تعزیه در معارف و سیره حسینی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = تعزیه

| پرسش مرتبط  =  

}}

=== شبیه‌خوانی ===

تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی، نمایشی است که در یک محوّطه، با حضور [[مردم]] توسّط چند نفر انجام می‌گیرد که در نقش قهرمانان [[کربلا]] و با لباس‌های مخصوص و ابزار [[جنگی]] و همراه با دهل و شیپور، نیزه، [[شمشیر]]، سپر، سنج، کرنا، سرنا، خنجر، [[زره]]، مشک آب و اسب، ایفای نقش می‌کنند. صحنه و نمایش، بر مبنای حوادث [[کربلا]] و مقتل‌ها تنظیم می‌شود<ref>درباره تاریخچه آن در کشورمان ایران ر. ک: «تعزیه، هنر بومی پیشرو ایران» گردآورنده: پنز چلکووسکی. ترجمه: داوود حاتمی. نیز«دائرة المعارف تشیع»، ج۴.</ref>. [[تعزیه]]، اگر بصورت صحیح و با [[حفظ]] [[موازین]] و [[شئون]] [[معصومین]] انجام شود، تأثیر مهم می‌گذارد و وسیله انتقال [[فرهنگ]] [[شهادت]] به نسل‌های [[آینده]] است.

درباره این نمایش مذهبی نوشته‌اند: شبیه‌خوانی یا به اصطلاح عامّه «تعزیه‌خوانی»، عبارت از مجسّم کردن و نمایش دادن [[شهادت]] جانسوز [[حضرت حسین]] {{ع}} [[سید الشهدا]] و [[یاران]] آن بزرگوار یا یکی از حوادث مربوط به [[واقعه کربلا]] بود... شبیه‌خوانی [[ناطق]]، ظاهراً در دوره [[ناصر الدین شاه]] در [[ایران]] معمول شد، یا اگر قبلاً چیزی از آن قبیل بود، در دوره [[سلطنت]] [[ناصر الدین شاه]] رونقی به‌سزا یافت و شبیه‌خوان‌های زبردستی پیدا شدند. ظاهر آنکه مشاهدات شاه در سفرهای خود از تئاترهای اروپا در [[پیشرفت]] کار [[تعزیه]] و شبیه‌خوانی بی‌تأثیر نبوده است”<ref>از صبا تا نیما، یحیی آرین‌پور، ج۱، ص۳۲۲.</ref>. “شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی” [[سنّت]] [[هنری]] و نمایشی [[اهل]] [[تشیّع]] است که سیمای وجیه و [[معصوم]] قدّیسین را از روزگار کهن تا به امروز در برابر دیدگان [[اهل]] معنی عیان داشته است<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، جابر عناصری، ص۸۶.</ref>. درباره کیفیّت اجرای آن و سنّت‌ها و [[آداب]] مربوط به [[تعزیه]]، تحقیقات [[ارزشمندی]] انجام گرفته و آثاری تألیف شده است. در یکی از منابع آمده است: “تعزیه به احتمال [[قوی]] بصورت [[هیئت]] فعلی خویش در پایان عصر صفوی پدید آمد و از همه سنّت‌های کهن نقّالی و روضه‌خوانی و [[فضائل]] و مناقب‌خوانی و موسیقی مدد گرفت و تشکیلاتی محکم برای خود ترتیب داد و کارگردانان ورزیده اداره آن را در دست گرفتند... تعداد تعزیه‌های اصلی که کمی از [[صد]] می‌گذرد، کیفیّت [[تعزیه]] [[نامه‌ها]] که غالباً منظوم و در هر حال آهنگین یعنی مرکّب از بحر طویل و [[شعر]] است، دستگاه‌هایی که هر یک از خوانندگان باید [[شعر]] خود را در آن بخوانند، آهنگ مخالف‌خوانان که دارای [[هیمنه]] و شکوه حماسی است... “<ref>فصلنامه هنر، شماره ۲، ص۱۶۲، مقاله «پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی».</ref>. به اقتضای نقشی که افراد مختلف در اجرای [[تعزیه]] و شبیه‌خوانی داشتند و حال و هوای شعرها و نحوه خواندن، اصطلاحات خاصّی هم رایج بود، مثل: رجزخوانی، شبیه‌خوانی، [[نوحه‌خوانی]]، بحرطویل‌خوانی، مقتل‌خوانی، شهادت‌خوانی، هجران‌خوانی (از زبان [[اسرا]])، [[اشقیا]]خوانی و شمرخوانی (از زبان سران [[سپاه عمر سعد]]). آنچه [[نقل]] شد، گوشه‌ای از کیفیّت اجرای آن را نشان می‌دهد. به [[نقل]] دیگری توجه کنید: “شبیه‌خوانی و [[تعزیه]] در عصر صفویّه هنوز در [[ایران]] مرسوم نشده بود... برپایی نمایش مذهبی یا [[تعزیه]] ظاهراً از زمان [[پادشاهی]] [[کریم خان زند]] در [[ایران]] معمول شده است... این نوع [[عزاداری]] که بیشتر جنبه عامیانه داشته و رواج آن در شهرهای کوچک و قراء و قصبات [[ایران]] بیشتر از شهرهای بزرگ بوده است... صورت ساده آن (شبیه‌سازی) که عنوانی نداشته در [[عهد]] صفویّه معمول بوده و بعد از سلسله صفویّه بصورت نمایش مذهبی روی صحنه آمده است... از خصوصیّات [[تعزیه]] این بود که هر یک نقش خود را با خواندن اشعار مذهبی در یکی از دستگاه‌ها و آوازها... [[اجرا]] می‌کردند و... مخالفین در جواب و سؤال با موافقین نیز رعایت بحر و قافیه را در اشعار می‌کردند. همچنین [[شمایل]] آنها با اصل نیز تناسب داشت<ref>موسیقی مذهبی ایران، ص۳۳ تا ۳۵ (تلخیص شده)؛ نیز ر. ک: فصلنامه هنر، شماره ۲ (زمستان ۶۱)، ص۱۵۶، مقاله «پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی».</ref>.

مسأله شبیه‌خوانی از دیدگاه [[فقهی]] و [[اعتقادی]] نیز مورد بحث و بررسی [[عالمان شیعه]] قرار گرفته است. برخی آن را [[تحریم]] و بعضی تجویز کرده‌اند<ref>از جمله درباره نظریه علما درباره جواز تعزیه و شبیه‌خوانی و سینه‌زنی و دسته راه انداختن... ر. ک: «فصلنامه هنر» شماره ۴، (پائیز ۱۳۶۲)، مقاله «فتاوای علمای سلف درباره عزاداری و شبیه‌خوانی»، ص۲۹۰. همچنین کتاب «اسرار الشهاده»، فاضل دربندی، بحث مبسوطی در این باره‌ها دارد، ص۶۱ تا ۶۶.</ref>. تأثیرگذاری [[عاطفی]] و نیز [[روحیه]] ضد [[ظلم]] که در پی دیدن نمایش‌های [[تعزیه]] در افراد ایجاد می‌شود، از نقاط قوت و مثبت این نمایش مذهبی است. به همین جهت در [[ایران]] پس از [[انقلاب اسلامی]]، رواج و توسعه بیشتری یافته و همراه این توسعه، تحوّلاتی هم در سبک [[اجرا]]، هم در محتوای اشعار و جهت‌گیری [[سیاسی]] [[اجتماعی]] پدید آمده است. در واقع، [[انقلاب اسلامی]] به [[تعزیه]] [[روح]] جدیدی بخشید و این [[هنر]] [[جان]] گرفت. صاحب‌نظران این فن، خود به تأثیر آن در [[روحیه]] سربازان و افسران در طول سال‌های [[دفاع]] [[مقدّس]] اعتراف کرده‌اند<ref>از جمله ر. ک: «کیهان فرهنگی»، مهر ۶۳، ص۲۷، مقاله «نشستی در ارزیابی تعزیه».</ref>.

== منابع ==

{{پانویس}}

[[رده:مدخل فرهنگ عاشورا]]