جبر و اختیار در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

در برابر این دو [[نظریه]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید: «بی‌گمان او مالک هر آن چیزی است که به تملیک شما درآورده است و توانا است به آنچه شما را بر آن توانا کرده است»<ref>بحارالانوار، ج۵، ص۱۲۳.</ref>. بنابراین، [[خداوند سبحان]] قدرت و [[استطاعت]] را به بندگانش تملیک کرده، آنان کارهای خویش را با این قدرت و استطاعت انجام می‌دهند و چنین نیست که [[خداوند متعال]] خویش را از این [[قدرت]] بی‌بهره کرده باشد؛ بلکه در همین حال به همین قدرت و [[استطاعت]] مالک‌تر است؛ یعنی هرگاه بخواهد و [[اراده]] کند، آن را از آنان باز می‌ستاند.<ref>[[محمد بیابانی|بیابانی، محمد]]، [[جبر و اختیار و عدل الهی (مقاله)| مقاله «جبر و اختیار و عدل الهی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۲]] ص ۳۱۹.</ref>.

در [[روایات اهل‌بیت]]{{عم}}، به‌ویژه [[امیرمؤمنان]]{{ع}} مشیت و اراده دو [[حقیقت]] مستقل و از [[کمالات]] فعلی [[حق تعالی]] هستند. [[امام رضا]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|الْمَشِيَّةُ وَ الْإِرَادَةُ مِنْ صِفَاتِ الْأَفْعَالِ‌}}<ref>التوحید، ص۳۳۸.</ref>؛ «مشیت و اراده از صفات افعالند». در روایتی دیگر مشیت، آغاز و شروع فعل، و اراده، ثبوت فعل شناسانده شده‌اند<ref>بحارالانوار، ج۵، ص۱۲۲.</ref>. نیز در روایتی مشیت به معنای اهتمام و تصمیم به [[خلق]] شیء و اراده به معنای اتمام آن آمده است<ref>بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۵۶.</ref>؛ چنان‌که در جایی دیگر آمده است: «مشیت ذکر اول است و اراده [[عزم]] بر آن»<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۵۷.</ref>. [[روایات]]، [[تفسیر]] مشیت و اراده را به [[علم]]، [[انکار]] کرده‌اند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱، ص۱۰۹.</ref>. از این روایات برمی‌آید که اولاً مشیت و اراده دو حقیقت جداگانه‌اند و ثانیاً مشیت در [[مقام]] فعل پیش از اراده است و اراده بر چیزی تعلق می‌گیرد که پیش از آن مشیت بر آن قرار گرفته است. مشیت به واسطه اراده تثبیت می‌شود و به تعبیری دیگر به اتمام می‌رسد. پس ممکن است اموری در مقام مشیت موجود باشند، ولی اراده بدان‌ها تعلق نگیرد. اما ممکن نیست اراده به چیزی تعلق گیرد، بی‌آن‌که مشیت به آن تعلق گرفته باشد. افزون بر این، در روایات آمده است که چیزی در [[زمین]] و [[آسمان]] روی نمی‌دهد جز آن‌که به مشیت و اراده و قدر و [[قضای الهی]] باشد: {{متن حدیث|يَكُونُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَ أَرَادَ وَ قَدَّرَ وَ قَضَى}}<ref>بحارالانوار، ج۵، ص۱۲۲. نیز ر.ک: الکافی، ج۱، ص۱۴۹.</ref>. [[افعال عباد]] نیز از این [[قانون]] بیرون نیستند و مشیت و اراده و قدر و قضای الهی بر افعال عباد نیز تعلق می‌گیرد، بلکه در برخی [[روایات]] بر این [[حقیقت]] تصریح شده است؛ چنان‌که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید:

[[اعمال]] بر سه گونه‌اند: [[فرایض]]، [[فضایل]] و [[معاصی]]. فرایض به [[امر خداوند]] و [[رضا]] و [[قضا و قدر]] و [[مشیت]] و [[دانش الهی]] است؛ ولی فضایل به [[امر خدا]] نیستند؛ بلکه به رضا و [[قضا]] و مشیت و [[دانش]] الهی‌اند. معاصی نیز به امر خدا نیستند؛ بلکه به قضا و قدر و مشیت و دانش الهی صورت می‌گیرند<ref>صدوق، محمد بن علی، الخصال، ص۱۶۸.</ref>.