تبیین ظاهر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن]]، [[کتاب]] [[رسول خاتم]] {{صل}} است و تبعاً هر آنچه [[مردم]] تا [[آخرالزمان]] در امور [[دین]] و دنیای خود محتاج آن هستند، باید در این کتاب بیابند.

   

در همین رابطه، [[اسماعیل بن جابر]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: {{متن حدیث|إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَعَثَ مُحَمَّداً فَخَتَمَ بِهِ الْأَنْبِيَاءَ فَلَا نَبِيَّ بَعْدَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِ كِتَاباً فَخَتَمَ بِهِ الْكُتُبَ فَلَا كِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِيهِ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فِيهِ شَرْعُكُمْ وَ خَبَرُ مَنْ قَبْلَكُمْ وَ بَعْدَكُمْ}}<ref>بحار الأنوار، ج۱۰، ص۳.</ref>.

[[خداوند]] [[قرآن]] را با اوصاف گوناگونی می‌ستاید. از جمله این اوصاف، "فرقان" است که به معنای جداکننده [[حق]] از [[باطل]] است: {{متن قرآن|تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا}}<ref>«بزرگوار است آن (خداوند) که فرقان را بر بنده خویش فرو فرستاد تا جهانیان را بیم‌دهنده باشد» سوره فرقان، آیه ۱.</ref>.

و نیز [[امام صادق]] {{ع}} در این باره به [[حارث]] می‌فرمایند: {{متن حدیث|عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِيرَةِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} يَقُولُ إِنَّ الْأَرْضَ لَا تُتْرَكُ إِلَّا بِعَالِمٍ يَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَيْهِ وَ لَا يَحْتَاجُ إِلَى النَّاسِ يَعْلَمُ الْحَرَامَ وَ الْحَلَالَ‌}}<ref>بحارالأنوار (ط. دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ﻫ.ق)، ج۲۳، ص۵۰، باب ۱، (الاضطرار إلی الحجه...)</ref>.<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲.</ref>

بنا بر [[روایات]]، [[اهل‌بیت]] {{عم}} درباره ویژگی‌های مفسّر [[قرآن]] با علمای عامّه، از قبیل [[ابوحنیفه]]، [[مالک بن انس]] و [[قتاده]]، به [[احتجاج]] می‌پرداختند که به صورت "جواب نقضی" و یا "حَلّی" بوده است. بنابراین [[روایات]]، جدا کردن [[قرآن]] از [[اهل‌بیت]] {{عم}}، عملاً به معنای از کار انداختن و بی‌نتیجه گذاشتن [[تعالیم]] برجسته این [[کتاب الهی]] است. برای نمونه، در اینجا به [[احتجاج امام]] [[باقر]] {{ع}} با قتاده، از بزرگان مفسّرین و علمای عامّه، اشاره می‌شود: {{متن حدیث|عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: دَخَلَ قَتَادَةُ بْنُ دِعَامَةَ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} فَقَالَ يَا قَتَادَةُ أَنْتَ فَقِيهُ أَهْلِ الْبَصْرَةِ فَقَالَ هَكَذَا يَزْعُمُونَ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{ع}}بَلَغَنِي أَنَّكَ تُفَسِّرُ الْقُرْآنَ فَقَالَ لَهُ قَتَادَةُ نَعَمْ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ {{عم}} بِعِلْمٍ تُفَسِّرُهُ أَمْ بِجَهْلٍ قَالَ لَا بِعِلْمٍ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ {{عم}} فَإِنْ كُنْتَ تُفَسِّرُهُ بِعِلْمٍ فَأَنْتَ أَنْتَ وَ أَنَا أَسْأَلُكَ قَالَ قَتَادَةُ سَلْ قَالَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي سَبَإٍ {{متن قرآن|وَقَدَّرْنَا فِيهَا السَّيْرَ سِيرُوا فِيهَا لَيَالِيَ وَأَيَّامًا آمِنِينَ}}<ref>«و در آنها راه رفت و آمد را به اندازه (برقرار) کردیم (و گفتیم) شب‌ها و روزها در آنها با ایمنی سفر کنید» سوره سبأ، آیه ۱۸.</ref> فَقَالَ قَتَادَةُ ذَلِكَ مَنْ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ بِزَادٍ حَلَالٍ وَ رَاحِلَةٍ وَ كِرَاءٍ حَلَالٍ يُرِيدُ هَذَا الْبَيْتَ كَانَ آمِناً حَتَّى يَرْجِعَ إِلَى أَهْلِهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ {{عم}} نَشَدْتُكَ اللَّهَ يَا قَتَادَةُ هَلْ تَعْلَمُ أَنَّهُ قَدْ يَخْرُجُ الرَّجُلُ مِنْ بَيْتِهِ بِزَادٍ حَلَالٍ وَ رَاحِلَةٍ وَ كِرَاءٍ حَلَالٍ يُرِيدُ هَذَا الْبَيْتَ فَيُقْطَعُ عَلَيْهِ الطَّرِيقُ فَتُذْهَبُ نَفَقَتُهُ وَ يُضْرَبُ مَعَ ذَلِكَ ضَرْبَةً فِيهَا اجْتِيَاحُهُ قَالَ قَتَادَةُ اللَّهُمَّ نَعَمْ}}.

توضیح این فراز از بیان [[امام]] {{ع}} آنکه: حضرت قبل از پاسخ دادن به [[قتاده]]، به وی هشدار دادند که اگر اهل [[تفسیر قرآن]] نیستی، وارد این [[علم]] مشو؛ زیرا [[تفسیر قرآن]] با ابراز نظر شخصی و [[قیاس]] و [[استحسان]]، نتیجه‌ای جز نابودی خود و دیگران ندارد. سپس [[امام]] {{ع}} مراد از [[آیه]] را سیر به سوی [[اهل بیت]] {{عم}} در سفر [[حج]] و خوشه‌چینی از [[علوم]] آنان و اقتباس از [[نور ولایت]] معنا نمودند و فرمودند که در این صورت است که [[دین]] و [[مناسک]] [[دینی]] معنا پیدا می‌کند و [[حجّ]] [[حاجیان]] مقبول می‌افتد و از [[عذاب]] [[جهنم]] ایمنی می‌یابند. سپس [[امام]] {{ع}} به قاعده‌ای [[عقلی]] استشهاد می‌کنند که [[قرآن]] را آن کس می‌فهمد که مخاطب اصلی آن است و [[کتاب خدا]] در [[خانه]] او نازل شده است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۳۵۲-۳۵۴.</ref>.

== گفتار پنجم: [[حدیث ثقلین]] ==

توضیح آنکه: اوّلاً، با توجّه به [[حدیث ثقلین]]، معلوم می‌شود که آن دو [[حقیقت]] [[ارزشمندی]] که از یکدیگر تفکیک‌ناپذیرند، وجود [[مبارک]] [[معصوم و قرآن]] است؛ نه [[کلام]] و [[اخبار]] آنها، که در دلالت و صدور، ظنّی هستند و در [[فهم]] [[معارف الهی]]، [[یقین]] ضعیف‌تری از [[قرآن]] برای [[امّت]] پدید می‌آورند.

ثانیاً، آنچه از انحصار [[تفسیر قرآن]] به [[اهل بیت]] {{عم}} گفته شد، نه به معنای کنار گذاشتن مطلق [[تفسیر]] و [[تدبّر]] در [[آیات الهی]] است؛ که این امر، مخالف صریح [[آیات]] فراوان [[قرآن]] است که امر به [[تدبّر]] می‌نماید؛ مثلاً می‌فرماید: {{متن قرآن|أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا}}<ref>«آیا در قرآن نیک نمی‌اندیشند یا بر دل‌ها، کلون زده‌اند؟» سوره محمد، آیه ۲۴.</ref>.

بنابراین، آنچه در انحصار [[تفسیر قرآن]] در این بخش مطرح می‌شود، [[تبیین]] قطعی و یقین‌آوری است که برای [[امّت]]، حجّتی [[یقینی]] در [[احکام]] و [[اعتقادات]] باشد. در اینجا سخن از [[ضرورت]] وجود شخص [[امام]] و [[مقام عصمت]] درکنار [[قرآن]] برای [[تفسیر]] آن است و نه کلمات آن بزرگواران؛ زیرا اگر بنا باشد که [[قرآن]] با [[اخبار]] آحاد ـ که ظنّی‌الصدور والدّلاله هستند ـ تفسیرگردد، همه ایرادهایی که به [[تفسیر ظاهر قرآن]] و قرائت‌های مختلف از [[ظواهر]] [[آیات]] وارد می‌شود، بر [[اخبار]] نیز وارد می‌گردد؛ زیرا در میان کلمات صادره از [[مقام عصمت]] نیز، [[محکم و متشابه]] و ظاهر و [[باطن]] و [[ناسخ و منسوخ]] وجود دارد<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ {{ع}} قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنَ حَدِيثَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ غَيْرُ مُقَرَّبٍ}} (بصائر الدرجات فی فضائل ال محمد {{صل}} (ط. مکتبه آیه‌الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ ﻫ.ق)، ج۱، ص۲۱، باب ۱۱).</ref>. به علاوه، [[قرآن]] قطعی‌الصدور از جانب [[خداوند]] است؛ در حالی که تعداد قابل توجّهی از [[اخبار]]، ضعیف و ظنّی الصدور است<ref>[[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|ولایت و امامت از منظر عقل و نقل]]، ج۱، ص۳۵۴-۳۵۵.</ref>.