]] [[حج]] با سرعت از [[مکه]] بیرون آمدیم تا به امام حسین {{ع}} ملحق شویم و از علت حرکت حضرتش به جانب [[کوفه]] [[آگاه]] گردیم، به منزلی به نام «[[زرود]]»<ref>زرود: محلی است در مسیر کوفه بین ثعلبیه و خزیمیه.</ref> رسیدیم، در همین [[منزل]] متوجه شدیم که مردی از [[کوفه]] می‌‌آید، اما با دیدن [[حسین]] {{ع}} راه خود را عوض کرد و از مسیر دیگری رفت، حضرت {{ع}} هم ایستاد گویا می‌‌خواست او را ببیند و سؤالی کند، اما نشد و آن مرد به راه خود ادامه داد. [[سلیمان]] و منذر می‌‌گویند: ما دو نفر به آن مرد [[کوفی]] نزدیک شدیم، پس از [[سلام]]! از او پرسیدیم: از کدام طایفه‌ای؟

گفت: از [[قبیله بنی اسد]] هستم! سلیمان می‌‌گوید، گفتیم: ما هم از [[قبیله]] بنی اسدیم. پرسیدیم نام تو چیست؟ گفت: بکر بن فلان. از اوضاع [[مردم کوفه]] چه خبر؟ گفت: از کوفه هنوز بیرون نیامده بودم که [[شاهد]] بودم [[مسلم بن عقیل]] و [[هانی بن عروة]] را کشتند و خودم دیدم که جسد آنان را با پایشان در بازار کوفه می‌‌کشاندند!

عبدالله بن سلیمان و منذر بن مشعل می‌‌گویند: از آن مرد جدا شدیم و در «ثعلبیة»<ref>ارشاد مفید، ص۷۴. ثعلبیة: منزلی است که شخصی به نام ثعلبیة در آن آب استخراج کرده و بدین جهت آنجا را ثعلبیة گفته‌اند.</ref> به قولی در «زبالة»<ref>اللهوف، ص۱۳۴. زباله: قریه‌ای آباد در راه بین مکه و کوفه است و بین واقصة و ثعلبیة قرار دارد.</ref> مردی خدمت [[امام حسین]] {{ع}} رسید و خبر [[شهادت]] مسلم بن عقیل و هانی بن عروة را به عرض [[امام]] {{ع}} رساند. این خبر در [[روز]] سه [[شنبه]] ۲۲ ذیحجة به امام {{ع}} رسید.

حضرت با تکرار کلمه [[استرجاع]] {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}، به استقبال این خبر رفت و از همان جا تصمیم [[قاطع]] و صریح خود مبنی بر ادامه راه را گرفت و لذا به همراهان فرمود: «بعد از اینها خیری در [[زندگانی دنیا]] نیست!»<ref>{{متن حدیث|لاَ خَيْرَ فِي اَلْعَيْشِ بَعْدَ هَؤُلاَءِ}}</ref> و به [[نقلی]] دیگر امام {{ع}} فرمود: «[[خدا]] مسلم را [[رحمت]] کند، او به سوی [[رحمت الهی]] و [[بهشت]] و [[روح]] و ریحان خدا شتافت! او به [[مسئولیت]] خود به خوبی عمل کرد، ولی هنوز مسئولیت باقی است!»<ref>{{متن حدیث|رَحِمَ‏ اللَّهُ‏ مُسْلِماً فَلَقَدْ صَارَ إِلَى‏ رَوْحِ‏ اللَّهِ‏ وَ رَيْحَانِهِ وَ جَنَّتِهِ وَ رِضْوَانِهِ أَمَا إِنَّهُ قَدْ قَضَى مَا عَلَيْهِ وَ بَقِيَ مَا عَلَيْنَا}}؛ اللهوف، ص۱۳۴.</ref>. اما هنوز از [[سرنوشت]] [[قیس بن مسهر]] که [[نامه]] [[امام]] را برای مسلم و [[شیعیان کوفه]] برده بود خبری نداشتند، شاید امام {{ع}} نگران این بود که مبادا نامه به دست نیروهای [[دشمن]] برسد و جمعی از [[شیعیان]] گرفتار مأموران [[ابن زیاد]] شوند.

حضرت به راه خود ادامه داد تا به [[منزل]] «[[عذیب الهجانات]]» شش میلی قادسیه، رسیدند که در این منزل خبر [[شهادت]] [[قیس بن مسهر صیداوی]] به امام {{ع}} رسید. این خبر توسط [[نافع بن هلال]]، [[مجمع بن عبدالله عائذی مذحجی]] و [[عمرو بن خالد]] و راهنمای آنان [[طرماح بن عدی]] که از [[کوفه]] می‌‌آمدند تا به امام ملحق شوند، رسید.

[[مجمع بن عبدالله]] در این [[ملاقات]]، ماجرای دستگیری [[قیس]] و پاره کردن نامه و بالای [[منبر]] رفتن او و [[لعن]] و [[نفرین]] بر عبیدالله و پدرش و [[درود]] و رحمت بر [[علی]] واولادش را نقل کرد و نیز نحوه شهادت او را برای امام {{ع}} شرح داد. حضرت با شنیدن این خبر ناگوار [[اشک]] در چشمان مبارکش حلقه زد و بر گونه‌اش جاری شد و این [[آیه]] را [[تلاوت]] کرد: {{متن قرآن|فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ}}<ref>«از مؤمنان، کسانی هستند که به پیمانی که با خداوند بستند وفا کردند؛ برخی از آنان پیمان خویش را به جای آوردند و برخی چشم به راه دارند و به هیچ روی (پیمان خود را) دگرگون نکردند» سوره احزاب، آیه ۲۳.</ref>.

سپس [[امام]] {{ع}} چنین فرمود: «خدایا، برای ما و [[شیعیان]] ما [[منزل]] کریمی قرار ده و ما را با ایشان در محل استقرار رحمتت جمع نما، همانا تو بر هر چیزی قادری!»<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ اجْعَلْ‏ لَنَا وَ لِشِيعَتِنَا مَنْزِلًا كَرِيماً وَ اجْمَعْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ فِي مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِكَ‏ إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ}}؛ ر.ک: اللهوف، ص۱۳۶ و مقتل مقرم، ص۱۸۷.</ref>؛

برخی از مورخان شبیه همین ماجرای قیس را به [[عبدالله بن یقطر]] ([[برادر]] رضاعی حضرت)<ref>تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۸؛ ارشاد مفید، ج۳، ص۷۵؛ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۷۴. و د. ک: ذیل نام عبدالله ابن یقطر، در همین اثر.</ref> نسبت داده‌اند. لکن امام {{ع}} پس از [[آگاهی]] از [[شهادت]] قیس، هیچ تردیدی به خود راه ندادند و به دنبال آن [[هدف]] بلند [[الهی]] به راه خود ادامه دادند تا به [[کربلا]] رسیدند<ref>[[سید اصغر ناظم‌زاده|ناظم‌زاده، سید اصغر]]، [[اصحاب امام حسین - ناظم‌زاده (کتاب)|اصحاب امام حسین]]، ص ۵۵۵-۵۵۸؛ [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امام حسین (کتاب)|گزیده دانشنامه امام حسین]] ص ۳۵۷.</ref>.