دیدگاه متکلمان معتزله درباره عصمت چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
دیدگاه متکلمان معتزله درباره عصمت چیست؟ (پرسش) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۳۱
، ۱۵ اوت ۲۰۲۳←پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
| پاسخ = آقایان دکتر '''[[حسن یوسفیان|یوسفیان]]''' و '''[[احمد حسین شریفی|شریفی]]''' در ''«[[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]»'' در این‌باره گفته‌‌اند: | | پاسخ = آقایان دکتر '''[[حسن یوسفیان|یوسفیان]]''' و '''[[احمد حسین شریفی|شریفی]]''' در ''«[[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]»'' در این‌باره گفته‌‌اند: | ||
«برخی از معتزله عصمت را به [[لطف]] خاص [[الهی]] در [[حق]] [[معصومین]] [[تفسیر]] کرده‌اند. [[ابن ابی الحدید]] در شرح [[نهج‌البلاغه]] می‌گوید: {{عربی|قال أصحابنا العصمة لطف يمتنع المكلف عند فعله من القبيح اختياراً}}<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۹. همچنین ر.ک: ارشاد الطالبین، ص۳۰۱؛ بحارالانوار، ج۱۷، ص۹۴، به نقل از: الغرر و الدرر؛ شرح المقاصد، ج۴، ص۳۱۳؛ شرح العقائد النسفیه، ص۹۹؛ کشف المراد، ص۳۶۵؛ مقالات الاسلامیین، ج۱، ص۳۰۰.</ref>؛ [[معتزله]] این‌گونه [[عصمت]] را تعریف کرده‌اند: لطف الهی است که وقتی در حق کسی انجام گیرد، با [[اختیار]] خویش از انجام [[کارهای ناپسند]] دوری می‌گزیند. همچنین [[فاضل مقداد]]، از [[متکلمین]] امامیّه، در تعریف عصمت می‌گوید: {{عربی|الحق أن العصمة عبارة عن لطف يفعله اللّه بالمكلف، بحيث لا يكون له داع الى ترك الطاعة و لا الى فعل المعصية، مع قدرته على ذلك}}<ref>ارشاد الطالبین، ص۳۰۱-۳۰۲.</ref>؛ [[حق]] این است که عصمت، لطفی است که [[خداوند]] نسبت به [[مکلف]] انجام می‌دهد؛ به نحوی که دیگر، انگیزه‌ای برای ترک [[اطاعت]] و یا انجام [[معصیت]] در او نیست؛ هر چند توان انجام آنها را دارد. | |||
سپس برای توضیح چگونگی تحقق این لطف در حق ایشان، به ذکر اسبابی بدین قرار می‌پردازد: | سپس برای توضیح چگونگی تحقق این لطف در حق ایشان، به ذکر اسبابی بدین قرار می‌پردازد: | ||
# برخورداری از ملکه‌ای که از [[اقدام]] بر [[معاصی]] جلوگیری می‌نماید؛ | # برخورداری از ملکه‌ای که از [[اقدام]] بر [[معاصی]] جلوگیری می‌نماید؛ | ||
# [[علم]] به [[عاقبت]] نیکوی کارهای خوب و سرانجام بد [[اعمال]] [[ناپسند]]؛ | # [[علم]] به [[عاقبت]] نیکوی کارهای خوب و سرانجام بد [[اعمال]] [[ناپسند]]؛ | ||
# [[ترس]] از [[مؤاخذه]] بر ترک | # [[ترس]] از [[مؤاخذه]] بر ترک اولین»<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]] ص ۲۲-۲۶.</ref>. | ||
}} | }} | ||
{{پاسخ پرسش | {{پاسخ پرسش | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
| پاسخ = آقای دکتر [[بهروز مینایی]] در کتاب ''«[[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]»'' در این‌باره گفته است: | | پاسخ = آقای دکتر [[بهروز مینایی]] در کتاب ''«[[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«دیدگاه [[معتزله]] در حقیقت عصمت همان نظریه «[[لطف]] مطلق» است؛ یعنی [[عصمت]] «لطفی» است از طرف خداوند که به کمک آن، [[آدمی]] به [[اختیار]] خود گناه نمی‌کند و هیچ وابسته به این نیست که از طرف خود معصوم مقدماتی فراهم شده و قابلیتی برای پذیرش این لطف باشد. خداوند به هر وسیله‌ای اسبابی را فراهم می‌سازد که شخص به اختیار خود از گناه اجتناب ورزد. دو دیدگاه فوق هرگز نمی‌توانند تبیین [[عقلانی]] موجّهی از عصمت ارائه کنند و دچار اشکال، ابهام بوده، سؤال‌های متعددی را بدون پاسخ می‌گذارند؛ اما در مقام مقایسه این دو دیدگاه، می‌توان گفت دیدگاه اشاعره عقلانی‌تر است؛ چون مبتنی بر مبنای اشاعره در جبری بودن [[افعال]] و حالات [[انسان]] است؛ اما دیدگاه معتزله هیچ مبنای روشنی برای نزول چنین لطفی بر [[معصومان]] ذکر نکرده است<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۱۳۴.</ref>. | |||
«[[قاضی عبدالجبار معتزلی]]<ref>متوفای ۴۱۵ق.</ref> نیز که از افراد شاخص [[معتزله]] است، [[عصمت]] را [[لطف]] می‌داند که به سبب آن مکلّف از [[ارتکاب گناه]] خودداری می‌ورزد؛ درست همان‌گونه که یک لطف [[انسان]] را بر انجام کار خوب برمی‌انگیزد که اگر مورد قبول واقع شود به آن نام «[[توفیق]]» می‌دهند، لطف نیز انسان را از ارتکاب کار بد باز می‌دارد که اگر مورد قبول واقع شود «عصمت» نام دارد<ref>مارتین مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۱۱۰، به نقل از: قاضی عبدالجبار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۱۵.</ref>. | «[[قاضی عبدالجبار معتزلی]]<ref>متوفای ۴۱۵ق.</ref> نیز که از افراد شاخص [[معتزله]] است، [[عصمت]] را [[لطف]] می‌داند که به سبب آن مکلّف از [[ارتکاب گناه]] خودداری می‌ورزد؛ درست همان‌گونه که یک لطف [[انسان]] را بر انجام کار خوب برمی‌انگیزد که اگر مورد قبول واقع شود به آن نام «[[توفیق]]» می‌دهند، لطف نیز انسان را از ارتکاب کار بد باز می‌دارد که اگر مورد قبول واقع شود «عصمت» نام دارد<ref>مارتین مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۱۱۰، به نقل از: قاضی عبدالجبار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۳، ص۱۵.</ref>. | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
# [[خدا]] به فرد مدد می‌کند تا خود از [[بدی]] خودداری کند؛ از این لحاظ هر مکلّفی به اندازه کافی از طرف خدا مدد می‌شود تا از بدی بپرهیزد. | # [[خدا]] به فرد مدد می‌کند تا خود از [[بدی]] خودداری کند؛ از این لحاظ هر مکلّفی به اندازه کافی از طرف خدا مدد می‌شود تا از بدی بپرهیزد. | ||
# [[معصوم]] کسی است که حالت وی چنان است که نمی‌خواهد [[شرّ]] را [[انتخاب]] کند و در انجام دادن [[وظیفه]] خویش [[قصور]] ورزد. خدا او را بدان معنا مصون کرده است که او را در وصفی قرار داده که مقتضای آن [[انجام وظیفه]] است و خودداری از بدی. | # [[معصوم]] کسی است که حالت وی چنان است که نمی‌خواهد [[شرّ]] را [[انتخاب]] کند و در انجام دادن [[وظیفه]] خویش [[قصور]] ورزد. خدا او را بدان معنا مصون کرده است که او را در وصفی قرار داده که مقتضای آن [[انجام وظیفه]] است و خودداری از بدی. | ||
عبدالجبار قرائت دوم را دیدگاه معتزله می‌داند<ref>مارتین مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۱۵۷، به نقل از: قاضی عبدالبجار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۲۰، ص۸۶.</ref>. طبق این عقیدۀ معتزله، عصمت لطفی است که به وسیله آن شخص به [[اختیار]] خود [[گناه]] نمی‌کند؛ اما این لطف ممکن است در اثر این باشد که مثلاً خدا می‌داند در اثر ایجاد باد یا [[ابر]] یا تحریک جسمی، فلان شخص از [[زشتی]] خودداری می‌کند. در این صورت بر خدا لازم است وسایل مذکور را فراهم سازد؛ هرچند این عصمت، موقتی و استثنایی | عبدالجبار قرائت دوم را دیدگاه معتزله می‌داند<ref>مارتین مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۱۵۷، به نقل از: قاضی عبدالبجار بن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۲۰، ص۸۶.</ref>. طبق این عقیدۀ معتزله، عصمت لطفی است که به وسیله آن شخص به [[اختیار]] خود [[گناه]] نمی‌کند؛ اما این لطف ممکن است در اثر این باشد که مثلاً خدا می‌داند در اثر ایجاد باد یا [[ابر]] یا تحریک جسمی، فلان شخص از [[زشتی]] خودداری می‌کند. در این صورت بر خدا لازم است وسایل مذکور را فراهم سازد؛ هرچند این عصمت، موقتی و استثنایی است»<ref>مارتین مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۹۲.</ref> | ||
}} | }} | ||